МАЗМҰНЫ
Тапсырма ................................................................................................. 2
Кіріспе ...................................................................................................... 4
1. Мемлекеттік геодезиялық торлар....................................................... 5
Триангуляция әдісі............................................................................. 6
Трилатерация әдісі......................................................................... 7
Полигонометрия әдісі...................................................................... 8
2. Инженерлік геодезиялық торлардың құрылуы................................. 9
2.1 Жер учаскесінің физико-географиялық сипаттамасы................... 11
2.2 Пландық инженерлік геодезиялық тордың
триангуляция әдісімен жиілету............................................................. 12
2.3 Пункттердің арасындағы көрнекілікті анықтау............................ 13
2.3.1 Графикалық жолмен анықтау...................................................... 13
2.3.2 Аналитикалық жолмен анықтау.
2.3.3 Торларды полигонометрия әдісімен жобалау......................... 15
2.4 Инженерлік геодезиялық торды
полигонометрия әдісімен жиілету........................................................ 15
3. Инженерлік геодезиялық тордың
құрылу дәлдігін бағалау........................................................................ 16
Қорытынды ............................................................................................ 22
Әдебиеттер тізімі ................................................................................... 23
КІРІСПЕ
Мемлекеттік геодезиялық торлар жиілету және түсіріс торларын одан
Мемлекеттік геодезиялық торларға мыналар жатады:
а) 1,2,3,4 кластық пландық жүйелер, олар өзара бұрыштық
ә) I, II, III және IV класты биіктік
Геодезиялық жүйелер жалпыдан жекеге қарай көшу принціпімен: жоғары
. 1. Мемлекеттік геодезиялық торлар
Мемлекеттік геодезиялық торлар – мемлекеттің территориясында координаталарың таралуын
Мемлекеттік геодезиялық торлар барлық масштабтағы топографиялық түсірістердің теодолиттердің
Мемлекеттік геодезиялық торларды пландық және биіктік геодезиялық
Пландық торлар – триангуляция, трилатерация, полигонометрия тәсілдерін, ал
Мемлекеттік пландық геодезиялық торлар өзара үшбұрыштық, сызықтық өлшеулердің
I-ші класты Мемлекетік геодезиялық торлар қатарының ұзындықтарын 200
Триангуляция (трилатерация) мүмкіндігінше тең қабырғалы үшбұрыштардың және үшбұрыштың
II-ші класты Мемлекеттік геодезиялық торлар I-ші класты полигонометрияның
III және IV-ші класты Мемлекеттік геодезиялық торлар жоғары
Пунктердің теңіз деңгейінің биіктігі геодезиялық нивелирлеу арқылы анықталатын
Мемлекеттік биіктік геодезиялық торлар I, II, III, IV
I-ші класты мемлекеттік нивелирлік тор талқыланған жоба бойынша
II-ші класты мемлекеттік нивелирлік сызықтарды I-ші класты пунктер
III-ші класты нивелирлік сызықтарды I, II – ші
IV-ші класты нивелирлеу сызықтары жоғары класты нивелирлеу полигонометрияның
Барлық класты нивелирлік торлар жергілікті жерде тұрақты белгілермен
Триангуляция әдісі
Триангуляция әдісінің мәні жер бетінде үшбұрыштар жүйесін салудан
Үшбұрыштардың қалған қабырғаларының ұзындықтарының белгілі тригонометриялық формулалармен есептеп
1 класты триангуляция тең қабырғалы үшбұрыштың қатарынан тұрады,
1 класты полигондардың түйіндерінің қиылысқан жерлерінде базистік қабырғаларды
2 класты триангуляция үшбұрыштың тұтас торлар құрып, 1
3 және 4 класты триангуляция ірі масштабты топографиялық
1
- әлсіз қабырға;
- бастапқы пункт;
- базис;
- байланыс бұрыштары;
2
Сурет – 1 Триангуляция әдісінің мәні
Трилатерация әдісі
Трилатерация тәсілінің негізінде ∆ АВС қабырғаларын пайдалана косинус
Кесте – 1 Трилатерациялық торларға қойылатын талаптар
Көрсеткіштер 4 кл. 1р. 2р.
Қабырғаның ұзындықтары 1-5 0,5-6 0,25-3
Қабырға ұзындықтарын анықтаудағы шекті салыстырмалы дәлдігі 1:50000 1:20000
Үшбұрыш бұрышының ең кіші мәні 20° 20° 20°
Төртбұрыштың бұрыштарының ең кіші мәні пунктер арасындағы үшбұрыштар
Полигонометрия әдісі
Полигонометрия тордың дәлдігін біртінеп жақындату әдісі арқылы бағалау.
Қатаң бағалау әдетте электронды есептеу машиналарында арнаулы бағдарламалары
1
I
3
II
4
Сурет 2 – Полигонометрия тәсілінің – біртіндеп жақындату
Жабық және ашық көпбұрыштарды құрайды. Өлшенетін элементтер
Егер де пункттің кооринаталарымен бір қабырғасының дирекциондық бұрышы
Полигонометрияда бұрыштар тиісті дәлдікті теодолитпен өлшенеді. Полигонометриялық жүрістің
Полигонометрия 4 класқа бөлінеді:
1 класты полигонометрия меридианы және параллель бойынша периметрі
Полигонометрия 3 және 4 класс бір түйінді пункттер
2. Инженерлік геодезиялық торлардың құрылуы
ТМД елдерінде геодезиялық торды Мемлекеттік тор, геодезиялық жиілету
Мемлекеттік геодезиялық тордың пландық жағдайы жалпылама мемлекеттік координаттық
Пландық геодезиялық торларды негізінен триангуляция, трилатерация, полигонометрия, сонымен
Трилатерация әдісінің триангуляция әдісінен айырмашылығы, мұнда бұрыштары емес,
Полигонометрия әдісінде жер беті сынық сызықтар (жүрісін) торын
Мемлекеттік пландық геодезиялық тор триангуляция, трилатерация және полигонометрия
2.1 Жер учаскесіне физико-географикалық сипаттама беру
Жұмыс ауданының номенклатурасы У – 34 – 37
Жер бедері: жер беті ойлы – қырлы. Жергілікті
Гидрография: Ортасында Вольное көлі, онтүстік – шығыстағы маңындағы
Грунттар жұмыс аумағында құмдар, батпақтар, құм балшықтар
Өсімдік жамылғысы: жұмыс учаскесінде орманды жерлер аз емес.
Жол жүйесі: жұмыс учаскесінде жол жүйесі жақсы дамыған.
Елді – мекен: ірі елді мекендерге – Ясное,
Берілген ауданда 6 триангуляция пункттері бар. Олар берілген
2.2 Пландық инженерлік геодезиялық тордың
триангуляция әдісімен жиілету
Бұл геодезиялық торларды бұрышы мен базис деп аталатын
Инженерлік геодезиялық торлар жұмыстарында триангуляциялық торлар топографиялық түсірістерде
Кесте 2 - Триангуляция сипаттамасы
Көрсеткіштер 1 2 3 4
1. Триангуляция тізбесінің ұзындықтары (км) 200 -
2. Үшбұрыштар қабырғаларының орташа ұзындықтары (км) 20-25
3. Базистің салыстырмалы қателігі 1:400000 1:300000 1:200000 1:150000
4. Әлсіз биіктіктегі қабырғалардың шамамен салыстырмалы қателігі 1:150000
5. Үшбұрыштардың ең кіші мәні 40° 20° 20°
6. Бұрыш өлшеудің орташа квараттық қателігі ±0,7´´ ±1´´
Геодезиялық пунктерінің орнын таңдауда келесі талаптар қойылады:
Төменгі разрядты торлардың келесі байланыстарды және басқа жұмыстарды
Пункттің орны ұзақ уақытта центрлік және сыртқы белгілердің
Пункт жоғарғы қуаттағы тоқ желісіне 120 м-ден жақын
Триангуляция пункттері басыңқы биіктіктерде сондай-ақ биік ғимараттардың төбелерінде
Берілген курсттық жобада торды жиілету үшін 4 класты
2.3 Пункттердің арасындағы көрнекілікті анықтау
Пункттердің арасындағы көрнекілікті анықтаудың екі тәсілі бар. Олар
2.3.1 Графикалық жолмен анықтау
А – В қабырғасының бойлық кескінін аламыз да,
2.3.2 Аналитикалық жолмен анықтау
Көрнекілікті аналитикалық жолмен анықтағанда Шишкин формуласы қоланылады:
НСесеп= (HA-VA)*Si/S+(HB-VB)* Si/S (1)
Егер де НСесеп –тің мәні НС – нің
Берілген курсттық жобада биіктігі 223,1 м-ге тең А
Кесте 3 – А және В нүктелерінің арасында
Нүктелер H, м Si, км v, м H-v,
А 223,1
222,9 =0,4 89,2 20,8
1,3 0,11
С 214
3,3 0,3
В 242,9
2
242,6 =0,6 145,6 20,8
Тексеру: 1,00
НСесеп = (223,1-0,11)*2/3,3+(242,9-0,3)*1,3/3,3=234,8 м
НС =214 м< НСесеп
Қорытынды: А және В нүктелерінің арасында көрнекілік бар.
2.3.2 Торларды полигонометрия әдісімен жобалау
Торларды полигонометрияның II разрядымен жобаланғанда жүрістің ең үлкен
2.4 Инженерлік геодезиялық торды
полигонометрия әдісімен жиілету
Полигонометрияға келесі талаптар қойылады:
Кесте 4 – Полигонометрия әдісімен жиілітудегі талаптар
Көрсеткіштер 4 кл. 1р. 2р.
Жүрістің шекті ұзындықтары (км):
- жеке 15 5 3
- бастапқы және түйіндес нүктелер арасындағы 10 3
- түйіндес нүктелер арасындағы 7 2 1,5
Полигонның шекті периметрі (км) 30 15 9
Жүріс қабырғаарының ұзындықтары:
- ең үлкен 2 0,8 0,35
- ең кіші 0,25 0,12 0,08
- орташа 0,5 0,3 0,2
Жүрістің қабырғаларының шекті саны 15 15 15
Жүрістің салыстырмалы қателігі, кем емес 1:25000 1:10000 1:5000
Бұрыштарды өлшеудің орташа квадраттық қателігі 3´´ 5´´ 10´´
Инструкция талаптарынан ауытқыған жағдайда сызықтардың және бұрыштардың өлшеу
Инженерлік геодезиялық өлшеулер тәжірибесінде кейбір жағдайларда геодезиялық торлардың
Мысалы: нұсқау талаптарын сақтау үшін бұрыштарды өлшеу дәлдігін
3. Инженерлік геодезиялық тордың құрылу дәлдігін бағалау
Триангуляция торларын жобалауда басты рольді осы тордың жеке
Р=C/m2
мұндағы С – тұрақты шама;
Кесте 5 – Триангуляция әдісімен жобалаудағы үшбұрыштардың байланыстырушы
№ Фигура Байланыстыру бұрышы R
1 Үшбұрыш 89º 60º 1,2
2 Үшбұрыш 59º 32º 16
3 Үшбұрыш 72º 41º 8,4
4 Үшбұрыш 76º 34º 11,8
5 Үшбұрыш 73º 42º 8
6 Үшбұрыш 92º 45º 4
7 Үшбұрыш 72º 59º 3,8
8 Үшбұрыш 75º 65º 2
9 Үшбұрыш 97º 48º 3,4
Триангуляция тордың дәлдігін бағалау үшін n ∆ алыстатылған
M2lgSn=m2lgB+ ⅔m2бұрΣ (δ2А+ δ2В+ δ2А* δ2В) = m2lgB+
мұндағы R – байланыс бұрыштарын өлшеп, интерпаляция әдісімен
M2lgSnI= m2lgB+ ⅔m2бұрΣR = 0 + 2/3 *
M2lgSnII= 0 + 2/3 * 22 (8+4+3,8+2+3,4) =59,36
(M2lgSn) R = M2RI*
M2RI+ M2RII
(M2lgSn) R = (104,72*59,36)/(104,72+59,36) = 6216/164,1= √37,9≈ 6,2
mS = 6,2/0,43429 ≈ 14,3
S
Әлсіз қабырғаның салыстырмалы қателігінің мәні 1/70000 артық, яғни
Талап етілген дәлдікке сай келетініне көз жеткізе отырып,
z1= 4,4 см = 2,2 км
z2= 6,1 см = 3,05 км n2
z3= 4 см = 2
z4= 7,3 см = 3,65 км
z5= 4,5 см = 2,25 км
4 – ші кестеде ұсынып отырған инструкция бойынша
Барлық аталған жағдайларда бұрыштармен сызықтарың қажетті дәлдігін есептеу
Келесі белгілерді енгізеді:
Т – шекті жіберілетін салыстырмалы қиылыспаушылықтың бөлімі;
Тб- бұрыштық және сызықтық өлшеулердің күнәсімен жіберілген жүрістің
Торташа – жүрістің орташа салыстырмалы қиылыспаушылығының бөлімі;
Тс – сызықтық өлшеудің салыстырмалы дәлдігінің бөлімі;
Торт =2*Т есептеулердің негізіне бұрыштық және сызықтық өлшеулердің
Инструкция бойынша келесі мәндер рұқсат етілген:
Кесте 6 – Рұқсат етілген мәндер
Полигонометриялық құрылымның разрядтылығы Жүрістің шекті саыстырмалы қиылыспаушылығы
FS /S Т Торташа Тб=Тс
IV класс 1: 25000 25000 5000 70000
I разряд 1: 10000 10000 20000 28000
II разряд 1: 5000 5000 10000 14000
Жобаланатын полигонометриялық торларды есептеу кезінде түйіндес нүктелердің орындарынан
Түйіндес және бастапқы нүктелердің арасындағы полигонометриялық жүрістердің ұзындықтары
Lтүйін = M * Tорт * √2 (5)
Түйіндес нүктелердің жағдайын анықтағанда орташа квадраттық қателік, өзіне
М =
Tорт√ n-1
мұндағы L – полигонометрия жүйесінің ұзындығы;
n – жүрістердің саны;
Tорт – орташа салыстырмалы қателіктің бөлімі;
Жүрістің ұзындықтарын анықтағанда келесі формуланы қолдануға болады:
L = М* Tорт√ n-1 (7)
Тең қабырғалы жүрісте кездейсоқ қателік болған жағдайда сызықтық
mS =
S
n – жүрістегі сызықтардың саны;
mS – сызықтарды өлшеудің орташа квадраттық қателігі;
S – сызықтардың ұзындықтары;
Құрылымның разрядтарына байланысты бұрыш өлшеудің талап етілген дәлдігін
mβ = 1
Tорт * √2 n+3
ρ = 206265 ´´ 1 рад/секундтағы шамасы
Әр жүрістің соңғы нүктесінің мүмкін болатын қателіктері келесі
М2 = m3S * n + m2β
ρ n+3
Жоғарыда айтылғанға сүйене отырып, берілген полигонға полигонометриялық жиілетуді
тең қабырғалы жүрісте кездейсоқ қателік болған жағдайда сызықтық
mS =
S
Құрылымның разрядтарына байланысты бұрыш өлшеудің талап етілген дәлдігін
mβ = 1
Tорт * √2 n+3 √2*20000 11
Келесі қадамымыз, төмендегі кестені толтыру:
Кесте 7 - Әр жүрістің соңғы нүктелерінің мүмкін
№ m2S * n m2β * [S]²
ρ2
М2S М М/[S]
z1 3960 2135 6095 78 1/28000
z2 5490 5015 10404 102 1/29900
z3 3600 1373 4973 70 1/29000
z4 6570 7835 14400 120 1/30400
z5 4050 2232 6282 79 1/28000
Р = C/Mz
C=10000
P1=16 P2=9 P3=20
Енді жақындату жұмыстарын жасаймыз:
Кесте 8 – I және II түйіндес
I түйіндес нүкте I жақындастыру
№ Mz Mбаст М2z M2баст M2жалпы Р
z1 78 0 6084 0 6084 16
z2 102 0 10404 0 10404 9
z3 70 0 4900 0 4900 20
MI = 100000/ (P1+ P2 +P3 ) =
Кесте 8 –жалғасы
II түйіндес нүкте I жақындастыру
№ Mz Mбаст М2z M2баст M2жалпы Р
Z3 70 0 4900 0 4900 20
Z4 120 0 14400 0 14400 7
Z5 79 0 6241 0 6241 16
MII = 100000/ (P3+ P4 +P5) = 100000/
I түйіндес нүкте II жақындастыру
№ Mz Mбаст М2z M2баст M2жалпы Р
z1 78 0 6084 0 6084 16
z2 102 0 10404 0 10404 6
z3 70 48 4900 2304 7204 13
MI = 100000/ (P1+ P2 +P3 ) =
II түйіндес нүкте II жақындастыру
№ Mz Mбаст М2z M2баст M2жалпы Р
Z3 70 0 4900 0 2235 20
Z4 120 0 14400 0 3813 7
Z5 79 47 6241 2209 4055 12
MII = 100000/ (P3+ P4 +P5) = 100000/
Жоғарыдағы кестеде көріп отырғанымыздай, II жақындастырудағы
MI = 47 MII = 48, III жақындастырудағы
Кесте 9 – Жүрістің салыстырмалы қателігін анықтау
№ Ұз/қ Баст. Соң. M2басы M2соң M2баст
z1 2,2 А I 0 2632 1316 6084
z2 3,05 Б I 0 2632 1316 10404
z3 2 I II 2632 2564 2598 4900
z4 3,65 В II 0 2564 1282 14400
z5 2,25 Г II 0 2564 1282 6241
Мұндағы: M2баст = (M2басы +
M2жалпы = M2баст + М2z (12)
L – ұзындық;
9 – шы кестені есептеу мақсаты – 1
ҚОРЫТЫНДЫ
Берілген курстық жұмыс барысында әртүрлі инженерлік құрылыстарды жобалау
Мемлекеттік геодезиялық тордың пландық жағдайы жалпылама мемлекеттік координаттық
Аудан триангуляция торының 4-ші класымен жобаланды. Жобалаудың нәтижесі
Курстық жобаның тапсырмасына сәйкес аудан полигонометрия әдісімен
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Джуламанов Т.Д. «Геодезия – 1» - оқулық. Алматы
Атымтаев Б.Б.; Пентаев Т.П. «Инженерлік геодезия» - оқулық.
Интернет: «Геодезические работы», 1970; Глотов Г. Ф.,
3