Қой тұқымдарының аса бағалы генотиптерiн тез арада эмбриондарды тасымалдау
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 3
II бөлiм. Әдебиетке шолу. 5
II бөлiм. 2. Қолданған әдiстемелер мен материалдар. 20
2.1. Донор мен реципиенттi таңдау. 21
2.2. Суперовуляция және донорларды ұрықтандыру. 22
2.3. Донордың жатырынан эмбриондарды жуып алу. 25
2.4. Эмбриондарды бағалау. 28
2.5. Донордың жыныс циклiне реципиенттiң жыныс циклiн
III. БӨЛIМ. 3. Зерттеу нәтижелерi. 33
Қорытынды. 44
IV - бөлiм. Еңбек қорғау. 45
Пайдаланылған әдебиеттер. 49
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Қой тұқымдарының аса бағалы генотиптерiн тез
Жұмыс компьютермен терiлген, жалпы көлемi -бет, 12
Зерттеу объектiсi: Донор ретiнде элита класты дегерес, қазақтың биязы
Жұмыс орны: «Жануарлар селекциясы және биотехнология» кафедрасы жанындағы лаборатория,
КIРIСПЕ
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң маңызды тапсырмасының бiрi - халықты
Бұл тәсiл малдың өсiп-өнуi кезiндегi құпияларды ашуға зор көмегiн
Қолдан ұрықтандыру жұмысы негiзiнен аталық малды тиiмдi павйдалануды көздейдi.
Ғалымдардың айтуынша бiр сиырдан 500-ге жуық бұзау алуға болады
Эмбриондарды трансплантациялау буаздықтың физиологиясын және патологиясын терең зерттеуге мүмкiндiк
Мұз болып қатырылған эмбриондарды алыс елдерден тасымалдау арқылы дүниежүзiлiк
II бөлiм. Әдебиетке шолу.
Эмбриондарды тарнсплантациялау әдiсi көп уақыттан белгiлi. Бұл әдiс туралы
Ауыл шаруашылық малдарында эмбриондардың имплантация алдындағы кезеңi айтарлықтай ұзақ
Алғашқы рет ұрықтанған клетканы трансплантациялау әдiсiн ағылшын ғалымы Вальтер
1938 жылы А.Д. Бернштеин қояндардың ұрықтанған жұмыртқаларын тарсплантациялаудың кезектi
С.М. Саркисян (1947ж.) бiрiншi болып зиготаларды трансплантациялау кезiнде эмбриональдық
А.В. Квасницкий (1931ж.), А.В. Квасницкий, М.Н. Мартыненко (1949ж.) 14
З.Ф. Исаченко (1952,1953 жж.) таза тұқымды рекс қояндарына, орыстың
Қойлардың эмбриондарын трансплантациялауды алғашқы болып американ ғалымдары (Warwick, Berry,
Бұрынғы Советтер Одағында қойлардың эмбриондарын тұқым аралық тасымалдауға А.И.
А.И. Лапырин, Н.В. Логинова және П.Л. Карповтардың трансплантант қозылардың
Л.И. Лопырин және оның әрiптестерi эмбриондарды түраралық трансплантациялау эксперименттерiнде
50 жылдарда үй жануарларынын ерте эмбриондарын трансплантациялауды дамыған капиталистiк
Хирургиялық әдiспен сиырлардың эмбриондарын тасымалдауға жасалған бiрнеше әрекеттер сәтсiз
1964 жылы американ ғалымдары Муттер, Гарден және Оддс жерси
Бүгiнгi күнде ғалымдардың зерттеулерi хирургиялық емес әдiс арқылы эмбриондарды
80 жылдардың басында морула және бластоцистаның жай сатысында лапараскоптың
1957 жылы Робсон, Адам суффольк тұқымы қойларына тәжiрибе жүргiздi.
Шетел ғалымдарының жүргiзген жұмыстарының қортындысы. Оларды аналық -
1970 жылы қойлардың эмбриондарын тасымалдау жұмыстарын Ф.М. Мухамедгалиевтiң басқарумен
Р.Б. Абильдинов қазақтың биязы жүндi қойларының трансплантант қозыларына реципиент
К.Ж. Жанабеков (1975 ж.) өзiнiң “Суперовуляция и межпородная пересадка
Ауыл шаруашылық малдарының эмбриондарын тарнсплантациялаудың негiзгi тапсырмасы - жоғары
ББКСГ өнiң гормональдық қасиетiн 1930 жылы H.H. Cole, G.H.Hart
Зиготаларды трансплантациялауда суперовуляцияны ең алғаш 1949 жылы М.С. Чанг
Н.И. Сергеев !1983 ж.) көп овуляция жасау мақсатында финдiк
2 -альфаны қосып қолданды. Тәжiрибеге 9-10 айлық тоқтылар пайдаланылды.
50-60 жылдары аналық- донорлар мен аналық - рецпиенттердiң жыныс
Трансплантация алдындағы эмбриондарды морфологиялық бағалау трансплантацияланған эмбрионның нәтижесiн алдын
Эмбриондарды трансплантациялау әдiсiн Қазақстанда қой шаруашылығында академик Ф.М. Мұхамедқалиев
Қазақтың қой шаруашылық технологиясы ғылыми зерттеу институты ғалымдары бұл
Осы әдебиетке шолуда айтылған зерттеулерге қарай отырып, ауыл шаруашылық
II бөлiм. 2. Қолданған әдiстемелер мен материалдар.
Трансплантацияның негiзгi мағыналы бағыты генетикалық жағынан жоғары өнiм беретiн
Қазiргi уақытта практика жүзiнде трансплантацияның үш тәсiлiн пайдаланады.
1. Доноларды сойып эмбриондарын алу арқылы (лабораториялық кемiрушiлер және
2. Хирургиялық (ауыл шаруашылық ұсақ малдары үшiн);
3. Хирургиялық емес тәсiл (ауылшаруашылық iрi малдары).
Трансплантация техникасын таңдау үшiн, зерттеушiнiң өз iсi. Дегенмен, қазiр
Бұл трансплантациялау тәсiлдерiнiң өзiнiң оң және терiс жақтары бар.
Трансплантациялау жұмысының орындалу ретi:
1) Донор мен реципиент малды таңдау.
2) Донордың ұрық безiнде суперовуляция туғызу, донорды ұрықтандыру.
3) Донордың жатырынан эмбриондарды жуып алу.
4) Эмбриондардың сапасын бағалау, эмбриондарды сақтау.
5) Донордың жыныс циклiне реципиенттiң жыныс
6) Эмбрионды реципиенттiң жатырына тасымалдау.
2.1. Донор мен реципиенттi таңдау.
Донорды таңдау аса жауапты жұмыс, өйткенi кез келген мал
Донордың жасы 2-3 қоздаған саулық, соңғы төлдеуi ешқандай қиындықсыз
Алғашқы кезде донордың саны 2-3 есе көп болады, кейiннен
Реципиенттер үшiн оның асыл тұқымды, құнды мал болуы шарт
2.2. Суперовуляция және донорларды ұрықтандыру.
Жыныс безiнде қосымша фолликульдер өсiп-жетiлуiн және дамуын стимуляциялау үшiн,
Қазiргi кездегi суперовуляция жасаушы схемалардың бәрi дерлiк экзогормондық препаратты
Қойдың көбейу ерекшелiгi белгiлi бiр мезгiлмен жүретiнi анық, сондықтан
Көп жылдық зерттеулер көрсеткендей, саулық жыныс безiнiң реакция айырмашылығы,
Соңғы кезде көп овуляция алу үшiн ФСГ препаратын көп
Мал шаруашылығында, не ғылыми зерттеу жұмыстарында ұрықтандырудың екi түрi
2.3. Донордың жатырынан эмбриондарды жуып алу.
Қой, ешкi және шошқа малдары репродуктивтiк трактысына трансплантациясын мынандай
1. Мал iшқуысының ақ сызығынан (белая линия) лапаротомиялау арқылы,
2. Малдың аш бүйiрiнен лапаротомиялау арқылы және арнаулы приборды
3. Малды сою арқылы эмбриондарды алу. Бұл үш тәсiлдiң
Донорды операция алдында 36-38 сағат аштық диетада ұстайды. Сосын
Операция жүргiзетiн жердi таза, залалсыздандырылған простынямен (арнайы дайындалған салфеткалармен)
Ол үшiн iш қуысы ақ сызығының терiсiн 7-ден 15
Эмбриондарды жуып алудың екi тәсiлi бар:
1. Жатырдан, ол үшiн ұшы егедген инъекция инесiн жатыр
2. Жатыр және жатыр түтiгiмен қосып жуып алу тәсiлi.
а) ұрпақтарды жуып алу үшiн бахромкадан ампула жиынтығы арқылы
б) эмбриондарды бахромкаға қарай жууды жүргiзуде, жатыр мүйiзiнiң жоғарғы
Әрбiр жатыр мүйiзiн жууға 15-30 мл арнаулы сұйықты шығындайды.
Реципиенттерге эмбриондарды отырғызу үшiн хирургиялық операция әдiсiн қолданады. Олар
Реципиенттер лапаротомиясын донорлардан эмбриондарды жуып алғандай жүргiзедi. Эмбриондарды жұмсақ
2.4. Эмбриондарды бағалау.
Эмбриондарды жуып алғаннан соң, оларды бокс бөлмеге әкеледi де,
1. Морфологиялық тәсiл, ол эмбриондар мембранасы мен бластомерлер структурасын
2. Әртүрлi бояулар қолдану (зозин, метилен көгi). Тәсiлдiң негiзi
3. Арнаулы орталарда өсiру. Оның негiздерi эмбриондарды in vivo
4. Цитогенетикалық тәсiл. Бұл тәсiл тотальды препараттар дайындауға негiзделген
Практика жүзiнде морфологиялық тәсiл жиi қолданылады. Бағалау критерилерi эмбриондардың
1. Қалыпты дамудағы ұрпақтар;
2. Дегенерацияға ұшыраған ұрпақтар;
3. Ұрықтанылмаған жұмыртқа клеткалары.
Микроскоптық зерттеулер бойынша эмбриондарды 4 класқа бөлуге болады (Сергеев
1 класты эмбриондарға жататындар (өте жақсы). Ұрпақтардың өз даму
2 класты эмбриондарға жататындар (қалыптылығы жақсырақ). Дегенерацияға ұшыраған бластомерлер
3 класты эмбриондарға жататындар (қанағаттанарлық). Бластомерлердiң бұзылған түрi 50%-
4 класты эмбриондарға жататындар (жамандары). Эмбриондар даму мүмкiншiлiгiн жоғалтқан,
Трансплантациялауда 1 және 2-шi класты эмбриондарды пайдаланады.
2.5. Донордың жыныс циклiне реципиенттiң жыныс циклiн
Синхронизация дегенiмiз - белгiлi бiр малдар топтарының күйлеу уақыттарын
Синхронизациялау екi тәсiлмен iске асырылады:
1. Сары денешiктi алып тастау немесе оның сорылуын индукциялау;
2. Сары денешiк фазасын ұзарту.
Жыныс циклы синхронизациясын iске асыру үшiн прогестерон егедi (қынапқа
Донорлардан эмбриондарды жуып алғанда жыныс органдары қандай жағдайда болса,
III. БӨЛIМ. 3. Зерттеу нәтижелерi.
Зерттеу жұмысы “Мадиң жеке шаруа қожалығында өткiзiлдi. Тәжiрибе дегерес,
1 - кесте.
Өндiрушi қошқарлар, аналақ - донорлар және аналық - реципиенттердiң
( Қой топтары Тұқымы n х(m,кг с
1. Өндiрушi - қошқар дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 2
1
1 103(0,8
99
112 4,0
-
-
2. Аналық - донор дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 6
5
4 68,6(1,1
70,0(0,4
65,4(0,3 6,1
4.0
12,4
3. Аналық- реципиент Қазақтың биязы жүндi 69 48,3(0,23 13,5
1 - кестеде көрсетiлгендей тәжiрибе үшiн донор ретiнде элита
2 - кесте. Өндiрушi - қошқарлар, аналық донорлар және
( Қой топтары Тұқымы n х(m,кг с
1. Өндiрушi - қошқар дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 2
1
1 7,35(1,2
3,5
9,8 3,0
-
-
2. Аналық - донор дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 6
5
4 4,0(1,14
2,3(1,4
5,71(0,09 4,2
9,0
3,8
3. Аналық- реципиент Қазақтың биязы жүндi 69 3,2(0,7 14,0
3- кесте. Өндiрушi қошқарлар, аналық - донорлар және аналық
( Қой топтары Тұқымы n х(m,см с
1. Өндiрушi - қошқар дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 2
1
1 14,5(1,2
11,5
- 3,0
-
-
2. Аналық - донор дегерес
Қаз.биязы жүн.
Қаз. қылш. жүн. 6
5
4 12,3(1,14
9,71(0,09
- 4,2
3,8
9,0
3. Аналық- реципиент Қазақтың биязы жүндi 69 7,18(0,7 14,0
Осы кестелерге (1,2,3) қарай отырып аналық донорлар мен оларға
Эмбриондарды трансплантациялау әдiсiнiң негiзгi бөлiмi көптеген овуляция туғызу. Қойлардың
Донорларда суперовуляция шақыру төмендегi схема бойынша жүргiзiлдi.
1) Жыныс циклiнiң 12-13 күндергi таңертең және кешке 2
2) 30 мг кронолон сiңiрiлген губка14-15 күндерi донордың қынабына
Донорлар өндiрушi-қошқарлармен екi рет ұрықтандырылды. 4 - кестеде көрсетiлгендей,
Аналық- донорлардың репродуктивтi (жыныс) органдарынан эмбриондарды хирургиялық операциямен Т.К.
4 - кесте.
Эмбриондарды трансплантациялаудағы аналық-донорлардан эмбриондарды жуып алу және суперовуляция деңгейi.
( Көрсеткiштер Аналық - донорлар туралы
Барлығы
(орташа)
дегерес қаз. қылш.
жүндi қаз. биязы
жүндi
1. Өңделген донорлар
6
5
4
15
2. олардың iшiнде әсер еткенi; бас
4
3
3
10
% 66 60 75 66
3. Овуляц. саны
барлығы 137 29 29 95
әр донордан 6,2(0,5 5,8(0,3 7,25(0,4 6,3(0,23
С , % 12,6 14,7 4,1 12,5
4. Алынған эмбриондар
барлығы 31 23 24 78
овуляция % 84 79 83 82
әр донордан 7,7(0,6 7,6(0,8 8,0(0,1 7,8(0,2
С , % 11,9 9,5 10,4 10,2
5. Оның iшiнде жарамдысы; барлығы, n
27
21
22
70
% 87 91,3 92 90
әр донордан 6,7(0,4 7,0(0,3 7,3(0,11 7,1(0,1
5 - кесте.
Арнайы жұптастырылған үш тұқым қойларынан алынған эмбриондардың даму стадиясы.
( Көрсеткiштер Тұқым Барлығы
(орташа)
дегерес қаз. қылш.
жүндi қаз. биязы
жүндi
1. Барлық алынғ. эмб-р
31
23
24
78
2. Биолог.жарам.
барлығы
27
21
22
70
Даму стадиясы бойынша
Зиготи 6 4 2 12
2- бластомер 10 5 4 17
4- бластомер 7 6 4 17
8- бластомер 4 6 12 22
ерте морула - - 2 2
3. Биологиялық жарамсыздар,
барлығы
4
2
2
8
дегенерациял. 1 2 1 4
Ұрықтанбаған 3 - 1 4
Эмбриондарды трансплантациялаудың нәтижесiн анықтаудың негiзгi факторы ө олардың сапасы.
Сонымен қатар бiз эмбриондар мен реципиенттердi, донорларды бiрiктiретiн әртүрлi
6- кесте. Трансплантация кезiндегi донорлардың, эмбриондар мен реципиенттердiң өзара
Донор Реципиент Эмбрион төлдеген реципиент алынған қозы
тұқым n цикл күнi n даму
стад. n n % n %
дегерес 4 1-2 12 зигота
4 бластом 23 9 75 9 39
3-4 2 8 бластом 4 1 50 2 50
барлығ
14
27 10 71 11 41
Қаз. қылш.
жүндi 3 1-2 7 зигота
4 бластом 15 5 71 6 40
3-4 3 8 бластом 6 1 33 1 17
барлығ
10
21 6 60 7 33
қаз. биязы жүндi 3 1-2 4 зигота
4 бластом 8 4 100 5 62,5
3-4 9 ерте морула 14 5 56 6 43
барлығ
13 - 22 9 69 11 50
барлығ
37 - 70 25 68 29 41,2
7- кесте. Дегерес тұқымды қойлардың тiрi салмағының салыстырмалы көрсеткiштерi
( Жас мөлшер жыны сы Тәжiрибе тобы Бақылау тобы
n x(m c n x(m c
1. Туқан кездегi
7
4,43(0,8
11,6
20
4.34(0,3
15,8
4 4,36(0,8 10,7 18 4,51(0,7 16,7
2. 4- айлық
7 37,7(0,9
5,7
18
34,1(0,6
11,5
4 35,1(0,8 7,1 15 31,9(0,9 12,3
3. 12 айлық
7 58,5(0,2 12,0 17 50,3(0,02 16,6
4 43,5(0,2 10,1 15 38,0(0,4 11,8
4. 18 айлық
7 68,3(0,1 7,4 17 62,0(0,7 8,1
4 55,1(0,6 9,0 15 50,1(0,01 9,3
6- кесте материалдарында көрсетiлгендей 2, 4 бластомерлi эмбриондарды дегерес
8- кесте. Дегерес тұқымы қойларының жүн мөлшерiнiң салыстырмалы көрсеткiштерi
( жыны сы Тәжiрибе тобы Бақылау тобы
n x(m c n x(m c
1.
7 3,5(0,1 4,1 17 3,11(0,7 7.8
4 2,9(0,5 2,1 15 2,5(0,2 2,6
9 кесте. Қазақтың қылшық жүндi қойларының тiрi салмағының салыстырмалы
( Жас мөлшер жыны сы Тәжiрибе тобы Бақылау тобы
n x(m c n x(m c
1. Туқан кездегi
4
4,67(0,87
3,3
40
4.83(0,18
15,8
3 4,42(0,8 12,8 37 4,61(0,63 15,5
2. 4- айлы
4 39,4(0,9 8,2 36 36,6(0,6 12,7
3 36,4(0,9 7,8 37 34,1(0,71 11,1
3. 12 айлы
3 61,1(0,3 11,2 35 55,6(0,4 14,3
2 45,2(0,3 7,1 32 41,3(0,4 18,2
4. 18 айлы
3 72,2(0,3 6,3 35 65,1(0,3 9,2
2 58,3(0,4 6,4 30 53,2(0,3 9,0
Қорытынды.
1. Бiр суперовуляцияланған донорға: қазақтың қылшық жүндi қойына -
2. Экзогормондармен жұмыртқа безiне әсер ету арқылы бiр аналықөдонордағы
Эмбриондар тасымалданған 37 реципиент қойдың 25-i төлдедi, нәтижесiнде 29
Есеп бойынша әр донордан 2,9 трансплантант - қозы алынды.
IV - бөлiм. Еңбек қорғау.
Еңбек қорғау дегенiмiз - еңбек процесiнде қауiпсiздiктi, адамның денсаулығы
Әрбiр мекемеде, өндiрiс орнында, лабораторияда қауiпсiздiк техникасы, еңбек қауiпсiздiгi,
Еңбек қорғау мен найзағайдан қорғау және өрт қауiпсiздiгi тығыз
Еңбек қорғау жұмыстарын ұйымдастыру және жұмысты орындауға жiберiлген адамдардың
Өндiрiстiк практикада негiзгi жұмыстар лаборатория жағдайында өттi. Ол лабораторияда
1. Лабораторияда медицинасыз халатсыз, шепчиксiз, перчаткасыз жұмыс iстеуге болмайды.
2. Жұмыс iстер алдында лабораторияны дезинфекциялау, зарарсыздандыру қажет.
3. Бактерицидтiк лампаларды жұмыс алдында қосып, микробтарды өлтiру қажет.
4. Лаборатория ауасын микрофлора құралымен төмендету керек.
5. Лабораторияда мiндеттi түрде өрт сөндiргiш асбест көрпесi, құрғақ
6. Антибиотиктердi, гормондарды берiлген мөлшерiне қарай дұрыс қолдану керек.
7. Электр тогынан абай болу керек, токты қатты күшейтуге
8. Шыны ыдыстарды (колбаларды) бiр қолмен мойнынан бiр қолмен
9. Лабораторияда темекi шегуге, тамақ iшуге болмайды.
10. Спиртовкамен жұмыс iстегенде қолды күйдiрiп алудан немесе өрт
11. Химиялық реактивтердi де төгiп-шашпай, денеге тигiзбей, өз мөлшерiнде
12. Малмен жұмыс iстеген соң, малда түрлi жұқпалы аурулар
Осы ережелермен толық танысқаннан кейiн ғана лабораторияда жұмыс iстеуге
Лаборатория басшысына жүктелген мiндеттер:
а) жұмыс ғимаратының, жабдықтар мен құрал-саймандардың, сақтану қондырғылары және
б) жұмысқа жаңа қабылданғандар мен лабораторияда жұмыс iстейтiн қызметкерлерге
В) барлық қызметкерлердiң техника қауiпсiздiгi, санитарлық жағдай мен өрттен
г) жұмыс орнындағы ауа кеңiстiгiнiң тазалығын қадағалау (улы газдардың,
Лаборатория басшысы өндiрiстiк жарақаттанудың және улану жағдайларына жауап бередi.
Жоғарыда клтiрiлген техникалық қауiпсiздiк ережелерiн өзiм практикада болған “Мадиң
1. Бұл лабораторияда еңбек қорғау, техника қауiпсiздiгi және өрттен
2. Студент - дипломниктердiң техника қауiпсiздiгiн сақтауға арналған инструктаж
3. Лабораторияда жаңа тақырыпқа жұмыс iстеу алдында жұмыс жетекшiсi
4. Лабораторияға жұмыс iстеуге тек жұмыстың қауiпсiздiк инструктажымен
Пайдаланылған әдебиеттер.
1) Әлжанов Ш.Ж., Рақымбаев Ж.А., Көшербаев Ш.К. Қой шаруашылығы.
2) Бальмонт В.А. Таңдамалы туындылар.- Алматы: Қайнар, 1984.
3) Башкеев Е.Д. Факторы, повышающие эффективность трансплантации эмбрионов. Овцеводство,
4) Байжұманов Ә., Отарбаев А. Селекция сырлары.- Алматы: Қайнар,
5) Бегiмқұлов Б., Матвеева В., Байдұлдаев С. Генетика.- Алматы:
6) Сассон А. Биотехнология: свершения и надежды. Мир,1987.
7) Сергеев Н.И. Трансплантация эмбрионов крупного рогатого скота.- Алматы:
8) Ельчанинов В.В. 60 телят от одной коровы в
9) Джанабеков К.Д. Суперовуляция и межпородная пересадка эмбрионов у
10) Касымов К.Т., Утесинов Ж. Технология воспроизводства овец.- Алматы:
11) Квасницкий А.В. Опыт межпородной пересадки яицеклеток. Советская зоотехния.
12) Курбатов А.Д. Опыт по межпородной пересадке оплодотворенных яицеклеток
13) Лопырин А.М. Опыт межпордной пересадки зародышей у овец.-
14) Мурзамадиев А.М. Биотехнология в воспроизводстве овец.- Алматы, 1992.
15) Мухамедгалиев Ф.М., Абильдинов Р.Б. Межпородная пересадка зигота и
16) Мухамедгалиев Ф.М., Тойшибеков М.М., Абильдинов Р.Б. Трансплантация зигот
17) Медеубеков Қ.Ү., Құбашов Қ.С. Қазақстанның қой шаруашылығы.- Алматы:
18) Қарабаев А.Ж., Нартаев Н.А., Спивиков В.А. Қой шаруашылығының
19) Өтесiнов Ж.О., Жамалова Г.А. Сүтқоректiлер көбею биотехнологиясы және
20) Утесинов Ж. Оплодотворяемость яицеклеток и качества эмбрионов при
21) Касымов К.Т. Совершенствование метода множественной овуляции и извлечения
22) Хантер Р.Х. Физиология и воспроизводство домашних животных.- Москва,