Төлем карточкалары

Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................................3
1. Қолма-қолсыз есеп айырсудың теориялық негіздері
1.1 Қолма-қолсыз есеп айырысудың ұйымдастыру негіздері.......................................6
1.2 Қолма-қолсыз есеп айырысудың нысандары мен түрлері.........................12
1.3 Ақша айналысындағы қолма-қолсыз есеп айырысудың ролі.....................14
2. Қолма-қолсыз есеп айырысудың құқықтық негіздері мен талдауы
(«Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамы мысалында)
2.1 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамы қалыптасуы мен қаржылық
2.2 Қазақстан Республикасындағы қолма-қолсыз есеп айырысуының талдауы
2.2 Қазақстан Республикасындағы қолма-қолсыз есеп айырысудың құқықтық негіздері.......................................................................................................................39
2.3 Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының қолма-қолсыз есеп айырысуының
3. Қолма-қолсыз есеп айырсудың жаңа нысандарын жетілдіру жолдары
3.1 Банктің қолма-қолсыз есеп айырысу қызметін қамтамасыз ету жолдарын
3.2 Қолма-қолсыз есеп айырысу сапасын жетілдіру және тиімді
банктік қадағалау жүргізу...................................................................................72
Қорытынды...........................................................................................................77
Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................................................80
Қосымша....................................................................................................................82
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтің Қазақстан халқына "Қазақстан
2006 жылдың 1 наурыздағы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Қаржы қозғалысының ұдайы өндіріс үрдісі мен оның өндіріс, таратылым,
Нарықтық экономика жағдайларында халық шаруашылығын басқаруды жетілдіру қаржы механизмін
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің тұрақтылығы, көбіне, банк жүйесінің тұрақтылығымен
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк қызметі Қазақстан Республикасының заңымен және
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі нарықтық экономикаға көшуінде қызмет ету
Жеке секторлар бойынша қаржы қозғалысының ерекшеліктері мен азық-түліктің таратылу
Мемлекеттік қаржы жүйесі таратылушы және қайта құрылушы қаржылық қатынастарды
Бiрақ Республикадағы банктердiң қызметi әр түрлi факторлардың ықпалынан аса
Қаржы айналымы жүйесінде тұтынушы сектор ерекше орын алады. Дайын
Тақырыпты зерттеу өзектілігі. Отандық банктер ұсынылған қолма-қолсыз есеп айырысуларының
Тақырыпты зерттеудің мақсаты – Қазақстан Республикасының банктік қызметтерінің негізгі
Зерттеудің міндеттері:
қолма-қолсыз есеп айырысудың қалыптасуын зерттеу;
банктің басқару жүйесіндегі қолма-қолсыз есеп айырысу қозғалысын
зерттеу;
қолма-қолсыз есеп айырысуын қалыптастыру мен басқарудағы
проблемаларды зерттеу;.
Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – «Қазақстан Халық Банкі»
Зерттеу пәні – қолма-қолсыз есеп айырысу барысындағы тәуекелділік, қарыз
Диплом жұмысының методологиялық және теориялық негіздері:
«Коммерциялық банктер және олардың ақшаларының айналыс қызметі туралы» Қазақстан
1.Қолма-қолсыз есеп айырысудың теориялық негіздері
Қолма-қолсыз есеп айырысудың ұйымдастыру негіздері
Қазiргi жағдайда ақша шаруашылық өмiрдiң ажырамас бөлiгi болып табылады.
Ақшалай есеп айырысулардың өзi eкi формаға: қолма-қол ақшалармен есеп
Ал банктегi шотқа қаржының аударылуы - қолма-қол ақшаның берілуінің
Қолма-қол емес ақша айналымы (төлем, айналымы) - ол банктегi
Есеп айырысу операцияларын жургiзу үшiн әр түрлi шоттар қолданылады.
Ақша айналымын реттеудегі маңызды элемент – қолма-қол ақшаны пайдалану
Экономикасы дамыған мемлекеттерден ақша айналымын басқаратын экономикалық әдістерді енгізу
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыруға әр елдің тарихи
Қолма-қолсыз ақшаларды қолдана отырып, есеп айырысуды ұйымдастыру нақты ақшалармен
Сондықтан да болар, қолма-қолсыз ақшалар айналысы жалпы ақша айналымының
Өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
Ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде;
банк несиелерiн алу және қайтаруда;
бюджетке тиiстi төлемдердi аударуда;
халықтың ақшалай табыстарын төлеу және пайдалануда;
басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Қолма-қолсыз есеп айырысулар толығымен банк мекемелері ұйымдастырылатындықтан да, олардың
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу – бұл ақшалай қаражаттарды төлеушілер
Шаруашылықтағы қолма-қолсыз есеп айырысулар белгiлi бiр жүйеге байланысты ұйымдастырылады.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар жүйесi - бұл қолма-қолсыз ақшалармен
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдaстыpy мынадай талаптарға сәйкес келуi
Бiрiншiден, өнiмдi сатудың үздiксiздiгiн қамтамасыз ету үшiн бiрқалыпты қаражат
Екiншiден, белгiленген мерзiмде төлемдi жүзеге асыруға деген төлеушілердің жауапкершілігі;
Үшiншiден, қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулардың өз уақыттылығы, яғни уақытында
Бiздiң елімізде қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу жүйесiн ұйымдастыру негiзi
mөлеу орны - банк, яғни ол қолма-қолсыз ақшамен есеп
төлеу yaқыты - өнiмдi тиеген соң немесе қызметтi көрсеткен
төлеушiнiң келiсiмi (акцепт) – төлеудiң негiзiне жатады;
төлеу көзi - сатып алушының меншiктi қаражаты немесе банктiк
қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу формасы, яғни олардың пайдалану аумағы
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бiрдей банк iшiндегi айналымда
Бiрақ, аталып өткен қағидалар, сатып алушының төлем қабiлетiн және
Кейiннен экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтyi барысында қолма-қолсыз ақшамен есеп
Қазiргi қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуларды ұйымдастыру қағидаларына мыналар жатады:
Бipiншi қағидасы - барлық шаруашылық субъектiлердiң ақшалай қаражаттары банк
Мұндa, клиенттерге ақшалай қаражаттарды сақтау және аударымдар жасау үшiн
Нарықтық шаруашылық жағдайында банк арқылы есеп айырысуды жүргізу, шаруашылық
Нарық жағдайындағы қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды бiрiншi қағидасының бұл
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың үшiншi қағuдасы – Hapық субъектiлерiнің
Бұл қағида меншiк формаларына байланыссыз кез-келген нарық субъектiлерiнiң келісімшарттың
Сонымен қaтap, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдас-тырудың мынадай eкi
mөлемнiң мерзiмдiлiгi;
mөлемнiң қамmамасыз еmiлуi.
Төлемнің- мерзiмділік қағuдасы - шаруащылық несuелік сақmандыру шарттарында, ұжымдық
Бұл қағиданы бекiтудiң экономикалық мағынасы қаражат алушының төленетін қаражатты
Төлеу мерзiмдiлiгiнiң қағидасын енгiзудiң тәжiрибелiк маңызы бар десе болады.
Мерзiмдi төлем мынадай жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін:
сауда-саттық операцияларының басталуына дейiн, яғни жабдықтаушының тауарын жiбергенге немесе
сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейiн, яғни төлеушінің төлем тапсырмасы арқылы;
сауда-саттық операциясын аяқталғаннан кейiн, бiршама уақыттан кейiн қарыздың мiндеттемесiз
Ic жүзiнде мерзiмiнен бұрын, мерзiмi кешiктiрiлген және мерзімі өткен
Мерзiмiнен бұрынғы mөлемдер - бұл келiсiлген мерзiмiнен бұрынғы ақшалай
Мерзiмi кешiкmipiлген mөлемдер - бұл көзделген уақытта қарыздық мiндеттемесiн
Мерзiмi өmкен mөлемдер – бұл төлеушiде төлейтiн қаржы болмауына
Төлемнің қамтамасыз етілу қағидасы – бұл алдындағы мерзiмдiлiк қағидамен
Бұл қағиданы бекiтудiң экономикалық мағынасы қаражат алушының төленетін қаражатты
Төлемдердiң жедел түрде қамтамасыз етiлуiнiң біp түрлi формалары болады
Төлемдердiң алдағы уақыттарда қамтамасыз етiлуi төлемдi кепiлдендiредi, шаруашылықтағы төлем
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуға байланысты барлық аталған қағидалар бiр-бiрiмен
Демек, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу қағидалары – бұл қолма-қолсыз
1.2 Қолма-қолсыз есеп айырысудың түрлері
Hgyghijjkl;,lp
Банктердiң қолма-қолсыз есеп айырысу операцияларың түрлеріне : инкассо, аудару
а) Инкассалық есеп айырысу.
Инкассо - әр түрлi құжаттарды пайдаланып, клиенттердің тапсырысы бойынша
1996 жылдан Халықаралық сауда палатасы шығарған инкассо
Инкассалық операцияның екі түрі бар .
Жай инкассо – клиенттің банк арқылы коммерциялық құжатсыз қойған
Құжатты инкассо – үшінші жаққа клиенттен алған құжатты (негізінен
Аудару операцияларында клиент банкіне өз шотынан белгілі бір соманы
в) Аккредитивтік есеп айырысу.
Аккредитив (латын сөзi- "ceнeмiн") - бiр банктiң екiншi банкке
Аккредитивтердің келесі түрлері бар:
орны толтырылған аккредитивтер банк эмитент төлеушінің өз құралдарын немесе
орны толтырылмаған аккредитивтер- екі банк бір-біріне корреспонденттік шот ашқан
кері шақырып алу аккретитив-банк эмитентінің шақырып алуға құқығы
жауапсыз аккредитив-келісімнің барлық шарттарын орындағанмен банк-әлимент қайтарып алу құқұғына
Есептеу қарым қатынастарында құжатталған аккредитив деген түсінігі де
Құжатталған аккредитив – сатып алушының нұсқауы бойынша банк құжаттар
Осындай есептеу пішімдерінің артықшылығы құралдарды алушы (тауар беруші) өз
Аккредитивтiң негiзгi түрлерi: ақшалы және құжатты. Ақшалы аккредитив -
Электронды техниканық жетiстiктерiнің, банк операцияларын автоматтандыруды дамыту мен жетілдірудің
Банк клиенттерiне қызмет көpceтeтiн электрондық төлем жүйесiне:
автоматтандырылған есеп айырысу палатасы;
банктiк автоматтар;
сауда ұйымдарындағы терминалдар;
үйде банктiк қызмет көрсетулер жатады.
Автоматтандырылған есеnтесу палатасы (АЕП) қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды автоматтандырылған
Банктiк автоматтар (БА) - ол клиентке банк қызметкерлерiнсiз банктiк
Біртiндеп БА қолдану масштабы өзгерiп, ол жүргiзетiн операциялардың шеңберi
Терминалдар - сауда орындарында, ресторандарда және т.б. сауда ұйымдарындағы
Үйде банктiк қызмет көрсету - ол электронды есептегіш техниканы
1.3 Ақша айналысындағы қолма-қолсыз есеп айырысудың ролі
Қолма-қол ақшасыз айналыс ақша айналымының бір бөлігі болып табылады
Қолма-қол ақшасыз айналым екі түрге бөлінеді: тауарлық айналым және
Айналымның тауарлық қолма-қол ақшасыз айналыс құрамына тауарлар мен көрсетілген
Тауарға қатыссыз қолма-қол ақшасыз айналымда кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, сондай-ақ
Тауарға қатысы жоқ қолма-қол ақшасыз төлемдерге жататындар: еңбекақыдан ұсталатын
Ақша айналысын оңтайлы ұйымдастырып, оны нығайту үшін және ақша
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың артықшылықтары мынада:
- ол банк жүйелерінің кредиттік ресурстарын арттыруға, кредит
- ол айналымға аса қажетті қолма-қол ақша сомасының
- ол трансакциялық шығындардың (банкноттар мен тиындарды басып шығару,
- ол банктердің дәлдікті қажет ететін жұмысында есеп айырысуларды
- қолма-қол ақшасыз есеп айырысу процесінде шаруашылық органдардың төлем
Мынаны айта кету керек, қолма-қол ақшасыз айналыстың аталған барлық
Оған мыналарды жатқызуға болады:
-Төлеушілердің банктерді және қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың түрлерін таңдаудағы
-Төлеушінің төлем келісімін міндетті түрде беру қағидасы, яғни төлеушінің
Төлемнің мерзімділік қағидасы. Бұл қағиданың экономикалық мағынасы мынадай: ақшалай
- Барлық есеп айырысуға қатысушылардың келісімшарт қатынастарының сақталуына мүліктік
Есеп айырысудың барлық қағидалары бір-бірімен өзара тығыз байланысты болғандықтан
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жеке және занды тұлғалармен оларға
Есеп айырысу қызметі үшін банк пен клиент арасында банктік
Корреспонденттік қатынаста мынадай операциялар орындалуы мүмкін:
а) клиентке қызмет көрсетуге негізделген әрі банк-корреспонденттегі шот бойынша
ә) шетелдік банктердің тартылуымен жүзеге асатын банкаралық операциялар. Оған
ҚР қолданыстағы заңына сәйкес қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың мынадай
- төлем тапсырмалары;
- аккредитивтер;
- чектер;
- вексельдер;
- пластикалық карточкалар.
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар есеп айырысудың формаларын шаруашылық келісімшартында
Кесте 1 - Төлем құралдарының құрылымы
Төлем құралдары Құрылымы %-бен
Саны Сомасы
Төлем тапсырмасы 41,3 96,8
Төлем талап-тапсырмасы 0,1 0,2
Чектер 0,4 0,6
Шот банкілерін тікелей дебеттеу 0,3 0,02
Инкассалық өкім 0,4 0,7
Өтелген вексель 0,003 0,05
Төлем карточкалары 57,4 1,7
Қорытындысы 100 100
ҚР Ұлттық банк Хабаршысының мәліметі бойынша, 2008 ж. XII.
Төлем тапсырмасы шот иесінің өз шотынан алушының шотына тапсырмада
Аккредитив сатып алушы банкісінің сатып алушының тапсырмасы бойынша жөнелтілген
Төлеушінің жабдықтаушы есеп айырысу үшін қаражатты алдын-ала сақтап қоятын
Анық аккредитив орындаушы банктен өзінің шотын жүргізетін эмитент-банктен
Қаптарылып алынбайтын аккредитив жабдықтаушының-қаражатты алушының келісімінсіз күшін жоймайды немесе
Чек берушінің чекті ұстаушыға чекте көрсетілген ақша сомасын төлеу
Есеп айырысу чектері жабық және ашық болады.
Ақшалай чектер чекті үхтаушыға банктен қолма-қол ақша төлеу үшін
Вексель сатылған тауардың төлем мерзімін ұзарту түріндегі сатып алушының
Пластикалық карточкалар магниттік жолағы бар карта және микро-сызбамен құрылған
Есеп айырысуда пластикалық картаны пайдаланатын субъек-тілерге мыналар жатады:
-карточканы ұстаушылар (клиент, пайдаланушы) — карта берілетін түлғалар;
-карта эмитент-банкісі - карта эмиссиясын (шығаруын) жүзеге асырады;
-эквайер-банк картаны ұстаушыға қызмет көрсететін және сауда-саттық кәсіпорындармен
-есеп айырысушы банктер;
-дүкендер мен қызмет керсетуші кэсіпорындары;
-процессингтік орталық — төлем жүйелерінің технология-лық ядросы болып табылатын
Сурет 1 - Магниттік жолағы бар карталарды пайдаланумен есеп
1 - клиентке карточканы ресімдеу және беру; 2 -
Микросызбалық пластикалық карта шамамен осы сызба бойынша өтуі ықтимал.
Аударылатын вексель (тратта) - бұл вексель ұстаушысының (кредит беруші)
Вексельмен есеп айырысу төлеушінің қаражаты есеп айырысушылар мен төлемдерге
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастырудың прогрессивті бір түріне пластикалық
Пластикалық карточка электрондық ақшаның қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз
Пластикалық карталарды пайдалану арқылы есеп айырысудың артықшылығы қандай да
Кемшіліктері: ақша карточка шотына бірден түседі - қандай да
ҚР Ұлттық банкі Қазақстанда қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың жүйесін
Есеп айырысу-кассалық орталықтары қағаз тасымалдауда банк құжаттарын қолмен сұрыптаумен
Жаңа технологияның басты артықшылығына - ол (жаңа технология) өнделген
Электрондық технологиялардың негізінде төлем айналымын ұйымдас-тыратын болсақ, бұл банктердіқ
2. Қолма-қолсыз есеп айырысудың құқықтық негіздері мен талдауы
(«Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамы мысалында)
2.1 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамы қалыптасуы мен қаржылық
“Қазақстан Халық жинақ Банкі” АҚ- өз клиенттерінің игілігі үшін
2001 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша Банктің активі 384,9
2001 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша шетелдің қатысуымен 14
23 банктің өзі орналасқан жерін тыс жерде есеп айырысу-
Есепті күнгі жағдай бойынша 27 аудиториялық ұйымның және 56
«Қазақстан Халық Банктің» акционерлік қоғамы екінші деңгейлі тез дамып
«Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамына тиесілі еншілес компаниялардың тізімі
Кесте 4 – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ның
Еншілес компаниялар Қатысу үлесі,% Айналысатын қызмет түрі
АҚ «Халық лизинг» 100 Лизинг
АҚ «Казтелепорт» 100 Телекоммуникация
HSBK(Еуропа) B.V. 100 Еурооблигацияларды шығару және орналастыру
ААҚ «Халық Банк Қырғызстан» 100 Банктік қызмет
АҚ «Halyk finance» 100 Брокерлік және диллерлік қызмет
ЖШС «Халық инкассация» 100 Инкассаторлық қызмет
АҚ «Халық Лайф» 100 Өмірді сақтандыру
АҚ «Халық капитал» 100 Брокерлік және диллерлік қызмет
ААҚ «НБК ФИНАНС» 100 Брокерлік және диллерлік қызмет
АҚ «Казинстрах» 98 Сақтандыру
АҚ «Халық Банктің жинақтаушы зейнетақы қоры» 85 Банктің зейнеткерлік
АҚ АКБ «Банк Хлебный» 100 Банктік қызмет
ЖШС «АИРИ» 100 Қаржылық нарықтарды
«Халық Дорнод» ЖШС 100 Банк
«Халық Астана Дорнод» ЖШС 100 Брокерлік және диллерлік қызмет.
«НБК Банк» АҚ 100 Банк
«Халық Банк Грузия» 100 Банк
Банктің негізгі клиенттері ірі өндірістік компаниялар, шағын және орта
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ - ның деректері бойынша оның
Кесте 5 – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ның
Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл 2008
жыл Ауытқулар, %
Млрд. теңге 2006/
2005 2007/
2006 2008/
2007
Меншікті капитал
64,44
120,63
161,03
191,06
187,18
133,49
118,65
Банк міндеттемелері
495,22
870,73
1,434,05
1,460,29
175,83
164,69
101,29
Банк активтері 559,66 991,36 1,595,07 1,651,35 177,13 160,09 103,52
Банк табыстары
19,37
35,60
51,17
16,18
183,83
143,76
31,62
Банк шығындары
3,54
8,44
10,64
1,62
2,38 есе
126,07
15,22
Таза табыс 15,83 27,16 40,52 14,55 171,59 149,19 35,91
Бұл кестеден көріп отырғанымыз, барлық көрсеткіштер жыл сайын өсіп
- 2005 жылға қарағанда банктің меншікті капиталы 2006 жылы
- банктің міндеттемелері де жыл сайын өсіп келеді. 2006
- банк активтері 2006 жылы 2005 жылға қарағанда 177,13
- 2005 жылы банктің табыстары 191,92 пайызға өсті, ал
- банктің шығындары 2006 жылы 2005 жылға қарағанда 2,38
- банктің таза табысы 2006 жылы өткен жылға қарағанда
4-шы кестеде біз банктің 2005-2008 жылдарға арналған балансының деректерін
Кесте 6 – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ның
Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл 2007
жыл 2008
жыл Ауытқулар, %
Млрд. теңге 2006/
2005 2007/
2006 2008/
2007
Ақша қаражаттар
57,10
127,80
255,25
161,09
2,23 ес
199,73
63,11
Міндетті резервтер
8,63
55,11
87,28
30,82
5 есе
158,36
35,31
Бағалы қағаздар
12,10
123,34
107,84
135,80
9 есе
87,43
125,92
Халықты несиелендіру
411,10
596,22
1,040,27
1,188,28
145,03
174,48
114,22
Негізгі құралдар
10,98
16,41
22,76
58,02
149,48
138,71
2,5 есе
Өзге активтер
6,96
11,79
19,22
29,26
135,57
2 есе
152,23
Барлық активтер
559,66
991,36
1,595,07
1,651,35
177,13
160,89
103,5
Несие ұйымдарының қаражаттары
107,28
118,72
247,45
289,61
110,66
2 есе
117,03
Халықтың қаражаттары
323,51
597,94
935,43
867,39
184,82
156,59
92,72 Шегертілген салық міндеттемелері
0,43
2,53
3,89
8,85
4 есе
154,03
2 есе
Өзге міндеттемелер
2,90
6,58
10,26
13,89 2,26 есе
156,2
135,38
Барлық міндеттемелер
495,22
870,73
1,434,05
1,460,29
175,83
164,96
101,83
Меншікті капитал
64,44
120,63
161,03
191,06
187,18
133,49
118,64
Барлық пассивтер
559,66
991,36
1,595,07
1,651,35
177,13
160,89
103,52
- 2006 жылы банктің жалпы активтері 177,13%-ға өсіп, 991.36
- 2006 жылдың соңында несиелік портфель 145,03%-ға өсіп, 596.22
- Банк өзінің инвестицияланатын бағалы қағаздарын 2006 жылы 123.34
- Жалпы несиелік портфельдің 31% үлесі тек несиелік портфельге
Меншікті капитал 2006 жылдың соңында банктің меншікті капиталы 120,63
2007 жылғы «Қазақстан Халық Банк» АҚ активтері 168
2006 жылы банк 2005 жылғы көрсеткішті 936,8 млн.теңгеге(74%) көтеріп,
2007 жылы банк 2006 жылғы көрсеткішті 936,8 млн.теңгеге(74%) көтеріп,
Банктің 2006 жылғы шығындары 2005 жылғы ұқсас көрсеткішті 907
- сыйақы алумен байланысты кірістер
- басқа кірістер
- дилингтік операциялар
бойынша кірістер
- комиссиялық кірістер
71%
Сурет 9 - «Қазақстан Халық Банк» АҚ негізгі
Ағымдағы өтімділік еселігін есептеу үшін төмендегідей баланс баптарын пайдалану
2.2 Қазақстан Республикасындағы қолма-қолсыз есеп айырысуының талдауы
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бiрдей банк iшiндегi айналымда
Төлем құжаты - азаматтық-құқықтық мәмiле шарттарының, Қазақстан Республикасы заңдарының
төлем тапсырмасы - нұсқауда белгiленген ақша сомасын бенефициардың пайдасына
төлемдiк талап-тапсырма - төлемдi жүзеге асыру тәсiлi, бұл ретте
банктiк шотты тiкелей дебеттеу - төлемдi жүзеге асыру әдiсi,
төлем карточкасы - электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар арқылы
чек - чек берушi мен алушы банк арасындағы шартқа
вексель - бiржақты сөзсiз ақшалай мiндеттеменi бiлдiретiн қатаң белгiленген
инкассалық өкiм - ақша жөнелтушiнiң банк шотынан оның келiсiмiнсiз
Енді Қазақстан Республикасының аумағында 2006-2008 жылдар аралығында өткізілген
2007 жылдың 3–ші тоқсанында екінші деңгейдегі банктер және «Казпочта»
Ұсынылған төлем құралдарының жалпы санының ұлғаюы негізінен 1 338.1
Бұрынғыдай Қазақстанның аумағында төлем тапсырмалары және төлем карточкалары неғұрлым
Төлем талаптары – тапсырмалар және инкассалық өкімдер аз пайдаланылады.
Басқа құралдарға тауарлар мен қызмет көрсетуге есеп беретін чектер,
Кесте 14 2007 жылдың III тоқсандағы төлем
(саны, мың тр.; сомасы, млрд. теңге)
Төлем құралдары 2006ж. III тоқсан 2007ж. III тоқсан Өзгеріс
(%)
абсолюттік көрсеткіш жалпы көлемнен % абсолюттік көрсеткіш жалпы
Төлем тапсырмалары Саны 7 722.0 28.9% 9 060.1 27.4%
Сомасы 13 476.9 94.6% 22 146.4 95.5% 64.3%
Төлем талап-тапсырмалары Саны 32.3 0.12% 55.9 0.2% 73.2%
Сомасы 8.3 0.06% 37.1 0.2% 4.5 есе
Инкассалық өкімдер Саны 76.6 0.3% 130.0 0.4% 69.7%
Сомасы 35.2 0.25% 37.1 0.16% 5.5%
Төлем карточкалары Саны 17 013.4 63.6% 21 356.1 64.5%
Сомасы 326.3 2.3% 477.8 2.1% 46.4%
Басқа құралдары Саны 1 896.3 7.1% 2 496.0 7.5%
Сомасы 407.8 2.9% 480.7 2.1% 17.9%
Жалпы жиынтығы Саны 26 740.6 100.0% 33 098.0 100.0%
Сомасы 14 254.5 100.0% 23 179.2 100.0% 62.6%
Кесте 15 2007 жылдың 3–ші тоқсанында аймақтар
(транзакциялар саны бойынша)
(бірл.транзакциямен)
Облыс атауы Төлем тапсырмалары Төлем талап-тапсырма-лары Инкассалық өкімдер Басқа
Ақмола 1 063 673 4 643 9 107 176
Ақтөбе 473 945 3 771 3 516 75 538
Алматы 1 537 618 8 414 12 623 251
Атырау 2 011 563 12 185 16 139 327
Шығыс Қазақстан 638 155 2 262 6 855 158
Жамбыл 242 598 921 5 494 151 414
Батыс Қазақстан 254 295 4 951 5 104 120
Қарағанды 496 893 5 872 10 598 272 028
Қостанай 471 135 1 104 5 417 128 150
Қызылорда 204 238 669 5 312 28 766
Маңғыстау 675 373 1 773 10 729 156 916
Павлодар 879 611 2 442 16 041 185 682
Солтүстік Қазақстан 310 978 293 3 184 50 810
Оңтүстік Қазақстан 359 576 3 411 8 518 168
Жалпы жиынтығы 9 060 050 55 913 129 960
Кесте 16 2007 жылдың 3–ші тоқсанында аймақтар
(транзакциялар сомасы бойынша)
(млн. теңге)
Облыс атауы Төлем тапсырмалары Төлем талап-тапсырма-лары Инкассалық өкімдер Басқа
Ақмола 2 474 259.5 972.6 2 689.1 34 228.1
Ақтөбе 395 564.4 491.6 270.6 65 099.2
Алматы 2 869 823.9 1 464.1 2 959.7 99
Атырау 3 265 388.3 1 955.7 3 230.2 164
Шығыс Қазақстан 345 556.7 178.7 647.5 11 360.6
Жамбыл 107 800.9 783.9 440.4 3 944.1
Батыс Қазақстан 111 674.8 1 898.9 379.2 63 294.5
Қарағанды 219 475.7 2 682.9 819.6 67 238.6
Қостанай 253 643.4 425.1 624.2 21 250.6
Қызылорда 284 888.0 191.2 935.0 3 450.5
Маңғыстау 538 531.4 616.2 1 559.2 24 701.1
Павлодар 823 419.4 807.4 2 494.2 28 151.6
Солтүстік Қазақстан 133 112.8 67.1 2 395.3 4 300.1
Оңтүстік Қазақстан 229 267.4 1 078.3 1 492.1 13
Жалпы жиынтығы 22 146 407.6 37 142.4 37 146.7
Ал 2008 жылдың 3–ші тоқсанында екінші деңгейдегі банктер
Ұсынылған төлем құралдарының жалпы санының ұлғаюы негізінен 4 253.9
Бұрынғыдай Қазақстанның аумағында төлем тапсырмалары және төлем карточкалары неғұрлым
2008 жылдың 3–ші тоқсанында төлем құралдарының ішіндегі төлем талаптары
Басқа құралдарға тауарлар мен қызмет көрсетуге есеп беретін
Кесте 17 2008 жылдың III тоқсандағы
(саны, мың тр.; сомасы, млрд. теңге)
Төлем құралдары 2007ж. III тоқсан 2008ж. III тоқсан Өзгеріс
(%)
абсолюттік көрсеткіш жалпы көлемнен % абсолюттік көрсеткіш жалпы
Төлем тапсырмалары Саны 9 075.3 27.94% 9 266.7
Сомасы 22 183.2 95.68% 29 537.1 95.56% 33.2%
Төлем талап-тапсырмалары Саны 55.9 0.17% 128.3 0.35% 2.3
Сомасы 37.1 0.16% 77.7 0.25% 2.1 есе
Инкассалық өкімдер Саны 130.4 0.40% 186.7 0.51% 43.2%
Сомасы 37.2 0.16% 57.6 0.19% 55.0%
Төлем карточкалары Саны 20 728.9 63.81% 24 982.8
Сомасы 445.8 1.92% 569.4 1.84% 27.7%
Басқа құралдары Саны 2 496.0 7.68% 1 985.9 5.43%
Сомасы 480.7 2.07% 668.1 2.16% 39.0%
Жалпы жиынтығы Саны 32 486.5 100.00% 36 550.4 100.00%
Сомасы 23 184.0 100.00% 30 909.9 100.00% 33.3%
Кесте 18 2008 жылдың 3–ші тоқсанында аймақтар
(транзакциялар саны бойынша)
(бірл. транзакциямен)
Облыс атауы Төлем тапсырмалары Төлем талап-тапсырма-лары Инкассалық өкімдер
Ақмола 1 174 648 33 896 18 509 138
Ақтөбе 488 216 3 039 6 928 60 335
Алматы 248 315 2 512 7 789 152 143
Атырау 3 019 587 32 289 64 498 688
Шығыс Қазақстан 321 853 2 319 3 623 41
Жамбыл 631 013 4209 7 920 115 821
Батыс Қазақстан 268 279 5 058 5 526 52
Қарағанды 808 637 11 829 21 454 211 025
Қостанай 485 569 9500 4 174 126 689
Қызылорда 428 021 5653 9 460 133 880
Маңғыстау 399 123 4 384 10 730 125 657
Павлодар 414 708 5 824 6 155 57 209
Солтүстік Қазақстан 220 286 1329 7 180 22 469
Оңтүстік Қазақстан 358 441 6 430 12 776 59
Жалпы жиынтығы 9 266 696 128 271 186 722
Кесте 19 2008 жылдың 3–ші тоқсанында аймақтар
(транзакциялар сомасы бойынша)
(млн. теңге)
Облыс атауы Төлем тапсырмалары Төлем талап-тапсырмалары Инкассалық өкімдер
Ақмола 5 498 285.7 19 530.0 15 993.8 29
Ақтөбе 532 487.4 4 955.4 5 927.0 102 471.3
Алматы 116 344.7 7 003.0 247.5 2 091.6
Атырау 18 474 965.8 15 274.5 17 478.6 335
Шығыс Қазақстан 155 278.4 569.9 402.4 3 089.4
Жамбыл 427 645.9 1 972.5 1 399.2 6 628.4
Батыс Қазақстан 209 696.7 2 481.9 4 245.1 48
Қарағанды 1 010 617.2 3 260.0 1 474.6 75
Қостанай 516 636.5 6 701.7 483.0 26 095.0
Қызылорда 477 300.0 2 905.3 2 455.0 14 320.3
Маңғыстау 335 047.6 1 842.0 346.5 8 436.9
Павлодар 435 529.3 2 631.9 1 295.3 9 075.4
Солтүстік Қазақстан 943 525.5 6 243.8 3 433.0 1
Оңтүстік Қазақстан 403 779.8 2 301.9 2 445.1 5
Жалпы жиынтығы 29 537 140.5 77 673.6 57 626.0
2.2 Қазақстан Республикасындағы қолма-қолсыз есеп айырысудың құқықтық негіздері
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның есеп айырысу операциялары, әдетте, банк
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның есеп айырысу операциялары көбінесе қолма
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу операциялары клиенттердің
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу жөнінде қызметтері жеткізушілермен,
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да банктік есеп айырысуға байланысты туындайтын
Банктік есеп айырысу процесінде қалыптасатын ақшалай айналым «Қазақстан Халық
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да банктер арқылы қолма-қол акшасыз есеп
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да Банктік есеп айырысу қатынастары Қазақстан
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу операцияларын жүргізу кезінде
1) клиенттің атына түсіп жатқан ақша қаражаттарын оның
банктік шотына есептейді және оның сақталуын қамтамасыз
2) клиенттің тапсырмасы бойынша оның банктік шотындағы ақша қаражатының
3)жүргізіліп жатқан есеп айырысу операцияларының заңға
сәйкестігін бақылайды;
4)клиенттің банктік шотында сақталып жатқан ақша қара-
жатына банктік шартта белгіленген мөлшерде процент төлейді;
5)есеп айырысу операциясының барлық қатысушыларын
олардың арасында жүргізілген есеп айырысулардың мән-жай-
лары мен нәтижелері, клиенттердің банктік шоттарында қалған қаражат сомасы
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу оперцияларын құқықтық қамтамасыз
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу-кассалық бөлімі уәкілетті органның
Қазақстан Республикасының банктерге және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ нақтылы банктің есеп айырысу-кассалық бөлімдері
Ал енді «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның банктік есеп айырысу
Банктік есеп айырысудың (оның ішінде тек қолма-қол ақшасыз есеп
Банктік есеп айырысуды ұйымдастыру принциптері мынадай көрініс табақан:
банк клиенттің банктік шотындағы ақша қаражатының
тиісті сомасын тек клиенттің өкімі негізінде шығарады;
банк клиенттері мен олардың контрагенттері қолма-қол
ақшасыз есеп айырысу нысандарын өз еріктерімен таңдай алады;
банктік есеп айырысу-төлем жасау мерзімі тиісті шарт-
тар мен ресми құжаттарда нақтылы белгіленеді;
банктік есеп айырысу-төлемдік операциялары тиісінше
келемде клиенттердін банктік шотына түсіп отыратын немесе
түскен ақша қаражаттарымен қамтамасыз етіледі;
барлық заңды түлғалар — ұйымдар мен кәсіпорындар өз
ақша қаражаттарын өздерінің ұйымдастыру-құқықтық нысан-
дарына қарамастан қалаған банктегі тиісті банктік шоттарда
сақтауға міндетті;
банктің есеп айырысу (төлемдік) операциялары тек банк
клиенті кәсіпорыннан алынған ақшалай есеп айырысу құжат-
тарына сәйкес жүзеге асырылады;
шаруашылық және өзге де экономикалық байланыстары
бар кәсіпорындар арасындағы ақшалай есеп айырысулар колма-
қол ақшасыз есеп айырысу жолымен тек банктер арқылы жүргізіледі.
Ақшалай есеп айырысуды жүзеге асыру барысында «Қазақстан Халық Банкі»
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ –да өзге банктер арасындағы, сондай-ақ
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу қатынастарын реттеу кезінде
Қолма-кол ақшасыз банктік есеп айырысу нарықтық қатынастар аясының барлық
Қолма-қол акшасыз банктік есеп айырысу барысында туындайтын банк аралық
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ы да Қазақстан Республикасынын аумағындағы банктік
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу құжаттарында мынадай реквизиттері
1)есеп айырысу құжатының атауы;
2)есеп айырысу құжатының нөмірі;
3)төлемнің түрі;
4)банк клиенті телеушінің атауы, оның банктік шотының
нөмірі, салық төлеуші ретінде тіркеу нөмірі;
5)банк клиенті төлеушінің атауы және орналасқан жері, оның банктік
6)төлеуші аударған қаражатты алушының банкі орналасқан жер және банктің
7)төлемнің бағдары-бағыты;
8)төлемнің сомасы және кезектілігі;
9)операциялардың түрі, уәкілетті тұлғалар қойған қолтаң-
балар және мөрдің таңбасы болуға тиіс.
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да банктік есеп айырысу құқықтық қатынастарының
Банктік есеп айырысу құқықтық қатынастарының субъектілеріне қаражаттарды аударушы (төлеуші)
Аталмыш құқықтық катыснастардың объектісі банк клиентінің есеп айырысуға қатысты
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ы банктік есеп айырысу байланысындағы банк
есеп айырысу нысанын еркін тандауға;
банкпен жасасылатын шартта есеп айырысу нысанын нақтылы бекітуге;
банк арқылы өзара талаптарын есепке жатқызуға;
банктерге тиісті көлемдегі ақша қаражаттарын аудару
жөнінде орындалуы міндетті өкім етуге;
банктің есеп айырысуға байланысты заңнамада немесе
шартта көзделген тәртіпті бұзғаны үшін оған талап қоюға не
болмаса сотқа жүгінуге құқылы.
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да есеп айырысу барысында банк клиенті:
өзінің ақша қаражатын заңнамада немесе шартта айқын-
далған мән-жайлар мен тәртіп негізінде банктегі тиісті банктік
шотта сақтауға;
есеп айырысуға байланысты өзі мен банктің арасында
туындайтын қатынастарды реттейтін нормативтік құқықтық
актілердің талаптарын орындауға;
өзі мүдделі есеп айырысу операцияларын жүзеге асырушы банкке сый
Есеп айырысу операциясын жүзеге асыру кезінде «Қазақстан Халық Банкі»
өз клиентіне есеп айырысудың барынша пайдалы нысанын ұсынуға;
заңнамада тікелей көзделген негіздерге орай шотындағы
қаражатынын тиісті сомасын шығарып тастауға;
өз клиентіне қосымша қызметтер көрсетуге;
корреспонденттік шоттарды пайдалану арқылы банк аралық есеп айырысу операцияларын
Сонымен қатар банктік есеп айырысу кезінде «Қазақстан Халық Банкі»
клиенттерінің банктік шоттарын жүргізуге;
есеп айырысу қатынастарын регламенттейтін нормативтік
құқықтық актілердің талаптарын орындауға;
шаруашылық байланысындағы клиенттерінің шарттық
сипаттағы қатынастарына араласпауға;
есеп айырысуға байланысты банктік операцияларды тек
клиентінің өкімі негізінде орындауға;
клиентінің ақша қаражатын оның банктік шотында сақтауға;
тиісті есеп айырысу операцияларын уақтылы және дұрыс
жүргізуге;
есеп айырысу құжаттарын заңнамада белгіленген талаптарға сай дұрыс ресімдеуге;
өз клиентіне ашылған банктік шотқа келіп түсіп жатқан
ақша қаражаттарын уақтылы және дұрыс есептеуге міндетті.
Рпнпщшгоршщолщз
2.3 Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының қолма-қолсыз есеп айырысуының
Нарыққа көшу жағдайында экономикалық механизмді жетілдіру, ақша айналымы жүйесінің
Осы мәселе қолда бар ақша формаларын жаппай қолдану кезінде
Кесте 20 - «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2008 жылғы
(пайыз)
Ай Пайыз
Қаңтар 12
Ақпан 6
Наурыз 4
Сәуір 3
Мамыр 2,4
Маусым 2
Шілде 1,71
Тамыз 1,5
Қыркүйек 1,33
Қараша 1,2
Қазан 1,09
Ескертпе- дерек көзі: ҚР-ң Статистикалық Агенттігі
Кесте 21 «Қазақстан Халық Банк» АҚ 2006-2008 жылдардағы
(млн. тенге)
Жарнама түрлері
млн.тг. %
Сыртқы жарнама 0,8 20 1,056 22 1,98 33
Радио 0,532 13,3 0,648 13,5 0,75 12,5
Теледидарға 1,26 28,5 1,44 30 0,84 14
Кесте 2-нің жалғасы
Прессаға 0,6 18 0,456 9,5 0,45 7,5
Барлығы 3,192 79,8 3,6 75 4,06 67
Екінші деңгейдегі банктер кірістерінің жиынтық сомасы 2008 жылғы 1
Қазіргі уақытта құрылымды реформа қаржылық сектордың барлық сегменттерінде орындалған.
Кесте 22 - «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2008 жалғы
(АҚШ доллары)
Банк Мекен жайы Жарнама түрі Көлемі Жалға салынатын салығы
Қазақстан Халық Банкі Аэропорт Биллборд 5*15 м $ 800
Аблай Хан
данғылы Биллборд 3*9 м $250 $250
Республика даңғылы лайтбокс 120*180 см $50 $50
Сурет 2- 2006-2008 жылғы «Қазақстан Халық Банкі»АҚ жеке
Оның ішінде экономиканың үш сценардық варианттар қарастырылды (мұнайға жоғары,
Осындай негізгі вариант жағдайында қолма-қолсыз есеп айырысу саясаттың негізгі
Осы мақсатқа жету үшін Ұлттық Банк қолма-қолсыз есеп айырысу
Дербес клиенттердің ақшалай есеп айырысу электрондық жүйесінің қызмет ету
Пластикалық кәртішке-пайдалану түріне, кәртішкелер арқылы көрсеті-летін қызметтің жиынтығына, сонымен
Қазіргі уақытта дүниежүзінің 200-ден астам елі несие кәртішкесі негізінде
Банктің несие карточкалары оның иесіне тауар сатып алып жатқанда
Карточканы он сегізге толған кез-келген азамат пайдалана алады. Және
Банк немесе компания несие карточкасын берместен бұрын клиенттің арнайы
Әйгінің көлеміндей ғана несие карточкасында клиенттің несие төлей алатындығы,
Несие карточкалармен тауар сатып алуға, қызмет ақысын төлеуге, жүйенің
Несие карточкалар қызметін сонымен қатар, саяхат кезіндегі бақытсыз оқиғаларға
Несие карточкасы мен орындалатын қызметтердің кең тараған түрі -тауар
Тауардың ақшасын төлеу үшін карточканы сатушыға беру керек. Ол
Айына бір рет карточканың иесі қаржы көлемі мен оның
Несие карточкаларын беретін компаниялар тауар мен қызмет ақысын төлеу
Жалпы несие карточкаларына негізделген несие алдын-ала жауып тастаған дәстүрлі
Карточканың жағымсыз жақтарын қарастыра келіп, екі пробламаны айта кеткен
Алаяқтық проблемасы - екінші үлкен қиындық. Шетелдерде жоғалған карточканы
Қазіргі уақытта несие карточкаларын Қазақстан тұрғындары мен біздің елімізде
Біріншіден, біздің елімізден банктер арасындағы бәсекелестікке байланысты. Қазақстанның қаржы
Екіншіден, аталған топқа қызмет көрсете отырып, отандық банктер байланыстарды
Үшіншіден, Батыстың ақшалай-несие саласының даму тәжірибесін сараптай келе төмендегідей
Сонымен қатар, халықаралық жүйедегі пластикалық карталар бар ақшаның валютамен
Халықаралық төлеу жүйесінің пластикалық карталарын енгізуге байланысты қиындықтар және
Өз клиенттеріне несие жүйесін ұсынатын карточканың бірнеше түрі бар:
Револьверлі карточка револьверлі несиені (Өтеген жағдайда қайта жаңартылады) ұсынады.
Сары карточка револьверлі емес, он бес пайыздық жеңілдікпен несиені
Күміс карточка револьверлі емес несиені отыз пайыздық жеңілдікпен береді.
Алтын карточка елу пайыздық жеңілдікпен револьверлі емес несиені ұсынады.
Платина карточка револьверлі емес несиені тоқсан пайыздық жеңілдікпен ұсынады.
Дара карточканы алуға тек жеке тұлғалардың ғана құқы бар,
Карточка болған жағдайда клиент сатып алған затты несиеге алуына,
Отандық пластикалық карталардың дамуын қарастыра келіп, бірнеше қорытынды жасауға
Біріншіден, банк қызметтері нарығы үлкен өзгерістерді бастан кешіріп жатыр,
Екіншіден, отандық пластикалық карталар нарығының маңызды ерекшелігі - жарнамен
Үшіншіден, пластикалық карталар нарығының инфражүйесінің дамуы (есеп айырысуға пластикалық
Төртіншіден, отандық пластикалық карталардың банк-эмитенттері көп жағдайда елдегі экономикалық
Бесіншіден, біздің елдегі көптеген карточкалар магнитті болып келеді. Ол
Бүгінгі күні банктің қызметін пайдаланушы жеке тұлға -
Қазіргі кездегі тәжірибеге сүйенсек, ақшамен есеп айырысуда банктік карточкалардың
- Әртүрлі тауарлардың төлемі мен несиенің қызмет көрсетуі үшін
- Банктің резерві шексіз емес, сондықтан клиентке ай сайынғы
- Дебеттік карточканың негізі мынада, ол тауар мен қызметтің
Сонымен бірге, егер алатын соманың есеп шотта қалған сомадан
Еңбек ақылық пластикалық карточкалардың маркетингі бар. Ол карточкаларды қолданушылардың
Маркетингтік зерттеу кезінде маркетингтік барлау жасалуы мүмкін. Оның
мақсаты – бәсекелес банктердің еңбек ақы туралы жобаларын біліп
Маркетингтік карточкалық тауарлардың мынандай элементтерін білуіміз керек: баға, карточкалық
-Тауар. Еңбек ақы карточкалары дебеттік – несиелік болуы мүмкін,
Көптеген қазақстандық банктер ойластырылмаған үшін міндетті түрде сақтандыру депозиттерін
- Еңбек ақы карточкаларын шығарушы эмитент - банк
Еңбекақы жобасының табыс бөлігі карточкаларға қызмет көрсетуден,
-Карточкалық тауарлардың қозғалысының әдістері. Потенциалды клиенттермен хабарласып тұру оңай
Потенциалды клиенттермен келісім – шарт орнатудың бірнеше түрі бар.
Банк жоспар жасағанда, еңбек ақы қоры мен кәсіпорынның қызметкерлерінің
Қазақстанның карточкалық банктің жобасы 1992 жылы шығарылған. Ермаков ферросплавтық
1993-1995 жылдары Халық банкі осындай карточка жүйесін Екібастұз бен
Бүгінгі күнде көптеген мекеме мен ұйымдар жалақыны пластикалық карточкаларға
Банкке келетін пайда – банктің жаңа бағыттағы жаңа
Кәсіпорынға келетін пайда – еңбекақыны төлеуге кеткен
Мекеме қызметкеріне – карточка ұстаушыға тиімділігі. Пластикалық карточканы
Бүгінгі таңда Қазақстанда еңбек ақы нарығының пластикалық карточкалары
Кесте 23 – «Қазақстан Халық банк» АҚ –
Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
Пластикалық карточкаларды қызмет көрсетуден түскен табыс 529 433 1575
Пластикалық карточкаларды қызмет көрсетуден шыққан шығындар 400 490 682
Соңғы үш жылдағы пластикалық карточкалардан түскен табысты салыстырсақ, 31
Кесте 24 –«Қазақстан Халық банк» АҚ –
Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
Пластикалы карточкалар млн. дана 1,8 2,1 2,51
Банкоматтар саны 585 971 1119
POS-терминалдар 2547 2851 3375
Қызмет көрсету орталығы 576 617 957
Төлем карточкалар нарығындағы«Халық банктің» төлем карточкаларының алатын үлесі, %
Көрсетілген кестедегі мәліметтер бойынша пластикалық карточкалар «Халық Банктегі» негізгі
Сонымен қатар, қазақстандағы несие және басқа да карталарды ендіруді
3. Қолма-қолсыз есеп айырсудың жаңа нысандарын жетілдіру жолдары
3.1 Банктің қолма-қолсыз есеп айырысу қызметін қамтамасыз ету жолдарын
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының көптеген банктері мен компаниялары пластикалық
Банк қолма-қолсыз есеп айырысу қызметін жүзеге асыру барысында көптеген
Банктің қолма-қолсыз есеп айырысу қызметінің тұрақтандыруын қамтамасыз ететін және
Банктер шығындарды жабу үшін жалпы Резервтік қор құрады.
Банктің резервтік қоры жарғылық қор көлемінде қалыптасады, таза пайда
Активтер мен шартты міндеттемелердің қоры – нақты активтің құнын
Резервтік қорға аударымдардың көлемі банкпен жүргізілетін несиелік саясатына және
Қордың жалпы көлемі ссудалық қарыздың сомасына байланысты, реттеу мерзіміндегі
Банктің жарлығында қарастырылатын қорға аударымдардың жылдық көлемі таза пайданың
Банктің резервтік қордың қалыптастыруының дұрыстығы аудиторлық фирмамен расталады.
Резервтік қордың көлемі банк басқармасының уәкілетті органдарының шешімімен келесі
есептік жылдың аяғындағы банктің шығындарын жабу.
Банктің жарғылық капиталын көбейту.
Келер жылдың табыс есебінен қалыптасатын банктің басқа да қорларын
Қатысушылардың жалпы отырысында сәйкес келетін аударымдарды бекіткеннен кейін ғана
Банктің резервтік қорын қалыптастыру және олардың қаражаттарын қолдану банктік
Жиынтық несиелік тәукелге байланысты резервтер банктің шығындарына жатқызылатын аударымдар
Қарыз алушының қолма-қолсыз есеп айырысу жағдайын, сонымен қатар әкімшілік
Несие тәуекеліне байланысты жоғалтуларға резервтер:
әрбір несие түріне;
есептік айдың соңғы жұмыс күнінде қалыптасады.
Резервтің жалпы көлемі банкке несиелік қарыздың сомасынан, оның ішінде
Банктің уәкілетті органдарының шешімі бойынша резерв есебінен үмітсіз қарыз
Ірі несиелерге және қамтамасыз етілмеген қолма-қолсыз есеп айырысу қатысты
Қарыз алушының төлемқабілетінің жоқ болмауының салдарынан оның балансынан қолма-қолсыз
Егер қарыз алушының несиелік қарызы бекітілген тәртіпте құралған қордың
Қадағалау процесінде Орталық банк пен оның шекаралық мекемелері банкке
1995 жылдың 31 тамызындағы № 2444 «Банктер және банктік
Резервтік капитал жай акциялар бойынша дивиденттерді төлеуге дейінгі банктің
Жүргізілеген операциялардың көлемі мен сипаттамасына байланысты өзінің қызметінің қолайлылығы
Банкпен бекітілген төлемеу тәуекелін азайту үшін несие көлемін қадағалау
резервтік міндеттемелердің нормативі банк алдындағы қолма-қолсыз есеп айырысу міндеттемелерді
Ерекше жағдайда Ұлттық банк қолма-қолсыз есеп айырысу міндеттемелерін өсірудегі
Минималды міндетті міндеттемелердің нормативін бұзғанда Ұлттық банкпен Қазақстан Республикасының
Минималды міндетті міндеттемелердің өзгеруі шешім қабылдағаннан күннен кейін 1
Банктің қызметі тоқтаған кезде Ұлттық банк бір жетінің ішінде
Мұндай компаниялардың қатарына Қазкоммерцбанк жатады. Олар өздерінің алдына on-line
Отандық және шетелдік карталық жүйені оқып-біліп, Қазақстан Республикасы аймағында
Алға қойылған мақсаттың шешімі жаңа технологиялар мен Union Card
Қазкоммерцбанктің пластикалық карталарды қолданып, ақшасыз есеп айырысу жобасы бірнеше
Бірінші кезеңде техникалық шешімді өңдеп, Ақмола облысы бойынша тәжірибелі
Екінші кезең, осы уақытқа дейін он жеті филиалы бар
Жүйе авторландырудың басты орталығы мен солтүстік пен оңтүстік аймақтары
Ақшасыз есеп айырысу жүйесін енгізе отырып, келесі проблемалар шешіледі
Пластикалық карталарды енгізе отырып, ақшасыз есеп айырысу жүйесі банк
Қазкоммерцбанк сонымен қатар, басқа жүйенің де, соның ішінде VIZA,
Осылайша, Қазақстан Рсспубликасында электронды есеп айырысудың банктік жүйесін құру
Магнит жолақты пластикалық карталардың басты кемшіліктері бәріне де белгілі.
Ұрланған немесе заңсыз жасалған карточканы қолданудың алдын алу мақсатында
Ең кең тарағаны - сауда-саттық орындарға «жаңа тізімді» тарату,
Жоғарыда аталған барлық проблемалар «ақылды» яғни электронды микросхемалы смарт-карт
Қазақстан Респубдикасында смарт-картты бірінші рет 1992 жылы баспасөзде қолдана
Смарт-карталар алғаш рет дайындалып жатқанда, олардың сенімділігіне көп көңіл
Біріншіден, олардың жасаудағы күрделі процесс көшіріп алуға немесе қолдан
Екіншіден, Карточкаларды шығаруда оның әрбір микросхемасына код енгізіледі. Осы
Карточкаларды тапсырып жатқанда, оған бірнеше пароль да енгізіледі. Мәселен,
ISO 10202 халықаралық стандарт негізгі жайды реттеп отырғанына қарамастан,
Бұған байланысты, мәселен, Smart City жобасында қандай қосымша шешімдердің
Мәскеудің АйТи және Американың Product Technologies Inc.(РТІ) корпорациясы Gemplus
Smart City жүйесіндегі деректердің кауіпсіздік деңгейін күшейтуге арналған негізгі
Смарт-картада сақталған деректерді қорғау басқа жүйелерге қарағанда өте жоғары
PCOS (Purse Card Operating System) картасы қарапайым стандарттағы смарт-карталар
3.2 Қолма-қолсыз есеп айырысу сапасын жетілдіру және тиімді
Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 31 тамызындағы № 2444 «Қазақстан
Шетел тәжірибесінде банктердің қызметін реттеудің негізгі мақсаттары:
Бәсекелестік талаптардың гармонизациясы;
Несиелік ұйымдардың модернизациясы;
Банктің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
Клиенттермен қатынасты жақсарту, оның ішінде олардың қызығушылығын қорғау.[34.83б.]
Қолма-қолсыз есеп айырысуды басқарудағы жоғарыда көрсетілген мәселелер қолма-қолсыз есеп
Банктік қызметтің пруденциалдық нормалары Орталық банкпен бекітіледі, оларға:
Ұйымдарымен қабылданатын тәуекелдің шекті көлемі;
Жоғалтуларды жабу мүмкіндігі мен қолма-қолсыз есеп айырысу ұйымдарының өтімділігін
Несиелік ұйымдардың қолма-қолсыз есеп айырысу жағдайына немесе олардың қаржылық
Несиелік ұйымдардағы есептің айқындылығын Орталық банк бірінші рет тексергенде,
Банктік қадағалау жүйесін құратын 1997 жылғы банктік қадағалаулағы Базельдік
Банк қызметінің мәні туралы қадағалау органдарының дұрыс ұсынысы және
Жекелеген банктер өзіне қосатын тәуекелдер мінезі мен көлемін қадағалау
Есеп және қадағалау жүйесінің тиімділігіне, мамандырылған басқарушылыққа, капиталдың жеткіліктілігіне
Банктік қызметке қадағалаудың Базельдік стандарттары банктер өзіне қабылдайтын тәуекелдерді
капиталдың жеткіліктілігі (бағалаудың банктік механизмнің болуы, нарықтық бағалардың ауытқуымен
несиелік тәуекелдерді басқару (7 – 11 қағида);
нарықтық тәуекелдерді басқару (12 қағида);
басқа тәуекелдерді басқару.[36.]
Базельдік стандартқа сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысу тәуекелдердін басқару келесі
Стандартты несиелендіру және несиелердің мониторингі (7 қағида);
Күмәнді қарызды жабу үшін қамтамасыз етудің жеткіліктігі және активтер
Тәуекелдерді және ірі тәуекел позицияларын концетрациялау (9 қағида);
Банкпен байланысты тұлғаларға несие беру (тәуекелдерді минимизациялаудағы қадағалауды қолдану
Мемлекеттік немесе трансферттік тәуекелдер (бұл тәуекелдерді жабу үшін резервтердің
7 қағида. 1997 жылғы Базельдік стандарттың «стандартты несиелендіру және
Банктік қызметке қадағалаудың Базельдік стандарты банктің несиелендіруге жақындығы объективті
Несие операцияларын басқарудың бірден – бір элементі – несие
Несие берудегі банктің қолма-қолсыз есеп айырысу шешімі үшінші тұлға
1997 жылғы Базельдік комитеттің хатына сәйкес «Банк қолма-қолсыз есеп
Кез келген ақпараттық жүйенің басқарушылық элементінің негізі – несиелердің
Қазақстан Республикасының тиімді қадағалауы екінші деңгейлі банктердің болашақтағы өз
-банктегі бірлескен банк саясатының жоқ болуы;
-негативті жағдайларды жасыру мақсатындағы есеп пен есептілікіті үйкеліске
-несие және басқа қарыздың жоқтығы.
Қорыта келгенде, банктік несиелік портфельдің сапасын жоғарылатуда 1997
Аталған жүйедегі деректерді қауіпсіздендіру үшін аса жылдамдатылған кпиртографиялық процессорлық
Тағы бір қарқынды дамып келе жатқан бағыттың бірі сауда-саттық
Бір күнде жасалынған есеп айырысулар туралы деректер сатып алушының
Барлық шаруашылық операцияларының POS-терминалда жазылып, банкке беріп жіберетіндіктен, ұрланған
Жүйеде жарамсыз деп табылған карталардың тізімі үнемі жүргізіліп, сақталады.
Қорытынды
Жүргізілген зерттеулерге байланысты төмендегідей қорытынды жасауға болады:
- Ақша айналымы қолма-қолсыз есеп айырысу фомасындағы ақша қозғалысының
- Қолма-қолсыз есеп айырысу айналымы дегеніміз төлем қаражат қызметіндегі
- Ақшасыз есеп айырысу төлем қаражат қызметіндегі ақшасыз қолма-қолсыз
- Төлем айналымы деп екі форманы да пайдаланып, төлем
- Бухгалтерлік жазба формасындағы ақшасыз есеп айырысу міндетті түрде
- Корреспонденттік қатынас Орталық банктың корреспонденттік есеп-шоттары бойынша банкаралық
- Ұсақ қожалық операциялар үшін көбінесе қолма-қолсыз есеп айырысу
- Жалпыға бірдей банктік төлем жүйесін құру лирингтік төлемдерді
СВИФТ жүйесі, пластикалық карталар, электронды төлем есеп айырысуда болатын
Әлемдік тарихта ақша айналымы үлкен өзгерістерді бастан кешірді. Айырбастан
Өмір бойы бұл ілгерімділік ақшалай қаражатты жылдам да жеңіл
Алайда бір мезетте ілгерушілік өзгерістер де жасалып жатыр. Үнемі
Қазақстан Республикасының экономикасында әлі де талай өзгерістердің күтіп тұрғанымен,
Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 31-тамызындағы № 2444 «Қазақстан Республикасындағы
Банктердің коммерциялық қызметі – қаржылық тәуекелдермен жүргізіледі және банктердің
Нарықтық жағдайларда жеке меншіктер арасында уақытша бос ресурстарды, қаржы
Несиелік қатынастар жиынтығы, несие формалары мен несие басқармалары банктік
Қазіргі заманғы қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесі нарықтық қатынастарды қалыптастыруға,
Белгілі бір критерийге құрылымданған, әр берілген уақытқа табыс алу
Басқалардың қатарында банктік қолма-қолсыз есеп айырысудің жеткіліксіз тиімділігі мен
несиелерді бір бетті немесе өзара байланысты қарыз алушыларға көп
экономиканың қандай да бір өзгерістерінің әлсіз ортасына банктің
төмен сапалы несиелердің көп үлесінде;
банк клиенттері болып табылмайтын қарыз алушыларға және банкпен байланысты
Несиелік банктік портфель берілетін барлық несие түрлерімен қалыптасады және
Банк қарыз алушымен келісім-шарт жүргізе отырып не қарыз
Банктік қолма-қолсыз есеп айырысудің нәтижелілігі үшін маңызды болып банктің
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы //
«Қазақстан Республикасының Конституциясы туралы» ҚР Президентінің 1995 ж. 30
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (ерекше бөлімі)//2000 ж. 28 қаңтар,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1999 ж. 16 тамызындағы «Екінші
Банк ісі \Сейітқасымов Г., Алматы, 2005ж.-155б.
Қаржы. Ақша айналымы. Несие.: ЖОО арналған оқулық / ред.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Жаршысы №47-49, 2005.-57б.
«Төлемдер мен ақша аудару туралы» Қазақстап Республикасының заңы, 29
Банк ісіне кіріспе: Оқу құралы проф.Г. Асхауэр.-М.: 1997.-6276.
Банк ісі\ ред.О.И.Лаврушина.-М.: «Роспотребрезерв»,1992.-4326.
Долан, Кембелл. Ақша, банк ісі және ақша-несиелік саясат.М.,Л., 1999ж.
Олейник О.М. Банк құқығының негіздері: Лекция курстары.- М.:Юристъ,1997.-98-99б.
Банк қызметін құқықтық реттеу. Ред. проф. Е.А. Суханова. М.:
Қазақстан Республикасының банк құқығы. Оқу кұралы. Алматы. Жеті жарғы.
Ақша айналымы және капиталистік елдердегі несие. ЖОО арналған оқулық/ред.Л.Н.Красавина.-М.:
Лунц Л.А. Ақша және азаматтық құқықтағы ақша міндеттемесі.- М.:Статут,
Г.Марченко Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі\\Қазакстан банктері №1-12 2005 жыл.
«Қазақстан Халық Банк» АҚ қаржылық есебі
Банктер және банктік операциялар: ЖОО арналған оқулық\ проф.Е.Ф.Жукованың редакциясымен.-М.:Банктер
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 30 наурыздағы «Ұлттық Банкі туралы»
Банктік қадағалау бойынша Базельдік комитеттің Хаты «Банктік қызметті тиімді
Флейшиц Е.А. Есеп айырысу және несиелік құқықтық қатынастар.-М.: 1956.-83-846.
«Қазақстан Халық Банк» АҚ қаржылық есебі
«Банк және банк қызметтері туралы» Қазақстан Республикасы Заңы. 1995
Қазақстан Республикасындағы «Банктер мен банктік қызмет туралы» 1995 ж.
Иванов А.Н. Америкапдық банктердін, төлем қызметтері\\Ақша және несие.-1997.-№9.-58-64б.
Дробозина Л.А., Можайсков О.В. Англияның қаржылық және ақша-несиелік жүйесі.-М.:Қаржы,
Нұрсейіт Н. Банктік несиелуді кеңейту\\Аль Пари №6 2005ж.
Крагусов Ф.С. Банк есеп-шотының құқығы туралы\\Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасы.
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 30 наурыздағы «Ұлттық Банкі туралы»
Қазақстан Республикасындағы «Банктер мен банктік қызмет туралы» 1995 ж.
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 30 наурыздағы «Ұлттық Банкі туралы»
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 30 наурыздағы «Ұлттық Банкі туралы»
Флейшиц Е.А. Есеп айырысу және несиелік құқықтық қатынастар.-М.: 1956.-83-846.
«Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналым туралы» заңы, 28 сәуір 1997ж.,
«Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналым туралы» заңы, 28 сәуір 1997ж.,
Банктік қадағалау бойынша Базельдік комитеттің Хаты «Банктік қызметті тиімді
Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: Қағидалары, проблемалары және саясат.-2т.:
Усоскин В.М. Қазіргі заманғы коммерциялык банк:басқару және операциялар.-М.:ИПЦ «Вазар-Ферро»,
Захаров В.С, Коммерциялық банктер: проблемалары мен даму жолдары\\Ақша және
Қосымша материалдар.
3
5
4
1
5
Чекпен есеп айырысу сызбасы
1
5
4
3
Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар үшін төлемді алдын ала төлеу
1
5
4
3
7
Алдын ала қаражатты аудару арқылы аккредитив формасымен есеп айырысудағы
67
Банк
Төлеуші
Бенефициар
Аударушы (төлеуші)
Бенефициар
Аударушының банкі
Бенефициар банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі