Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдірудің негізгі бағыттары мен
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру жолдары
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дамыған елдерде жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатының жалпы
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау мәселесі алғаш рет
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен
Бүгінде, Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы
1.1 Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды
Қазақстан Республикасының аса назар аударып жатқан аясы шағын
бірншіден, құқықтық реттеудің ұтымды түрлерімен шегін белгілеу;
екіншіден, кәсіпкерліктің қарқынын төмендетпеуге назар аудару;
үшіншіден, салық салу жүйесін шешу жолдарын дамыту;
төртіншіден; бақылау органдарының кәсіпкерлік объектілерін тексеру
Сондықтан бұл мәселе тіпті Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан
мемлекеттік, қоғамдық және халықарылық ұйымдардың шағын кәсіпкерлікті
несиелендірудің тиімді және қол жеткізілетін жүйелерін қалыптастыру;
шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту;
Белгіленген шараларды іске асырудың нәтижесінде кәсіпкерлік субъектілері
Сонымен қатар, кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру мақсатында елімізде 2001-2002ж.
Негізгі мақсат- шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласының дамуының
Бағдарламаның негізгі бағыттарына:
шағын кәсіпкерлікті қолдау бағытында құрылған инфрақұрылымды пайдаланудың тиімділігін
шағын кәсіпкерліктің қызметі аясындағы нормативті-құқықтық актілердің
шағын кәсіпкерлікті қолдау саясытының қаржылай-несие және инвестициялық механизмдерін
шағын кәсіпкерлікті кадрлық, ғылыми-методикалық және ақпараттық қамтамасыз ету;
шағын кәсіпкерлікті аймақтық дамыту;
Бұл бағдарламаның нәтижиесінде екі жылдан кейін шағын
ҚР-ғы шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларының бірі «Шағын
шағын кәсіпкеғрлікті мемлекеттік қолдау институты құрылды: ҚР-ның экономика
«шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы», «жеке кәсіпкерлік туралы»
Мемлекеттік тексеруші органдар саны азайтылды;
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылды;
Екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне минималды көлеммен
Сонымен қатар, Қазақстандағы шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың
Біріншісі- нормативті және құқықтық актілерді зерттеу үшін шағын
Екіншісі – кәсіпкерлік қызметті жандандыру жөніндегі Президент жарлықтарын
Жоғарыдағы аталған кәсіпкерліктің дамуына мол сенім, мемлекет тарапынан
Ақша несие саясатын ынталандырудың кәсіпкерлік қызметтің жүзеге
Сонымен қатар, Еуропалық Қайта құру мен Даму Банкі
Несиелік линия көлемі 775 млн. долл. Сонымен қатар,
Micro (10 мың дол. дейін) – бұл теңгемен,
Large-micro (10-нан 30 мың дол. дейін) шетел
Small (30-нан 125 мың дол. дейін) теңгемен
Бұл бағдарлама бойынша келесі банктер жұмыстар атқарады:
Жалпы шағын кәсіпорындарға несие берушілердің
37% – коммерциялық банктер;
21% –жеке қарыз берушілер(достарыц, туыстары);
18 %– шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау Қоры;
12 % - Ұлттық Банк қаражаттары құрайды.
2004-2005 жылдары Алматы облысы бойынша 3750 адам 11,96
Осыған байланысты нарықтық экономикадағы сектордың негізгі бөлігі болып
Бүгінгі күні Қазақстандағы шағын және орта бизнес дамуының
Қор отандық және шетел инвесторларын қызықтыру бағытындағы шараларды
Бірақ, нормативті акті бойынша қор шаруашылық субъектілеріне Республика
Жаңа белсенді кәсіпкерлер класының түзілуі процесі нарықтық өзгерудің
Сонымен шағын және орта бизнес дамуы қоғам алдында
Осы мәселені шешу үшін ірі кәсіпорындар тобына қызмет
Республикамыздағы бизнес құрылымын қолдау туралы Бағдарламасын жаңа шаруашылық
Қазақстандағы тиімді нарық экномикасының дамуының негізі – жеке
Мемлекеттің заңды және жеке тұлғалардың бизнес қызметіне араласуы
Мемлекетіміздің әрбір азаматы ҚР-ң Конститутциясының 6-шы бабына сәйкес
Мемлекет шағын бизнесті жүйелік және кезекті қолдауды жалпыұлттық
Шағын және орта бизнесті қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын іске
Қазақстандағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санының тұрақты өсуі және
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржыландыру көздері
4 - сурет
ҚР-ның Статистика жөніндегі Агенттінің мәліметі бойынша
Келесі негізгі мәселе - ол тиімді қаржылық
Ел Президенті атап көрсеткендей: «Даму банкі мен Инвестициялық
Осыған байланысты шағын бизнес субъектілерін қаржыландыру мәселесіне келетін
Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы негізгі проблемалардың ең маңыздыларының бірі
Қазақстан Республикасының Салық кодексі бойынша салықтардың 11
Бұл мәселелердің әсерінен мемлекеттік бюджетке түсетін салықтық түсімдердегі
Кесте 10 - Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы кедергілер
Мүмкін болатын факторлар Сұралғандарға %-н
Жоғары мөлшерлемілі салықтар 63,6
Несиелердің жоғары құндылығы 55,6
Бақылаушы органдармен қатынас 36,5
Халықтың тұтыну сұранысы төмен 22,2
Төмен ақпараттық қамтылу 22,2
Нарықтағы жоғары бәсеке 14,3
Білікті мамандардың аздығы 9,5
Жалпы қазіргі кезде Қазақстанда қалыптасқан салық және салық
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғандай, маңызды сыртқы фактор ретінде
-әр түрлі салықтар бойынша төлеу ережелерін жеңілдету және
- қосымша құн салығын төмендету;
- салықтарды пайдалануы туралы есептін жариялым;
-салық салу жөніндегі жаңа құжаттармен салық төлеушілерді ақпаратпен
-шағын бизнестің аймақтық маңызды өнім өндіретін кәсіпорындарын салықтық
- салық қойылымдарының деңгейін төмендету;
- салықтың нормативті-құқықтық құжаттардың қабылдануы мен тиімді пайдалануын
- шағын кәсіпорындарды алғашқы 2-3ж. бойына пайдаға деген
- прогрессивті салық жүйесін қалыптастыру (мысалы, АҚШ-та 25
Шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салу салықтық
Бірақ, 2004-2005 жылдар аралығында шағын және орта кәсіпорындардың
Шағын және орта бизнес орталығы жүргізген зерттеулері шағын
Мониторинг жүргізген уақытта алынған мәліметтерде 2005 жылы кәсіпкерлердің
Сонымен, 2005 жылы нормативті-заңды актілердің жиі өзгеруі сияқты
Респонденттердің көзқарастары бойынша, салықтық кодекс жобасы кеңінен талқыланды
Зерттеулердің нәтижесі бойынша, кәсіпкерлердің қызметіне кедергі салықтық жүйе
Яғни, өндірістік сфера үшін салықтық қызмет іс-әрекетіндегі қиындықтар
Біріншіден, жалпы бизнесмендердің салықтық заңдылықтарды білмеуінен, яғни бұл
Екіншіден, бір қызмет түрін реттепотыратын заңды актілердің көп
Шағын және орта бизнес субъектілердің қызметіне кедергі келтіруші
1
Салық қызметінің іс-әрекеттеріндегі қиындықтар 2
Нормативті-заңды актілердің жиі өзгеруі 3
Пайыздық қойылымның жоғарылауы 4
Инстркуцияның екі мағыналығы 5
Салықтың үлкен көлемі 6
Ішкі инструкцияның қол жетпейтін болуы
5 – сурет.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындары үшін нормативті заңды актілердің жиі өзгеру
Кесте 11 - Қызмет түрі бойынша шағын және
Қызмет түрі бойынша шағын және орта бизнес субъектерінің
Қызмет түрлері
Өндіріс Ауыл шарушылығы Сауда Қызмет көрсету
Нормативті заңды актілердің жиі өзгеруі 18,1 22,3 19,7
Салықтар мен жинақтардың жоғары ставкасы 17,3 20,8 21,8
Салықтар мен жинақтардың үлкен көлемі 15,1 15,3 16,2
Салықтық қызмет іс-әрекетіндегі қиындықтыр 22,1 19,4 19,7 18,6
Ішкі инструкцияның қол жеткіліксіз болуы 9,1 12,5 9,9
Инструкцияның екі мағыналығы 18,3 9,7 12,7 16,5
Сауда және қызмет сферасы үшін салық салудың ерекшелігімен
1996 жылдан бері шағын және орта бизнес орталығы
Респонденттердің ойлары бойынша, қарастырылып отырған мәселенің басты себептері
бизнесмендердің салықтық заңдылықтары облысында жоғары білім деңгейінің төмендігі,
салық төлеушілерге олардың іс-әрекеттері немесе басқа жағдайлар туралы
кәсіпкерлер үшін салық қызметінің “жабықтығы”. Респонденттердің көзқарастары үшін
нормативті-заңды актілердің жеткіліксіздігі, олардың ішінде ең негізгісі болып
Зерттеулер көрсетіп отырғандай, соңғы уақытта кәсіпкерлер салық қызметкерлерімен
Біріншіден, кәсіпкерлер сауатты бола бастады. Олар белсенді түрде
Екіншіден, кәсіпкерлерді оқытумен, кеңес берумен және шағын және
Үшіншіден, анықталған деңгейде салық қызметінің жүргізілген реформаға байланысты,
Аталған барлық факторлар кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне несие алуға
Ссудалық пайыздың жоғары болуы.Бұл мәселенің туындауына кәсіпкерлерідің пікірі
Несиені қайтару мерзімінің қысқа болуы. Бүгінгі күні отандық
Несиелендірудің кепілдік-кезеңінің болмауы.
Шағын және орта бизнес жүйесінде Қазақстандағы шағын және
Шағын және орта бизнес субъектлеріне екінші деңгейлі банктердің
құнсыздану деңгейі;
өндіріс көлемінің өсуі;
төлемақы балансы;
қайта қаржыландыру бағамы.
Сонымен қатар, нарық инфрақұрылымының объектлерінің дамуынан туындайтын мәселер
кәсіпкерлердің білімі мен тәжірибесінің жоқтығынан, жетіспеушілігнен банкке қажетті
ақпараттық-консалтингтік қызметтің жетіспеуі.
Жоғарыда көрсетілген мәселелердің жеке көрініс түрлері бар. Оларды
Ссудалық пайыз
Бүгінгі күні коммерциялық банктердің шағын және орта фирмаларға
Несиені иемдену мерзімдері
Қазіргі уақытта қызмет түріне қарай, фирмалардың алдына қойған
Несиені құжат түрінде өңдеу
Несие алу үшін көптеген құжаттар қажет:
- жалпы құжаттар (анкета, өтініш, құрылтай құжаттары т.б);
- фирманың қаржылық есебі;
- бизнес-жоспар;
- жобаны жүзеге асыру үшін мемлекет жүйелерінің рұқсатын
- кепілдік бойынша құжаттар.
Кепілдік бойынша құжаттар
Кең тараған кепілдік түрі болып – қарыз алушының
2000 жылдың ортасынан бастап, банктер қаупті төмендету мақсатында
Несие алу үшін мынадай ақпараттар қажет:
соңғы 12 айдағы кәсіпорынның қаржылық есеп беруі;
соңғы 6 ай қызметінде тұрақты табыс табуы.
Егер кәсіпкер салық инспекциясына берген құжаттарды банкке әкелетін
Мемлекттік жүйелердің қортындысы мен рұқсаты
Жобаның түріне қарай бір немесе бірнеше мемлекеттің жүйелерден
Табиғат қоры мен экология Министрлігінің аймақтық өкілеттігі;
Санитарлық-эпидемиологиялық қызмет;
Өртке қарсы қызмет;
Кеден қызметі;
Стандарттау және серитфикациялау қызметі;
Мемлекеттік құрылыс және архитектуралық бақылау қызметі өкілеттігі;
Өкілетті жүйе – лицензиар.
Бизнес-жоспар
Осы кезге дейін бизнес-жоспарды құруда қиындықтар туындады. Оның
Несиені тіркеу кезіндегі консалтингті қызмет көрсетуші ұйымдар
Туындаған қиындықты шешу үшін, несиені тіркеу үшін кәсіпкерлер
үкіметтік емес субъектлер;
ақпараттық-консалтингтік ұйымдар;
жеке тұлғалар;
банктер;
басқа субъектілер.
Жалпы алғанда, Қазақстанда жылдан жылға шағын бизнесті дамыту
Сонымен, шағын бизнестің құқықтық және ұйымдастырушылық түрғыдан қамтамасыз
1.2 Жеке кәсіпекрліктің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру жолдары
Шағын бизнес бірқатар экономикалық және әлеуметтік проблемаларды шешуде
Шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметін реттеу әдістерінің
Қазіргі уақытта Қазақстан инвестициялық қоры құрылды. Оның қажеті
Шағын және орта бизнеске салынатын инвестициялар кәсіпкерліктің өзін
Индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру мақсатында ҚР-да венчурлік
Ел басшысының ойынша, бұл құрылымдар бәсекеге қабілетті экономиканың
Инновациялық саясат шағын және орта бизнес субъектілеріне бәсекелестерімен
Республикада шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау Қоры жұмыс
Шағын бизнес субъектілерін тиімді несиелеуді коммерциялық банктер арқылы
Мемлекеттің араласуынсыз шағын және орта бизнестің тұрақты
Отандық банктердің тәжірибесіндегі перспективті бағыт: өнім өндіріп, оларды
Сөйтіп, республиканың Ұлттық банкі Үкіметтің талқылауына несиелік бюро
Кәсіпкерлікті және төмен жағдайлы тұрғындарды қорғау бойынша мемлекеттік
Несиелеу проблемаларын шешуге микронисиелеумен айналысатын банктық емес компаниялар
Республикада микронесиелеу бағдарламасы бойынша 2004 жылы 20 мыңнан
Несиелеу сферасындағы жағымды қозғалыстар жағдайында микронесиелеу елде өте
Микронесиелеу схемасы арқылы банктердің бақылауынан тыс қалған ұсақ
Бірінші деңгей – микронесиелеуді екінші деңгейлі банктер арқылы
Екінші деңгей – банк операцияларын жеке түрлерін жүзеге
Үшінші деңгей – микронесиелеуді тек қана осымен айналысатын
Шағын бизнес үшін қызмет мақсаты мен әдістері қоршаған
Шағын және орта бизнесті басқару фирма қызметінің барлық
Шағын және орта бизнес басшылары мен персонал арасындағы
Шағын және орта бизнес саласына тән «адам факторының»
Шағын және орта бизнестің ерекше сипаты оны
Кез келген кәсіпорын банктен көмек сурауға мәжбүр болатындықтан,
Шағын және орта бизнестің нысаны әртүрлі – дәстүрлі
Шағын және орта бизнестің әлеуметтік маңыздылығы осы секторда
Шағын және орта бизнестің табиғатының өзі жаңа кәсіпорындардың
Деректерге сүйенсек Еуропа елдерінде 13 млн-ға жуық әйелдер
Шағын және орта бизнес саласында бір жұмыспен қамтылған
Жұмыспен қамтуды кеңейтуде шағын және орта бизнестің мүмкіндіктерін
Бұндай шаралар дағдарыс жағдайындағы аймақтың экокнмикасын жандандыру үшін
Жоғарғы әлеуметтік және қоғамдық бағалылық Батыс Еуропада 100
Кооперативтік сектордың базалық ұйымы көбінесе отбасылық шағын бизнес
Жапония мен Италияда осындай негізде 10-ға жуық өнеркәсіптік
Әртүрлі салалық 200 кооперативті біріктіретін Мондрагон атты аймақтық-өндірістік
Көптеген мемлекеттерде қалыптасқан шағын және орта бизнесті қолдау
Дамыған рыноктық экономикада жалпы экономикалық қызмет анықтаушы болып
Ресурстық қызмет- кәсіпкерліктің маңызды қызметтерінің бірі. Кәсіпкерліктің дамуы
Сонымен қатар кәсіпкерлік шығармашылық ізденіс қызметін де
Рыноктық экономика жағдайында кәсіпкерлік әлеуметтік қызмет атқарады. Бұл
Кәсіпкерлік ұйымдар неғұрлым тиімді қызмет етсе, олардың әртүрлі
Кәсіпкерліктің келесі бір маңызды қызметі- ұйымдастырушылық қызмет,
Мемлекеттің халықты жұмыспен қамту саясаты әртүрлі нысанда жүзеге
1.3 Шағын бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін Қазақстанда
Бүкіл дүниежүзінде шағын және орта бизнестің экономика құрылымындағы
АҚШ экономикасында олар ғылыми-техникалық прогресс сферасына жататын барлық
бюджеттін мақсатты бағытталған субсияландыру арқылы;
қаржыландыру үшін жеке капиталдарды тарту.
Бұл бағытты іске асыруда АҚШ-та жеке кәсіпекрліктің әкімшілігі
халықаралық саудаға көмектер;
зерттеулер мен жобаларды жасауға көмектері және қаржыландыру;
ұлттық бизнесті дамыту;
әйел кәсіпкерлерге жағдай жасау;
ардагер-кәсіпкерлерге көмектер;
Сонымен қатар, АҚШ-та жеке кәсіпекрліктің субъектілеріне қаржы ресурстарын
шағын бизнесті инвестициялауда компаниялардың конкурс негізінде несиелермен қамтылуы;
қарыздар мен несиелер негізінде мемлекеттік іс ұсынылуы (ШБӘ
қоршаған ортаны қорғауға байланысты шағын бизнесті қаржыландыру (бұл
Сонымен қатар, АҚШ та қолдау жұмыстар жеке кәсіпекрліктің
Барлық федералды ведомоствалар мен 12 шағын бизнесті
Өтпелі кезең экономикасында шағын бизнес мәселесі дамыған мемлекеттер
Кесте 12 - ЖҰӨ-гі шағын кәсіпорындар үлесі
Мемлекет Шағын кәсіпорындар саны Шағын кәсіпорындар үлесі
мың бірл. мың адам Жұмысбастылық үлесі, % ЖҰӨ,%
Жапония 6450 49,6 78 52-55
АҚШ 19300 74,2 54 50-52
Еуропа елдері 15770 45 72 63-67
Германия 2590 37,0 46 50-54
Ресей 870,6 5,9 10,1 10-12
Сонымен қатар, шет мемлекеттерде жеке кәсіпекрліктің ұйымдастырылуы әртүрлі
Жалпы кәсіпорындардың шағын бизнес секторына кіретіндігін анықтау үшін,
Кесте 13 - Әр мемлекеттегі шағын
Көрсеткіштер АҚШ Жапония ГФР Англия Франция РФ
Жұмысшылар саны
Капитал айналымының көлемі
Жылдық табыс көлемі
Фирма капиталындағы Қатысу деңгейі. Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Сонымен қатар, шағын бизнес АҚШ-та шағын бизнес әкімшілігінің
Германияда шағынға, яғни шағын кәсіпорынға құрамында 1 адамнан
Германияда шағын және орта бизнестің басты сипаттамасы ең
Үшіншіден, кәсіпорындар өмірінде басқарушының рөлінің ерекше маңыздылығы: ол
Төртінші - істі жанұялық негізде жүргізу, яғни кәсіпорын
Бесіншіден-жеке кәсіпекрліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде кәсіпорынды
Егер «алыптар» қажетті ресурстарды негізінен капиталдар нарығы арқылы
белгілі бір жағдайда өзіндік фирма түріндегі – барлық
жұмыс істейтіндер саны 1-ден 49 адамға дейінгі және
жұмыс істейтіндер саны 50-ден 499-ға адамға дейінгі және
Германияда 1980-жылдардың аяғына қарай жоғарыда көрсетілген
жұмыс істеп, олар халық шаруашылығының салалары бойынша мынадай
қолөнерде -537,
саудада-225,
өнеркәсіпте-108,
қызмет көрсету саласында-665,
еркін мамандық секторы-360.
Германиядағы жеке кәсіпекрліктің экономикалық маңызы, біріншіден, барлық еңбекке
Жеке кәсіпекрліктің барлық кешенді ішкі және сыртқы проблемалары
1)Европалық қауымдастық шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке
2)»таза» технология мен табиғатты сақтау шараларына байланысты заңдық
3) заңды негізге жұмыс уақытын одан әрі қысқарту
Германияда шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан
Германияның федералды үкіметі іс жүзіне асырып отырған
Шағын бизнеске қолдау жасауға құрылымдық саяси шаралардың екінші
амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары;
пайданың салық салынбайтын резервтерін жасау;
салық ведомствалары төлейтін инвестициялық үстемелер.
Енді әрқайсысына жекелеп тоқталсақ:
Амортизацилық аударымдардың арнайы нормалары барлық инвестицияларға қолданылып,жаңа жұмыс
Салықтан босатылған пайда резервтерін жасауға қолөнері өндірісінде,саудада,өнеркәсіпте, еркін
Қорытынды
Жалпы қорытындылай келей, шағын бизнес қай ел болмасын
Сондықтан, бітіру жұмысында шетелдік тәжірибелерді қарастыру мақсатымыз –
Қазақстан Республикасының өз ерекшеліктерін, яғни, тарихи, мәдени, экономикалық,
Қолданған әдебиеттер тізімі:
ҚР-ң Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім)
Мамыров Н.К. «Основы предпринимательства», Алматы, Экономика, 1997
Закон РК “О государственной поддержке малого предпринимательства” от
Попов В.М., Ляпунов С.И. Практика малого бизнеса. -
Виленский А. Этапы развития малого бизнеса. Вопросы
Курс предпринимательства. Под.ред. В.Я. Горфинкеля – М.,1997.
Малое предпринимательство: Теория, мировой опыт и Казахстан. /Под.
Предпринимательство: Учебник/Под. ред. М.Г. Лапусты. – М.: ИНФРА-М,2000.
С.Н. Нысанбаев, Ж.Т. Қожамқұлова Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері:
Экономическая теория. Под.ред В.Д.Камаева – М., 2002.
Н.К.Мамыров, А.Н.Саханова, Ш.С.Ахметова, Л.Бруза. Государство и бизнес. 1-том.,
Хоскинг А. Курс предпринимательства. – М., 1993.
Гайнутдинов Э.М. «Основы предпринимательства», Минск, «Высшая школа», 2000
Сборник «Предприниматель и право», Издательский дом «БИКО», Алматы
Статистический ежегодник 2004 года, Алматы 2004
Қазақстан – цифрларда 2004 жыл, Алматы 2004
Войтов А.Г. «Экономика. Общий курс», Москва, «Маркетинг», 2000
Баликоев В. «Общая экономическая теория», Лада, 2000
Горфинкель В.Я. «Предпринимательство», Москва, «Банки и биржи», 1999
Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры.
Бусыгин А. Предпринимательство : Основной курс, -М.,1997
Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги и
Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство формы и методы
Котлер Ф. Основы маркетинга. - М, 1990
Курс экономики: Учебник. Основы предпринимательства. - М.,1997
Прохоров В. Развитие малого бизнеса //Экономика и жизнь.
Хизрич Р., Питере М. Предпринимательство, или как завести
Хоскинг А. Среда предпринимательства. Курс предпринимательства. М., 1993.
Иванова М. Малый инновационный бизнес в странах с
Малый бизнес: методика и результаты анализа.//Вопросы статистики.1999,№8.
Архипов А., Баткилина Т., Калинин В. Государство и
Малый и средний бизнес: законодательства Республики Казахстан .
Что мешает развитию малого и среднего бизнеса в
Малый бизнес как фактор успешного развития региона //Десять
2