Мазмұны
Кіріспе 2
І тарау. М.М.Мұқановтың педагогикалық-психологиялық мұралары 3
1.1. Тарихи-психологиялық зерттеудің әдіснамасы 3
1.2. М.Мұқановтың өмір жолы мен ғылыми қызметі 10
ІІ тарау М.М.Мұқановтың еңбектеріндегі педагогикалық-психология мәселелері. 14
2.1. М.Мұқановтың еңбектеріндегі жас және педагогикалық психологиясының психологиялық-педагогикалық
2.2. Тәрбие психологиясының мәселелері 18
2.3. Ғалымның педагогикалық психологияға қосқан үлестері 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 27
Кіріспе
Қазақстандық психологтардың ғылыми мұраларын зерттеу бүгінгі таңдағы өзекті
Сондай-ақ қазақ халқының психологиялық мұрасының қазіргі кезде жекелеген
Олай болса, М.Мұқановтың жалпы психологиялық мұрасы, әсіресе оның
Жұмыстың өзектілігі. М.Мұқановтың психологиялық мұрасы, әсіресе педагогикалық психология
Зерттеу объектісі: М.Мұқановтың тәлім – тәрбиелік мұрасы.
Зерттеу пәні: М.Мұқановтың педагогикалық - психология саласындағы көз
Зерттеу мақсаттары мен міндеттері: Ғалымның педагогикалық - психология
Зерттеудің негізгі идеясы мен болжамы.
М.Мұқановтың рухани мұрасы, ғылыми педагогикалық қызметі саласындағы еңбектері
Зерттеу әдістері: Тарихи тұрғыдан жазылған орыс, қазақ тілдеріндегі
І тарау. М.М.Мұқановтың педагогикалық-психологиялық мұралары
1.1. Тарихи-психологиялық зерттеудің әдіснамасы
Ғылыми еңбек өткен информациялармен қамтылады, яғни жеке өзіндік
Тарихи психологиялық зерреудің жаңа жолдарын өңдеумен байланыстылығы Л.С.Выготскийдің
Жиі келіс сөздер негізгі психологиялық бағыттармен Д.Н.Узиадзе, С.Л.Рубейнштейн,
Психология тарихының білімі әр түрлі теорияларды және қазіргі
Психология тарихында психологияның пәні мен әдістерінің ерекшеліктері психикалық
Психология тарихының мақсаты психика жөніндегі ғылыми білімнің
Психологиялық білімнің дамуының барлық тарихында психологияның үш анықтау
Психология көп ғасырлық тарихты қамтиды; алғашқы ғылыми ұсынулар
Психология тарихында екі үлкен кезең бар: біріншісі, философия
Психологиялық ғылыми білім дамуының жалпы және негізгі заңдылықтары,
Идиолизмнің әртүрлі формаларында психика және сана материалды әлемнің
Психологиялық материалистікке және идеалистік психологияның дамуының барлық тарихы
Психологиялық ғылым дамуының маңызды заңдылығы біріккен теориялық өңделуіне
И.Лакатос тарихи ғылымның “ішкі” және “сыртқы” түсінігін енгізген.
Психологиялық білім дамуының анализі тарихи фонды оқытуды талап
Психология тарихы оқытылатын кезеңдегі ғылымның маңызды жағдайларын ескеруі
Психологияны басқа да ғылымдармен байланысын ескере отырып, оның
Тарихи зерттеулерде историзм принципі негізін қалаушы болып табылады.
Историзмнің принципімен сәйкес келе отырып өткенге баға беру
Историзм принципіндегі қателік өткен түсіндірудегі презентизм және антикваризм
Тарихи-психологиялық тану психологиялық идеалардың әлеуметтік-саяси бағыттарының пайда болуын
Тарихи-психологиялық зерттеудің принциптері нақты әдістермен сәйкес келе отырып
Психология тарихының әдістері.
Тарихи зерттеудің әдістері мен әдіснамаларының негізгі мақсаты ағымдарын
Тарихи психологиялар зерттеудің әдістері мен әдіснамаларының кейбіреулері азаматтық
Психология тарихының негізгі әдісі өткен ғылыми жүйенің теоретикалық
Психология тарихында әңгімелесу әдісі қолданылады. Онда ертелек қойылған
Биографиялық және автобиографиялық әдістер ғалымның рухани дамуы туралы,
Психологиялық білім дамуының маңызды ағымы қоғамдық практика-медицина, үйрету
Психологиялық білімнің ағымы болып басқа ғылымдар – тіл
1.2. М.Мұқановтың өмір жолы мен ғылыми қызметі
Қазақстандағы ғылыми психологияның дамуын үлес қосқандардың
Ол 1934 жылдан Ақтөбе қаласында жұмысшы болып, еңбек
Ол СССР психологтар Қоғамының Қазақ республикасы бөлімі президиумының
Киевтегі психологтардың ІІІ Бүкілодақтық съездің (1968 жыл), Тбилисидегі
Оның басшылығымен 9 кандидаттық диссертация қорғалған.
“Батырлығы үшін”, “1941-1945 жылы Германиядағы Ұлы Отан соғысындағы
1985 жылы 3 ақпанда Алматыда қайтыс болды.
Ол жалпы психология, жас, педагогикалық, этнос психологиясынан жазылған
Ғалымның көп жылдар бойы зерттеу ақыл-ой инттелегті мәселесін
М.Мұқанов жүргізген ендігі бір экспериментте оқымаған сауатсыз адамдардың
Автор кейбір ғалымдардың “халықтардың жағрапиялық орналасуына, ұлтына т.б.
Өзінің этнос психологиясына байланысты көп жылғы зерттеулерін қорытындылай
ІІ тарау М.М.Мұқановтың еңбектеріндегі педагогикалық-психология мәселелері.
2.1. М.Мұқановтың еңбектеріндегі жас және педагогикалық психологиясының психологиялық-педагогикалық
Бүгінгі күнге дейін Қазақстан білімінің актуальды мәселелерінің бірі
Қазақстанда 1962 жылға дейін психология бойынша халықтың оқулықтары
Мәжит Мұқанұлы Мұқанов өзінің оқытушылық іс-әрекетін жоғарғы оқу
Басты мәселелердің бірі – оқу процесінің ұғымы
М.Мұқанов оқытушының жұмыстарын жоғары дәрежеленген маман өнерлерімен, шеберлілігімен
1. Оқытушылармен қарым-қатынас өте маңызды. Оқытушылардың оқушыларды сендіре
2.Оқытушылардың оқушылармен олардың индивидуалды және жас ерекшеліктерін ескере
3. Оқушылардың индивидуальды тұлғалық ерекшеліктерінің (мінез - құлық,
а) идеялық сенімділік, б) педогогикалық қабілеттілік (шыдамдылық және
4. Оқушыларға индивидуалды ықпалдарға сұрақты шешуге талап қою,
Жас ерекшелік және педагогикалық психологияның сұрақтарына арналған “Балардағы
Ол туғаннан 1 жасқа дейінгі кезеңді нәрестелік кезең
1-ден 3 жасқа дейінгі кезеңі - бөбектер жасы
3-тен 7-ге дейін сәби жасы. Бұл жастағылар жұмыстың
8-ден 11 жасқа дейін періште жасы. Бұл кезеңде
12 жастан 15 жасқа дейін бозбала кезеңі. Ұлдар
Осы жастағы балалар өнердің әр түрлі түріне ие
16 жастан бастап үлкендер жасы. Бұл кезде ұлдарды
М.Мұқановтың осындай жас ерекшелік кезеңдері қазақ халқының өмірлік-
Барлық әлемнің ғалымдары жастың периодизациясына көңіл ауарды. Өмірлік
Осыған байланысты Мәжит Мұқановтың “Жас ерекшелік және педагогикалық
2.2. Тәрбие психологиясының мәселелері
Ұлы ғалым, кемеңгер ұстаз, психология ғылымының докторы М.М.Мұқановтың
Ұстаздың ұрпаққа өнеге, тәлім-тәрбие беретін еңбектеріне адам баласын
М.Мұқанов психологтық қызметімен бірге ғылыми-зерттеу жұмыстарымен де шұғылданады.
Кемеңгер ғалым мектепке баратын бала тәрбиесі жөнінде былай
Сонымен, бірінші бағытты тұжырымдап айтатын болсақ, барлық психологтың
Ал, екінші бағыты ұстаз-ғалымның жоғарыдағы айтылған салалары бойынша
Ұлы ұстаздың психологиялық пікірлерінің ендігі бір өзекті саласы-
Ұстаздық- басқа қызметтермен салыстырғанда, өзіндік ерекшеліктері мол мамандық.
Ұстаздық еңбек – адамды ертеңгі күннің бағытына, болашаққа
Міне, осындай қабілет-қасиеттерді өз бойына жинаған мұғалім ғана
Осы айтылған ерекшеліктердің ішінде ол мол эрудициялықты ерекше
Мұғалім оқушының сабаққа деген қызығушылығын туғызуы тиіс. Тұрақты
Мұғалімнің жеке басы қасиеттерінің бірі- оның сөз саптауы.
Баларды оқуға дағдыландыру процесінде мұғалімнің мынадай болуы шарт:
Мұқанов, осы сияқты, баланы сөйлеу, жазу тіліне дағдыландырудың
Сөз жоқ, өзінің творчестволық тағдырын халқының, елінің тағдырымен
2.3. Ғалымның педагогикалық психологияға қосқан үлестері
Бұрынғы КСРО психология ғылымы тарихында қазақстандық психолог-ғалымдардың алатын
Бұл мақалада біз оның ғылыми мұралары ішінен тек
(А., 1961); “Педогогикалық психология очерктері” (А.,1962), Бағдарламалық оқытудың
Бұл арада мен М.Мұқановтың аталмыш еңбектеріне толығырақ тоқталуды
Педагогикалық психология саласы үшін маңызды еңбектердің қатарына М.Мұқановтың
Қазақ психологы Мәжит Мұқановтың еңбектерімен таныса отырып, оның
М.Мұқановтың айтуынша дәстүрлі педагогикады оқытудың әдістері мен тәсілдерін
М.Мұқанов аталмыш еңбегінде, сондай-ақ, сызықты бағдарламалық оқытуды сынаушылардың
М.Мұқановтың келесі бір еңбегі - “Бағдарламалық оқытудың негізгі
Сонымен, қорыта келе, қазақ психологы Мәжит Мұқановты қазақстандық
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Ә. Алдамұратов және М.Мұқанов Психология пәнінен лабороториялық практикалық
Ә. Алдамұратов және М.Мұқанов Психология пәнінен лабороториялық практикалық
Акажанова А.Т. Становление и развитие возрастной и педагогической
Ағатаев А. Қазіргі қазақ психологиясының түбегейлі мәселелері. Ұлағат
Ә.Алдамұратов “Қызықты психология”Алматы.,
Амирова Межэнтическое общение в процессе позновательной деятельности. Сб.
АлтыбаевМ. Қазақ ежелден психолог халық емес немесе Мұқановтың
Ағатов А. “Қазіргі қазақ педагогикасының түбегейлі мәселелері ”
Байбосынова А.Т. Психолгиялық библиографиялық зерттеулер мен әдебиеттер көрсеткіші.
Дубровина М.В., Донилова Е.Е., Прихожан А.М. Психология /Под.
Есанов Б. “Ұлттық психология” Алматы., КазМУ 1992ж.
Есимов Г. Ұлттық ойлау тегіне шолу (сана болмысы)
Жарықбаев Қ.Б. “Ауылдың кені” Алматы., 1991ж.
Ждан А.Н. История психологии; Учебник – М.:Издательство МГУ,
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. Қазақ тәлім тәрбиесі. Алматы.,
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. “Халық педагогикасының тағылылары”. “Бастауыш
Жарықбаев Қ.Б., Мұхамет Хайдар Дулати; тәлім тәрбиелік аөзқарастары.
Жарықбаев Қ.Б. Қазақ психологиясының бүгінгі жай- күйі. Ақиқат
Жарықбаев Қ.Б. О народной психологии. Қазақстан мектебі. 1974
Жарықбаев Қ.Б. “Қазақ психологиясының тарихы” Алматы, Қазақстан –
Қалиев С, Оразаев М, СмаиловМ. “Қазақ халқының салт-дәстүрлері”
Қазақстан мектебі. 1964ж.
Қоғамдық психология мен идеология. Қоғамдық сана және жеке
Мұқанов М. Қабілеттілік және оны тәрбиелеу. Алматы., 1960ж.
Мұқанов М. Ақыл ой өрісі. Алматы 1980ж.
Мұқанов М. Бақылау және ойлау. Алматы 1959ж.
Мұқанов М. Жан дүниесінің сыры Алматы 1964ж.
Мұқанов М. Ми және сана. Үрімжі 1957ж.
Мұқанов М. Ми және сана. Алматы 1956ж
Мұқанов М. Оқушылардың дара ерекшеліктерімен санасып қарым-қатынас жасай
Мұқанов М.Педагогикалық психология очерктері. Алматы. 1962 ж.
Мұқанов М. Жас ерекшелік психолгиясы Алма-Ата: Абай атындағы
Мұқанов М. К вопросу о генезисе внутренней речи
Мұқанов М. Исследование когнитивной традициональной культуры //Исследование речи-мысли
Мұқанов М. “Ойды этно және лингвопсихология тұрғысынан дәлелдеу”.
Мірәлиева А.Ж. “Ж. Айтауытовтың психологиялық және педагогикалық көзқарастары”.
Нүкежанов Ж.С. Ұлағат. 3-8 бет 2003 ж.
Орынбеков М., Мұқанов М. “Ежелгі қазақтардың дүниетанымы философия
Смағұлұлы О. Қазақтардың этникалық тарихындағы методологиялық мәселелер
Сағындықұлы Б. Ғалымның ғажайып сырлары. Алматы. Қазақстан. 1992ж.
“Қазақстанда психология мен педагогиканың өзекті проблемалары”. Алматы., 1990ж.
Хамзиева Б. “Қазақ халқының қоғамдық ой дамуындағы адам
Этнопедагогика және этнопсихология. Ұлттық тәлім-тәрбие. Алматы., 1997ж.
Этнопедагогика және этнопсихология. 1-жинақ Алматы., 1995-1996ж.
Этнопедагогика және этнопсихология. Ұлттық тәлім-тәрбие ассоциациясы жинағы. Алматы.,
Этнопедагогика және этнопсихология. Қазақстан Республикасы Білім министрлігі.