Орта ғасырлық ғылымның дамуы
Мазмұны
Кіріспе
I тарау VI-IX ғасырдағы ғылымның дамуы
1.1. Тасқа жазылған дастандар. (Оғыз, Күлтегін
1.2 Әбу Насыр Әл-Фараби (зерттелуі өмірі
II тарау X-XII ғасырдағы әдебиет мәдениет
2.1 Махмұт Қашқари «Диуани лұғат ат-түрік»
2.2 Жүсіп Баласағұн «Құдатғу білік»
2.3 Ахмет Иүгінеки «Хибатул хакайк»
2.4 Ахмет Яссауи «Диуани хикмет»
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:
Қолына қалам алып, үмітпен жоқ қуған
Солай бола тұрса да, күні кешеге
Зерттелу дәрежесі:
Жұмыс үш бөлімнен: кіріспе, негізгі бөлім
Негізгі бөлім екі тарауға бөлінген.
Бірінші тараудың бірінші мәселесі: «Тасқа жазылған
Тоныкөк) дастандары» деп аталады. Бұл тарау
Бірінші тарау екінші мәселесі: «Әбу Насыр
шығармашылығы т.б.) деп аталады. Бұл мәселе
Екінші тарауды бірінші мәселесі Махмұд Қашғари
Екінші тараудың екінші мәселесі: Жүсіп Баласағұн
Үшінші тараудың үшінші мәселесі: Ахмед Жүгенеки
Үшінші тараудың үшінші мәселесі: Ахмед Яссауи
Мақсаты мен міндеті:
Ортағасырлық ғылым адамзат баласының салт-санасының өсуіне
Құрылымы :
Жұмыстың құрылымы екі тарау бес бөлімнен
Тасқа жазылған дастандар
Шамамен VI ғасырдың кезінде Жетісу, Алтай,
Міне, сол ежелгі түрік дәуірінің қоғамдық,
Рас, руна жазуындағы жәдігерліктер жанры туралысоңғы
Күлтегін және Тоныкөк жырлары
Күлтегін (684-731 жылдары өмір сүрген) –
Міне, осы Күлтегін батыр, оны ағасы
Бұл аталған руналық жазбалық ескерткіштер әдебиет
Көркемдік ерекшеліктері. Орхон ескерткіштерінің жанрлық ескерткіштері
Бұл екі түрлі көзқарас ұза жылдар
Тіпті сол жазушылардың бірталайында Күлтегіннің ежелгі
Бұл жазба жәдігерліктер өзіің мазмүұнымен пішіні
Мәселен, Күлтегін жырының авторы әдеби тілге
Қырғыз, құрықан, отыз татар,
Қытай тататабы – бәрі жау еді.
Әкем қаған осынша
Қырық жеті рет аттанды. /2/
Композициялық құрылысы. Идеялық мазмұны. Орхон жазба
Тасқа қашап түсірілген бұл жазулардың әрбір
Бір цикл көлемі жағынан – руналық
«Күлтегін» (кіші жазу) жыры әрқайсысы өз
«Тоныкөк» жыры да көлемді. Ол
Тоныкөк ескерткіші – ежелгі түркі поезиясына
Күлтегін жыры және қазақ эпосы. Түрік
Күлтегін скерткіші тарихи фактірлер тізбегі емес,
Міне осы тұрғыдан қарағанда тайпа-ұлыстық
“Оғыз қаған” дастанының тарихилығы
Оғыздар Х ғасырдың аяғында орыс княздарымен
“Оғыз қаған” дастаны – түркі тектес
Оғыз қаған” дастанының біздің заманымызға жету
«Оғыз қаған» жыры XIII-XIV ғасырда хатқа
Зерттеулі XIX ғ.басталады. Диц
1.2 Әбу Насыр Әл-Фараби
Отырар (Фараб) ойшылдарының ең атақтысы, ең
Араб, парсы шежірелерінің деректеріне қарағанда әл-Фараби
Әл-Фараби алғашқы білімін Отырар медреселерінің бірінде
Ол кезінде мұсылман дүниесінің екінші рухани
Атағы әлемге әйгілі Шығыстанушы ғалым В.В.
Әл-Фараби логика, әуез, астрономия және басқа
Әбу Насыр әл-Фараби ғылымының фәлсафа, логика
Әл-Фараби өмірінің соңғы жылдарын Шамның Халаб
Әл-Фараби шығармаларының зертелуі, аударылуы
Жан-жақты оқымысты, Аристотель кейінгі екінші ұстаз
Ол туралы Әбу Әли ибн Сина
Фарабидің Мысырға келу кезеңін кей зерттеушілер
Әл-Фарабидің қазіргі қолда бар мәліметтерге қарағанда
Әл-Фарабидің ақындығы
Әл-Фараби заманында талантты да білімді ақын
Мысыр әдебиетші ғалымы Махмуд Аббас әл
Әл-Фарабидің еске алған орта ғасырлық жазушылар,
Әл-Фарабидің ақындығы жөнінде замандасы атақты ақын
Мысалы:
Қашықтасан туған жер – қалың елім,
Не бір жүйрік болдырп жарау деген,
Шаршадым мен қанатым талды менің,
Шаңыт жолға сарылып қрауменен.
2.1 Махмұд Қашғари «Диуани лұғат ат-түрік»
Толық аты-жөні Махмұд ибн ул-Хусайын
«Диуани лұғат ат-түріктің» зерттелуі, аударылуы
«Диуани лұғат ат-түріктің» түпнұсқасы сақталмаған. Жалғыз
Кейбір ғалымдар тілі ұйғыр тіліне жақын
Мысалы:
Алып Ер Тұңға өлгені ме,
Әзіз дүние қалғаны ма.
Тағдыр өшін алғаны ма,
Енді жүрек жыртылды
Тағдырып бағып күзетті
Білдірмей тұзаққа түсірді.
2.2 Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік»
Жүсіп Баласағұн шамамен 1015-1016 жылдары Шу
«Құтты біліктің» зерттелуі, аударыуы
«Құтты біліктің» үш нұсқасы бар. Бірінші
Мысалы:
Тәңірі адамдарды жаратты, үздік етті,
Оған өнер, білім, ақыл, ой береді.
Көңіл берді әрі тілін сайратты.
Ұят берді: мінезі мен қылығы сынық.
Білім берді: адам бұл күндері биікке
Ақыл берді: осының арқасында түйін шешіді.
Құдай кімге ақыл, ой, білім берсе,
Мың сан ізгілікке қол созады.
2.3 Ахмет Йүгінеки «Хибатул хакайк»
Толық аты-жөні Әдиб Ахмет иби Мұхмуд
Шығармашылығының зерттелуі
Қазір бізге бұл шығарманың бірнеше қолжазба
Мысалы:
Бұл кітапты Ыспаһсалар Бек үшін
Шығардым. Дүниеде аты қалсын деп.
Кітабымды көрген, естіген кісі
Шаһымды дұға оқығанда есіне алсын деп.
2.4 Қожа Ахмет Ясауи «Диуани
Қожа Ахмет Иссауи – ақын, ойшыл,
Шығармашылығының зертелуі
Қазақ зертеушілерінен алғаш Ясауи тақырбына қалам
Мысалы:
Тарихатқа шариғатсыз кіргендердің
Шайтан келіп иманын алады екен.
Осы жолда пірсіз тақуалық қылғандар
Әуре - сарсаң болып жарым жолда
Тариқатқа саясатшыл муршид керек.
Ол муршидқа шын сенетін шәкірт керек.
Қызмет етіп, пірдің ризашылығын алу керек.
1