Қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар

Мазмұны
Кіріспе ………………………………………………………………………….. 11
1 Қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретінде қылмыстық іс
1.1 Қылмыстық істі қозғаудың түсінігі және мәні .................................... 15
1.2 Қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар ....................................... 23
1.3 Сотқа дейінгі отандық және шет елдік қылмыстық іс
модельдері және маңызы ....................................................................
31
2 Қылмыстық іс қозғауға себептер мен негіздер
2.1 Қылмыстық іс қозғау себептерінің мәні, маңызы және мінездемесі....
2.2 Қылмыстық іс қозғаудың негіздері..................................................... 42
2.3 Қылмыстық іс қозғаудан бас тартудың негіздері............................... 44
3 Қылмыстық іс қозғаудың процессуалдық тәртібі
3.1 Қылмыс туралы арыздар мен хабарларды тексерудің әдістері және
50
3.2 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы қабылданатын шешімдер ............ 55
3.3 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы прокурорлық қадағалау................ 59
Қорытынды .................................................................................................... 67
Қолданылған әдебиеттер тізімі .................................................................... 71
Аннотация
Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Қылмыстық іс қозғау – алдын ала
ЮМ 08 - 1к2 тобының студенті Жұмабаева Береке.
Дипломдық зерттеуде қылмыстық іс қозғаудың түсінігі және мәні, қылмыстық
Бұған қоса, жұмыста осы салада қолданыста жүрген заңды тәжірибелік
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, тоғыз бөлімнен және қорытынды
Жұмыстың көлемі 74 бет.
Қолданылған әдебиеттер саны 68.
Студент____________
(қолы)
Нормативтік құқықтық сілтемелер
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: ЮРИСТ. Республикалық референдумда
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы:
3 Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексі 1959 ж.
4 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 жыл.
5 Қазақстан Республикасының «Прокуратура туралы» Заңы. 21 желтоқсан 1995ж.;
6 Инструкция «О порядке приема, регистрации, учета и рассмотрения
Анықтамалар
Ақтау үкімі – соттың ақтау үкімімен сотталушының қылмыстық жауаптылыққа
Алдын-ала тергеу – уәкілетті органдардың Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
Анықтау органы – қылмыстың сипатына қарай анықтау органдарына: заңмен
Анықтаушы – өз құзыретінің шегінде қылмыстық іс бойынша сотқа
Инвентаризация (лат. inventarium) – мүліктің, ақша құжатының сақталуын, өзара
Жеке, жеке-жариялы және жариялы айыптау істері – жасалған қылмыстың
Конституция – қоғамның негізгі тәртібін бекітетін мемлекеттің ең басты
Кінәсін мойындап келу – әлі күмән келтірілмегенде немесе аталған
Қаулы – соттың үкімнен басқа әр түрлі шешімдері, анықтаушының,
Қылмыс – Қазақстан Республикасының қылмыстық заңына сәйкес, жазалау қатерімен
Қылмыстық іс – жасалды деп жорамалданған бір немесе бірнеше
Қылмыстық ізге түсу органы – прокурор (мемлекеттік айыптаушы), тергеуші,
Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту – қылмыстық іс қозғауға
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралар – сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу
1) есі дұрыс емес жағдайда Қылмыстық кодекстің Ерекше бөліміндегі
2) қылмыс жасалғаннан кейін психикасы жазаны тағайындау немесе
3) қылмыс жасаған немесе есінің дұрыстығын жоққа шығармайтын психикасының
4) қылмыс жасаған және алкоголизмнен немесе нашақорлықтан не уытқұмарлықтан
Қазақстан Республикасының Прокуратурасы – Республика Президентіне есеп беретін мемлекеттік
Прокурор – өз құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің,
Рақымшылық (Амнистия; грек. amnestia) – белгілі бір адамдар категорияларына
Ревизия – кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық-шаруашылық қызметін олардың алғашқы
Сот-психиатриялық сараптама – сот психиатриясы саласында арнайы танымдарды талап
Фальсификациялау (Фальсификация; ағыл. falsification) – 1) бір нәрсені жалған
Қысқартулар мен белгілер
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР К – Қазақстан Республикасының Конституциясы
ҚазКСР – Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы
ҚІЖК – Қылмыстық іс жүргізу кодексі
ҚК – Қылмыстық кодекс
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
РФ – Ресей Федерациясы
ІІМ – Ішкі істер министрлігі
ІІБ – Ішкі істер басқармасы
ІІО – Ішкі істер органдары
ҚІ – қылмыстық іздестіру
ЖІҚ – жедел іздестіру қызметі
ЖІШ – жедел іздестіру шаралары
т.б. – тағы басқа
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Елімізде тарихи біршама уақыт бойы өмір
1995 жылғы тамыздың 30 жұлдызында референдум жолымен қабылданған Қазақстан
Құқық қорғау органдарының тәжірибесінде негізсіз ұстау мен қамауға алу
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев негізгі мәселелердің бірі
Қылмыстың алдын алу, оны болдырмау, қылмыскерді жауапкершілікке тарту, мемлекетіміздің
Қылмыстық іс жүргізудің міндеттері – қылмыстың бетін тез арада
Сондай-ақ сатының негізгі міндеті қылмыстық іс қозғауға қажетті мән-жайлардың
Осы міндеттерді орындауда қылмыстық іс қозғау сатысының ролі үлкен.
Бұл мен таңдаған тақырыптың өзектілігін белгілеп, маңыздылығын көрсетеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Осы диплломдық жұмыстың көздейтіні
Көзделген мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер алға қойылады:
1) қылмыстық іс жүргізуде қылмыстық істі қозғау сатысының маңыздылығын
2) қылмыстық істі қозғаудың түсінігі мен маңызының мәнін және
3) қылмыстық істі қозғаудың процессуалдық тәртібінің маңызын сипаттау;
4) қылмыстық істі қозғаудың теориялық және практикалық маңызын ашу,
Дипломдық зерттеудің объектісі мен пәні. Зерттеудің объектісі – қылмыстық
Дипломдық жұмыстың пәні – қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы
Дипломдық зерттеуде қылмыстық іс қозғаудың түсінігі және мәні, қылмыстық
Бұған қоса, жұмыста осы салада қолданыста жүрген заңды тәжірибелік
Жұмыстың зерттелу деңгейі. Заң ғылымында қылмыстық істі қозғау қылмыстық
Осы аталған ғалымдардың еңбектері дипломдық жұмысқа елеулі теориялық
Алайда, Қазақстан Республикасында қылмыстық істі қозғау мәселелері қылмыстық іс
Жұмысты зерттеудің әдістемелік негізі. Зерттеудің әдістемелік негізін жекелей құқықтық
Дипломдық зерттеудің әдістемелік және теориялық негізін диалектика категориясы,
Зерттеудің нормативті-құқықтық базасы – Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Зерттеу барысында құқықтың жалпы теориясы, таным теориясы, конституциялық құқық,
Дипломдық зерттеуді жазу барысында, мен – танымның жалпы ғылыми
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен тәжірибелік құндылығы. Жұмыстың ғылыми жаңалығы
Қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс
Дипломдық жұмыстың белгілі бір дәрежедегі ғылыми жаңашылдығы – оның
Зерттеудің тәжірибелік құндылығы – ондағы келтірілген қорытындылар мен ұсыныстар
Бұған қоса, зерттеудің теориялық жайлары мен қорытындылары – «Қылмыстық
1 Қылмыстық іс қозғау қылмыстық процестің
1.1 Қылмыстық істі қозғаудың түсінігі және мәні
Қылмыстық істі қозғау – қылмыстық іс жүргізудің міндетті, бастапқы
Аталған сатының болуы заңды және негізді алдын ала тергеудің
Бұл сатыда қылмыстық қудалау органдары нақты іс бойынша іс
Қылмыстық істі қозғау – ол өкілетті органдар мен лауазымды
Қылмыстық істі қозғау сатысы - қылмыстық іс жүргізуде үлкен
қылмыстық іс бойынша өндірісті заңды, негізді және уақытында бастау
қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар іс бойынша процессуалдық шешім
қылмыстық істі қозғауға себеп болған жағдайда, бұл саты барлық
қылмыстық іс қозғау туралы шешім қылмыстық іс жүргізу заңының
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін қылмыстық ізге түсу органдары нақты
Қылмыстық іс қозғау сатысы саяси мәнге де ие болады.
Қылмыстық ізге түсу органдары өздеріне мәлім болған қылмыстың кез
Қылмыстық істі заңсыз, негізсіз қозғау адамдардың құқықтарының шектелуіне, заңсыздыққа
Қылмыстық іс қозғау сатысы – қылмыстық процестің дербес сатысының
Аталған сатыда тиісті лауазым иелері болған немесе дайындалып жатқан
Қылмыстық іс қозғау сатысының негізгі мақсаты - жасалған әрекетте
Қылмыстық істі қозғау қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретінде
Қылмыстық істі қозғауды дербес саты ретінде қарастырудың қажет екендігін
Ал кейбір ғалымдар ұзақ уақыт бойы қылмыстық істі қозғауды
М.М. Шифман қылмыстық істі қозғау сатысын бөлек, дербес саты
Өйткені қылмыстық істі қозғау бір ғана құжатқа (актіге) –
Менің ойымша қылмыстық істі қозғау сатысын қылмыстық істі жүргізудің
Енді қылмыстық іс қозғаудың түсінігіне келетін болсақ, теорияда ол
Мысалы, Ю.Д. Лившицтің пікірі бойынша, қылмыстық істі қозғау қылмыстық
М.С. Строгович қылмыстық істі қозғаудың келесі түсінігін береді: қылмыстық
М.С. Строговичтің анықтамасында сотты қылмыстық істі қозғау субъектісі ретінде
Сонымен, біз қылмыстық іс қозғаудың келесі анықтамасын ұсынамыз:
Қылмыстық істі қозғау – бұл өкілетті органдар мен лауазым
Қылмыстық іс қозғау барысында оны жасаған адам нақты белгілі
Белгілі бір тұлғаны қылмыс жасады деп қылмыстық жауапкершілікке тарту
Қылмыстық іс қозғау туралы мәселені тек арнайы уәкілеттілік берілген
Қылмыстық іс қозғау – күрделі процесуалдық қызметтің бір түрі.
- біріншіден, қылмыстық істің пайда болу шарттарын, тәртібін және
- екіншіден, қылмыс туралы алғашқы түскен мәліметтерді заңға сәйкес
- үшіншіден, нақты қоғамға қауіпті әрекет бойынша қылмыстық
Қылмыстық іс қозғаудың мәні мен маңызы оның органикалық біртұтас
XX ғасырдың 70-жылдарының аяғында 80-жылдардың басында қылмыстық істі қозғаудың
- қылмыстық істі қозғау және қылмыстық ізге түсу екеуі
- қылмыстық іс нақты қылмыскерге қатысты емес, қылмыс фактісі
Бұл аталған екі бағыт та қазіргі кезге дейін дискуссиялық
Н.Н. Полянский бұл сатыны тек қылмыстық істі қозғау туралы
Қылмыстық іс қозғау туралы нормалар ҚР Қылмыстық іс жүргізу
Заң шығарушы бұл сатыны акт ретінде мәнін, маңызын анықтап,
Сонымен қатар қылмыстық іс қылмыстың фактісіне, қылмыстың оқиғасына, нақты
Бұл саты барлық істер бойынша міндетті болып табылады. Яғни,
Қылмыстық іс қозғауды процесуалдық-құқықтық институт ретінде қарастырудың мазмұны заң
Бұл нормалар тәуелсіз мемлекетімізбен бекітілген және оның қызметінің демократиялық
Жалпы қылмыстық іс қозғау институты қылмыстық іс жүргізу пайда
Қылмыстық іс қозғау институты қылмыстық процесуалдық құқықта аса маңызды
Бұл нормалар тиісті органдар мен лауазымды тұлғалардың құқықтары
Аталған қызметтің барысында пайда болған қатынастардың анық, нақты және
Қылмыстық іс қозғау институтының нормалары нақты қоғамдық қатынастарды реттейді
Бұл әрекеттер әрдайым қылмыстық материалдық-құқықтық қатынастарда орын алған болжамалы
Өзінің сипатына қарай мұндай әрекеттер екі жақты болады. Олардың
Қылмыс туралы арызданушының, прокурордың немесе өзге де уәкілетті тұлғалардың
Бірақ аталған процесуалдық әрекеттер және қатынастар органикалық біртұтастықта болады.
Қылмыстық іс қозғау қызметі келіп түскен қылмыс туралы алғашқы
Қылмыстық іс жүргізу қылмыстық іс қозғау туралы қаулы шығарылып,
Егер мұндай көзқарасты қолдайтын болсақ, онда мына төмендегідей қорытындыға
Іс қозғау қылмыстық іс жүргізудің бөлінбес бір бөлігі. Яғни
Әрине, кезінде іс қозғау жеке дара процесуалды саты
Осы кезге дейін криминалистер қылмыстық процесс екі сатыдан алдын-ала
Аталған көзқарасқа қарсы болып ең бірінші М.С. Строгович сөйледі.
Сонымен бірге оның көзқарастары да бір-біріне қарама-қайшы болды, егер
М.С. Строговичтен кейін де көптеген процесуалистер қылмыстық іс қозғау
Жалпы қылмыстық іс қозғауға байланысты қызмет бір ғана тиісті
Қылмыстық іс жүргізу құқығы қылмыстық іс қозғауға уәкілетті органдарға
Қылмыстық істі қозғау қызметі өте күрделі болып табылады. Оның
Берілген сұраққа жауап беру үшін, ең алдымен, қылмыстық процесс
Іс жүргізу сатысын процесуалдық құқықтың институтымен араластыруға болмайды. Алғашқысы
Процесуалдық саты қылмыстық процесуалдық қызметтің кезеңі, баспалдағы екендігі белгілі.
- біріншіден, процестің белгілі бір кезеңі, егер өзге жағдай
- екіншіден, жеке саты деп танылған процестің кез келген
- үшіншіден, қылмыстық процестің дербес сатысын құрайтын процесуалдық әрекеттер
- төртіншіден, қылмыстық процестің әрбір сатысының аяғында арнайы өкілеттілік
Бұл белгілердің жиынтығы процестің тиісті баспалдағының біртұтастығын, оңашалығын және
Қылмыстық істі қозғау сатысында тергеу әрекеттерін жүргізуге жол берілмейді.
Аталған әрекеттерді жүргізуге рұқсат берілгендігінің себебі, оларды жүргізу болған
Қылмыстық іс жүргізудің, соның ішінде қылмыстық іс қозғаудың міндеті
1.2 Қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар
Қылмыстық істі арнайы білімі бар, нормативтік-құқыктық актілерді білетін, жасалған
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істі қозғауға
Сонымен, ҚР ҚІЖК-ң 185, 186 баптарына сәйкес, анықтаушы, анықтау
Сот, ҚР ҚІЖК-нің 23 бабында көрініс тапқан тараптардың бәсекелестігі
Сот арыз берушіге арыздың немесе хабарламаның прокурорға жіберілгендігі туралы
Бұрынғы Қазақ КСР-ң Қылмыстық іс жүргізу кодексі бойынша сот
Осы Кодекске сәйкес, келіп түскен арызды немесе хабарламаны 5
- қылмыстық істі қозғау туралы;
- қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы;
- арызды немесе хабарламаны тергелу ретіне немесе соттылығына қарай
Сонымен қатар, сол 1959 жылғы Кодекске сәйкес сот жалғыз
Ал қазіргі қолданыстағы ҚІЖК-не сәйкес сот қылмыстық істі қозғай
ҚР ҚІЖК-нің 390-бабының бірінші тармағына сәйкес жеке айыптау бойынша
Егер айыптауды бірнеше адам бір адамға қатысты қозғаса, олар
Сонымен, қазіргі қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес соттың қылмыстық
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, ҚР ҚІЖК-ң 185, 186 баптарына сәйкес
Енді осылардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталып кетейік.
Аталған лауазымды тұлғалардың ішінде прокурордың құзыреті, өкілеттілігі басқаларға қарағанда
- кез-келген жариялы айыптау істері бойынша іс қозғауға құқылы;
- жеке айыптау істері бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде
- жеке-жариялы айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде
- анықтау органының, анықтаушының, тергеушінің қылмыстық істі қозғау туралы
- анықтау органының, анықтаушының, тергеушінің қылмыстық істі қозғаудан бас
Прокурор – өз құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің, тергеудің
Қылмыстық істі қозғауға құқылы келесі лауазымды тұлға — тергеуші
ҚР ҚІЖК-нің 64-бабына сәйкес тергеуші – өз кұзыреті шегінде
Тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге барлық
Тергеушінің қызметіне заңсыз араласу қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады.
ҚР ҚІЖК-ң 192-бабында тергелу реті, яғни қай тергеу органының
Арыздың немесе хабарламаның қылмыстық іс қозғамай, тергелу реті бойынша
Тергеу бөлімінің бастығының тергеушілерге қарағанда құзыреті кеңдеу болып табылады.
Сонымен, жоғарыда аталған бапқа сәйкес тергеу бөлімінің бастығы:
- тергеу ісін жүргізуді тергеушіге тапсырады, тергеушілердің жүргізуіндегі қылмыстық
- тергеушілердің алдын ала тергеу және қамауда ұстау мерзімдерін
- нақты қылмыстық істер бойынша нұсқаулар береді;
алдын ала тергеу жүргізуді бірнеше тергеушіге тапсырады;
- заңда көзделген жағдайларда тергеушіні іс бойынша іс жүргізуден
- өз құзыреті шегінде өзіне бағынышты алдын ала жүргізуді
- аяқталған кылмыстық істерді прокурорға жолдайды.
Тергеу бөлімінің бастығы қылмыстық іс қозғауға, қылмыстық істі өзінің
Тергеу бөлімі бастығының қылмыстық іс бойынша нұсқауы тергеушінің дербестігін,
Тергеушінің тергеу бөлімі бастығының іс әрекеті жөнінде прокурорға шағымдануы,
Қылмыстық іс қозғауға байланысты қызметті қарастыруда тергеу органдарының істі
Кейбір жағдайларда қылмыстық іс қозғау туралы қаулыда істі өз
Қылмыстық іс қозғауға құкылы субъектілер - анықтаушы мен анықтау
Анықтаушы – өз құзыретінің шегінде қылмыстық іс бойынша сотқа
Анықтаушының келесі ҚР ҚІЖК-ң 67-бабының 4, 5 бөлімдерінде көрсетілгендей
Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша
Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау
Алдын ала тергеу жүргізілуі міндетті қылмыстық істер бойынша
Алдын ала тергеу жүргізілуі міндетті қылмыстық істер бойынша кейінге
Ол туралы жиырма төрт сағаттан кешіктірмей прокурор мен алдын
Соттың, прокурордың, аддын ала тергеу органының және анықтау органының
Қылмыстық процеске қатысушы адамдардың қауіпсіздігі шараларын қолдану туралы тапсырмаларын
Анықтау органы бастығының нұсқаулары анықтаушы үшін міндетті болып табылады.
Анықтаушының процессуалдық дербестігінің шектеулі екендігінің тағы бір дәлелі –
Қылмыстық процестегі анықтау органы бастығының өзінің қарамағындағы анықтаушыларға қарағандағы
Сотқа дейінгі іс жүргізу барысында анықтау органы бастығының өкілеттілігіне
Жоғарыда айтып өтілгендей, қылмыстық іс қозғау туралы шешімді қабылдау
ҚР ҚІЖК-ң 66-бабының 3 бөліміне сәйкес анықтау органының бастығы
1) кейінге қалдырылмайтын тергеу әрекеттерін жүргізуді қамтамасыз етеді;
2) прокурордың, тергеушінің тапсырмаларын, соның ішінде жекелеген тергеу және
3) соттың тапсырмаларын орындауды ұйымдастырады.
Сотқа дейінгі іс жүргізуді анықтау органдары жүзеге асыратын қылмыстар
1) олардың өндірісіндегі істерді тексеруге;
2) жекелеген тергеу және өзге де іс жүргізу әрекеттерін
3) анықтау жүргізуді бірнеше анықтаушыға тапсыруға;
4) қылмыстық іс қозғауға және істі өзінің өндірісіне қабылдап
Анықтау органының бастығы:
- қылмыстық іс қозғау немесе оны қозғаудан бас тарту,
- қылмыс жасады деп күмән келтірілген адамдарды ұстау туралы
- қылмыс жасауға жағдай туғызатын жағдаяттарды жою жөнінде шаралар
- прокурорға айыптау хаттамасымен бірге қылмыстық істі жолдайды.
Анықтау органдарына келесі органдар жатады:
1) ішкі істер органдары;
2) ұлттық қауіпсіздік органдары;
3) сотты құрметтемеуге және сот шешімдерінің атқарылуы тәртібін бұзуға
4) экономикалық қылмыстармен және коррупциямен күресу агенттігі;
5) контрабанда және кеден төлемдерін төлеуден жалтару туралы істер
6) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
7) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы зандарды бұзу туралы
8) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
9) өздерінің қызметкерлері болған елдерінде жасаған қылмыстары туралы істер
10) өртке байланысты барлық қылмыстар туралы істер бойынша –
Анықтау органының барлық қылмыстары туралы істер бойынша сотқа дейінгі
1.3 Сотқа дейінгі отандық және шет елдік қылмыстық іс
Жалпы осы параграфтың бұлай деп аталуы мен жазылуының мақсаты,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі қабылданғаннан кейін де
- алдын ала тергеудің жаңа құрылымы оның тарихи тұрғыдан
- мемлекет және ғылыми қоғамдастық тұрғыдан қылмыстық істер
-сотқа дейінгі іс жүргізудегі нысандар арасында ұйымдастырушылық және іс
Демек, Қазақстан сотқа дейінгі ұйымдастырушылық және іс жүргізушілік құрылымы
Қазіргі таңда қазақстандық ғылымда нақты сотқа дейін іс жүргізудің
Шет елдік қылмыстық процесс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізудің
1) континентальдық (романо-германдық);
2) англо-американдық. Соңғы жүйе құқық қорғау механизімінің құрылуы мен
Қылмыстық іс бойынша алдын ала (сотқа дейін) іс жүргізудің
Сондықтан заңмен бекітілген процессуалдық тәртіп бойынша қылмыстық іс
Қылмыстық іс бойынша алдын ала (сотқа дейінгі) іс жүргізудің
Істі сотта қарау үшін сотқа дейін дайындау мемлекеттің мүддесі
Қазақстандық сотқа дейінгі іс жүргізудің қазіргі таңдағы жағдайы.
Отандық сотқа дейінгі іс жүргізу институттары өздерінің қалыптасу мен
Отандық қылмыстық процесінде соттық бақылау функциясы қалыптасып келеді. Оның
Сотқа дейінгі іс жүргізу функцияларын жүзеге асыратын құқық қорғау
Осы мәселенің төңірегінде алдын ала тергеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етуді
ҚР ҚІЖК нормаларына сәйкес, алдын ала тергеуді үш ведомствоның
Бұл жағдайлар ұйымдасқан қылмыстық істері бойынша жұмыс істеу мүмкін
Жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын анықтама органдары алдын ала
Қылмыстық процесс теориясында «сотқа дейін іс жүргізу», «алдын ала
Қазіргі отандық қылмыстық процесте жасалған қылмысқа қатысының бар екендігін
ҚР ҚІЖК сотқа дейін іс жүргізудің екі түрін анықтап
1) қылмыстық істі қозғау туралы мәселені шешудегі қылмыстық процессуалдық
2) тергеу және анықтама түрінде жүзеге асырылатын алдын ала
Отандық қылмыстық процессуалдық заңнаманы зерттеуде, қылмыстық істі қозғау институты
Қылмыстық процесс құрылысы жөніндегі теорияның дамуы барысында өткен жүз
ҚР ҚІЖК-і алдын ала іздестірудің екі түрін, жаңа заңнама
Тәжірибенің көрсетуі бойынша, тергеу мен жедел-іздестіру қызметін біріктіру дәлелдемелерді
2 Қылмыстық іс қозғауға себептер мен
2.1 Қылмыстық іс қозғау себептерінің мәні, маңызы және мінездемесі
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша кез-келген қылмыстық іс қозғау үшін
Қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдау үшін заң нормалары
1) қылмыстық іс қозғауға себеп;
2) қылмыстық іс қозғауға негіз;
3) қылмыстық іс бойынша өндірісті бастауға мән-жайлардың болмауы жатады.
Қылмыстық іс қозғау себептерінің мәні мен маңызы туралы бірқатар
Қылмыстық іс қозғау немесе одан бас тарту туралы мәселелерді
Қылмыстық іс қозғаудың себептері заңды факт болып табылады. Яғни,
Дегенмен анықтама, тергеу, прокуратура және сот органдарының алған әрбір
Қылмыстық іс қозғаудың себептеріне заңның қоятын басты талабы –
Қылмыстық іс қозғаудың себептері мен негіздері деген түсініктерге қатысты
Мәселен, Г.П. Химичеваның айтуынша, «қылмыстық іс қозғаудың себебі дегеніміз
Г.В. Дроздовтың ойынша, «себеп» дегеніміз «қылмыстық іс жүргізу заңымен
Ал, Р.Д. Рахуновтың айтуынша «себеп» дегеніміз – ол жасалған
Н.В. Жогин. Ф.И. Фаткуллин қылмыстық іс қозғаудың себебі деп
Осы айтылған пікірлерді қорытындылай келе, біз қылмыстық іс қозғауға
Қылмыстық іс қозғауға себеп дегеніміз – бұл заңмен қатаң
А.П. Рыжаковтың айтуынша, қылмыстық процестің басталуының себебі мен қылмыстық
ҚР ҚІЖК-ң 177-бабында қылмыстық іс қозғаудың себептері нақты көрсетілген.
1) азаматтардың арыздары;
2) кінәсін мойындап келу;
3) мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын
4) бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлама;
5) лауазымды адамдардың және қылмыстық іс қозғауға құқық берілген
Алынған заттар мен құжаттарды дәлелдеме ретінде пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз
Егер зат немесе құжат анықтама органдарының қызметкерлері арқылы жедел-іздестріру
Әр себептің өзінің дербес мәні бар. Әрқайсысына жеке-дара тоқталып
Азаматтардың арыздары.
Бұл қылмыстық іс қозғаудағы ең көп тараған себеп болып
ҚР ҚІЖК-ң 178-бабына сәйкес, азаматтардың қылмыс туралы арыздары ауызша
Ал ауызша арыз тиісінше тергеу әрекетінің немесе сот отырысының
Арыз берушіге әдейі жалған сөз жеткізгені үшін Қазақстан Республикасы
Негізінен барлық азаматтар өздеріне белгілі қылмыс туралы мәліметтерді немесе
Бұндай мәліметтер анықтау органдарының Кезекші бөлімінде «Арыздар мен хабарларды
Қылмыс туралы ауызша хабарларлама телефон арқылы да айтылуы мүмкін.
А.Р. Михайленконың айтуынша, барлық жағдайда азаматтардың телефон арқылы хабарлауға
Қылмыстық іс қозғауға себеп болатын арыз ретінде азаматтардың шағымдарын
Алдын ала тергеу органдарына «домалақ арыздардың» (анонимные заявления) келіп
ҚР ҚІЖК-ң 177-бабының 4 бөліміне сәйкес «домалақ арыздар» тек
Біздің ойымызша, «домалақ арыздарды» қылмыстық іс қозғаудың дербес себебі
2) Кінәсін мойындап келу.
Қылмыстық іс қозғаудың екінші себебі – өз кінәсін мойындап
ҚР ҚІЖК-ң 179-бабына сәйкес, кінәсін мойындап келу – адамның
Аталған мәлімдеме жазбаша және ауызша нысанда жасалуы мүмкін. Кінәсін
Хаттамаға кінәсін мойындап келген адам және мәлімдемені қабылдаған лауазымды
Кінәсін мойындап келген кездегі мәлімдемеде қылмысқа бірге қатысқан адамдар
Кінәсін мойындап келу қылмыстық занда жауапкершілікті жеңілдететін мән-жайлардың қатарында.
Осыған байланысты кінәсін мойындап келудің келесі белгілерін атап өтуге
1. Жасалған немесе жасалуға дайындалып жаткан қылмыс қылмыстық іс
2. Немесе нақты осы адамның қылмыс жасағаны белгісіз болу
3. Бұл адамға әлі айып тағылмауы керек.
Кінәсін мойындап келген адам соңыра, алдын ала тергеу барысында
Кінәсін мойындап келген адамның мәлімдемесі міндетті түрде тексеруден өтеді.
Кінәсін мойындап келген адамнан мәлімдемені қабылдап алған лауазымды адам,
А.Р. Михайленконың айтуы бойынша, кінәсін мойындаушы адам құқық қорғау
3) Мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын
ҚР ҚІЖК-ң 180-бабына сәйкес мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе
Хабарламаға қылмыс туралы жасалған хабарды растайтын құжаттар мен өзге
Мемлекеттік органның лауазымды адамы немесе ұйымда басқару функцияларын атқарып
Бұндай хабарламалар тексеруден өту керек. Оны қылмыстық ізге түсу
Денсаулық сақтау органдары (аурухана, емхана, госпиталь, т.б.), өрт қауіпсіздік
Мен аудандық ішкі істер басқармасында оқу-өндірістік тәжірибе өткен кезде
Осындай мемлекеттік органдардан немесе лауазымды тұлғалардан уақытында келіп түскен
Қылмыс туралы хабар тек мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерден ғана
4) Бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабар.
Бұқаралық ақпарат кұралдарындағы жасалған қылмыс немесе жасалуға дайындалып жатқан
Қылмыс туралы хабарды жариялаған немесе таратқан бұқаралық ақпарат құралдарында
Кез-келген бұқаралық ақпарат құралдарында, ол жеке, аудандық, облыстық басылым
Егер мәліметтер жалған болып шығатын болса, құқық қорғау органдары
Сондай-ақ, егер басылып шыққан мәлімет шындыққа сай болмаса, және
5) Қылмыстық істі қозғауға құқық берілген лауазымды адамдардың және
ҚР ҚІЖК-ң 182-бабы бойынша қылмыс туралы мәліметтерді қылмыстық істі
1) өзінің қызметтік міндеттерін атқару кезінде анықтау органының қызметкері,
2) анықтау органы мен анықтаушы қылмыс туралы мәліметтерді өз
3) тергеуші қылмыс туралы мәліметтерді басқа қылмыс туралы қылмыстық
4) прокурор қылмыс туралы мәліметтерді зандардың орындалуына қадағалау жасаған
Бұл қылмыстық іс қозғаудың себебінің ерекшелігі - мәліметтерді немесе
2.2 Қылмыстық іс қозғаудың негіздері
Қылмыстық іс қозғау үшін, себептермен қатар, негіздер де яғни
Қылмыстық іс қозғаудың негіздері нақты болуы үшін қандай белгілер
Кейбір ғалымдардың пікірінше, қылмыстық іс қозғау үшін бір немесе
Біз бұл пікірмен мүлдем келіспейміз. Өйткені қылмыстық құқыққа сәйкес
Осыған байланысты біз ғалым-процессуалистердің ішінде кездесетін –«қылмыстық іс қозғаудың
Р.Л. Рахунов қылмыстық іс қозғаудың себебі мен қылмыстық іс
Заң әдебиетінде қылмыстық іс қозғаудың негіздері деген түсінік бойынша
Ғалымдардың бірінші тобы, қылмыстық іс қозғаудың негізі деп жасалған
Екіншілері – қылмыстық іс қозғаудың негізі деп қылмыстың құрамының
Ал үшіншілері – қылмыстық іс қозғаудың негізі деп қылмыс
Соңғы айтылған пікір қазіргі біздің қолдануымыздағы ҚР ҚІЖК-де, көрсетілген
Болған оқиғада қылмыстың белгілерін көрсететін жеткілікті деректермен қатар, қылмыстық
Сонымен, қылмыстық іс қозғауға жол бермейтін, ал қылмыстық іс
1) қылмыс оқиғасының болмауы;
2) әрекетте қылмыс құрамының болмауы;
3) егер ол жасаған әрекет үшін жаза қолдануды жойса,
ету актісінің салдары;
4) мерзімнің ескіруіне байланысты;
5) ҚР ҚІЖК-нің 33-бабының екінші бөлімінде және 34-бабының екінші
6) ҚР ҚІЖК-нің 33-бабының бірінші бөлімінде көрсетілген жеке айыптау
7) өзі туралы белгілі бір айыптау бойынша соттың заңды
8) белгілі бір айыптау бойынша қылмыстық ізге түсу органының
9) қылмыстық іс қозғау, оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын
10) әрекет жасаған кезде заңға сәйкес қылмыстық жауаптылық жүктеу
11) іс бойынша іс жүргізу қайтыс болған адамды ақтау
12) Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің ережелеріне
байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын адамға
қатысты.
Сонымен қылмыстық іс қозғаудың негіздері дегеніміз – ол қылмыс
Егер қылмыстық ізге түсу органдарына белгілі болған әрекет не
2.3 Қылмыстық іс қозғаудан бас тартудың негіздері
Қылмыстық іс қозғауға негіздің болмауы қылмыстың белгілерін көрсететін жеткілікті
Қылмыстық іс қозғауға негіздер болмаған кезде қылмыстық ізге түсу
Тергеушінің, анықтаушының қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулысына
Егер келіп түскен арызда (хабарда) азаматтардың саяси, еңбек, тұрғын
Жоғарыда айтылғандай, қылмыстық іс қозғауға негіздің болмауы қылмыстың белгілерін
Бұл мән-жайлар ҚР КІЖК-нің 37-бабында көрініс тапқан. Осы мән-жайларға
1. Қылмыстық оқиғасының болмауы (ҚР ҚІЖК 37-б. 1 б.
Егер қылмыстық ізге түсу органдарына келіп түскен арызды немесе
- арызда немесе хабарда көрсетілген оқиғаның шын мәнінде
- оқиға жәбірленушінің өзінің әрекеттерінің салдарынан болғандығы анықталса (мысалы,
- егер оқиға табиғи апаттардың салдарынан болғандығы анықталса, (мысалы,
2. Әрекетте қылмыстың құрамының болмауы (ҚР ҚІЖК 37-б.1 б.
М.С. Строгович: «Егер қылмыстық ізге түсу органдарына белгілі қылмыстың
Қылмыстың құрамы төрт элементтен тұратындығы бізге қылмыстық құқықтан белгілі.
- қылмыстың объектісі;
- объективтік жағы;
- қылмыстың субъектісі;
- субъективтік жағы.
Әрекетті қылмыс деп тану үшін осы аталған қылмыс құрамының
Сонымен, егер:
- жасалған іс-әрекет қылмыстық заңда қылмыс деп танылмаса;
- егер әрекет қажетті қолдану, аса қажеттілік, сезіктіні ұстау
3. Егер ол жасаған әрекет үшін жаза қолдануды жойса,
Рақымшылық ету актісі – ол жоғарғы мемлекеттік органның актісі
Егер қылмыстық іс рақымшылық ету актісін қолдануға жататын болса,
Рақымшылық ету актісі шыққаннан соң аяқталған қылмыстар бойынша қылмыстық
4. Мерзімнің ескіруіне байланысты (ҚР ҚІЖК-нің 37 б. 1
Қылмыстың ескіру мерзімі, жасалған қылмыстың ауырлығына байланысты, қылмыс жасалған
ҚР Қылмыстық кодексінің 69-бабында қай қылмыстар бойынша, қылмыстық жауапқа
- жеңіл қылмыстар бойынша -2 жыл өтсе;
- орташа ауырлықтағы қылмыстар бойынша - 5 жыл өтсе;
- ауыр қылмыстар бойынша - 10 жыл өтсе;
- аса ауыр қылмыстар бойынша -15 жыл өтсе, заң
Мерзімнің ескіруіне байланысты қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға болмайды,
5. Жәбірленушінің шағымдануының болмауы (ҚР ҚІЖК-нің 37 б. 1
Егер ҚР ҚІЖК-нің 32-34 баптарында көрсетілген жеке айыптау және
1) егер тұлғаның дербес қорғауға қабілеті болмаса;
2) егер қылмыс қоғамға немесе мемлекет мүддесіне қарсы болса.
Аталған жағдайларда жәбірленушінің арызы болмаса да, прокурор қылмыстық іс
6. Жеке айыптау істері бойынша жәбірленуші мен айыпталушының татуласуы
Жеке айыптау істері бойынша жәбірленуші өзі бастапқыда берген шағымынан
7. Өзі туралы белгілі бір айыптау бойынша, соттың заңды
Қылмыс жасаған тұлға, сол қылмыстық іс-әрекеті бойынша екі рет
Бірақ, ерекше жағдайда сол іс бойынша қылмыстық іс қозғалуы
- соттың қылмыстық істі қысқарту туралы қаулысы не ақтау
- немесе соттың қылмыстық істі қысқарту туралы қаулысы не
8. Белгілі бір айыптау бойынша қылмыстық ізге түсу органының
Осының алдындағы негіз сияқты бұл негіз де қылмыстық процестің
9. Қылмыстық іс қозғау, оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу
шараларын қолдану үкімі қажетті жағдайларды қоспағанда, қылмыстық заңмен тыйым
Бұнда психикалық аурумен ауыратын және сот-психиатриялық сараптама қорытындысы бойынша
ҚР ҚІЖК-нің 506-бабының 1-бөліміне сәйкес психикасы бұзылып ауырған адамдарға
іс жүргізу ісін – 37 бапта және 269 баптың
істі медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жіберу
Тәжірибеде бұл негіз бойынша қылмыстық іс қозғаудан бас тартылмайды.
10. Әрекет жасаған кезде заңға сәйкес қылмыстық жауаптылық жүктеу
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 15-бабында қылмыстық жауаптылық 16 жастан,
Кәмелетке толмағанның жасын біз тууы туралы куәліктен немесе медициналық
Сондықтан, егер қылмыс жасаған адамның жасаған қоғамға қауіпті әрекеті
11. Іс бойынша іс жүргізу қайтыс болған адамды ақтау
басқа адамдарға қатысты тергеу үшін қажетті жағдайларды қоспағанда,
қайтыс болған адамға қатысты (КР ҚІЖК-нің 37 б. 1
Қайтыс болған адамға қатысты қылмыстық іс қозғалмайды. Өйткені қайтыс
Ал егер қайтыс болған адамды ақтау немесе істі басқа
12. Казақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ережелеріне байланысты кылмыстық жауаптылықтан
ҚР ҚК-нің Ерекше бөлімінің кейбір баптарында ескертулер көрсетілген. Бұл
Сонымен, ҚР ҚІЖК-нің 7 бабының 1 бөлімінің 12 тармақшасына
Қылмыстық іс қозғаудан бас тартылған жағдайда қылмыстан сақтандыру шараларын
Дегенмен, қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы шешімді қабылдау
Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы материалдарды зерттеудің нәтижесі
Үкім шығарумен аяқталған қылмыстық істерді зерттеудің нәтижесінде анықталғаны: қылмыс
Қылмыстық істі қозғаудан бас тартылған арыздар мен хабарламаларға қосымша
3 Қылмыстық іс қозғаудың процессуалдық
3.1 Қылмыс туралы арыздар мен хабарларды тексерудің әдістері және
Қылмыстық іс қозғаудың тәртібі ҚР-ң ҚІЖК-нің 186-бабында көрініс тапқан.
Қылмыстық іс қозғау туралы қаулының көшірмесі жиырма төрт сағаттың
Сотқа түскен қылмыс туралы арыз немесе хабар, жеке айып
Қазақстан Республикасының Бас прокурорының бұйрығымен 6 шілде
Аталған Инструкцияда құқықтық статистиканың субъектілеріне, арыздарды, хабарларды және басқа
Инструкцияға сәйкес құқықтық статистика субъектілеріне келесі органдар жатады:
- Прокуратура органдары;
- Ішкі істер министрлігі;
- Ұлттық қауіпсіздік комитеті;
- Қаржы полициясы;
- Мемлекеттік кіріс министрлігінің жанындағы кеден комитеті;
- Қорғаныс министрлігі;
- Төтенше жағдай жөніндегі комитет.
Бұл инструкция 6 бөлімнен тұрады. Оның мазмұнында арыздар мен
Қылмыс туралы арыздар мен хабарларды қараудың мерзімдік шегі бар.
Түсініктемелер алу қылмыс туралы арыз бен хабарламаны тексерудің бір
Түсініктемелер алу дәлелдемелерді жинаудың әдісі ретінде жауап алу
Түсініктеме оны берушінің өз қолымен немесе қылмыстық процесті жүргізуші
Сондай-ақ қазіргі заң күші бар қылмыстық іс жүргізу заңнамасымен
Кейбір жағдайларда оқиғаның кейбір сәттерін нақтылау үшін арыз берушіні
Әлбетте, болған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы мәліметті тексеру
Кейбір жеке жағдайларда түсініктеме алу үшін қылмыс жасады деген
Сондай-ақ, түсініктемелер алу кезінде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан
Түрлі санаттағы қылмыс туралы арыз бен хабарламаны тексерудің ұтымдырақ
Қылмыс туралы арызды, хабарламаны, өтініштер мен өзге де мәліметтерді
Ол шаралардың негізінде №1550 мемлекеттік органдарда азаматтар мен заңды
Аталған жүйені құру сыбайлас жемқорлық пен экономикалық қылмыстар бойынша
Қазіргі таңдағы түскен хабарламалар бойынша қаржы полициясы органдарының қызметтері
Тергеуші өзіне қажетті жағдайларда тиісті тексерулер жүргізу үшін ұйымдарға
Ведомстволық тексеру институты кезіндегі кеңес одағы және қазіргі
Ведомстволық тексеру ұйымның, мекеме мен кәсіпорынның қаржылық өкімдік пен
Міне, осыған байланысты арызданушы қылмыстық істі қозғаудан бас тартылғандығы
Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 187-бабының 2 бөлігіне сәйкес қылмыстық іс
Қылмыс туралы арыздар мен хабарларды қараудың мерзімін ұзарту туралы
Жасалған немесе жасалуға дайындалып жатқан қылмыс туралы арыздар мен
1) жасалған немесе жасалуға дайындалып жатқан қылмыстар туралы, ауызша
2) қылмыс туралы басқа да мәлімет, ақпараттар, олар телефон,
Келіп түскен ақпараттар тексерілгеннен кейін, қылмыстық ізге түсу органының
Қылмыс туралы арыздарды, хабарларды, басқа да ақпараттарды қабылдау
- ресми құжат негізінде (жеке куәлік, паспорт, әскери билет
- арыз берушіні әдейі жалған сөз жеткізгені үшін ҚР
- ауызша арыздар мен хабарларды міндетті түрде хаттама жасау
- арызды немесе хабарды хаттамаға арыз берушінің атынан енгізу;
- хаттамада арызды қабылдап алған лауазымды тұлғаның және арыз
Арыз беруші арызды өзінің ана тілінде немесе білетін тілінде
Қылмыс туралы арыздар мен хабарламаларды тексерудің амалдары мынадай:
1. Қылмыстық іс козғалғанға дейін тек екі кейінге қалдырылмайтын
а) қарау (ҚР ҚІЖК-нің 184, 221-бабының 2-бөлімі);
б) сараптама тағайындау (ҚР ҚІЖК-нің 184, 242-бабының 2-бөлімі);
2. Түсініктеме алу (қылмыстық іс қозғалғанға дейін жауап алу
3. Құжаттарды және өзге де мәліметтерді сұрату (мінездеме, анықтама,
4. Жедел іздестіру әрекеттерін жүргізу;
5. Ведомстволық тексеру жүргізу жөнінде ұсыныс жасау (ревизия, тәуелсіз
Осындай тексеру әдістерінің арқасында қылмыстық іс қозғау туралы шешімнің
3.2 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы қабылданатын шешімдер
Қылмыстық іс бойынша өндірісті бастау үшін, қылмыс туралы арыздар
Қылмыстық іс қозғау сатысында белгілі бір шешім қабылдау барысында
Қылмыс туралы арызды немесе хабарды алған әрбір жағдайда немесе
1) қылмыстық іс қозғау туралы;
2) қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы;
3) арызды, хабарды тергелу ретімен, ал жеке айыптау істері
Жоғарыда аталған органдар қылмыстық әрекет туралы алғашқы мәліметтерді алғаннан
Қылмыстық ізге түсу органдарының лауазымды тұлғалары қылмыс туралы
Шешімнің қабылданғандығы жөнінде прокурорға (егер іс тергеушімен немесе анықтама
Қылмыстық істі қозғау немесе іс қозғаудан бас тарту
Қабылданған шешім туралы арыз берушіге хабарланады және сонымен бір
Арыз немесе хабар тергелу ретімен немесе соттылығымен жіберілген жағдайда
Қылмыстық іс қозғауға жеткілікті негіздер мен себептер болған кезде,
Қаулы кіріспе, сипаттама жөне қорытынды бөлімдерінен тұрады.
Кіріспе бөлімінде қаулының шығарылған күні мен уакыты, оны кім
Сипаттама бөлімінде қылмыстық істің қысқаша мән-жайы, егер қылмыс жасаған
Қаулының қорытынды бөлімінде қылмыстық іс қылмыстық заңның қай бабы
Қылмыстық іс қозғау туралы қаулыны дұрыс жазудың мәні, маңызы
Қылмыстық іс қозғау туралы қаулыны шығарғаннан кейін, құзыретті орган
Осындай тіркеу жүргізу барлық қылмыстық істер бойынша міндетті. Тіркеудің
Қылмыстық іс қозғау туралы қаулы шығарғаннан кейін қылмыстық ізге
Қылмыстық істер нақты тұлғаларға қатысты немесе қылмыс фактісі бойынша
Қылмыстық іс қозғау туралы қаулының көшірмесі жиырма төрт сағаттың
Қылмыстық іс қозғау туралы прокурордың шығарған қаулысы алдын ала
Қылмыстық іс қозғауға негіздер мен себептер болмаған кезде, қылмыстық
Кіріспе бөлімінде қаулының шығарылған уақыты, орны, кімнің шығарғаны жөнінде
Қылмыстық істі қозғау сатысында шығарылатын шешімнің тағы бір түрі
Қылмыстық іс қозғауға құқық берілген лауазымды адам немесе орган
1) қылмыс бұл ауданнан тысқары жерде жасалып және қылмыстық
2) қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін ол
Қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы заңды және негізді
Шағымдар қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы қабылданған
Ю. Манаевтың мәліметтері бойынша осы шақта бұл қаулылардың тек
Қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы шешімнің заңдылығын зерттеу
Арызды немесе хабарды, қылмыстық іс қозғамай, тергелу реті бойынша
ҚР Бас Прокуратурасының «Арыздарды, хабарларды, шағымдарды және басқа да
3.3 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы прокурорлық қадағалау
«Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының заңы прокурорларға алдын ала тергеу
Қылмыстық істі қозғау сатысының заңдылығын қамтамасыз етудегі үлкен орынды
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің «Прокурордың қылмыстық іс қозғаудың
1) қылмыстық іс қозғаудың заңды болуын қадағалай отырып, прокурор
2) анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғаудан
3) анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғау
Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы заңының 37 бабында прокурор анықтамамен
Прокурор қылмыстық іс қозғаудың заңдылығына қадағалау жасай отырып, жасалған
Прокурор тексеру үшін қылмыстық ізге түсу органдарынан қылмыстық істерді,
Прокурор өз құзыретінің шегінде жедел іздестіру қызметінің, анықтаудың, тергеудің
Қазақстан Республикасының Конституциясының 83-бабына сәйкес Прокуратура мемлекет атынан республиканың
Болған қылмыс туралы арыздар мен хабарламалардың шешілуіне прокурорлық қадағалау
Қылмыс туралы арыз бен хабарламаның қаралуын қадағалау прокурор қызметінің
а) қылмыстық істің дұрыс қозғалмауы ізге түсу органдарының
ә) қозғалуға тиісті істен бас тартудың өзі заңсыз деп
Прокурорлық қадағалау тек қана қылмыстық іс қозғаудың дұрыстығын тексерудегі
Прокурордың құзыреті мен прокуратура қызметін ұйымдастырудын, тәртібі Республика заңдарымен
«Прокуратура туралы» ҚР заңына сәйкес прокурордың анықтау және тергеу
1) анықтау мен тергеу органдарынан тексеріс үшін қылмыстық істерді,
2) жасалған немесе әзірленіп жатқан қылмыстар туралы өтініштер мен
3) қажет болған жағдайда қылмыстық іс қозғайды, тергеу жүргізу
4) тергеушілер мен анықтау жүргізу қызметкерлерінің заңсыз қаулыларының күшін
5) егер анықтау мен тергеу барысында процеске қатысушылардың құқықтарының
6) қылмыстық істі қосымша тергеуге қайтара алады;
7) қажет болған жағдайда тергеу бөлімдері бастықтарынан қылмыстық істі
8) заңмен белгіленген өзге де өкілеттіктерді жүзеге
Прокурор бір жағынан қылмыстық істі қозғауға құқылы орган болса,
Прокурор тексеріс жүргізу кезінде алдын ала тергеуде немесе анықтау
Зерттеушілердің айтуынша. қылмыстық іс қозғау сатысында көбінесе келесідегідей заң
1) қылмыс туралы арыздар мен хабарларды қабылдау кезінде:
а) қылмысты есептен жасыру;
б) жасалған қылмыс туралы арыздар мен хабарларды фальсификациялау;
2) қылмыс туралы арыздар мен хабарларды алдын ала тексеру
а) негізсіз қылмыстық іс қозғаудан бас тарту;
б) негізсіз іс қозғау;
в) қылмыс туралы арыздар мен хабарламалар бойынша шешім қабылдау
Заңда қадағалау тәртібімен тексеруді жүргізудің мерзімдері де көрсетілмеген. Кейбір
Ал тексерудің мерзімдеріне келетін болсақ алдын ала тексеруді он
Прокурорлық қадағалау әртүрлі әдістермен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы заңының 38 бабына сай прокурор
Ал өзге де құжаттар кеңінен алғанда, сондай-ақ түрлі заттар,
Прокурор тексерушіден барлық материалдарды алып тексеруді әрі қарай жүргізу
Сондай-ақ прокурор тексеру кезінде заң бұзушылықтың болғанын байқаса
Тексеруші бас тартудың негізін анықтағаннан кейін тез арада прокурорға
Бекітілген тәртіпке сай (ҚР ҚІЖК 186, 187 баптар) қылмыстық
Тергеуші немесе анықтаушыдан қылмыстық іс қозғау туралы қаулыны алғаннан
Тексерушінің қабылдаған шешімдерінің заңдылығын тексере отырып, нақты мән-жайларға орай
Қылмыстық іс негізсіз қозғалған болса, онда прокурор қаулының күшін
Егер, прокурордың ойынша, іс қозғауға жеткілікті негіздер болмай, бірақ
Қылмыстық іс қозғаудан негізсіз бас тартылған жағдайда нақты мән
а) қаулыны жойып және бұрын тексеру жүргізген адамға немесе
ә) қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулының күшін
Мұндай жағдайларда қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізу үшін
Тәжірибеде мынадай мәселелер пайда болады, мысалы мына жағдайларда:
прокурор тергеушіге қылмыстық іс қозғау туралы нұсқау береді;
тергеушіге прокурормен қозғалған қылмыстық іс келіп түседі, бірақ
Тергеуші жиналған материалдардың негізінде қылмыстық іс қозғау туралы
Ал екінші мәселеге орай Л.М. Карнеева былай дейді: «Егер
Бұндай жағдайда, прокурор алдын ала тергеу барысында нұсқау беруге
Алынған нұсқау бойынша жоғары тұрған прокурорға шағымдану олардың
Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту негізді деген прокурордың қорытындысы
ҚР ҚІЖК бұл жағдай көзделмеген. Ал тәжірибеде прокурор арызданушыға
Шағымдарды қарауды реттейтін ҚІЖК 108 бабы прокурордың шешіміне байланысты
Мұндай мәселені шешу кезінде процесуалдық нысанның мәніне, яғни оның
Бірқатар прокуратураларда тексеруші тұлғаның шешімін прокурордың келісімімен қабылдау тәжірибесі
Аяқталған өндірісті тексеру барлық материалдарды жан-жақты талдаудан тұрады.
Бәрінен бұрын заңды себептің бар екені, сондай-ақ өндірісті
Солардың ішінде ең күрделісі жиналған материалдардың іс қозғау үшін
Егер тексеру жүргізілген тұлғадан өтініш келіп түссе, онда тексерушінің
Тексеру метериалдарын зерделеудегі аса маңыздысы ол қылмыстың алдын алу
Осылайша, прокурордың шешетін барлық мәселелері үлкен екі топты құрайтын
1) қылмыстық іс қозғау немесе одан бас тарту туралы
2) қылмыстық іс қозғауға немесе одан бас тартуға
Осы екі топтағы мәселелер бойынша тексерушінің жіберген қателіктерінің салдары
Бірінші топқа жататын мән-жайларды бұзу, қылмыстық іс қозғаудың негізгі
Қылмыстық істің заңды қозғалуын қадағалау ол тек тексерудің
Тексерудің барысын жүйелі қадағалау прокурор үшін пайдалы. Неге десеңіз,
Жоғарыда айтылғандай, қажет болған жағдайларда прокурор тексеру материалдары бойынша
Өзекті мәселе ҚІЖК 184 бабындағы тексеру мерзімін прокурордың ұзартуы
Тәжірибеде бұл мәселе өте актуалды. Егер:
1) тексеру сапасыз жүргізілген, бірақ мерзім өтіп кетсе де
2) тергеуші дәлелді себептерге байланысты тексеруді өз мерзімінде аяқтай
3) ревизия аяқталмаса, ведомстволық тексеру аяқталмаса және т.с. жағдайлар
Біздің ойымызша, прокурорға тексеруді бес тәуліктен аспайтын мерзімге ұзарту
Өкінішке орай, айта кететін жай, кейбір қылмыспен күресуді жүргізетін
Қылмыстың ізі жасырылған істерді тіркемеудің қауіптілігі мынада: «аса
Біздіңше, қылмыстың ізін жасырудың басты себептерінің бірі төмендегідей:
1) ІІО осы саладағы қызметтеріне прокурорлық қадағалаудың жеткіліксіздігі;
2) полиция қызметкерлерінің немқұрайдылығы;
3) заң бұзушылықты жіберген тұлғаларға қатысты жеткілікті дәрежеде
4) қылмыстарды ашу көрсеткіштері бойынша лауазымды тұлғалар немесе органдардың
5) болған қылмыс туралы арыз бен хабарламаны қабылдау және
Барлығымызға белгілі әрбір арыз, хабарлама ауызша немесе жазбаша нысанда
Сондай-ақ тәжірибеде өзекті мәселелердің бірі болатын қылмыстық іс қозғау
Аталған органдардың қызметтері бұл салада тексерудің жай, жасырын әдістерін
Осыған байланысты тексеру осы екі түрге бөлінсе де,
Жоғарыда айтылғандарға орай анықтама органдарының жүргізетін тексерулерінің мерзімдері туралы
Прокурор қылмыстық іс қозғау сатысында, жалпы қылмыстық процесте зор
Қорытынды
Дипломдық зерттеу қорытындысында қылмыстық істі қозғаудың маңыздылығы мен оны
1995 жылы 30 тамызда бүкіл халықтық референдумда қабылданған
Қазіргі біздің міндетіміздің бірі – халықты қылмысқа, сыбайлас жемқорлыққа,
Қылмыстық істі қозғау қылмыстық іс бойынша өндірісті бастау
Қылмыстық процестің қылмыстық іс қозғау сатысына, бұл сатыдағы прокурорлық
Қылмыспен күресте қылмыстық іс қозғау сатысының қылмысты ашумен қатар
Мен өзімнің дипломдық жұмысымда қылмыстық іс қозғау қылмыстық процестің
Осыған байланысты біз келесі қорытындыларға келдік:
1. Қылмыстық істі қозғау – қылмыстық іс жүргізудің міндетті,
2. Қылмыстық істі козғау сатысының маңызы:
- қылмыстық іс бойынша өндірісті заңды, негізді және уақытында
- қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар іс бойынша процессуалдық
- қылмыстық істі қозғауға себеп болған жағдайда, бұл саты
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қылмыстық іс жүргізу
Қылмыстық істі заңсыз, негізсіз қозғау адамдардың құқықтарының шектелуіне, заңсыздыққа
3. Кейбір ғалымдардың пікірінше, қылмыстық істі қозғау – дербес
4. Жүргізілген зерттеудің нәтижесінде біз қылмыстық
Қылмыстық істі қозғау – бұл өкілетті органдар мен лауазым
5. Бұл саты барлық істер бойынша міндетті болып табылады.
6. Қылмыстық іс қозғауға кұқылы органдарға және лауазым иелеріне
7. Сот ҚР ҚІЖК-нің 23 бабында көрініс тапқан тараптардың
Сонымен, қазіргі қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес соттың қылмыстық
8. Қылмыстық істің қозғалуына тек заңда көрсетілген жағдайлар себеп
Қылмыстық іс қозғауға себеп дегеніміз – бұл заңмен қатаң
9. Қылмыстық іс қозғаудың себептеріне жатады;
1) азаматтардың арыздары;
2) кінәсін мойындап келу;
3) мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын
4) бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлама;
5) лауазымды адамдардың және қылмыстық іс қозғауға құқық берілген
10. Қылмыстық іс қозғау үшін, себептермен қатар, негіздер де,
Сонымен, қылмыстық іс қозғаудың негіздері дегеніміз – ол қылмыс
Егер қылмыстық ізге түсу органдарына белгілі болған әрекет не
Осыған байланысты біз ғалым-процессуалистердің ішінде кездесетін –«қылмыстық іс қозғаудың
11. Қылмыстық іс қозғауға негіздің болмауы – қылмыстың белгілерін
Бұл мән-жайлар ҚР ҚІЖК-нің 37-бабында көрініс тапқан.
12. Қылмыс туралы арызды немесе хабарды алған әрбір жағдайда
1) қылмыстық іс қозғау туралы;
2) қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы;
3) арызды, хабарды тергелу ретімен, ал жеке айыптау істері
13. Қылмыстық іс қозғау сатысында көбінесе келесідегідей заң бұзушылыққа
1) қылмыс туралы арыздар мен хабарларды қабылдау кезінде:
а) қылмысты есептен жасыру;
б) жасалған қылмыс туралы арыздар мен хабарларды фальсификациялау;
2) қылмыс туралы арыздар мен хабарларды алдын ала тексеру
а) негізсіз қылмыстық іс қозғаудан бас тарту;
б) негізсіз іс қозғау;
в) қылмыс туралы арыздар мен хабарламалар бойынша шешім қабылдау
Мен өзімнің дипломдық жұмысымда қылмыстық іс жүргізудің бірінші және
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. Республикалық референдумда қабылданған 30 тамыз
2 Назарбаев Н.А. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» туралы Қазақстан
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы:
4 Шифман М.Л. Дискуссионные вопросы уголовного судопроизводства // Соц.
5 Оспанов С.Д. Досудебное производство в уголовном процессе Республики
6 Уголовный процесс Казахской ССР. Часть 1. Общая. Учебное
7 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т.
8 Толеубекова Б.Х. Уголовное – процессуальное право Республики Казахстан.
9 Жогин Н.В., Фаткуллин Ф.Н. Возбуждение уголовного дела.
10 Дорохов В.Я. Возбуждение уголовного дела как первоначальная часть
11 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. – М.:
12 Строгович М.С. Учебник уголовного процесса. – М., 1938.
13 Полянский Н.Н. Рецензия на книгу: Уголовный процесс М.С.
14 Карев Д.С., Савгирова Н.М. Возбуждение и расследование уголовных
15 Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексі 1959 ж.
16 Гуценко К.Ф., Головко Л.В., Филимонова Б.А. Уголовный
17 Советский уголовный процесс. Возбуждение уголовного дела и предварительное
18 Яшин В.Н., Победкин А.В. Возбуждение уголовного дела. Теория,
19 Химичева Г.П. Рассмотрение милицией заявлений и сообщений о
20 Рахунов Р.Д. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном
21 Жогин Н.В., Фаткуллин Ф.И. Предварительное следствие. –
22 Рыжаков А.П. Возбуждение уголовного дела и отказ в
23 Шейфер С.А. Сущность и способы собирания доказательств
24 Винберг А., Кочаров Т., Миньковский Т. Актуальные
25 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 16
26 Михайленко А.Р. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном
27 Ерешев Е., Патсаев У. Предварительная проверка заявлений и
28 Гуценко К. Ф. Уголовный процесс. Учебник. – М.:
29 Советский уголовный процесс / Под ред. Н.С. Алексеева.
30 Толеубекова Б.Х., Капсалямов К.Ж., Шынарбаев Б.К., Бекишев Д.К.
31 Е. Ерешев. Қылмыстық іс жүргізу. Жалпы бөлім: Оқулық.
32 Сотников Н.И. Отказ в возбуждении уголовного дела:
33 Сарсенбаев Т.Е., Хан А.Л. Уголовный процесс. Досудебное производство.
34 Лютиков Н.Е. Возбуждение уголовных дел о нарушении правил
35 Гапанович Н.Н. Отказ в возбуждении уголовного дела. –
36 №1058425 қылмыстық іс. Әуезов аудандық сотының архиві. Алматы
37 №002105 қылмыстық іс. Алмалы аудандық прокуратурасының архиві. Алматы
38 Обеспечение Конституционных прав граждан в досудебных стадиях уголовного
39 Инструкция «О порядке приема, регистрации, учета и рассмотрения
40 Определения понятия доказательств, аналогичные содержащемуся в ст. УПК
41 Савицкий В.М. Надо ли реформировать стадию возбуждения уголовного
42 Чувилев А.С. Дознание и предварительное следствие. – М.,
43 Давыдов П.М., Сидоров Д.В., Якимов П.П. Судопроизводство по
44 Терентьев Д. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном
45 Васильев А.Н. Проблемы методики расследования отдельных видов
46 Уголовный процесс РСФСР / Под ред. В.Е.Чугунова и
47 Ломидзе А.Б. Прокурорский надзор за законностью и обоснованностью
48 Лупинская П.А. Решения в уголовном судопроизводстве. Их виды,
49 Гуценко К.Ф., Филимонов Б.А. уголовный процесс западных
50 Прокофьев Ю.Н. Процессуальная форма документов на стадии возбуждения
51 Карнеева Л. Основания отказа в возбуждению уголовного дела
52 Бажанов М.И. Об истинности процесуальных актов в советском
53 Қазақстан Республикасының «Прокуратура туралы» Заңы. 21 желтоқсан 1995ж.;
54 Трубин Н. Активнее осуществлять надзор за законностью решений
55 Петрухин И.Л. Прокурорский надзор и судебная власть: Учебное
56 Бегалиев Қ.Ә., Әлдекеев А.Ә. Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау.
57 Чеканов В.Я. Прокурорский надзор в стадиях возбуждения уголовного
58 Ольков С.Г. Уголовно – процессуальные правонарушения. Тюмень, 1996.
59 Звирбуль В.К., Жуков А.И. Некоторые вопросы прокурорского надзора
60 Быков Л.А., Маслов В.Н., Ремнев В.И. Законность возбуждения
61 Белозеров Ю.Н., Марцифин П.Г. Обеспечение прав и законных
62 Комментарий к Уголовно – процессуальному кодексу Российской Федерации
63 Чеканье В.Я. Прокурорский надзор в стадиях возбуждения
64 Карнеева Л.М., Ключанский В.И. Организация работы следователя. –
65 Савицкий В.М. Прокурорский надзор за дознанием и
66 Горяинова К.К., Овчинского В.С., Синилова Г.К., Шумилова А.Ю.
67 Жогин Н.В. Прокурорский надзор за расследованием преступлений //
68 Васильев А. Вопросы прокурорского надзора за предварительным следствием
6
5