ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Несие және несие жүйесінің ұғымы, маңызы 4
1.1. Несие жүйесінің мәні және қажеттігі, экономиканы дамытудағы
1.2. Несиенің түрлері мен қағидалары 7
1.3. Несие жүйесінің құрылымы, несие жүйесіне қатысушы
2. «Альянс» банктің несие қабілеттілігін талдау 20
2.1. «Альянс» банктің несие қабілеттілігі 20
2.2. Қарыз мөлшері 22
3. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның даму
3.1. ҚР-дағы несие жүйесі, банктік емес мекемелер 26
Қорытынды 33
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 34
Кіріспе
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда несие жүйесі өзекті проблемалардың бірі
Тарихтың қай кезеңінде болса да, несие, алуан түрлі
Несиенің түпкі тамыры тауарлық өндірістің пайда болған кезінде
Осыған байланысты болашақ экономистерге несиенің арғы негізін, қазіргі
Несиенің мәнін, мазмұнын, экономикалық дамуындағы несиенің маңызын танып
Жұмыстың бірінші, екінші бөлімдерінде несиенің мәні, қажеттілігі, формалары
Несиенің экономикалық дамуындағы маңызына арналған үшінші бөлімінде несиенің
Жұмыстың үшінші бөлімінде ҚР-дағы несие жүйесінің дамуы қарастырылады.
1. Несие және несие жүйесінің ұғымы, маңызы
1.1. Несие жүйесінің мәні және қажеттігі, экономиканы дамытудағы
Несие - нарықтық экономиканың тірегі ретінде, экономикалық дамудың
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес олардың
Құнның қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Несиелік қатынастардың пайда болатын экономикалық негізіне капитал айналымын
Көбіне несиені ақша ретінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда
Несие - бұл пайыз төлеп қайтару шартында уақытша
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
Несие мен ссуданың арасында өзара айырмашылық бар. Несие
Экономикалық категория ретінде, несие — бұл кәсіпорындар, ұйымдар
Зерттеу заты сияқты, несие құрылымы бір бірімен өзара
Қарыз беруші - қарызды беретін несиелік қатынастың бір
Қарыз алушы - бұл несиені алушы және оны
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
Несиенің экономикадағы маңызын төмендегідей негізгі салалардан көруге болады:
1) көпшілік жағдайда шаруашылық жүргізуші субъекті-табыскерлердің өндіру мен
2) Несиеге алған қаржыға әртүрлі өндірістік әлеуметтік ғимараттар,
Сондықтан, несие, өндірістің көлемін кеңейтуде де үлкен маңыз
3) Несиелік операциялар мен қолма-қол ақшаның орнын басу
Жалпы айтқанда, клиенттің есеп шотына ең бірінші ақша
Қазақстан экономикасының дағдарыс жағдайында, көпшілік шаруашылықтардың (қандай меншікте
Несиенің маңызы өзгеруі, инфляция жағдайында да орын алады.
1.2. Несиенің түрлері мен қағидалары
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің түрлері мен қағидалары
Коммерциялық несие - ол тауар өндірушінің басқа тауар
Дегенмен коммерциялық несиені қолдануда біраз шектеулер бар. Олар:
• бұл несиенің көлемі сатылуға тиіс тауарлар қорының
• бұл несиенің көлемі ел экономикасының жағдайына байланысты
• бұл несие тек бір бағытта қозғалыста жүреді:
Қорыта айтқанда, коммерциялық несиенің банктік несиеден басты ерекшелігі
Банктік несие - ол банкте шоғырланған қаражат қорынан
Біріншіден, коммерциялық несие тауар түрінде берілсе, ал банктік
Екіншіден, коммерциялық несие мен банктік несие бір-бірінен, субъектілер,
Үшіншіден, коммерциялық несиенің шектеулері банктік несие берумен жойылады,
Төртіншіден, бұл екі несиенің динамикасы (өсуі) да біркелкі
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің
Несиенің негізгі екі формасының - коммерциялық және банктік
Тұтыну несиесі - ол төлемін кейінге қалдырып тұтыну
Лизинг несиесі - ол тауар түрінде берілетін несие.
Ауыл шаруашылық несиесі - ол ауыл шаруашылығындағы негізгі
Шаруашылықаралық несие – бұрынғы КСРО-да кең қолданылған несие
Шаруашылықаралық несиенің басқа несиелерден айырмашылығы: бұл несие субъектілері,
Соңғы уақытта шаруашылықаралық несиенің тауарлы түрі дамуда. Мысалы,
Ипотекалық несие -- ол жылжымайтын мүліктерді жерді, өндірістік
Мемлекеттік несие - ол мемлекет пен жергілікті үкімет
Заемдар мемлекетке уақытша қосымша табыс түсіргенмен, кейін қарызды
Халықаралық несие - деп мерзімді белгілеу, процент төлеу
Әлемдік шаруашылық қатынастардың интернационалдануына, халықаралық еңбек бөлінісіне және
Халықаралық несие қатынастарына несие беруші және қарыз алушы
• берілетін мерзіміне байланысты - мерзімнен тыс (тәуліктік,
• қызметіне байланысты коммерциялық несие -тікелей сыртқы сауда
• несие түріне байланысты - ол тауарлы, импортшыға
• несие валютасы бойынша - қарыздар-мемлекеттің валютасымен, несие
• қамтамасыз етілуі бойынша — қамтамасыз етілген (тауар
• берілуі бойынша - қолма-қол (қарыздардың шотына
Несиенің түрлері - ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты әрбір
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
• несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына. Өнім
• экономиканың салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген несие
• несиенің қамтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге,
• несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз
Дегенмен, бұрынғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін
Қорыта айтқанда, әлемдік банктік іс-тәжірибеде несиенің басқа көптеген
1.3. Несие жүйесінің құрылымы, несие жүйесіне қатысушы
Несие жүйесінің маңызы мен ел экономикасындағы ролі біраз
Капиталын иемденуіне қарай банктер және несие-қаржы мекемелері мемлекеттік
Несие жүйесінде мемлекеттік сектордың көбеюі ел экономикасын мемлекеттік
Дегенмен, экономикаға несие-қаржылық, ақша-есеп және т.б. қызмет түрлерін
Шаруашылық буындарына көрсететін қаржы-несиелік қызметтерінің санына, мөлшеріне және
Орталық банк - мемлекеттің банк жүйесінің бірінші деңгейіндегі
Коммерциялық банктер - банк жүйесінің екінші деңгейіндегі банк,
Тарихи маманданған несие-қаржы институттарының алғашқы мекемелері қарыз капиталы
Маманданған несие-қаржы инстиуттары (немесе оларды парабанктік мекемелер деп
Маманданған несие-қаржы институттары кейбір шаруашылық аясында кең түрде
• халықтың ұсақ жинақтарын тартуда;
• ипотекалық несие беруде;
• тұтыну несиесін беруде;
• ауыл шаруашылық несиесін беруде;
• сыртқы сауда операцияларын қаржыландыру мен есеп айырысуда;
• өнеркәсіп компанияларының бағалы қағаздарын орналастыру мен капитал
Айта кететін жәйт, революцияға дейінгі Ресейде, одан соң
Бірсыпыра мемлекеттерде маманданған несие-қаржы инстиуттарына: жинақ мекемелері, сақтандыру
Жинақ мекемелері несие жүйесінің көмегінсіз өз алдына капитал
Өзара-жинақтау банктері - ұсақ салымдарды белгілі бір мерзімге
Несие-жинақтау ассоциациялары - осы ұйым мүшелерінің төлеген жарнасынан
Несиелік одақтар - кооперативтер түріндегі жинақ мекемесі, оны
Сақтандыру компаниялары сақтандыру полистерін сату арқылы қаражат жинайды.
Несие операцияларын сақтандыру тәжірибесі де кең қолданылады. Сактандыру
Сақтандыру компанияларына жылма-жыл түсетін сақтандыру сыйлық ақысы және
Зейнетақы қорлары жұмысшылар мен қызметкерлерге белгіленген жасқа толғанда
Қазақстан Республикасында жүргізілген зейнетақы реформасының нәтижесінде мемлекеттік зейнетақы
Инвестициялық компаниялар өзінің шығарған акцияларын сатып, одан түскен
Инвестициялық компаниялар "ашық типті" және "жабық типті" болып
Қаржы компаниялары - олар тұтыну тауарларын қарызға сатуды
Ақша нарығындағы өзара қорлар алғашқыда 70-жылдары пайда болды.
Қорыта айтқанда, маманданған несие-қаржы институттары кез келген мемлекеттің
2. «Альянс» банктің несие қабілеттілігін талдау
2.1. «Альянс» банктің несие қабілеттілігі
Акционерлік қоғам «Альянс Банк» ең тез дамып келе
«Альянс Банктің» қызметтері:
Салым салу (депозит)
ҚР ипотекалық несие
VISA International
Халықаралық банкаралық жүйе телекомуникациясы S.W.I.F.T.және REUTERS.
Қазақстан қаржылық ассоциациясы.
Альянс Банктің қаржылық нарығындағы қарым- қатынастардың қызметтері:
ЖАҚ. «Ұлттық Процессинтік орталық»
ЖАҚ «Қазақстан Қор Биржасы»
Альянс Лизинг
Альянс Полис
Альянс Банк халықаралық қаржылық институттарымен тікелей корреспонденттік қатынаста,
Deutsche Bank Trust Company Americas(New York,USA)
Deutsche Bank AG (Frankfurt am Main,Germany)
Bank of New York (New York,USA)
Union Bank of California International (New York,USA)
Standard Bank London Limited (London,Great Britain)
Bayerische Landesbank (Munich, Germany)
Raiffeisen Centralbank Oesterreich AG (Vienne, Austria)
Citibank,N.A.( New York)
Commerzbank AG (Frankfurt am Main, Germany)
Credit Suisse First Boston (Switzerland)
Сбербанк России (Москва, Россия)
ОАО «Альфа Банк»
Parex Bank (Riga, Latvia)
Bank Aval (Kiev, Ukraine)
Промсвязьбанк (Москва, Россия)
Белвнешэкономбанк (Минск, Беларусь) және т.б.
«Альянс Банк» корреспондентілік қатынастарға байланысты өз тұтынушыларына ең
2.2. Қарыз мөлшері
Қарыз проценті - құнның өзгеше бағасы
Қарыз проценті тауарлы өндірістің негізінде пайда болды. Оның
Қарыз проценті меншік иесінің басқа біреуге белгілі бір
Несие келісіміне қатысушы жақтардың мақсаты - пайда табу.
Проценттің мөлшері: нақты бекітілген (немесе есепке алынған) және
Нақты бекітілген (есепке алынған) процент әдетте, ресми процент
Несиені беру кезінде келісім-шартта бүкіл несиені пайдалану мерзімінде
Номиналды процент мөлшері негізінен екі фактордың;
несие ресурстарына сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына және инфляцияның
Реалды (іс жүзіндегі) процент мөлшері есептеу жолымен шығарылады,
Процент мөлшері берілген несие мөлшерінің қарыз берілген құннан
Экономикалық гылымда номиналдык және нақтылы пайыздық мөлшерлемелер арасындағы
і = r + r ∙ U +U,
мұнда:
і - несие (депозит) үшін номиналды пайыздық мөлшерлеме;
r - несие (депозит) үшін нақтылы пайыздық мөлшерлеме;
U - белгілі бір
Бұл формулада [r ∙ U +U] сомасы инфляциялық
Жай пайыздарды есептеудің техникасы. Жай пайыздар - бұл
І = і ∙ P ∙ n/360 ∙
мұнда:
і - жылдық пайыздық мөлшерлеме;
Р - берешек (депозит) қалдығы;
I - қарыздың (салымның) барлық мерзімі үшін есептеген
n - пайыз есептелетін кезеңдегі күндер саны.
Күрделі пайыздарды есептеу техникасы. Күрделі пайыздар - бұл
Несиелер және депозиттер бойынша пайыздық төлемде сомасын есептеу
І = P[(І + і/1200)n – І],
мұнда:
i - пайыздардың жылдық мөлшерлемесі;
Р — қарыздың (салммның) алғашқы сомасы;
І - қарыздың (салымның) барлық
n — қарыздың (салымның) ай мерзімдеріндегі (ай үлестеріндегі)
Егер несиелеу мерзімі бойынша қарыздық берешектің бөлігі ұзартылған
Іg = Q ∙ [(І + іg/1200)
мұнда:
Іg - ұзартылған берешек бойынша есептелген пайыздар
сомасы;
Q— ұзартылған берешек сомасы;
іg — ұзартылған берешек бойынша пайыздық мөлшерлеме (айып-пұлдық);
t1 — несиелеудің басталуынан ұзартылған берешек бойынша
t1 — несиелеудің басталған күннен ұзартылған
3. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның даму
Кім болса да ертеңгі күнге деген үмітпен өмір
Қазір Қазақстанда несие беру операциялары қауырт жүріп жатыр.
Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі енді дамып келе жатқандықтан
Қазақстан Республикасы несиені дамытуда шетел тәжірибесіне сүйенген. Оған
3.1. ҚР-дағы несие жүйесі, банктік емес мекемелер
Несие жүйесі — жалпы банктердің (ұлттық және коммерциялық)
Несие жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Жалпы Несие жүйесін төмендегідей құрылыммен сипаттауға болады (1-сурет):
1-сурет. Несие жүйесінің құрылымы
Банктеріміздің саны жылдан жылға азаюда. 90-шы жылдардың басында
Парабанктік жүйе экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуі барысында жаңадан
Банктік емес мекемелердің немесе парабанктік мекемелердің банктерден айырмашылығы
Кейбір экономикалық әдебиеттерде парабанктік жүйенің ішіндегі несиелік мекемелерге
Ломбардтар — бұл жылжитын мүліктерді кепілге ала отырып,
Тарихта ломбардтар өсімқорлық несие беретін жеке меншік кәсіпорын
Несиелік операцияны ұйымдастырудың басты ерекшелігі — мұнда несиелік
Ссуданы кепілге беру барысында клиент кепілге зат қойғандығын
Несиелік серіктестер — өз мүшелеріне несие-есеп айырысу қызметін
Несиелік серіктестіктердің жарғылық капиталы пай қосу және міндетті
Несиелік серіктестіктің бір түріне ауыл шаруашылығы несиелік қоғамдары
Несиелік одақтар — бұл белгілі бір жеке тұлғалардан
Олар негізгі екі типте болуы мүмкін: 1) қысқа
Несиелік одақтардың капиталдары олардың мүшелерінің қосатын үлесінен және
Өзара несие қоғамдары — шағын және орта бизнеске
Бұл қоғамдар Ұлы Қазан төңкерісіне дейінгі Ресейде, соның
Қазақстанда банктік емес мекемелердің мынадай түрлері дамып отыр:
— ломбардтар;
— несиелік серіктестіктер;
— микрокредиттік ұйымдар;
— жинақтаушы зейнетақы қорлары;
— пошта-жинақ мекемелері;
— ипотекалық компаниялары.
Соның ішінде қазіргі кезде ломбардтық мекемелер мен несиелік
ҚР Ұлттық банктің 1997 жылғы 29 тамыздағы №
Ондай операцияларға мыналар жатады:
• ломбардтық операциялар: тез іске асырылатын бағалы қағаздар
• бағалы металдардан (алтыннан, күмістен, платинадан, платина тобындағы
• сейфтік қызметтер: клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттарын, құндылықтарын
• келісімшарт мерзімі ішінде жалга берілген мүлікке жалға
• заң талаптарына сәйкес кепілге алынған мүлікті сату.
Ломбардтардың құрылтайшылары мен қатысушыларына жеке және заңды тұлғалар
Ломбард кез келген ұйымдық-құқықтық формада (ашық акционерлік қоғамнан
«Несиелік серіктестік туралы» ҚР заңына сәйкес несиелік серіктестік
Несиелік серіктестіктердің мынадай түрлері болады:
1) несиелік-депозиттік серіктестік — заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау
2) ауыл несиелік серіктестігі — өзара несие беру
3) несиелік серіктестік — коммерциялық ұйым.
Несиелік серіктестік және ауыл несиелік серіктестігі ҚР заңдылықтарындағы
• толық серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• акционерлік қоғам.
Өткен жылы елімізде несиелік серіктестіктер туралы заңмен қатар,
Микрокредиттік ұйымдар — бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар
Жинақтаушы зейнетақы қорлары екі түрге: мемлекеттік және жеке
Жинақтаушы зейнетақы қорлары жұмыс жасайтын адамдардың жалақысынан белгілі
Келесі дамып отырған банктік емес мекемелер түріне —
Пошта-жинақ мекемелері пошта бөлімдері арқылы халықтың салымдарын жинақтап,
Ипотекалық компаниялар Қазақстанда ипотекалық несиелеудің дамуына үлес қосып
Қорытынды
Қазақстан Республикасында несиелеу соңғы кезде өзінің әмбебаптылығының негізінде
Қазіргі күнде несиені беру мен қайтару бойынша қатынастарды
Күнделікті көшеде біздер отыратын көліктердің алдында немесе жанында
Соңғы жылдары коммерциялық банктердің саны төмендеуі көзге түссе,
Қорытындылай келе, несиелік операцияларды жүзеге асыратын банктік және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Байсейітов Б., Бәйішев б. Қаржыңды жина. Көш
2. Банки Қазақстана. Справочно – аналитическое издание. Алматы,
3. Мәжитов Д Банк жүйесіне тірек керек //
4. Расулов Н. Банк жүйесінің даму қарқыны //
5. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
6. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
3
Лизингтік фирмалар Факторингтік фирмалар Ломбардтар Несиелік серіктестіктер Сақтандыру
Қаржы компаниялары
Ұлттық эмиссиялық банк
(ҚР Ұлттық банкі)
Мамандандырылған қаржы-несие институттары
Несие жүйесі
БАНК ЖҮЙЕСІ
ПАРАБАНКТІК ЖҮЙЕ
Эмиссиялық емес банктер
Эмиссиялық банктер
Почта-жинақ жүйесі
Почта бөлімшелері
Почталық-жинақ мекемелері
Мамандандырылған банктер: инвестициялық, инновациялық, ипотекалық, тұтыну несиелік және