І тарау Әлеуметтік нормалар жүйесіндегі құқықтың алатын орны мен
1.1.Құқық адамзат тарихының әлеуметтік жағдайдан келісімге дейін дамуының көрінісі.....................................................................................................
1.2. Құқықтық норманың құрылымы, жүйелері және олардың түрлері........................................................................................................................
ΙΙ. Әлеуметтік нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуші ретінде...................
2.1.Әлеуметтік нормалардың түсінігі,мазмұны......................................................
2.2. Құқықтың техникалық, корпоративтік, діни, салт - дәстүр, әдет
2.3.Әлеуметтік қоғамдағы құқық пен моральдың арақатынасы, айырмашылығы және бірлігі...................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер
І тарау. Әлеуметтік нормалар жүйесіндегі құқықтың алатын орны
1.1.Құқық адамзат тарихының әлеуметтік жағдайдан келісімге дейін дамуының көрінісі.
Құқық әлеуметтік нормалардың ерекше жүйесі болып,мемлекетпен бірге өмірге келіп,қоғамды
Құқық адамадардың өмірі мен тығыз байланыста дамиды:олардың бостандығын қалыптастырады,мінез-
Құқық қоғамды реттеп басқарудағы негізгі құрал;құқық қоғамдағы бостандықты,әділеттікті теңдікті,
Қоғамның объективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі пікір
Заң ғылымында «құқық» термині бірнеше мағынада қолданылады.Біріншіден, «құқық» деген
Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық азаматтардың еркін білдіретін
Құқық-мемлекет шығарған немесе бекіткен,орындалуы мемлекеттік аппараттың күшімен қамтамасыз
Құқықтың түсініктері бірнеше,бірақ мазмұндары біреу-ақ.Құқықтың мазмұнының негізгі элементтері:
қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау,орындау;
қарым-қатынастарды реттеп –басқару;
қоғамды дағдарысқа ұшыратпай,экономикалық,саяси әлеуметтік,мәдениеттік бағытын дамытып,нығайту;мемлекеттік органдардың,қоғамдық ұйымдардың құзыретін,арақатынасын
халықаралық қатынастарды реттеп басқару.
Құқықтың екі түрлі ғылыми түсінігі болады :1)құқықтың объективтік түсінігі
Құқықтың негізгі қағидалары:
1.Қоғамдағы әртүрлі мүдде-мақсаттарды нормативтік жүйемен реттеп-басқару;
2.Адамдардың,ұйымдардың ара қатынасындағы келіспеушілікті шешудің,реттеудің негізгі түрлерін белгілеп отыру;
3.Мемлекеттік органның қабылдаған,бекіткен нормативтік актілернің орындалуын бақылап отыру.
Құқықтың мазмұны дегеніміз-қоғамдағы қатынастарды реттеп,басқарып отыратын нормативтік актілердің ішкі
Құқық-үстем таптың және қоғамның заңға айналдырылған мүддесі.Бұл мүддені заңға
Сонымен.құқық дегеніміз адам мен қоғамның объективтік құрылысымен байланысты
1.Қоғамның әр саласына сәйкес құқықтың экономикалық,әлеуметтік,мәдениеттік,тәрбиелік,экологиялық,қаржылық функциялары болады.
2.Мемлекеттік биліктің үш түріне сәйкес құқықтың да үш функциясы
Құқықтың бұл екі топтағы функциялары мемлекеттің функцияларымен сәйкес келеді.Сонымен
Құқықтың реттеу функциясы-нормативтік актілер арқылы қоғамдық қатынастардың байланысын,орындалу жолдарын,бағыттарын
Құқықтың қорғау функциясы-нормативтік актілердің қоғамдағы қарым-қатынасқа ықпалын,әсерін күшейту,жаман қатынастарға
-қоғамдағы қатынастардың дұрыс орындалуын бақылау;
-құқықты нормада тыйым салудың себептерін көрсету;
-жауапкершіліктің түрін көрсету;
-жасаған қателіктері үшін субъектілерді жауапқа тарту.
Сонымен құқықтың функциясы дегеніміз-адамдардың іс-әрекетіне,мінезіне,тәртібіне нормативтік актілердің жасайтын ықпалы
Құқықтың әлеуметтік құндылығы:
1.Құқық адамдардың іс-әрекетінің,жұмысының нақты келісімді,тұрақты,жақсы орындалуын қамтамасыз етеді.Құқық қоғамдық
2.Құқық адамдардың өзара қатынасын дұрыс реттеп,дұрыс басқарып олардың
3.Құқықтың құндылығы адамдардың бостандығын,теңдігін қалыптастырып,қорғауында.Құқық пен бостандық бір-бірімен
4.Құқық қоғамдағы әділеттікті жақтап,бақылап отырады.
5.Құқық қоғамдағы барлық прогрестік дамудың негізгі құралы.азаматтық қоғамды,демократиялық мемлекетті
6.Құқық халықаралық прогрестік қатынастың,байланыстың қайнар-көзі бұлағы.Дүниежүзілік экологияны жақсартудың құралы.
Құқықтың өзіне тән мынандай нышандары бар:
1.Құқық мемлекетпен норма ретінде бекітіледі және өзгертіледі.Парламент-заң,президент-жарлық,үкімет-қаулы мен өкімдер,салалы
2.Құқық қоғамдық қатынастарға түскен барлық субъектілерге бірдей қолданылады.Құқық атақ,лауазым,шеніне
3.Құқық қоғамдық қатынастарды ретейтін және ең кең қолданатын нормалардың
4.Құқық формальды –айқын болып сипатталады,яғни мемлекет тарапынан мойындалып,нормативтік-құқықтық кесім,сот
5.Құқық бүкіл халықтың,ұлттардың,партиялардың,әлеуметтік топтардың және жеке адамдардың еріктерін
6.Құқық өзінің ішкі құрылымымен,жеке салалар мен институттарға бөліну
7.Мемлекеттің күшімен қамтамасыз етіледі.Мемлекет басқару,билік жүргізу барысында құқықтық қатынастарға
Сонымен.,құқық қоғамда зор қызмет атқарады.Ол қоғам өмірінің барлық
1.2. Құқықтық норманың құрылымы, жүйелері және олардың түрлері
Жеке дара норма немесе нормалардың бір жүйесі құқық бола
Құқықтық норманың құндылығы:
құқықтық нормалар қоғамды реттеп-басқарудың құралы, сол арқылы адамдардың, заңды
құқықтық нормалар қоғамдық құрылыс жүйені қорғаудағы ең сапалы құрал,
құқықтық нормалар қоғамның дамуына пайдалы қатынастарды қолдап, қолайсыздарын қысқартып,
құқықтық нормалар халықаралық,мемлекетаралық байланысты, қатынасты жақсартудың құралы.
Құқық – жалпыға бірдей міндетті, мемлекетпен қамтамасыз етілетін, қоғамдық
қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Құқықтық норма – құқықтық бір
Адамдардың бостандығын реттейтін норма екі тұрғыдан қарастырады:
бірінші – адамдардың өздерінің, өз істерін, өз тәртібін жобалау
екінші - өз мүдде-мақсаттарын өздері анықтап, оны өздерінің жүзеге
Қоғамдағы барлық процесс, барлық қарым-қатынастар құқықтық нормалар арқылы реттеліп,
Құқықтық норманың негізгі сипаттары:
Норма қоғамға, адамдарға ең қажетті, керекті қарым-қатынастарды реттеп-басқарып отырады.
Норма көп қатынастардың мазмұнын, орындалу бағыттарын, әдіс-тәсілдерін алдын-ала анықтап,
Нормативтік актілердің көпшілігі өзгермей қатынастарды көп жылдар дұрыс, жақсы
Нормативтік актілер жалпы мемлекеттік норма, оның орындалуы жалпы қоғамдық
Сонымен құқықтық норманың жоғарыда көрсетілген сипаттары, оның мазмұнын,
маңызын, қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп-басқаруын толық түсінуге болады.
Құқықтық нормалардың белгілері:
Норма мемлекеттік органның қабылдаған бекіткен актісі, оның заңды күші
Нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары толық көрсетіледі.
Норма ерікті түрде орындалмаса, еріксіз орындатылуы.
Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет қамтамасыз етеді.
Құқықтық норма адамдардың, қоғамның тәртібінің кепілдігі болуы.
Құқықтық нормасыз қоғамда ешқандай дәрежелі заңдылық, тәртіп, жоспар,
мағыналы, сапалы қарым-қатынас болуға тиіс емес. Құқықтық норманың мазмұны
Сонымен құқықтық норма – қоғамдағы қатынас субъектілерінің құқықтары мен
Құқықтық нормаларының құрылымы, жүйелері және түрлері.
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп оның құрылымын қалыптастырады. Бірақ ол
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде немесе бірінші
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік актілердің баптарында, бөлімдерінде көрсетіледі.
Диспозиция – қатынастың мазмұны мен субъектілердің құқығы мен міндеттерін
жалпылама түрі-нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері анық-айқын көрсетілмейді; мысалы
толық-айқын түрі – диспозицияның мазмұны нормада анық көрсетіледі. Мысалы,
сілтеу түрі – диспозицияның мазмұны туралыбасқа нормаға сілтеу жасалады.
Гипотеза – диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік акті қалай
орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзақылық үшін жауапқа
егерде норманың іс-әрекеті бір жағдайдың болуы немесе болмауымен байланысты
егерде норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе болмауымен байланысты
егерде норманың іс-әрекеті бірнеше жағдайдың біреуін таңдау арқылы басталса
Санкция – диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса оның жағымсыз
және жауапкершіліктің басталуы мен қолдануы. Санкцияның үш түрі болады:
абсолютті-айқын санкция: жұмыстан шығару, қызметін төмендету, айып төлеу тағы
салыстырмалы айқын санкция: минимум мен максимумның арасындағы жауапкершілік (қылмыстық
альтернативтік санкция. Санкцияның көрсетілген түрлерінің қайсысын қолдану тиісті мекеменің
Осы үш элементтер толық болса ғана нормативтік акті өз
уақытында, жақсы орындай алады. Егерде нормада бір екі элементтері
Нормативтік актілердің жеке баптарына норманың элементтері толық болмайды. Конститутцияның
Құқықтық нормалардың элементтерінің құрылу тәсілдері.
Тікелей норманың үш элементін (гипотеза, диспозиция, санкция) толық келтіру.
Сілтеме тәсіл норманың жетіспейтін элементі туралы осы заңның басқа
Бланкеттік тәсіл – норманың жетіспейтін элементі туралы басқа заңға,
Сонымен құқықтық норма, заңның немесе нормативтік актілердің баптары бір-біріне
ұқсас емес баптарда норманың элементтері түгел болмайды, бірақ оны
Құқықтық нормалар бірнеше түоге бөлінеді:
Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл-шаруашылық, құрылыс, мәдениет, экономика,
Құқықтың саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек, жанұя, азаматтық,
Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші нормалар; қорғаушы
Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар; тыйым салушы
Норманың элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке бөлінеді; нақты
Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар, арнаулы нормалар.
Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық салаларының қарым-қатынасын реттеп-басқаратын
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құқық өзінің күнделікті қоғам
реттеп, басқарып отырады. Мазмұны жағынан құқық нормалары заңдылық
Сонымен құқықтық норма – қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Қазақстан Республикасының құқықтық нормалары.
Қазақстан тәуелсіздікке қолы жетіп, егеменді мемлекет құру кезінде құқықтың
Құқық пен мемлекет қоғамның экономикалық, әлеуметтік даму процесін, жеке
қоғамда өмірге келіп, қалыптасқан қатынастарды реттеп-басқару үшін құқықтық нормалар
қоғамның объективтік даму процесінің болашағын болжап, оларды басқару үшін
қоғамның өткен дәірін ғылыми тұрғыдан зерттеп заңды тәжірибелік қорытындылар
Сонымен құқықтық нормалар қоғамның экономикалық-әлеуметтік қажеттіліктері
Арқылы өмірге келіп құқықты қалыптастырады. Құқық тек қоғамның әлеуметтік-экономикалық
Осы процесте халықтың, ұйымдардың қоғамның дамуы қажеттілігін, тілектерін жақсы
Бұл екі процестің арасында тығыз байланыс, бір-біріне тәуелділік, іс-әрекетінде
субъектілердің құқықтарының заңды түрде болуы;
ол құқықтарды іске асыруға, пайдалануға мүмкіншіліктің болуы;
субъектілердің бостандығын, құқықтарының дұрыс дамуын мемлекеттің бақылауында, қорғауында болуы.
Қазақстан мемлекетінің құқығының объективтік және субъективтік қалыптасу
жолдары осындай. Бұл жолмен әлемдегі барлық мемлекеттерде өтті. Құқықтың
құқықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүр;
құқықтық прецедент;
нормативтік шарттар;
нормативтік құқықтық актілер.
Қазақстан мемлекетінің нормативтік актілерінің түрлері, жүйелері Конститутцияда
толығымен көрсетілген. Мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер, саяси
Республика Конститутциясында көрсетілген жағдайда Президент заң күші бар және
Республика Президентінің актісін шығаруды талап ететін Президенттің конститутциялық өкілеттігі
Конститутцияда және өкімет органдарының халқының алдындағы жауапкершілік заңдарында белгіленген
Парламенттің заңды міндетіне кірмейтін, сондай-ақ Үкәмет пен басқа да
Республиканың экономикалық және саяси-әлеуметтік дамуы жөніндегі стратегиялық мәселелер бойынша
Республика парламентінің актілері: Парламент Республиканың бүкіл аумағында
міндетті күші бар Республиканың заңдары, оның ішінде Парламенттің Конститутциялық
Парламент пен Палаталар өз құзіретіндегі мәселелер бойынша үндеулер, декларациялар,
Үкімет актілері – заңдардың және Республика Президенті актілерінің негізінде
Жоғары сот актілері – Республика сот билігінің жоғарғы органының
Министрлік – ведомстволар өз құзіреті бойынша бұйрық, нұсқау береді.
Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері – Кеңестер, Мәслихаттар өз
Парламеттік Республика. Заң жүзінде жоғарғы өкімет органы парламент, сайлауда
Мемлекеттің басқа органдарының нормативтік актілер шығару, қабылдау, бекіту құзіреттері
Құқық нормаларының мазмұны.
Құқықтық нормалар жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың нақтылы мағынадағы
«мен солай істеуім керек, құқық нормасы меннен соны талап
Құқықтық нормаларда қайсыбір болмасын заманның, тарихи жағдайлардың тілек-талаптары мен
Субъектілердің құқықтары мен міндеттері нақтылы, айқын мағынада бекітіледі. Жеке
Құқықтық нормалардың мазмұны, түсініктілігі және санаға ұйымдылығы оны жазған,
Белгілі күштер, партиялар, топтар және таптар лоббизм тетіктерін пайдалану
Әр кезде тиімді құқықтық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуде қоғамды
Құқық нормалары және дара кесімдер.
Құқықтық нормалар басқа әлеуметтік нормалармен салыстырып қарағанда жалпы мазмұнға
Өркенитте адамдардың күнделікті өмірінде және қызметтерінде қолданылатын көптеген әр
Әлеуметтік нормалар тарихи дамудың белгілі бір кезеңінде қоғамдық қатынастар
Заң ғылымында қоғамдағы нормаларды 2 үлкен топқа бөледі:әлеуметтік және
Әлеуметтік норма-адамдардың бір-бірінің,адамдардың бірлестіктермен қарым-қатынасын, басқаша айтқанда әлеуметтік өмірді
Техникалық нормалардың арасында құқықтық актілермен бекітілетін,осының арқасында заңды күшке
Экологиялық жағдайларды және теңдікті бұзған кезде жауаптылық шаралары қолданылады.Табиғи
Енді адамадардың жануарларға:жабайы,үй жануарларына,жалпы жануарлар әлеміне деген қарым-қатынасын реттейтін
Жоғарыда айтылғандай,әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің ережелерін және олардың қарым-қатынастарын
Әлеуметтік норма – бұл адамдарға қажетті және қажетті емес
Құқық басқа нормативтік жүйелерден кейін және солардың негізінде қалыптасады.
Әлеуметтік норма- жай ерікті іс-әрекеттің абслютті ережесі емес.Ол сонымен
Норма-бұл белгілі бір нәтижеге,мақсатқа бағытталған қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің өлшемі.Әлеуметтік
Әлеуметтік нормалардың мәнін ғылыми жолмен түсіну үшін,ең алдымен,оларды
Қоғамдағы индивидтердің, адамдардың мінез-құлықтары арнайы нормалар шеңберімен шектелген.Қоғамда қабылданған
Жеке адамның мінез-құлықтары қоғамдық қатынастарда пайда болып,қалыптасқан нормаларға сай
Әлеуметтік нормалар қоғамдық сана деңгейімен қабылданады,бірақ бәріне бірдей міндетті
Тарихи дамудың сатысымен бағаланады немесе айқындалады.Мысалы,жасы үлкенді сыйлауды қазақ
Қоғамдық қатынастардың барлық салаларын реттейтін нормалардан қалыптасады.
Әлеуметтік нормалар қоғам алдындағы тарихи міндеттерін атқару үшін,олардың
Әлеуметтік нормаларды қабылдауға бейімдеу жолдарының бірі-нормаларды саналы түрде меңгеру,бұл
Қоғамдағы әлеуметтік тәртіптің дамып нығаюына сан-қырлы құбылыстар мен толып
табиғи құбылыстардың,факторлардың,уақиғалардың тигізетін әсерлері:демографиялық процестер,халықтың миграциясы,адамдардың өмір сүруінің ұзаққа
нормативтік актілердің ерікті түрде жақсы орындалуы;
адамдардың өзара қатынастарын өздерінің сапалы орындауы.
Қоғам реттеушіліксіз өмір сүре алмайды, ол дегеніміз
Қоғамдағы қатынастарды реттеп басқаратын нормаларды төрт топқа бөлуге болады:
табиғи нормалар-ғылыми тұрғыдан зерттеліп,тәжірибеден өткен ұсыныстар.Мұндай ұсыныстарды ғылыми
ғылыми зерттеуден өткен,тексерілген техникалық және табиғи ережелер,инструкциялар;
әлеуметтік нормалардың көпшілігі осы топқа жатады;
құқықтық нормалар.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп басқарып отыратын негізгі құрал-әлеуметтік нормалар.Олар
Әлеуметтік нормалар – қоғадық қатынастарды реттеуде қолданылатын жүріс-тұрыс
Әлеуметтік нормалардың белгі –нышандары:
1Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің мінезінің,тәртібінің қоғамдық ережесі.Жеке адамдар ұжымдар,бірлестіктер,одақтар,ұйымдар
2Әлеуметтік нормалар-қоғамдық дәрежедегі ереже,бұл нормаларды дұрыс,жақсы орындау бар азаматтардың,барлық
3Әлеуметтік нормалар-жай ғана ереже емес,ол қоғамдық міндетті түрдегі ереже.Ерікті
Міне осы көрсетілген белгі-нышандары,ерекшеліктері арқылы әлеуметтік нормалар қоғамды басқарудың,қатынастарды
құқық нормасы;
моральдық нормалар-жақсы-жаман,дұрыс-бұрыс,әділеттік-әділетсіздік,достық-қастық,инабаттылық,парасаттылық,адамгершілік т.б қасиеттер;
саяси нормалар;
эстетикалық нормалар;
қоғамдық ұйым,ұжымдардың ереже-қағидалары;
адамгершілік нормалары-олар адамдарды жақсылыққа,инабаттылыққа,парасаттылыққа,әділеттікке,адамгершілікке тәрбиелейді;
әдет-ғұрып нормалары-адамдардың көне дәуірден қалыптасқан жақсы қасиеттері мен жақсы
салт-дәстүр нормалары-әр ұлттың,әр халықтың өздерінің ерекшеліктерінен қалыптасқан дәстүрлері болады.Мысалы:той
діни,имандылық,инабаттылық нормалар.
Осы әлеуметтік нормалар біріге келе-адамдардың қоғамдық өмір сүруінің ережесі
Әлеуметтік нормалар-бұл адамдардың арасындағы қатынастарды реттейтін мінез-құлық ережесі болса,техникалық
Әлеуметтік нормалардың мазмұнын екі тұрғыдан түсіну керек:біріншісі-қоғамдық мүдде-мақсатты орындау,іске
Өмірде адамдар әр түрлі қатынастарда болып тұратыны бәрімізге мәлім,айталық,отбасылық,тұрмыстық,еңбек,экономикалық.Осындай
Сонымен,әлеуметтік норма-қоғам қабылдаған адамдардың мінез-құлқының,іс-әрекетінің,тәртібінің ережелерімен оларды реттеп-басқару нормалардың
Техникалық және әлеуметтік нормалар өзара тығыз байланыстылықта болады. Нақты
1.Техникалық нормативтік актілер,оның өзі бірнеше түрге бөлінеді:өндірістік,ауыл-шаруашылық,әскери, техникалық нормалар.
2.Технологиялық нормативтік актілер,мұның да бірнеше түрі бар.
3.Экологиялық техникалық нормалар.
4.Табиғат,адамды қоршаған ортаны қорғайтын техникалық нормалар.
5.Халықтың денсулығын сақтау бағытындағы техникалық нормалар.
6.Отбасында пайдаланатын техникалық нормалар.
7.Мемлекеттік органдарда,қоғамдық ұйымдарда,ұжымдарда пайдаланатын техникалық нормалар.
8.Адамның еңбегін жеңілдететін техникалық нормалар.
Құқықтың маңызы,рөлі,әсіресе нормативтік актілер арқылы ғылыми-техникалық,технологиялық,экологиялық процестің сапасын көтеріп
Техникалық норманың ең күрделі саласы-табиғатты қорғау нормалары.Адамды қоршаған
Техникалық норманың екінші маңызды саласы-халықтың денсулығын сақтау.Осы бағытта мемлекеттер
Қазіргі заманда техникалық,технологиялық,экологиялық процестерді жақсарту тек құқықтық норманың ғана
2.2. Құқықтың техникалық, корпоративтік, діни, салт - дәстүр, әдет
Құқықтық нормалар. Мемлекет бекіткен және қабылдаған бәріне міндетті
Құқық және діни нормалар.Азамат тарихында жаратқан иемізден жер бетіне
а)Орындау жеке адамның өз еркімен болады. «Дінде зорлық жоқ»,-деп
б)Діни нормалар зайырлы мемлекеттерде адам және азаматтардың бәріне бірдей
в)Мемлект діни нормаларын уағыздайтын қоғам,ұйымдардың қызметтерінің антиконституциялық насихатқа жол
г)Діни нормаларын насихаттау арқылы гуманизм,адамгершілік сияқты қағидаларды іс жүзіне
Діни нормалар деп әртүрлі діндермен орнықтырылған
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ бір қатар дәуірлерде
Діни ұйымдар орнықтырған нормалар бірқатар қатынастарда қолданыстағы құқықпен тығыз
Құқық және корпоративтік нормалар. Корпоративтік нормаларға мүшелікке
Корпоративтік нормалар мен құқықтық нормалардың ұқсастығы олардың екеуінің де
Құқық және әдет-ғұрып. Әдет ретінде күнделікті қалыптасқан
Құқық және салт-дәстүр.Дәстүр қоғамдық өмірдің әр түрлі жақтарын
Заң ғылымдарында дәстүр құқықтық(жай құқық) және құқықтық емес немесе
Саяси норма. Құқық пен саясат дәстүрлі түрде тығыз байланысты
Аристотель өз заманында саясат адамдарды,қоғамды,мелекетті басқару өнері деп санаған.Басқарудың
Саяси норма- бұл көптеген саяси процестің субъектілерінің ережелері.Бұл нормалар
Заңдық нормалар,әдетте,адамдардың санасында бекіп қалған мінез-құлықтың жалпы принциптері,оның негізгі
Мораль нормалары- қоғам өміріндегі процестерде табиғи жолдармен қалыптасқан адамдардың
Осы жоғарыда көрсетілген нормалардың барлығына Қазақстан Республикасының Конституциясы Заңды
Егер құқықпен басқа әлеуметтік нормалардың арақатынасында келіспеушілік немесе қайшылықтар
Көне заманнан ғалымдар құқықтың мәні мен мазмұнын түсінбекші болып
Құқыққа социологиялық және философиялық тұрғыдан қарағанда ол өте кең
Құқық нормаларының талаптары өздігінен жүзеге аспайды.Оларды іске асыру үшін,талаптарын
Құқықтың тағы бір тірегі-имандылық.Имандылықтың өзіде адамдар арасындағы қатынастарды реттейтін
Сонымен,құқық нормалары арқылы мемлекет имандылық талаптарына ресми мағына береді,соның
1.Құқық жазылған нормалардан тұрады.Құқықтық норманы мемлекеттік органдар қабылдайды,бекітеді, басқа
2.Құқық әділдік және бостандық идеяларын білдіреді.Бостандық-адамннан ажыратылмайтын қасиет.Тек бостандық
3.Құқықтың бейнелейтін обьектілері болады.Олар-билік,мемлекет,қоғамдағы тәртіп.Әділдік,бостандық,демократия солар арқылы жүзеге асырылады.
4.Құқықтың формалды анықтылығы.Заңдарда бекітілген нормативті нұсқаулар ерекше қасиетке ие
5.Құқықтық нормалар қоғамдағы қатынастардың басым көпшілігін реттеп,басқарады.Басқа нормалардың
6.Құқықтық нормалардың орындалуы ерікті және еріксіз түрде жүргізіледі.Басқа нормалар
Әлеуметтік нормалар құқықтық норманың дамуына,орындалуына ,нығаюына өте зор әсер
Сонымен әлеуметтік нормалар бір-бірімен тығыз байланыста дамып,өзгеріп,нығайып жаңарып отырады.Әсіресе
2.3.Әлеуметтік қоғамдағы құқық пен моральдың арақатынасы, айырмашылығы және бірлігі
Оқу тәжірибе мақсатында барлық әлеуметтік норма түрлерінің қарым-қатынасын және
Заман өзгерген сайын қоғамдағы лайықты мінез-құлқы жөніндегі талаптар да
1.Тарихи даму барысында таптық қоғамның ерекшеліктерне байланысты қалыптасады.Құл иеленушілік
2.Моральдық нормаларды іс жүзіне асыру -тек сендіру арқылы болатын
3.Реттеу шеңбері бойынша моральдық нормалар құқық нормаларына қарағанда
4.Моральдық нормаларының теориялық негізін этика құрайды.
5.Қоғамда қабылданған моральдық нормалар жеке адамдардың мінез-құлықтарын бір қалып
Құқық пен моральдың бірлігі.
1)олар әлеуметтік норманың әртүрлігін көрсетеді және бірдей нормативтік
2)құқық пен мораль бір мақсатты көздейді-қоамдағы тәртіпті сақтау,адам құқықтарын
3)құқық пен мораль әртүрлі көлемде бір объектіні реттейді-қоғамдыық қатынастарды,ол
4)құқық пен мораль нормативтік құбылыс ретінде субъектілердің рұқсат етілетін
5)құқық пен мораль философиялық жағдайда экономикалық,саяси,мәдени категорияларға ие
6)құқық пен мораль жалпы құқықтық құндылықтардың негізі ,қоғамның әлеуметтік
7 )әлеуметтік нормалар жүйесінде олар қоғамға ең кеңінен таралған
8 )олардың реттеу объектісі біреу- қоғамдық қатынастар;
9 )олар түп негізінде қоғамның өзінен туындайды.
Мораль құқық бұзушылықты әсіресе қылмысты жазалайды.Мұндай жағдайларда құқық пен
Құқықтың мақсаты адам- «адамның бірлесіп өмір сүруін қалыптастыру,өзара қиыншылықтармен,күрестер,келіспеушіліктер
Негізгі ерекшеліктері:
Құқық пен мораль ең алдымен қалыптасу және құрылу тәсілдері
Мораль басқаша қалыптасады.Оның нормалары мемлекет пен емес және олар
Құқық пен моральдың арасындағы айырмашылықтар төмендегідей:
Құқықтан моральдың айырмашылығы мемлекеттік емес маңызға ие.Бірақта бұл моральдың
Мораль басқаша қамтамасыз етіледі.Ол мемлекеттік аппарат күшіне емес,қоғамдық пікірге
1) пайда болуы бойынша : егер мораль қоғаммен бірге
2) көріну нысаны бойынша: мораль қоғамдық қатынастардан көрініс
3) әрекет ету саласы бойынша: мораль барлық қоғамдық қатынастарды
4) күшіне ену мерзімі бойынша: моральдық нормалар олардың түсіну
5) қамтамасыз ету тәсілі бойынша: моральдық нормалар
6) бағалау негізі бойынша: моральдық нормалар қоғамдық қатынастарды
Құқықпен мораль көріну формасы бойынша ажыратылады.Егер құқық нормасы арнайы
Құқық пен мораль мазмұны бойынша және олардың
Құқық пен мораль оны бұзған жағдайда жауапкершілік нысаны бойынша
Мораль-қоғамдық сананың бір формасы,маңызды әлеуметтік институт.Ол белгілі өмірлік қалыптасқан
. Мораль- бұл адамдардың жүріс-тұрысын жақсылық пен жамандық, әділеттілік
Пайдаланған деректемелер тізімі
Нормативтік-құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл.
Арнайы әдебиеттер:
1.Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы
2.Баянов Е. «Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері».
3.Табанов С.А. «Салыстырмалы құқықтану негіздері». Алматы «Жеті Жарғы»
4.Ашитов З.О. «Қазақстан Республикасының құқықтық негіздері». Алматы «Жеті Жарғы»
5.Ашитов З.О. «Егемен Қазақстанның құқығы». Алматы «Жеті Жарғы»
6.Жоламанов К.Д. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы «Эверо» 2004.
7.Н.И.Матузов.А.В.Малько «Теория государства и право .Москва. Юристь 2005
8.Т.Н.Радько.«Теория государства и право.Москва.Академический Проект 2005
9.М.И.Абдулаев. Теория государства и право.Питер 2003
50