Азаматтық құқығы

Жоспар
Кіріспе
1 Міндеттеме туралы жалпы ереже
1.1 Міндеттемелік құқық ұғымы және оның жүйесі
1.2 Міндеттеме ұғымы және міндеттмелердің түрлері
1.3 Міндеттеменің қатысушылары. Міндеттемедегі тұлғалардың ауысуы.
1.4 Міндеттеменің туындау негіздері.
2 Міндеттемені орындау ұғымы
2.1 Міндеттемені орындау ұғымы және оның принциптері
2.2 Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етуі туралы мағлұмат
2.3 Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің әдістері
3 Міндеттемені бұзғаны үшін жауаптылық
3.1 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылық ұғымы
3.2 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылықтың формалары мен түрлері
3.3 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылық шарттары
3.4 Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершіліктен босату негіздері
3.5 Міндеттеменің тоқтауы ұғымы және тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Азаматтық құқыктағы міндеттемелер». Бұл тақырыпты
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Зерттелімге қойылған талап өзектілігі мен тақырыпта
Азаматтық құқықтағы міндеттеме дегеніміз — мүліктік салыстырмалы азаматтық құқықтық
Міндеттемелік құқық қатынастарының негізгі ерекшеліктері, экономикалық тұрғыдан алғанда, еңбектің
Егер өндіріс өрісінде сатып алу-сату ресімделсе, онда мүлік, еңбек
міндеттемелерді орындау дегеніміз борышқордың алган міндеттемесіне сай белгілі бір
Міндеттемені орындау көбіне-көп борышқордың белсенді әрекетінен, не әрекетін кейде
Міндеттемені орындаудың алдына қоятын мақсаты болады. Міндеттемені орындау арқасында
Дипломдық жұмыстың алдына келесі міндеттер қойылады: Міндеттемелік құқық
Жалпы зерттеу жұмысы бойынша толық мәліметті негізгі бөлімнен алуға
Зерттеу обьектісі: Міндеттемелік құқық ұғымы және оның жүйесі, ұғымы,
Зерттеу жұмысымның құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден
Зерттеу пәні: Азаматтық құқығы.
1. Міндеттеме туралы жалпы ереже
1.1 Міндеттемелік құқық ұғымы және оның жүйесі
Міндеттемелік құқық — азаматтық құқықтың ең үлкен бөлімі, міндеттемелерге
Міндеттемелік құқықты заттық құқық, интеллектуалдық меншік, мұрагерлік құқық, халықаралық
Міндеттемелік құқықтың ерекшелігі сол — ол қоғамдағы қалыпты қатынастарды
Қазіргі Қазақстанда міндеттемелік құқық қоғамдық қатынастардың барған сайын кең
Азаматтық құқыққа бұрыннан белгілі біржақты мәміленің түрі — конкурс
Шарттардың жаңа түрлері шығуда (рента, факторинг, франчайзинг, форфейтинг, сенімгерлікпен
Міндеттемелік құқық екі үлкен бөлімнен тұрады:
1. Міндеттемелік құқықтың жалпы бөлімі. Мұның нормалары мыналарды реттейді:
міндеттеме ұғымын және түрлерін; міндеттеменің туындау негіздерін; міндеттеменің орындалуын;
2. Міндеттемелік құқықтың ерекше бөлімі бір типті міндеттемелерді реттейтін
шарттық міндеттемелер; шартган тыс міндеттемелер.
Шарттан тыс міндеттемелер өз кезегінде мыналарға бөлінеді: а) біржақты
Шарттық міндеттемелерді бөлгенде әртүрлі критерийлер алынады, ол жайында заң
1. Мүлікті меншікке беру жөніндегі міндеттемелер (мысалы, сатып алу-сату;
2. Мүлікті пайдалануға беру жөніндегі міндеттемелер (мысалы, мүліктік жалдау,
3. Жұмысты орындау жөніндегі міндеттемелер (мысалы, мердігерлік, оның ішінде:
1.2 Міндеттеме ұғымы және міндеттмелердің түрлері
Міндеттеме дегеніміз — мүліктік салыстырмалы азаматтық құқықтық қатынас, оған
"Міндеттеме" ұғымы әртүрлі мағынада пайдаланылады:
құқық қатынасы;
борыш, міңдет;
осы міндет көрсетілген құжат (қолхат, квитанция, вексель, чек,
облигация, мемлекеттік қазыналық міндеттеме).
АК-ның 268-бабында міндеттеме құқықтық қатынастар ретінде беріледі: "Міндеттемеге сәйкес
Міндеттемелік құқық қатынастарының негізгі ерекшеліктері, экономикалық тұрғыдан алғанда, еңбектің
Егер өндіріс өрісінде сатып алу-сату ресімделсе, онда мүлік, еңбек
Осыдан барьп міндеттемелік қатынастардың ерекшеліктері және олардың басқалардан айырмашылығы
Міндеттеме — мүліктік емес азаматтық құқықтық қатынастармен салыстырғанда мүліктік
Егер заттық құқық қатынастары үшін материалдық игіліктердің
берілгеңдігін бекіту керек болса, міндеттемелік үшін — иеленіп қойған
материалдық игіліктердің ауысуын бекіту керек, сондықтан заттық
құқық қатынастарда тұрақтылық, ал міндеттемелік қатынастарда —
жылжымалық сипат бар;
Бұдан заттық құқық қатынастарындағы міндетті тұлғалардың
мінез-құлқы (заттық құқықтарды бұзбау міндеті) және міндетте-
мелік құқық қатынастарындағы міңдетті тұлғалардың белсенді мінез-
құлқы (борышкердің несие берушінің пайдасына нақты әрекеттер жасау
міндеті) туындайды;
Міндеттемеде құқық берілген адамға нақты міндетті адам қарсы
тұрады (құқық қатынастарының салыстырмалы сипаты), ал заттық
құқық қатынастарыңца құқық берілген адамға анықталмаған міндетті
адамдар қарсы тұрады (құқық қатынастарының абсолюттік сипаты);
Міндеттемеге заттық құқықтармен, бәрінен бұрын меншік құқы-
ғымен, тығыз байланыста болу тен. Міндеттемелік құқық қатынастар
заттық құқықтық қатынастардың туындысы және олармен өзара
байланысты. Міңдеттемелік затгық құқықтық қатынас, туындаған кезде
заттық қатынастардың болуын, көздейді, ал ол өз тарапынан міндетте-
мелік құқық қатынастарының дамуының зандық нәтижесі болып
табылады. Сатып алу-сату меншік құқығының болғаңдығын көздейді
(шаруашылық жүргізу, оралымды басқару), сонымен қатар, сатып алу-
сату нәтижесінде меншік құқығы пайда болады. Яғни, міндеттеменің
көмегімен меншік құқығының немесе басқа заттық құқықтардың
ауысуы болады. [21, 587-б ]
Тиісінше, міңдеттемелік құқыққа мүлікті берумен, жұмыс орындаумен, қызмет
Құқықтар мен міндеттердің ара қатынастары бойынша міндеттемелер былайша бөлінеді:
біржақты — міндеттеменің бір тарапында тек құқық болады, ал
екінші жағында — тек міндеттер (заем, зиян келтіру);
өзара немесе екіжақты — міндеттеменің әрбір қатысушысында
құқық та, міндеттеме де бар, яғни олар борышкердің де,
де рөлінде болады (АК-ның 269-бабының 3-тармағы). Мысалы, сатып
алу-сату шартында сатушы тауарды беру міндеттемесі бойынша
борышкер және тауарға ақша төлеу міндеттемесі бойынша несие беруші;
ал, сатып алушы — керісінше.
Орындау нысанының анықтылығы тұрғысынан міндеттемелер былайша бөлінеді: белгілі бір
Балама міндеттемелер — борышкер өзі жасауға тиісті бірнеше әрекеттердің
Факультативтік міндеттемелер — борышкер белгілі бір әрекет жасауға міндетті,
Кейде альтернативтік және факультатавтік міндеттемелер арасындағы айырмашылық байқалмайды, дегенмен
Бір-бірімен өзара байланысының сипатына қарай міндеттемелер басты және қосымша
1.3 Міндеттеменің қатысушылары. Міндеттемедегі тұлғалардың ауысуы
Әдебиетте, әдетте, міндеттеменің субъектілері ретінде міндеттеменің тараптарын (борышкер мен
Соған байланысты ҚР Азаматтық кодексінде ТМД-ның басқа елдерінің Азаматтық
Сондықтан, "міндеттеменің қатысушысы" ұғымы өзіне субъектілердің екі санатын қамтиды:
- міндеттеменің тараптары (борышкер және несие беруші);
- үшінші жақ.
"Міндеттеме тараптары" ұғымына талдау жасағанда, бәрінен бұрын, міндеттемедегі тұлғалардың
Азаматтық-құқықтық міндеттемелердегі тараптар, олар — борышкер мен несие беруші.
Адамдар көпгігі болғанда міндеттеме үлесті және ортақтасқан болып бөлінеді.
Егер, арнайы басқадай айтылмаған болса, барлық үлестер теңдей деп
Заңнамада немесе шартта белгіленуі мүмкін басқа тәртіп екі кезге
Үлесті міндеттемелерге тән бірнеше мысалдар келтіруге болады: шығынның орнын
коммандиттік серіктестіктегі салымшылардың, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің, қосымша жауапкершілікті серіктестіктің,
Адамдары көп, сондықтан әрбір несие беруші талап етуге құқылы,
Ортақтасқан міндет немесе ортақтасқан талап, егер ол шартта көзделсе
Ортақтасқан міндеттемеде әрбір несие беруші кез келген борышкерден толық
Белсенді көптік бар міндеттемелерде әңгіме ортақтасқан талаптар жайында болады,
Ортақтасқан міндеттеме шартта көзделген (мысалы, "шартта көрсетілген сатып алу-сату
Ортақтас міндеттеме заң актілерінде белгіленгендігіне, бірқатар мысалдар келтіруге болады:
толық серіктестіктің қатысушылары және коммандиттік серіктестіктің толық серіктесі серіктестіктің
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшылары жарғылық қорға салымның төленбеген бөлігі
кепілші басқа жақтың (борышқордың) несие берушісі алдында осы жақтың
бірлесіп зиян келтірген тұлғалар жәбірленушінің алдында ортақтасып жауап береді
кәсіпкерлік қызметпен байланысты міндеттемелерде жалпы ереже ретінде үлесті емес,
Борышкерлер ортақтасып міндеттенгенде несие беруші олардың барлығынан бірдей немесе
Ортақтас борышкерлер міндеттеме толық орындалмайынша міндетгі болын қалады.
Ортақтас міндетті борышкерлердің біреуінің толық орындауы қалған борышкерлерді орындаудан
Бұл жерде әңгіме пәс ортақтастық жайында (тұлғалардың көптігі борышкер
Міндеттеме орындалғаннан кейін, оны борышкерлердің біреуі немесе барлығы орындағанына
Несие беруші жағында ортақтастық, практикада, көбіне міндеттеменің бөлінбейтін нысанына
Міндеттемені ортақтас несие берушілердің біреуінің алдында толық орындау онымен
Борышкердің міндеті немесе несие берушінің талабы тек ортақтас міндеттемемен
Егер борышкер бірнеше несие берушіге қарыз болын, несие берушілердің
Адамдары көп міндеттемелердің өзінше бір түрі — субсидиялық міндеттеме.
Субсидиялық міндеттеменің тегін дәл анықтау үшін оны пәс көптігі
Ортақтас міндеттемеде несие беруші орыңцауды өз қалауы бойынша кез
Субсидиялың міндеттеменің басқа мысалдары:
- қосымша жауапкершілікті серіктестіктің қатысушыларының серіктестіктің жарғылық капиталына салымдары
- еншілес ұйымдарға олар үшін міндетті болып табылатын нұсқаулар
- өндірістік кооператив мүшелерінің кооператив міндеттемелері бойынша жауапкершілігі (96-бап);
-14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың келтірген зияны
Үшінші жақтың міндеттемеде алатын орыны ерекше. Үшінші жақты міндеттеме
Міндеттеме тараптарының біреуіне міндеттемелер немесе өзге де құқық қатынастары
Үшінші жақтың бірінші белгісі сол, ол міндеттеменің тараптарының біреуімен
Үшінші жақтың екінші белгісі сол, оның міндеттеме тараптарының біреуімен
Үшінші жақ қатысатын міндеттемелердің кемінде үш түрін бөліп алуға
- регрестік (АК-ның 289-бабы);
- үшінші жақтың пайдасына міндеттемелер (270-баптың 3-тармағы);
- үшінші жақ орындайтын немесе үшінші жаққа орындайтын міндеттемелер,
Міндеттеме үшінші жақ үшін міндеттер туғызбайды. Заңнамада немесе тараптардың
Бұл жерде біз үшінші жақтың пайдасындағы шартты айтып отырмыз.
Міндеттеме арқылы үшінші жаққа тек құқық беруге болады. Мұндай
Үшінші жақтың пайдасына міндеттемені үшінші жақтың пайдасына шарт туралы
Регрестік міңдеттеме. Басқа адамның міндеттемесін орындаған борышкер орындалған міндеттеменің
Үшінші жақтың әрекеттері салдарынан міндеттемені орындамаған борышкер сол жақтың
Регрестік міндеттеме үшінші жақтар қатысатын міндеттемелердің бір түрі болып
Регрестік құқықты, тағы да, кері талап құқығы, ал регрестік
Үшінші жақтың міндеттемесін орындаған немесе үшінші жақтың кінәсінен міндеттемені
289-баптың 1-тармағында көзделген жағдайдың мысалы ретінде бас мердігердің күрделі
Регрестік міндеттеме, жалпы ереже бойынша ортақтас емес, үлесті және
Регрестік міндеттемедегі үлестердің бірдейлігі принципінен, занда белгіленген жағдайларда, АК-ның
Регрестік міндеттемелердегі үлестердің ортақтастықтан туындайтын теңсіздігі шартта белгіленуі мүмкін.
Борышкерден орындау алған несие берушінің басқа ортақтас несие берушілерге
АК-ның 276-бабына сәйкес, міндеттемені орындау үшінші жаққа толықтай немесе
Борышкердің міндеттемені орындауды үшінші жаққа жүктеуін, әдетте, борышкердің орындауды
Бір қатынастың өзінде қайта тапсырудың да, қайта жолдаудың да
Қайта тапсыруды және қайта жолдауды талаптан қайтудан және борышты
Тікелей дайындаушыны жауапқа тарту заңда тікелей белгіленген жағдайларда ғана
АК-ның 276-бабында міндеттемені орындауды үшінші жаққа жүктеудің нақты негіздері
а) заңнама (мысалы, жүкті тіке аралас қатынаста тасымалдағанда шартты
б) шарт (мысалы, мердігерлік шартында мердігер мен тапсырыс беруші
в) үшінші жақтың шарттың тараптарының біреуімен басқа шарт арқылы
Егер заңнамадан, міндеттеме шарттарынан немесе оның мәнінен борышқордың міндеттемені
Үшінші жақ үсынған орындауды несие берушінің қабылдауын оған жүктеу
АК-ның 276-бабының 3-тармағында несие беруші борышкердің мүлкіне төлеттіріп алуды
Мұнда орындауды қайта тапсыру жоқ. Үшінші жақтың өзі, борышкердің
Үшінші жақтың міндеттемені орындауын несие берушінің тапсырмасы бойынша үшінші
Міндеттемеде тұлғалардың өзгеруі. Қайта тапсырудан және қайта жолдаудан несие
Қайта тапсырғанда борышкер қайта жолдағандағы несие беруші сияқты міндеттеме
АК-ның 339-бабының 1-тармағына сәйкес, несие беруші өзіне міндеттеме негізінде
Бұл тармақта міндеттеме негізінде несие берушіге тиесілі құқықты басқаға
1999 жылғы 26 шілдедегі Тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері
"Талаптан қайту" терминімен қатар заңнамада және әдебиетте рим құқығынан
Талаптан қайту (цессия) — алғашқы несие беруші (цедент) мен
Талаптан қайтудың бір мысалы АК-ның 325-бабында бекімін тапқан, ол
Құқықтан қайтуға борышкердің келісімі керек емес, себебі борышкерге, жалпы
Кейбір құқықтар басқа адамға өтпейді. Әңгіме бұл жерде "жеке
Берілмейтін құқықтар тобына жеке мүліктік емес құқықтар да, атап
Талаппен байланысты басқа құқықтар заңнамада (атап айтқанда, 341-бапта айтынған
Талаптан қайту борышкердің келісімінсіз болатындықтан онда, жағдайын нашарлатып алмауы
Борышкердің талаптан қайту туралы хабар алған кезге дейінгі қарсылықтары
Борышкер міндеттеме жөніндегі құқықтардың жаңа несие берушіге ауысқаны туралы
АК-ның 344-бабында құқық басқа адамға заң актілері негізінде ауысатын
"Суброгация" термині (ауыстыру, беру) міндеттеменің өзін өзгертпей оның қатысушыларының
Заң актілерінде несие беруші құқығының ауысуының басқа да жағдайлары
Сақтандыру шартына қатысты бұл жерде суброгация, ал кепілдікке қатысты
Талаптан қайтқан алғашқы несие беруші жаңа несие берушінің алдында
Занды негізде туындаған және қайтқан кезде несие берушіге тиесілі
Ордерлік бағалы қағаз бойынша құқықтардың индоссамент арқылы берілуі АК-да
Борышкердің өз борышын басқа адамға аударуына тек несие берушінің
Борышты аудару деген — борышкердің өзгеруі. Бұрынғы борышкер міндеттемеден
Талаптан қайтуға қарағанда, борышты аудару несие берушінің келісімінсіз жүргізілмейді,
Борышты аудару дегеніміз - алғашқы және жаңа борышкерлер арасындағы
Борышты аудару шарты ақысыз да болуы мүмкін (мысалы, әкесі
Борыш аударылғанда міндеттеме толық көлемде сақталады. Сондықтан алғашқы борышқордың
Сонымен қатар, алғашқы борышкерге тиесілі, бірақ қарастырылын отырған міндеттемемен
1.4 Міндеттеменің туындау негіздері
Міндеттеменің туындау негіздері, бұл — заңдық фактылар, яғни құқық
Әрекеттер занды және заңсыз болып бөлінеді. Барлық заңды әрекеттер
271-бапқа сәйкес міндеттеме шарттан, зиян келтіруден немесе-7-бапта көрсетілген өзге
1) Шарт және өзге мәмілелер (заңды әрекеттер). 271-бапта тек
Көп жақты шарт (148-бапты қараңыз) міндеттемеге тән емес. АК-да
2) әкімшілік акт (заңды әрекеттер) — мемлекеттік органдардың жеке
Сонымен, міндеттеме бір зандық фактының емес, фактылардың жиынтығының әрекеттерінің
Дегенмен, бұл теория өз мәнін қазіргі кезде де жоғалтқан
3) Зиян келтіру (деликттер) және басқа заңсыз әрекеттер. Азаматқа
Міндеттеменің туындауына негіз болатын басқа бір заңсыз әрекет, ол
4) Интеллектуалдық меншіктің әртүрлі обьектілерін құру және пайдалану. Мысалы,
5) Азаматгар мен заңды тұлғалардың өзге әрекеттері (АК-ның 7-бабы).
Өзге заңды әрекеттерден туындайтын міндеттемелерге затын жоғалтқан адамның сол
6) оқиға (АК-ның 7-бабы). Әдетте, оқиғаның өзі міндеттеме тудырмайды,
2 Міндеттемені орындау ұғымы
2.1 Міндеттемені орындау ұғымы және оның принциптері
Міндеттемені орындау — борышкердің несие беруші өзінен талап етуге
Зандарда немесе шартга көзделгеннен басқа реттерде міндеттемені орындаудан біржақты
Шарт тең құқылы негізде, тараптардың еркін ықтияры негізінде жасалады,
Тиісінше орындау принципі жөне нақтылай орындау принципі міңдеттемені орындаудың
Бапта тиісінше орывдалу принципі айтылған, яғни, ол — тиісті
Міндеттеме тиісінше орындалды деп саналады, егер орындау нысанына, субъектілерге,
Тиісінше орындау принципін жүзеге асырудың нақты тәсіддерін АК ашпайды,
Нарықтық қатынастардың келуіне байланысты тиісінше орындауға қойылатын талаптардың көпшілігін
Заңнама тиісінше орындаудың талаптарын императивті белгілей алады, яғни біржола,
Заң актілерінде әкімшілік акгілерінің талаптарын орындау міндеті белгіленген жағдайда,
Іскерлік айналым дағдысының міндеттемелерін орындағанда қолданудың ең жарқын мысалы
Әдетте қойылатын талаптар, көбіне, орындау нысаны болып табылатын тауар,
Тиісінше орындау барлық реттерде міндеттемені тоқтатады және борышкерді міндетін
Нақты орындау принципі АК-ның 354-бабында келтірілген және оның мәні
Екі принцип те диспозитивтік сипаттағы жалпы ереже ретінде қолданылады,
Борышкерді міндетгемені заттай орындау міңдетінен босату керегі болмай қалған
Занда міндеттемені мәжбүрлеп орындауға еріксіз көндіру жағдайлары белгіленген. [21,
2.2 Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етуі туралы мағлұмат
Міндеттеме бойынша құқықты жүзеге асыру құқық субъектісінің ырқына ғана
Заңнамада немесе шартта көзделген жағдайларда міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етудің
Азаматтық құқықта міңдеттеменің орындалуын қамтамасыз ететін тәсілдерге занда немесе
Борышкердің жауапкершілігінің ауқымын ұлғайту және залалдың барлық мөлшерін немесе
борышкердің жауапкершілігін үшінші жаққа тарату жөне оларды орындауға жауапты
несие берушіге белгілі бір заттар есебінен өз талаптарын артықшылықпен
борышкер міндеттемені орындаудан бас тартқан жағдайда несие берушінің қайтарылмайтын
борышкердің қарсы, әдетте, ақшалай міндеттемені орындағанына дейін несие берушінің
Айта кететін бір жағдай — міңдеттемені қамтамасыз ету тәсілдерінің
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерінің акцессорлық сипаты. Міндеттемені қамтамасыз
Міндеттеменің (қамтамасыз етуші міндеттеменің) орьшдалуын қамтамасыз ету тәсілдерінің негізгі
Негізгі міңдетгеменің тағы бір артықшылығы сонда, ол қамтамасыз етуші
Несие берушінің борышкердің міндеттемені орыңдамағаны үшін жауаптылығының азаматтық-қүқықтық принциптеріне
Міндеттемені қамтамасыз етудің кейбір тәсілдері (тұрақсыздық айыппұлы, кепілақы) бір
5) басқа да барлық міндеттемелер бойынша — борышқордың тұрғылықты
3. Міндеттемені орындау тәсілі заңмен немесе әр жақтың жасасқан
Міндеттеме орындау бір жолга (заттың кұнын толықтай төлеу) немесе
Борышқор занда қаралған ретте, нотариат қеңсесіне немесе соттың депозитіне
несие берушінің немесе орындалған істі қабылдауға өзі
уәкілдік берген адамның міндеттеме орындалуға тиісті жерде
болмауы;
несие берушінін өрекет қабілетсіздігі және оның екілінін
болмауы;
міндеттеме бойынша, атап айтқанда, бұл мәселе жөнінде
несие беруші мен басқа адамдар арасындағы дауға байланысты
несие берушінің кім екені жайында анық айқындық болмауы;
несие берушінің орындалған істі қабылдаудан жалтаруы
немесе онын, тарапынан езге мерзімін еткізіп алушылык сал-
дарынан борышқор міндеттемені орындай алмаса, борышқор
міндеттемелерін орындау үшін өзінен алынатын ақшаны депо-
зит шарттарында, ал бағалы қағаздарды - нотариустьщ атына
сақтау шарттарында, ал заң құжаттарымен белгіленген жағдай-
ларда соттың атына орналастыруға құқылы.
Ақшаны немесе бағалы қағаздарды депозит шарттарына салу немесе нотариустың
Өзара міндеттердің орындалуының өзіндік ерекшеліктері бар. Егер заңдардан, іскерлік
2.3 Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің әдістері
Міндеттемені қамтамасыз ету оны орындатуға бағытталатын, жалпыға бірдей емес,
Азаматтық құкықтың нормаларын сақтайтын катысушылар көп жағдайда міндеттемені ерікті
Қамтамасыз ету әдістерін өздерінің сипаттарына қарай төрт топқа бөлуге
Екінші топтың әдістері несие беруші аркылы мүлікті өндіріп алумен
Міндеттемені орындауды камтамасыз ету әдістері негізгі міндеттемеге қосымша міндеттеме
Борышқор міндеттемесін орындамаған немесе тиісінше орындамаған ретте, атап айткднда,
Айып төлеу—кәсіпкерлік салада пайда болған міндеттемені орындауды қамтамасыз ету
Айып төлеудің есептеу әдісіне орай үш түрі болады: айып
Айыппұл тек кдна ақша сомасында немесе соманың белгілі бір
Қосымша міндеттеменів, пайда болу негізінде айып төлеуді заңды және
Шартты айып төлеу әржақтың келісімімен айқындалады. Бұл орайда олар
Міндеттеменің тиісінше орындалмауынан келген залалдың көлеміне байланысты есепті, айыппұл,
Есепті айып төлеу кезінде залалдың бір бөлігі ғана орындалады,
Әдетте айып төлеу есепті сипатқа ие. Айып төлеудің бұл
Айып төлеудің айыппұл түрі, заң мен шартта каралған жағдайда
Айырықша айып төлеу несие берушіні тек айып төлеуді жүзеге
Балама айып төлеу де несие берушіге міндеттемені бұзғанынан келген
Қазіргі қолданылып жүрген зандарда айып төлеудің аталған түрі бекітілмеген,
Айып төлеудің тиісті мөлшері, егер келген залал мөлшеріне қарағанда
Сондай-ақ, сот борышкордың міндеттемені орындау дәрежесін және борышқор мен
Кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемеге сәйкес несие беруші (кепіл ұстаушы)
Мүлік кепілмен міндеттемені орындауды қамтамасыз ету несие беруші үшін
емес, үшінші жак, арқылы салынуы несие беруші үшін талабын
Кепіл құкығы заң немесе шарт арқылы туындайтын міндеттемеге негізделеді.
Кепіл бойынша қатынастарда әр жак, кепіл беруші және кепіл
Кепіл ұстаушы дегеніміз негізгі міндеттеме бойынша несие беруші, яғни
Кепілдің пәні кез келген мүлік бола алады, оның ішінде
Кепіл талаптың қойылған кезіндегі мөлшерін қамтамасыз етеді. Бұған негізгі
Егер тараптар мұндай талаптарды кепіл арқылы қамтамасыз ету мөлшері
Кепіл туралы шарттың нысаны мен мазмұны және ерекше талаптар
Кепіл туралы шарт жазбаша түрде жасалуға тиіс. Егер негізгі
Кепіл туралы шартта езгеше көзделмегендіктен, кепіл құқығы кепілі тіркелуге
Қазіргі қолданылып жүрген зандар кепілге салынып үлгерген затты қайталап
Кепілдің екі түрі болады:
а) ипотека;
ә) кепілзат.
Ипотека — кепілге салынган мүлік кепіл салушының немесе үшінші
Ипотека, сондай-ақ белгілі бір мүліктін. кепілі заңда белгіленген тәртіп
Ипотека туралы шартта ипотеканың мәні, онын, атауы, тұрған жері
Ипотека туралы шартты жасаған кепіл беруші кепіл ұстаушыны ипотеканың
Ортақ меншіктегі мүлікке орай ипотеканын, өзіндік ерекшелігі болады. Мәселен,
Ипотека туралы шарт нотариалды куәләндырылуы керек. Ол козғалмайтын мүліктің
Кепілге салынған мүлікті кепіл ұстаушының иелігіне беруі кепілзат деп
Кепілге салынған мүлікті күту мен сақтау кепілге қатысты негізгі
Сондай-ақ бұл тарап: кепілге салынған мүлікті сақтауды қамтамасыз ету
Кепіл беруші және кепіл ұстаушы басқа тарапта тұрған кепілге
Аталған міндеттерді кепіл ұстаушының өрескел бұзуы кепіл берушіге кепілді
Кепіл беруші: егер кепіл мәні соншалықты өзгеруіне байланысты өзінің
Кепілдің нәрсесіне меншік құқығы күштеу тәртібімен де тоқтатылады ,
Ломбардқа заттарды кепілге салу да — кепілдің бір ерекшелігі.
Азамат кепіл беруші ретінде өзінің жеке тұтынуындағы мүлікті қысқа
Заттың кепілі туралы шарт кепілдік билеттерімен рәсімделеді. Кепілге салынған
Ломбардқа заттарды кепілге салумен қамтамасыз етілген несиені белгіленген мерзімде
Ломбардтың азаматтарды кепіл арқылы несие берумен камтамасыз ету ережесі,
Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің жаңа әдісі — борышқордыңмүлкін алып
Қазақстандық азаматтық зандарда борышқордың мүлкін алып (ұстап) қалуға анықтама
Борышқордың мүлкін алып калу бір жақты әрекет, ол заңға
Бұл әрекет бұзылған құқықты қорғауға бағытталған, сондықтан да, оны
Кейбір ғалымдардыңпікірінше, борышқордың мүлкін алып (ұстап) қалу кұкық бұзушының
қорғану әдісі бұзушылыкка сай болуы керек;
қорғану әдісі оны қажетті қолдануда әрекет шегінен шықпауы тиіс,
Кепіл болушыльщ бойьшша кепіл болушы басқа жақтың (борышкордьщ) несие
Кепіл болушылык арқылы міндеттеме қамтамасыз етіледі. Бұл кепіл болушының
Кепіл болушылык арқылы ақшалай міндеттеме қамтамасыз етіледі. Бұл кепіл
Кепіл болушылық кезінде борышқордьщ несие берушісі мен оның кепіл
Бұл қатынастардьщ өзіндік ерекшеліктері сол, несие беруші алдында негізгі
Кепіл болушылық шарттары жазбаша нысанда жасалуы тиіс, егер бұл
Кепіл болушы мүлікке ие болуға тәуекел ете алатын және
Кепіл болушы несие берушінің қойған талаптарын қанағаттандыруға міндетті. Кепіл
3 Міндеттемені бұзғаны үшін жауаптылық
3.1 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылық ұғымы
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік, бір жағынан заңдық жауапкершіліктің түрі
Заңдық жауапкершіліктің түрі бола түрып, міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік,
Жауапкершілік қолданудың АК-ның 349-бабында бекімін тапқан негізі деп міндеттеменің
Көлемі, маңыздылық дәрежесі және құқықтық салдары бойынша алғанда міндеттемені
Міндеттемені борышкердің тікелей өзінің орындауы елеулі жағдайларға жататын, не
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік ұғымы туралы мәселені қарағанда жауапкершілік
Сондықтан міндеттемелік құқықты бұзғандық үшін санкция қосымша азаматтық-құқықтық міндеттемені
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілікке белгілі бір өзіндік ерекшеліктер ескерілген
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік және міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік
3.2 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылықтың формалары мен түрлері
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік құқық бұзушыға қосымша міндеттеме жүктеу
Міндеттемені бұзғандық үшін азаматтық-жауаптылық мынадай формада болады: шығынды өтеу;
Шығынды өтеу азаматтық-құқықтық жауаптылықтың жалпы шарасы болып табылады, ол
Шығындарды толық өтеу принципі құқықтың бұзылуына байланысты несие берушіде
Нақты залал дегеніміз өз құқығының бұзылуына байланысты несие беруші
Несие берушінің құқығы бұзылмағанда ол дағдылы айналым жағдайында алуы
Субъективтік міндеттемелік құқық бұзылғанда барлық уақытта бірдей шығын бола
АК-ның 358-бабына сәйкес, міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік жүктегенде толық
АК-ның 350-бабының 3-тармағына сәйкес, шығындардың мөлшерін анықтағанда, егер заңнамада
Жауапкершілік шарасының тағы бір таралған түрі — тұрақсыздық айыбы,
Шығындар мен тұрақсыздық айыбын өндірудегі өзара қатынасты анықтау тәртібі
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершіліктің шығындарды өтеу және тұрақсыздық айыбын
Міндеттемені нақты орындау принципі міндеттемелік құқық қатынастарының негізге алынатын
Сонымен қатар, шаруашылық жүргізудің нарықтық негізі, нарықтық қатынастар ақшаға
АК-ның 354-бабының 1-тармағында, жалпы ереже бойынша, міндеттеме тиісінше орындалмаған
Керісінше, міндеттеме орындалмаған жағдайда тұрақсыздық айыбын төлеу және шығындарды
Міндеттемені бұзғандық үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікке топтастыру әртүрлі критерийлер негізінде
Шарттың бұзылған міндеттеменің және құқық бұзушының жауапкершілігінің негізі болатын-болмайтындығына
Шарттан тыс жауапкершілікке, мысалы, борышкердің сыйақыға көпшілік аддында уәде
Борышкерге міндеттемені бұзғаны үшін қолданынатын санкциялар бойынша жауапкершілік түрлерін
Борышкердің тұрақсыздық айыбын төлеу мен шығындарды өтеу жөніндегі міндеттемелерді
353-баптың 2-тармағында бекітілген жалпы ереже бойынша, бөтеннің ақшасын пайдаланғандық
АК-ның 353-бабының 1-тармағына сәйкес, тұрақсыздық айыбының мөлшері ақша міндеттемесін
Бөтеннің ақшасын заңсыз пайдаланғандық үшін тұрақсыздық айыбы, АК-ның 353-бабының
Сондықтан, ақшасын борышкер заңсыз пайдаланған адам, сол ақшаны заңсыз
Моральдық зиянның орнын толтыру жеке мүліктік емес құқықтарға арналған
Моральдық зиян дегеніміз жәбірленушінің құқықтың бұзылуы, оның ішінде міндеттемелік
Борышкер жағындағы адамдар көп болса, олардың арасында жауапкершілікті бөлу
Адамдары көп тараптардың міндеттері құқықтық реттеу және міндеттеме тараптарының
Сонымен қатар, борышкер жағында адамдар міндеттемеге қатысты заңнама нормаларымен
Борышкер жағында адамдар көп міндеттемеге қатысты міндеттеме шарттарында немесе
Борышкер жағында адамдар көп міндеттемеге қатысты міндеттеме шартында немесе
Несие берушінің міндеттемелік құқығын борышкердің (заңды тұлғаның немесе заңды
Несие берушінің міндеттемелік қүқығыын борышкердің несие беруші алдындағы міндеттемесін
Жалпы ереже бойынша, борышкер өзінің несие беруші алдындағы міндетін
Мысалы, банктің сатып алу-сату шарты бойынша тауарға төлеу жөніндегі
Сонымен қатар, зандардағы тікелей нұсқамаға сәйкес, мысалы, сатып алу-сату
Жауапкершіліктің ерекше бір түрі - несие берушінің міндеттеме бойынша
3.3 Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылық шарттары
Субъективтік міндеттемелік азаматтық құқықтарды бұзушыға міндеттемені бүзғандығы үшін жауаптылық
Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің жүктелуінің жалпы, дәстүрлі танылған жағдайлары мыналар:
1) бұзушының құқыққа қарсы қылығы;
2) залалдың немесе шығынның болуы;
3) құқыққа қарсы қылық пен зиян әкелген салдарлар арасында
4) құқық бұзушының кінәсінің болуы.
Айта кету керек, бұл көрсетілген жағдайлар нақты құқық бұзушылықтардың
Мысалы, тұрақсыздық айыбын өндіру үшін шығынның болуы керек емес.
Жауапкершіліктің жалпы шарттары, әдетте, екі топқа топтастырылады: құқық бұзушылықтың
Субъективтік жақтың элементіне, жалпы ереже бойынша, кінә, басқаша айтқанда,
Жауапкершіліктің қаншалықты көп формалары мен түрлері болғанмен барлық міндеттемелік
Кінә принципіне және келтіру принципіне негізделген жауапкершілікгі өзара бөлектейтін
Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің негізі ретінде кінә принципі мен келтіру принципінің
Мұндай жағдай кінә принципі мен келтіру принципінің жиынтығын көздейтін
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес кінә принципі, бірқатар шектелген
Мысалы, АК-ның 359-бабының 1-тармағына сәйкес, борышкер, егер кінәсі болса,
Сонымен қатар, азаматтық заңнамада міндеттеменің жекелеген, заң актілерінде тіке
Мысалы, АК-ның 359-бабының 2-тармағына сәйкес, кәсіпкердің өзінің кәсіпкерлік қызметіне
Мұндай адамның мұндай міндеттемелер бойынша жауаптылығы, жалпы ереже бойынша,
Мүліктік айналымның жекелеген, заң актілерінде тікелей анықталған, анықтаушы маңыздылығы
Міндеттемелердің жекелеген, заң актілерінде тікелей көзделген түрлері үшін келтіру
Айта кету керек, кінә шарты, міндеттемелік құқықты бұзғандық үшін
Кейбір реттерде, кінә құқық бұзушылық құрамының қажетті талабына жата
Жауапкершілік мөлшерін анықтау үшін елеулі маңызы бар жағдайлардың бірі,
3.4 Міндеттемені бүзгандық үшін жауапкершіліктен босатудың негіздері
Құқық бұзушынықтың әр түрлері үшін өзінің белгілі құрамы, яғни
Борышкерді міндеттемені орындамағаны немесе дүрыс орындамағаны үшін жауапкершіліктен босатудың
Егер құқық бұзушылық құрамына шығын сияқты шарттар кіретін болса,
Тіптен, келтіру принципіне негізделген жауапкершілік үшін де құқық бұзушылықтың
Міңдеттемені орындаудың мүмкін еместігі міндетті адамды міндеттемені орындамағаны немесе
Орындаудың мүмкін еместігі, жауапкершіліктен босатудың негізі ретінде, АК-ның 374-бабында
Міндеттемені орындаудың мүмкін емесгігі міндеттемені орындамағандық үшін жауаптылықтан босатудың
Міндеттемені тиісінше орындаудың мүмкін еместігі туындаған жағдайда борышкер, АК-ның
Міндеттемені орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін борышкерді жауаптылыңтан босатудың
Борышкерді кінә принципіне де, келтіру принципіне де негізделген, міндеттемені
Несие берушінің борынжердің тиісінше орындағанын өз мерзімінде қабылдамауы да,
Жауапкершіліктің жекелеген түрлері бойынша жауапкершіліктен босатудың негіздері. Кінә принципіне
Келтіру принципіне негізделген жауапкершілік үшін міндеттемені орындамаған немесе тиісінше
Егер де үлей күш пен борышкердің міндеттемені орындамауы немесе
Егер занда жәбірленушінің қастандық ниеті ғана жауапкершілікті болдырмайды не
Жалпы ереже бойынша, дүлей күш, АК-ның 359-бабының 2-тармағына сәйкес,
Сақтауды өзінің кәсіпкерлік қызметіне байланысты жүзеге асырушы және келтіру
Жалпы ереже бойынша, қауіптілігі жоғары көз иесін сол қауіптілігі
Міндеттемені бұзғандық үшін азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің айрықша жағдайы және басқаша
3.5 Міндеттеменің тоқтауы ұғымы және оның негіздері
Міңдеттеменің тоқтауы тараптардың оның мазмұнын құрайтын құқықтары мен міндеттерінің
Міндеттемені тоқтату негіздерінің бірқатар топтамалары бар. Мысалы, бір негіздер
Дегенмен, негіздерді мынадай бөлу көп таралған: тараптардың еркімен болатын
Тараптардың біреуінің талабы бойынша міндеттеменің тоқтауы заңнамада көзделген жағдайларда
Тараптардың біреуінің талабы бойынша міндеттеменің тоқтауы дегеніміз, бәрінен бұрын,
АК-ның 367-бабының 1-тармағында берілген тізбе жабық емес. Заңнамада немесе
Міңдеттемені орыңдау (АК-ның 368-бабы). Тиісінше орындау ғана міндеттемені тоқтатады
Несие берушінің кінәсінен борышкердің орындауды кешіктіруі, біріншіден, борышкерді орындау
Бас тарту төлемі (АК-ның 369-бабы). Бас тарту төлемі міндеттемені
Жаңартудағы сияқты, азаматтардың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу
Бас тарту төлемі ретінде белгіленген ақша сомасын төлеу борышкерді
Міндеттеменің есепке жатқызу арқылы тоқтауы (АК-ның 370-бабы). Есепке жатқызғанда
Есепке жатқызу үшін мынадай үш талап орындалуы тиіс:есепке жатқызуға
Соңғы жағдайда орындаудың ақылға қонымды мерзімі және 7 күндік
Есепке жатқызу үшін екінші тараптың келісімі керек емес, бір
Сонымен қатар, қарсы талаптардың есепке жатқызылуы тараптардың келісімімен де,
370-бапта "қарсы бір тектес талаптардың" (яғни бір талаптың) есепке
Айта кететін бір жағдай - практикада қолданылып жүрген "кәсіпорындардың
1) егер тараптардың бірінің өтініші бойынша талапқа занды талап
2) азаматтың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы;
3) алимент өндіріп алу туралы;
4) өмір бойы асырау туралы талаптарда;
5) заңнамада немесе шартта көзделген басқа да жағдайларда. АК-ның
Талап қою мерзімі өткен талапты есепке жатқызуға жол бермеу
Бапта келтірілген басқа жағдайлар, негізінен азаматтардың ақша қаражаттарына қатысты,
Борышкер мен несие берушінің бір тұлға болуы (АК-ның 371-бабы).
Мүлік мүра бойынша борышкерден несие берушіге, және керісінше ауысқанда
Заңды тұлғалар арасындағы қатынастарда осы көрсетілген себептермен міндеттеменің тоқтауы
Борышкер мен несие берушінің бір тұлға болуын тудырған мән-жайлар
Бұрын біріккен занды тұлғаларды бөлгенде бүрынғы міндеттеме қалпына келмейді,
Жаңалау (АК-ның 372-бабы). Жаңалау дегеніміз — сол адамдар арасындағы
Егер келісім міндеттеменің мақсаты мен мәніне қайшы келетін болса,
Жаңалау мен бас тарту төлемі арасында қандай да бір
Жаңалауды міндеттеменің кейбір жағдайларын өзгертуден (орындаудың мерзімі мен орынын,
Шығынды өтетуге құқық тоқталмайды, себебі оны қосымша міндеттеме деп
Борышты кешіру. АК-ның 373-бабында "егер бұл несие берушінің мүлкіне
Борышты кешіру несие беруші жасайтын біржақты мәміле ретінде танылады
Егер үшінші жақтың қүқығы бұзылатын болса және үшінші жақ
Кейде борышты кешіру борышкердің де мүддесін бұзуы мүмкін, мысалы,
Орындаудың мүмкін еместігінен міндеттеменің тоқтауы.
АК-ның 371-бабына сәйкес, міндеттеме, егер орындай алмау борышкер жауап
Егер орындаудың мүмкін еместігі борышкер жауап беретін мән-жайлармен байланысты
Дегенмен, бұл жалпы ережеге кірмейтін және кәсіпкерлік қауіппен байланысты
Ақша міндеттемелерінде орындаудың мүмкін еместігі міндеттемені тоқтатуға негіз бола
Орындаудың мүмкін еместігі жеке (белгілі бір заттың жойылуы, азаматтың
Міндеттемені орындаудағы экономикалық қиындықтарды орындаудың мүмкін еместігіне жатқызуға болмайды.
Міндеттемені орыңдау мүмкін емес жағдайда тараптардың біреуінің еркімен шарттың
Міндеттеменің мемлекеттік органның актісінің негізінде тоқтауы.
АК-ның 375-бабына сәйкес, мемлекеттік органдардың, оның ішінде жергілікті өкілдік
АК-ның 375-бабына жария акт үғымы енгізілген, ол мемлекеттік органның,
Мемлекеттік орган ұғымы Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Президенті,
Жария актіде міндеттеменің орындалу мүмкіндігін жоятындай заңдық күш болуға
Тараптар, АК-ның 9-бабының 5-тармағына сәйкес, шығындарды өндіртіп алуға құқылы,
Актіні республикалық немесе жергілікті органның шығарғанына қарай Қазақстан Республикасы
Міндеттеменің тоқталуына негіз болған жария құжат белгіленген тәртіп бойынша
Азамат қайтыс болғанда міндеттеменің тоқтауы. Егер міндеттемені орындау борышкердің
Бұл ережелер азаматты өлді деп хабарлаған жағдайда да қолданылуы
Борышкер немесе несие беруші қайтыс болғанда тек жеке сипаттағы
Борышкердің немесе несие берушінің жеке басымен байланысты емес басқадай
Азамат қайтыс болғанда міндеттеменің тоқтауының құқықтық салдарлары, егер міндеттеме
Міндеттеменің заңды тұлға таратылғанда тоқтауы. АК-ның 377-бабының 1-тармағына сәйкес,
Заңды тұлғалардың тоқтауы тарату және қайта құру формасында жүргізіледі.
Занды тұлғаны тарату және несие берушілермен есеп ажырасу тәртібі
Несие берушінің, таратылған заңды тұлғаның мүлкінің жеткіліксіздігінен қанағат алмаған,
Жергілікті өкілді және атқарушы органдарды қоса алғанда, мемлекеттік органдардың
Қорытынды
Мен диплом жұмысымды қорытындылайтын болсам: міндеттеме мүліктік
Азаматтық-құқықтық міндеттемелердегі тараптар, олар — борышкер мен несие беруші.
Міндеттеменің туындау негіздері, бұл — заңдық фактылар, яғни құқық
Әрекеттер занды және заңсыз болып бөлінеді. Барлық заңды әрекеттер
Міндеттемені орындау — борышкердің несие беруші өзінен талап етуге
Міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік, бір жағынан заңдық жауапкершіліктің түрі
Міндеттемені бұзғандық үшін азаматтық-жауаптылық мынадай формада болады: шығынды өтеу;
Міңдеттеменің тоқтауы тараптардың оның мазмұнын құрайтын құқықтары мен міндеттерінің
Міндеттемені тоқтату негіздерінің бірқатар топтамалары бар. Мысалы, бір негіздер
Дегенмен, негіздерді мынадай бөлу көп таралған: тараптардың еркімен болатын
Қорыта айтқанда міндеттеме дегеніміз — мүліктік салыстырмалы азаматтық құқықтық
Осы дипломдық жұмысты жазуда мақсаттарға жеттім деп ойлаймын, зерттелген
Жалпы дипломдық жұмысын жазған кезде жүйелілікті сақтадым.
Пайдаланылған әдебиеттер
Абдулина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы, Алматы, 2003
Абдыкадыров Б. К. Гражданское право (Общая часть): учебное пособие
Акционерлік қоғамдары туралы» ҚР заңы 2003 жылдың 13 мамыры
Ашитов Б.З. ҚР құқық негіздері. Алматы: 2003ж.
Ағдарбеков Т. Құқық және мемлекет теориясы, Қарағанды, 2002.
Ағыбаев А.Н.Қылмыстық құқық Жалпы бөлім, Алматы,2001
Ағыбаев А.Н.Қылмыстық құқық Ерекше бөлім, Алматы,2003
Азаматтық құқық. /Жауапты редакторлары М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин том
Алауханов Е. Смертная казнь: да или нет.//Мысль 2003-3
Антокольская Н.В. Семейное право М: Юрист, 1999
Байдельдинов Д.А. Экологическое право РК, Алматы.
Баянов Е. ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері. Алматы: 2003ж.
Баққұлов С.Д. Құқық негіздері. Алматы: 2004ж.
Басин Ю. Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики
Басин Ю. Г. Сделки. – Алматы: 1999. –
Басин Ю. Г. Ответственность за нарушение гражданско-правового обязательства. –
Бирюков Л.Н. Международное право М: Юрист, 2000
Бремичева. – Москва, 1999. – 408 с.
Гражданское право в схемах. Ч. 2: учеб. пособие. под
Гражданское право России. Ч. 2. Обязательственное право: учеб. пособие.
Гражданское право: учеб. / под ред. М. К. Сулейменова,
Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть): Комментарий /
Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть): Комментарий /
Гражданское право: В 2 ч. Ч. 1 под ред.
Гражданское право: В 3 ч. Ч. 1 под ред.
Гражданское право: учебник. Ч. 2 / под ред. А.
Гражданское право: учебник. Ч. 2 / под ред.А.Г. Калпина.
Гражданское право. Т. 3. Полутом 1: учебник. под ред.Б.А.Суханова.
Гражданское право. Т. 3. Полутом 2: учебник. под ред.Б.А.Суханова.
Гражданское право: учебник/под ред.С.П.Гришаева.-2е изд. переработанное и дополненное. –
Жайлин Ғ.А.Азаматтық құқық. Ерекше бөлім, 1 том Алматы, 2003
Жоламанов М. Мемлекет және құқық теориясы. А. Эверо, 2004
«Жеке кәсіпкерлік туралы» ҚР заңы 1997 жылдың 19 маусымы
Ибрагимов Х.Ю. Административное право. А.Данекер, 2000
Нечаева А.М. Семейное право. М.:Юрист, 2002
Оспанов С.Д. Уголовный процесс РК (часть общая), Алматы, 2003
Сапаргалиев Ғ. ҚР Конституциялық құқығы , Алматы,1998
Сарсембаев М.А. Международное право. А.:Жеті-Жарғы, 1996
Таранов А.А. Административное право Рк. А.:Норма-К,2002
Төлеугалиев Г. ҚР Азаматтық құқығы, Алматы 2001
Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы 1т. – Алматы: «Жеті
Толеубекова Б.Х. Уголовный процесс РК (часть особенная), Алматы, 2002.
Уваров В.Н. ҚР Еңбек құқығы Алматы, 2002
«Коммерциялық емес ұйымдар туралы» ҚР заңы 2001жылдың 16 қаңтары
Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы 1т. – Алматы: «Жеті
Қазақстан Республикасының Конститутциясы.
Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Ерекше бөлім.
Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Жалпы бөлім.
Азаматтық кодекс. 186-190 бет.
Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы 1,2 том.
ЗАҢ-журналы 9/2003ж.4-12 бет.
Егемен Қазақстан 3қараша 2006ж.
Егемен Қазақстан 4қазан 2006ж.
Қазақстан Республикасының жаңа азаматтық кодексінің ерекше бөлімі, шарттар жинағы.
1995ж. «ҚР Үкіметі туралы» ҚР-ның конституциялық заңы.
1995ж. «ҚР Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» ҚР-ның
1995ж. «Конституциялық Кеңес туралы» ҚР Президентінің конституциялық заң күші
2000 ж. «ҚР сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы»
2001ж. «ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР-ның заңы.
2001ж. «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР Кодексі
1999ж. ҚР Азаматтық кодексі. Алматы: Жеті Жарғы,
1997 ж.ҚР Қылмыстық кодексі. Жалпы сипаттама – Алматы,
1998ж. «Неке мен отбасы туралы» ҚР Заңы.
1999ж. «Еңбек туралы» ҚР заңы.
1997ж. ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі,
1999ж. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексі,
1997ж. «Қоршаған ортаны қорғау туралы» ҚР заңы.
Кулжумбаева Ж.О. Международное право, 1999
ҚР Қылмыстық құқығы Жалпы бөлім, Алматы,2001
Қазақстан Республикасының Конституциясы . 1995 жылдың 30 тамызында республикалық
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлімі), 1994 жылдың 27
«Шаруашылық серіктестігі туралы» ҚР Президентінің 1995 жылдың 2 мамырындағы
«Мемлекеттік кәсіпорын туралы»: ҚР Президентінің 1995 жылдың 19 маусымындағы
«Жылжымайтын мүліктерді ипотекалау туралы» ҚР Президентінің 1995 жылдың 23
«Банкротттық туралы» ҚР заңы. 1997 жылдың 21 қаңтары
О регистрации залога движимого имущества: Закон РК, от 30.06.98
О товариществах с ограниченной и дополнительной ответственностью: Закон РК,
«Акционерлік қоғамдары туралы» ҚР заңы 2003 жылдың 13 мамыры
«Коммерциялық емес ұйымдар туралы» ҚР заңы 2001жылдың 16 қаңтары
«Жеке кәсіпкерлік туралы» ҚР заңы 1997 жылдың 19 маусымы
4