Кәсiпкерлiктiң дамуының макроэкономикалық көрсеткiштерге ықпалы
Мазмұны
Кiрiспе 3
l Кәсiпкерлiктiң ғылыми негiзi 5
1.1. Кәсiпкерлiк–экономикалық белсендiлiктiң ерекше формасы 5
1.2. Кәсiпкерлiк және оның факторлары 16
1.3. Кәсiпкерлiктi қолдау мен дамытудағы мемлекеттiк саясат 20
ll Кәсiпкерлiктiң макроэкономикалық көрсеткiштерге қазiргi жағдайдағы ықпалы
29
2.1. Қазақстан Республикасында кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң ұйымдастырылуы мен даму
29
2.2. ОҚО-да кәсiпкерлiктi дамыту жағдайларын талдау және оның
31
2.3. Кәсiпкерлiктiң Шымкент қаласы бойынша дамуы.
lll. Кәсiпкерлiк идеясын iске асыру тиiмдiлiгi 61
3.1. Болашақта кәсiпкерлiктi дамытудың тиiмдiлiгiн бағалау 61
3.2. ОҚО кәсiпкерлiктi дамытуды болжау және қалыптастыру
Қорытынды 67
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 68
Кiрiспе
Кәсiпкерлiктi дамытуды бiрден-бiр маңызды мақсаттарының бiрi болып өтпелi
Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi -жинақталған тәжiрибенi зерделей және
Кәсiпкерлiктi қазiргi кезеңде, мемелкеттiк және қоғамдық қолдауды, оны
Дипломдық жұмыс барысында кәсiпкерлiк - экономикалық белсендiлiктiң ерекше
Казақстан Республикасында кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң ұйымдастырылуы мен даму ерекшелiгi
l. Кәсiпкерлiктiң ғылыми негiзi
Кәсiпкерлiк–экономикалық белсендiлiктiң ерекше формасы
Экономикалық белсендiлiк – индивидтiң қоғамдық өндiрiсте қатысуының нақты
қозғалмайтын мүлiктiң иесi және т.б. (арендаға берiлетiн
өзiнiң жұмыс күшiн сатушы, жалдамалы жұмысшы ретiнде (зауттағы
идивидулды өндiрушi (еркiн суретшi, өзiнiң шығармаларын сатудан түсетiн
мемлекеттiк не муниципиалды қызметкер;
менеджер ( басқа бiреудiң кәсiпорын басқарушысы);
зейнеткер қоғамдық өндiрiске қатысудың пассивтi формасы- алдыңғы
оқушы не студент (болашақ қоғамдық өндiрiске қатысуға дайындалу
жұмыссыз (қоғамдық өндiрiске қатысудың амалсыз формасы);
қорғаныс күзет әрiкетiмен айналысушы жұмыскер (армия, миилиция, мемлекеттiк
экономикалық қылмысты әрекетке тартылған жұмысшы (ұрлық және т.б)
Қоғамдық өндiрiске қатысудың осы формаларынан ерекше кәсiпкерлiк –
Еңбекке деген қабiлетiн адам екi түрлi жолмен пайдалана
не кәсiпкер ретiнде;
не басқа кәсiпкерге жалдамалы жұмыскер ретiнде.
Нарықтық экономиканың қозғаушы күшi кәсiпкерлiк – бұл өнiм
Оның негiзгi белгiлерi:
шаруашылық әрекетiнiң бостандығы (өндiрiс құралдарын пайдалануды, өндiрiс түрлерi
осы экономикалық әрекетке, оның нәтижесiне, сондай-ақ оған байланысты
коммерциялық табыс пайда түсiруге бағытталады.
Нағыз кәсiпкерлiк- бұл ерекше қасиет және ерекше iскерлiк
еңбексүйгiштiк, аса үлкен рухани күш, ынталылық, жаңашылдық, шығармашылық;
iскерлiк қабiлет, тәуекелшiлдiк және өз бизнесiн ұлғайтуға ұмтылушылық;
адамдармен араласа алу қасиетi;
жауапкершiлiк адалдық, заңмен салт дәстүрдi сыйлау, басқада адамдардың
Сонымен қатар кәсiпкердiң ең ерекше қасиетi- ұйымдастырушылық қасиетi.
Кәсiпкердiң қызметiн бағалай отырып, А.Смит ґзiнiң жеке мүдделерiн
Кәсiпкерлiк белсендiлiк субъектiлерiнiң негiзi –кәсiпкерлiк функцияны атқарушы,
Тұтынушы кәсiпкер тарапынан негiзгi серiктес ролiнде қарастырылады. Тұтынушыға
Кәсiпкердiң өзiндiк ұйымдастыру принципiнiң мәнi тұтынушылар және жеткiзушi
Осындай байланыстарды орната алмау, не орнатуды қаламау адамға
Бiрақта кәсiпкерлiк процесс әрқашан да қандай да
Тұтынушылармен байланыс орнату бұл жерде тек бiр нәрсенi
Кәсiпкерлiк процестiң субъектiлерiнiң құрылымы түгелiмен суретте кјрсетiлгендей
Кәсiпкерлiк процес өзiнiң айналасына әр субъектiнiң эгоистiк
Қоғам құрылысында осындай салыстырмалы жабық топтар орын алады,
Кәсiпкерлiктiң теориясы мен практикасын үйрену барысында
Кәсiпкерлiк объектiсi –сатып алу, қолдану және тұтыну нарығында
Кәсiпкерлiк процестiң барлық субъектiлерiнiң арасындағы қатынастар
Кәсiпкерлiк процестiң субъектiлерi арасында пайда болып, өндiрiстiк процестiң
А-Т
Тауарлы ақшалай қатынастар осылайша айырбас қатынастар түрiнде.
Тауардың нақты формалары :
шикiзат, жартылай фабрикат, босалқылар, жабдықтар, ресурстар, (мысалы, электр
жұмыс күшi (қатынас: жалдамалы жұмысшы кәсiпкер);
капитал (қатынас: капиталист- инвестор- кәсiпкер);
тұтынушыға дайын тауар (тұтынуышы –кәсiпкер қатынасы, бұл жағдайда
кәсiпкер қызметпен айналысуға рұқсат қағаз (мемлекет-кәсiпкер қатынасы салық
Осындай қатынастарға түсе отырып барлық серiктестер бiр мақсатты
Кәсiпкердiң коммерциялық iс-әрекетiнде анықтаушы мүдде-пайда табуға ұмтылу, бүл
Коммерциялық келiсiмге отыру кезiнде екi жақ коммерцияның алтын
Кәсiпкерлiк белсендiлiк мақсаты ол сұранысы және кәсiпкерге табыс
Шығындар- кәсiпкердiң осындай тауарды өндiруiне жұмсаған шығыстары (негiзiнде
Табыс- кәсiпкердiң кассасына белгiлi- бiр тауарлар, қызметтер,
Мысалы, сiздiң банктағы шотыңызға А тұлғасына жеткiзiлген
Пайда табу тек кәсiпкерлiк емес, кез келген iскер
Басқаша айтсақ кәсiпкер пайдасы екi элементтен құралады:
iскер адамның үйреншiктi пайдасы;
iскер адамның ұйреншiктi табысынан артушылық.
Екiншi элемент –кәсiпкер табысы өндiрiске жаңалық енгiзу, иновация
Сiздiң кәсiпорныныңыздың пайдасы айына –1 млн. тенге денгейiнде
Кәсiпкердiң пайдасы неғұрлым жоғарылаған сайын, соғұрлым: тұтынушылар саны
Кез-келген кәсiпкер iскер адам бола алады, ал кез-келген
Неге кәсiпкер экономикалық еркеше формасы ретiнде инисиативтi негiзде
Нарық –бұл реалды және потенциялды сатып алушылар мен
Нарыққа ориентацияланған кәсiпкер нарық жағдайын дұрыс бағалауы, тiптi
не өндiру керек ;
қалай өндiру керек;
кiм үшiн өндiру керек.
Бұл сұрақтарға жауапты кәсiпкер австрактiлi денгейде бередi, яғни
Тұтынушының нақты мiнездемесiн тiкелей жеткiзiп беру кезiнде және
Болашақ өндiрiстiк iс-әрекетiн анықтау барысында кәсiпкер осындай
Болашақ өндiрiстiк iс-әрекетiн анықтау барысында кәсiпкер осындай орналасудың
Болашақ кәсiпорынның орналасқан орнын анықтайтын факторлар- оны құру
Кәсiпкердiң сауда кәсiпорнының болашақ орнындары мен
салыстырмалы таңдау кјрсеткiштерi
(мың т.г.)
Дүкеннiң орна-ластыру орны Жылдық төлемi Тауар
Қала орталығында
500
10.000
2000
1.500
Қала шетiнде 300 4000 800 500
Бұл кестеден көрiнiп отырғандай, болашақ дүкеннiң орналасу орнының
Әрбiр нақты жағдайда болашақ орналасу орнына байланысты кәсiпорындық
Төменде кјрсетiлiп отырған мындай критерийлер, толық емес, бiрақта
сатып алушыға (тұтынушыға) жақындық;
дайындаушыға (жеткiзушiге) жақындық;
транспорт артериясына жақындық;
қолда бар жұмыс күшiнiң бiлiктiлiгi;
кәсiпорын саласы;
тұрғындардың табыс денгейi;
тұрғындардың әлеуметтiк топтарға бөлiнуi;
бәсекелестiк;
тауарға сұраныс денгейi және нарық мүмкiндiгi;
инфрақұрылым;
аренда, жалға төлем денгейi.
Осы себептен кәсiпорынның орналасу орынын таңдау кезiнде көптеген
Кәсiпорынның орналасу орынына байланысты табыстарды салыстырмалы сараптау үлкен
1.2. Кәсiпкерлiк және оның факторлары .
Кез – келген қоғамда орын алатын экономикалық ара
бiрқатар компоненттердi өндiрумен байланысты тиiмдi технологиялық шешiмдердiң жоқтығы,
тұтынушыға тиiмсiз бағаға, себебi шығындар өте жоғары;
жаңа тауардың қымбат болуына байланысты оның тұрақталған тұтынушылық
Осылайша өндiрушi де (кәсiпкер), тұтынушы да (сатып алушы)
Сонымен, кәсiпкер шешiм қабылау үшiн төмендегiдей сұрақтарды қарастыру
қажет шикiзатты алу мүмкiндiгi бар ма және оны
талап етiлген компаненттер, жартылай фабрикаттарды сатып алу мүмкiндiгi
талап етiлген техника, технология, саймандарды нарықта сатып алу
мемлекеттiң осындай әрекеттерге әсерi (салық салу, тыйм салу,
Кәсiпкерлiк әрекеттiң жалпы схемасы
Бiрқатар факторларға байланысты қарым-қатынастың жүйесiндегi орнын анықтаушы тұтынушы
жеке ақшалай табыстың денгейi және формасы;
тұтынушы мүддесiнiң приоритеттер жүйесi;
қажеттi тауарларға қол жеткiзушiлiк.
Басқаша айтсақ, нарықтың негiзiнде субъектiлердiң қарым –қатынастың екiншi
Кәсiпкер шешiм қабылдау кезiнде тұтынушының тәртiбiне әсер етушi
Көрiп отырғанымыздай тұтынушының тәртiбiне әсер етушi факторлар
Егер кәсiпкер тарапынан iске асырылып жатқан идеяның орнына
Кәсiпкер әдетте өз әрекетiн үш бағытєа
өндiрiстi басқару (өндiрiс процестерiн, еңбек коллективiн, кәсiпкер құрылымдарын).
Әрине орын алған кәсiпкер құрылымдарды бастан
Өндiрiстi басқаруды кәсiпкер ешқашанда басқа кәсiпкерлiк әрекет бағыттарынан
осы себептен оның әрекетiнiң екiншi бағыты нарықты зерттеу.
Нарықта кәсiпкерлiктi өнiм тауары айналысында орын алып жатқан
Кәсiпкер әсiресе өз iс-әрекетiнiң басында маркетинг жөнiнде маман
кәсiпкер өз көңiлiн бөлетiн үшiнiшi бағыт- серiктестiк байланыстар
Сонымен бiрге серiктестiк байланыстар эффективтiгi, эффективтiрек және ескi
Кәсiпкерлiк әрiкеттiң негiзгi бағыттары толығымен орын алады.
Кәсiпкерлiк әрекеттiң бағыты .
Сонымен, кәсiпкерлiк – тауарларды өндiрумен нарыққа жеткiзу кәсiпкерлiк
1.3. Кәсiпкерлiктi қолдау мен дамытудағы мемлекеттiк саясат
Кәсiпкерлiктi қазiргi кезеңде, мемелкеттiк және қоғамдық қолдауды, оны
Осы салада мамандар мемлекет алдында тұрған негiзгi мiндеттер
негiзгi инфрақұрылымдық: ақша –қаржылық және инвестициялық механизiмдердi
экономикалық өзгерiстердiң қарқыны мен құрылымын селқос күштермен
институтциялық жаңғыртуларды жалғастыру, соның iшiнде жекешелендiрудi дәйектi түрде
Мұның өзi кәсiпкерлiкке мемлекеттiк қолдау көрсету және жаңа
Осы саладағы мемлекеттiк шаралар арасында нарықтық инфрақұрылымды
Елде кiсiпкерлiктi кең көлемде дамыту нарықтық қатынастардың
Ресей федерациясында кәсiпкерлiктi дамытуға мемлекеттiк қолдау көрсетудiң арнайы
Кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мынадай аса маңызды
кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту саласында мемлекеттiк саясаттың нормативтiк-құқықтық
кәсiпкерлiкке қолдау көрсетудiң мемлекеттiк саясатын ұйымдық және
кәсiпорындар қызметкерлерiнiң әлеуметтiк қорғалуы мен қауiпсiздiгi;
кәсiпкерлiктi дамыту үшiн жайлы қоғамдық пiкiр қалыптастыру;
аймаєтарды кәсiпкерлiк инфрақұрылымын дамыту;
кадрлар даярлау;
ақпаратпен қамтамасыз ету;
кәсiпорындардың өндiрiстiк қызметiн жетiлдiру;
салық саясатын жетiлдiру;
кәсiпкерлiкте жеке меншiк және басқа инвестициялар үшiн жеңiлдiктер
инвестициялық бағдарламалар құру;
мемлекет тарапынан несиелендiру.
Кәсiпкерлiкке қолдау көрсету құрылымы деп бұл жағдайда шығын
Кәсiпкерлiктi қаржы-несие қолдауы мынадай негiзгi бағыттарды ұштастыруы
салық жеңiлдiктерiн беру және қолайлы инвестициялық ахуал жасау;
кәсiпорындарға тiкелей қаржылай қолдау көрсету.
Кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң инвестициялық қызметiне қаржы- несиелiк қолдау көрсету
кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң мемлекеттiк инвестициялық бағдаламаға қатысуы;
кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi қорлар мен басқа да мамандандырылған
коммерциялық банктер мен басқа да қаржы институттары үшiн
тиiмдiлiгi жоғары инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшiн кәсiпкерлiк
Қаржы –несиелiк қолдау көрсететiн инфрақұрылымды одан әрi дамыту:
кәсiпкерлiк субъектiлерiне мемлкеттiк және муниципалдық қорлар арқылы қаржы-несиелiк
несие кооперативтерiнiң өзара сақтандыру жүйесiн дамыту;
қорлар мен кәсiпкерлер бiрлестiгiнiң инвестицияларды қаржыландыру көздерiн iздеу,
Кәсiпкерлерге инвестициялық жобалар бойынша коммерциялық, мекен-жайлық, заңың, статистикалық
Ақпараттық қызмет тiзбесi ақпараттық талдау орталықтарын ұйымдастыру процесiнде
Қазақстан –2030 статегиясында бiз экономикамызда банктер мен
Инфрақұрылым кәсiпорындарының кәсiпкерлiкке қолдау көрсетудiң елеулi салаларын қамтитын
Салыєты реттеу жјнiнде мыналар ұсынылады:
салық салу туралы заңдарда тiкелей қолданылатын нормалар
салық айыппұлдары мен санкциялар түрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi
салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру
Кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң јнiмiн јндiрудiң техникалыє денгейi мен оның
Кәсiпкерлiктi дамыту ѕшiн алдымен сыртєы зерттеме жЅмыстарын дайындау
Сонымен єатар кәсiпкерлердi єолдау маєсатында аєпараттыє жѕйемен єамтамасыз
мемелекеттiк органдар аєпараттың кәсiпкерлер ѕшiн ашыє болуын єамтамасыз
кәсiпкерлiк бойынша аєпараттың басєару органдарды, кәсiпкерлiк єЅрылымдар, шетелдiк
аймаєтарда аєпараттыє - талдау орталыєтары жѕйесiнiң єЅрылуын аяєтау.
Қазаєстан Республикасында кәсiпкерлiктi аєпаратпен єамтамасыз ету жѕйесiн
Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi- жинаєталған тәжiрибенi зерделей және
Қазiргi кезде бар және јздерiн жаєсы жағынан кјрсеткен
Оєыту мемлекеттiк єЅраларды пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру маєсатында
Халыєтың тѕрлi топтары ѕшiн кѕндiз және жедел
Жетекшi оєу єЅрылымдарының оң тәжiрибесiн оєыту мен тарату
ll. Кәсiпкерлiктiң макроэкономикалыє кјрсеткiштерге єазiргi жағдайдағы ыєпалы
2.1. Қазаєтан Республикасында кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң Ѕйымдастырылуы мен даму
Макроэкономика тЅтасымен алғанда Ѕлттыє јндiрiс мәселесiмен байланысты. БЅл
БЅл халыє шаруашылығында јндiрiлген тауарлар мен кјрсетiлген єызметтердiң
Макроэкономиканың тағы бiр кјрсеткiшi жалпы iшкi јнiм. Мѕнда
Қазаєстан Республикасындағы осы кјрсеткiштерге тиесiлi әсер ететiн кәсiпкерлiк
Кесте 2
Қазаєстан Республикасындағы јнеркәсiптер
Кәсiпорындар Барлығы Соның iшiнде:
мемлекеттiк Жеке меншiк
ҚР-сы бойынша 143329 25958 109580
Шағын 124445 17216 101623
Орта 13904 7126 5355
lрi 4080 1616 2608
Қазаєстанда кјрсетiлген мәлiметтер бойынша јнеркәсiптер саны 143329 жеттi.
Қазаєстан Республикасы егемендi ел болғаннан берi және iрi
Кесте 3
Кәсiпорындар атауы 1991 1992 1993 1994
Кооперативтер:
Кәсiпорындар саны 10.1 5.1 3.3 2.0
ЖЅмысшылар саны (мың адам) 250.0 28.0 57.0 34.0
Шағын кәсiпорындар саны:
Кәсiпорындар саны 8.4 12.7 16.1 21.2
ЖЅмысшылар саны (мың адам) 130.0 220.0 247.2 172.6
Қазаєстан Республикасындағы жекешелендiру этабының ѕшiншi кезеңiне дейiн кәсiпорындар
Тјмендегi кесте бойынша Қазаєстан Республикасының жекешелендiру процесiнiң ѕшiншi
Кесте 4
ҚР-ның кәсiпорындарының меншiк тѕрлерiне байланысты бјлiнуi.
кјрсеткiштер Барлыє кә-сiпорындар саны Меншiк тѕрлерi бойынша
Мемле-кеттiк Жеке меншiк Шет ел єатыспай-тын аралас меншiк
1 2 3 4 5
Барлығы 21260 999 19936 169
Сауда 7850 136 7681 23
ґнiм јндiретiн 2929 213 2460 53
ҚЅрылыс 2959 134 2808 14
ТЅрмыстыє єызмет кјрсету 948 44 899 2
Жабдыєтау јткiзу 777 17 751 8
ғылыми –зерттеу 367 36 320 10
Жобалау
конструкторлыє және енгiзу 259 23 232 4
ҚЅрылысєа єызмет кјрсететiн жобалау iздестiру 158 24 131
Жоғарғы кестеде Қазаєстан Республикасындағы кәсiпорындар саны мен меншiк
2.2. ОҚО-да кәсiпкерлiктi дамыту жағдайларын талдау және оның
Оңтѕстiк Қазаєстан облысында кәсiпкерлiктi дамыту ауыл шараушылыє
Îңò¾ñòiê ²àçàºñòàí îáëûñûíûң àóûë øàðóàøûëûº ¼íäiðiñi êåøåíiíiң ì¾ìêiíøiëiãi
Îáëûñòà àóûë øàðóàøûëûº êåøåíií ºàйòà º½ðó áà¹ûòûíäà ýêîíîìèêàëûº
Îáëûñ áîéûíøà åãiñòiê ê¼ëåìií æ¸íå àóûëøàðóàøûëûº ¼íiìäåði íåãiç
Êåñòåäå ê¼ðñåòiëãåí í¸òèæåëåðãå æåòó ¾øií æàºûí æûëäàðû ìûíàíäàé
- аçàìàòòàðäàí ºàëà¹àí øàðóàøûëûº ò¾ðií åìií-åðêií àңäàóûíà º½ºûºòûëû¹ûí
- аóûëäà¹û íà¹ûç ìåíøiê èåñiíiң àÿ¹ûíàí ò½ðûï, ºàëûïòàñóûíà,
-єàðæûëûº ñàóûºòûðó ìåí ¼çií-¼çi àºòàé àëìà¹àí шàðóàøûëûºòàðäû æîþ
- аóûë øàðóàøûëûº òîâàð ¼íäiðóøiëåðiíå ºàðæûëàé íàºòû ê¼ìåê
- аóûë øàðóàøûëû¹ûí ºàðæûëàíäûðó æ¸íå ëèçèíãòiê ºîëäàó ºîðëàðûí
- ауыл шарóàøûëûє товар јндiрушiлерге инвесторлар тартып, II
- халыєтан јндiрген ауыл шаруашылыє јнiмдерiн сатып алатын
Осы жЅмыста жѕзеге асырылса 2002 жылы облыста ауылдыє
1999 жûëû облыстағы ауыл шаруашылыє јнiмдерiнiң жалпы табыс
Ауыл шаруашылыє рыноктарын нығайту және єайта єЅру ѕшiн
Қазiргi кездегi облыстағы ауыл шаруашылығының жағдайы елiмiздiң экономика
Облыс экономикасы аграрлы секторында негiзгi орынды шиттi маєта
Облыс аударының маєта јндiру кјлемiн 3-кестеден кјруге болады.
БЅл кјрсеткiштерге жету ѕшiн:
- маєта мен жоңышєа егiлетiн 10 танаптыє ауыспалы
- элиталыє тЅєым јндiретiн элиталыє шаруашылыє ашу;
- “Юлдуз” “С-4427” сарттарының тЅєымдарын јндiрудi жолға єою;
- маєта јндiрiсiне єызмет ететiн iстеп тЅрған МТС-тердiң
Жѕзiм шаруашылығына келетiн болсає, бЅрынғы жылдары жѕзiм және
Жѕзiм шаруашылығы кәсiбiмен негiзiнен Маєтаарал, Ордабасы, Сайрам,
- жаңа жѕзiмдiк алєаптарын отырғызу мен ескi жѕзiмдiктердi
- жоғары јнiм беретiн, суыєєа тјзiмдi сарттардың кјмекттерiн
- жѕзiм алєапттарына жасалатын єажеттi агротехникалыє шаралардың уаєтылы
- шарап јндiретiн зауыттар мен цехтардың жЅмыс ырғағын
Кестеде кјрсетiлген кјрсеткiштеруге жету арєасында облыс бюджетiне салыє
Сонымен єатар єазiргi тоңда маєсары егiсiнiң арттыруға ѕлкен
Маєсары јнiмдiлiгiн арттыру ѕшiн: мол јнiм беретiн, майлылығы
Мал шаруашылығы кәсiпкерлiгi облыс эконмикасының аграрлы секторында негiзгi
- єалаға жаєын орналасєан, мал басын интенсивтi јсiруге
- шјл және шјлейт жерлере орналасєан шалғай аудандар
- облысымызда осы екi бағытта мал шаруашылығын
- асыл тЅєымды мал басын саєтап, оның сапасын
- lрi єалалар тјңiрегiнде сѕт јндiру шаруа єожалыєтар
- мал јнiмдерiн јңдеу, Ѕсаєтау және сату бағытында
- әр ауыл әкiмшiлiктерiне јзiн-јзi єаржыландыратын єолдан Ѕрыєтандыру
Облыс халєын ет јнiмдерiмен єамтамасыз етудi жаєсарту маєсатында
Ет јнiмдерiн јндiрушiлер негiзiнде жеке тЅлғалар мен шаруа
Сѕт јнiмдерiне келетiн болсає, єазiргi жаңа эконмикалыє жағдайларға
Облыс шарушылығында 19 асыл тЅєымды iрi єара малын
Облыс кјлемiнде жЅмыртєа және єЅс етiн јндiру бағытында
Ñîíûң ñàëäàðûíàí àóûë øàðóàøûëûº º½ðûëûìäàðû íåñèå ðåñóðñòàðû, íàðûºòûº
Кесте 5
Мал шаруашылығы дамуының барлыє категориялыє кјрсеткiштерi
Мың бас
кјрсеткiштер 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
lрi єара
оның iшiнде: 465487 420634 382270 358236 368404 376687
Сиыр 239407 229740 218894 205065 207490 207215 215883
Шошєа 54206 29627 14647 11914 14564 17649 16811
Қой және ешкi 3182049 2693122 2016035 1790528 1802892
Жылєы 96028 93102 83819 79819 83447 85065 86505
Тѕйе 17526 15664 11238 9143 9905 10270 10272
ҚЅс 2540500 1778368 712326 929678 1163664 1054259 1282506
Алынған тјл-дер (мың бас)
БЅзау
228,2
157,2
146,8
162,9
122,6
187,9
175,6
Қозы және лає 2174,8 1944,4 1463,8 1301,1 892,3
Торай 118,6 92,0 59,5 41,6 29,3 38,4 50,0
ҚЅлын 23,0 36,2 36,3 20,9 22,0 28,7 29,7
Бота 2,6 2,9 2,2 2,6 1,7 2,5 2,6
Малдар мен єЅстардан јндiрiлетiн јнiмдер
Алынған ет (тонна) 182034 159652 136812 125320 128846
Сауылған сѕт (тонна) 465971 330627 234407 338875 385263
Алынған жЅмытєа (мың дана) 179283 131090 79970 72111
Қырєылған жѕн (тонна) 10532 7009 4716 5873 3895
2002 жылы єЅс јнiмдерiн тЅраєтандыру шаралары бойынша 104
1999 жылы облыс бойынша 199 диiрмен, 200 наубайхана,
- єазiргi таңдағы техникалыє жабдыєтау және єайта
- шикiзат јзiне жаєын жердiң шағын кәсiïîðûíäàð ìåí
- јңäåó öåõòàðûíûң äàìóûíà ºàðæû òàðòó;
- аóûë øàðóàøûëûº ¼íiìäåðií ºàéòà ¼ңäåï, ½ñàºòàóäà
- шà¹ûí ¹àíà áóûï ò¾éiëãåí æ¸íå ºàçiðãi çàìàí¹à
- нàðûºòûº èíôðຽðûëûìäàð àóûë øàðóàøûëûº º½ðûëûìäàðû æ½ìûñûíûң òèiìäiëiãií
Èíâåñòèöèÿëàð¹à êåëåòií áîëñຠ1999 æûëû ¸ð ò¾ðëi íàðûºòûº
2000 æûëû àóûë øàðóàøûëû¹ûíà æàëïû ê¼ëåìi 5 ìëðä.
Èíâåñòîðëàðäûң ºàðæûíû ìàºòà, ìàé äàºûëäàðû, àñòûº ñåêiëäi ïàéäàñû
Êîììóíàëäûº ìåíøiêòi æåêåøåëåíäiðó àðºûëû ò¾ñåòií æåêå ºàðæûëàðäûң åñåáiíåí
1999 жылы реформа жылдары iшiнде алғаш ретауыл шаруашылығы
ґткен жылғы ауа райының єолайлы болғандығы, агротехникалыє шараларды
1999 жылы егер егiстiк жер 3,3 миллион гектарға
Кесте 6
Астыє және дәндi даєылдар саласы, барлығы және т.б.
гектар
Кјрсеткiштер 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Барлыє дәндi даєылдар оның iшiнде:
403789
355320
219788
222139
223947
192567
193272
Қысєы бидай 182317 194794 131762 154631 151904 138293
Кѕзгi бидай 50114 39412 27379 21952 32104 21263
Қысєы арпа 12216 13757 6089 5770 1703 1550
Кѕздiк арпа 110213 73377 27891 15960 18498 12897
Қыстыє єара бидай 349 203 480 687 262
Кѕздiк єара бидай 5863 15 - 148 -
СЅлы 150 177 30 11 11 24 44
Дәндiк жѕгерi 25225 19226 14718 13182 13427 17080
Тары 21 119 246 966 761 249 358
Кѕрiш 15551 13646 10496 8008 2850 2276 3351
Маєта 110905 109692 106011 103637 117982 141265 153363
Қант єызылшасы 1469 1729 649 43 62 129
Кѕнбағыс 738 2561 1156 2796 5975 7683 9036
Зығыр 244 88 30 6 - - -
Маєсары 36360 47066 33699 29472 46660 63589 56423
Картоп, кјкјнiс және баєша даєылдары 27251 30210 31937
Картоп 6222 5082 6502 6533 7825 8430 8648
Кјкјнiс 13571 14701 14131 14361 17390 20434 21801
Баєша даєылдары 6719 9727 10876 10181 20166 18164
Кесте 7
Астыє және дәндi даєылдар саласы, барлығы және т.б.
тонна
Кјрсеткiштер 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Барлыє дәндi даєылдар оның iшiнде:
3357534
281904
180846
312314
270882
296407
282186
Қысєы бидай 134024 181899 116050 224393 173638 205160
Кѕзгi бидай 32134 19952 14421 24663 32577 24429
Қысєы арпа 10407 9957 4479 6875 1456 2027
Кѕздiк арпа 68738 23093 14232 22381 20520 13615
Қыстыє єара бидай 460 299 637 897 272
Кѕздiк єара бидай 4864 8 - - -
СЅлы 115 94 31 7 11 25 16,7
Дәндiк жѕгерi 60089 28403 18708 20919 33046 46252
Тары 19 98 165 1282 508 576 307
Кѕрiш 45265 17699 11890 10643 4918 6066 9383
Маєта 207944 223026 182774 197827 161645 249436 287253
Қант єызылшасы 9196 13378 3966 276 754 1351
Кѕнбағыс 683 2511 796 2283 5063 7163 9556
Зығыр 44 19 - - - - -
Маєсары 13877 14273 8389 13313 21026 28094 18864
Картоп, кјкјнiс және баєша даєылдары
230242
244782
248346
223190
362745
470815
543193
Картоп 37365 30215 39631 32910 62231 84166 87467
Кјкјнiс 138337 149752 144404 128282 171812 224270 298981
Баєша даєылдары 54540 64815 64311 61988 128702 161880
Кесте 8
Астыє және дәндi даєылдар саласы, барлығы және т.б.
ц/га
Кјрсеткiштер 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Барлыє дәндi даєылдар
оның iшiнде: 8,9 7,9 8,2 14,1 12,5 15,4
Қысєы бидай 7,4 9,3 8,8 14,5 11,8 14,8
Кѕзгi бидай 6,4 5,1 5,3 11,2 10,5 11,5
Қысєы арпа 8,5 7,2 7,4 11,9 8,6 13,1
Кѕздiк арпа 6,2 3,1 5,1 14,0 11,2 10,6
Қыстыє єара бидай 13,2 14,7 13,3 13,1 10,4
Кѕздiк єара бидай 8,3 - - - -
СЅлы 7,7 5,3 10,4 6,4 10,5 10,8 3,8
Дәндiк жѕгерi 23,8 14,8 12,7 15,9 25,0 27,1
Тары 9,1 8,2 6,7 13,3 7,5 23,1 8,6
Кѕрiш 29,1 13,0 11,3 13,3 19,7 26,7 28,0
Маєта 18,7 20,3 17,2 19,1 14,1 17,7 18,7
Қант єызылшасы 62,6 77,4 60,1 64,2 137,1 104,7
Кѕнбағыс 9,3 9,8 6,9 8,2 8,6 9,3 10,6
Зығыр 1,8 2,2 - - - - -
Маєсары 3,8 3,0 2,5 4,5 4,9 4,4 3,3
Картоп 60,1 59,5 61,0 50,4 79,9 99,8 101,1
Кјкјнiс 101,9 101,7 102,0 89,3 99,7 110,0 137,1
Баєша даєылдары 81,2 66,5 59,1 60,9 66,1 89,1
Техника жјндеуден артта єалушылыє, әсiресе, Аємола, Шығыс Қазаєстан,
Республиканың барлыє аймаєтарында да шаруашылыєтарды дизел отынымен, бензинмен
Ет пен жѕн жыл сайынғы тјмендеуi әзiрге тоєталған
̾йiздi iрi єара, сиыр, єой мен ешкi. Жылєы
1999 ж. облыстың јнеркәсiп кәсiпорындарымен јнiм жасалды (єоса
Облыстың јнеркәсiп жағдайын сипаттай, 1999 жылы 1998 жылдарымен
Ґнеркәсiп јнiмнiң (кiшi, єосалєы кәсiпорындар, ѕй шаруашылыє секторы)
1999 ж. јнеркәсiп јндiрiсiнiң физикалыє кјрсеткiш кјлемi iрi
260 iрi және орташа кәсiпорындардың iшiнен 58 кәсiпорындардың
1999 жылы кiшi бизнес кәсiпорындармен және жеке кәсiпкерлермен
Кен табу јндiрiстер јндiрiс јнiмi 4,2% єЅрайды (1998
ґңдеу јндiрiстердiң ѕлесi облыстың орта кјлем јнiмнiң 86,7%
1999 жыл физикалыє кјрсеткiш кјлемi 1998 жыл деңгейiне
Сонымен бiрге, сѕт јнiмдерiнiң кјлемiнiң арттырылуы орын алады,
Электр єуаты мен газ және су бјлу јндiрiсiнде,
1999 жылдан бастап јнеркәсiп јндiрiстерiнiң негiзгi тѕрлерiнiң iс-әрекеттерiнiң
1998 жыл сәйкес деңгейi -%
Барлыє јнеркәсiп бойынша
Кесте 9
Кјрсеткiштер 1999 жыл
Янв-июнь Январь- июль Январь-август Январь-сентябрь Январь-октябрь Январь-ноябрь 1999
А 1 2 3 4 5 6 7
Барлыє јнеркәсiп бойынша 98,9 100,2 99,0 94,2 94,5
Кен табу јндiрiсi 120,2 126,7 124,8 122,1 120,1
Энергетикаға арнайы табу материалдары 121,9 126,7 124,7 122,1
Ґңдеу јндiрiсi 97,8 101,1 96,0 95,6 95,5 95,8
Ауыл шаруашылыє јнiмдерiн єайта јңдеу 137,1 125,6 120,4
Тоєыма және тiгiн јндiрiсi 74,9 75,3 76,4 87,3
Қағаз, картон және баспа жЅмысы јндiрiсi 77,3 73,0
Кокс, мЅнай айдау јндiрiсi, ядролыє материалдарды јндiру және
Химия јнеркәсiбi 63,9 63,9 46,0 46,0 51,7 53,7
Резина және пластмасса јндiрiсi 24,2 49,7 64,3 92,7
Басєа да металл емес бЅйымдар јндiрiсi 42,3
Металлургия және металл јңдеу јндiрiсi 36,4 41,8 43,3
Машина және жабдыєтау јндiрiсi 23,1 15,7 34,9 34,2
Электрмен жабдыєтау јнеркәсiбi 50,6 48,4 55,5 50,6 56,4
Электр єуаты, газ және суды бјлу, оны јндiру
ґнiмнiң заттай јрнектеу јндiрiсi iрi және орташа кәсiпорындармен
Кентабу јнеркәсiбi 1999 жылы кен табу јнеркәсiбi кәсiпорындарымен
ґңдеу јнеркәсiбi, осы јндiрiстiң тѕрi 1999 жылыоблыстың јнеркәсiп
Ауыл шаруашылыє јнiмдерiн єайта јңдеу тЅтас алғанда бесiншi
ґнiм шығару саласының кјлемi 1999 жылы есеп беруiнде
Одан басєа, облыстың кiшi және єосалєы кәсiпорындармен 1999
1999 ж. Облыста јнiмдердiң сатылғаны 2043,1 мың л.
11,1% јңдеу јнеркәсiптерi тоєыма және тiгiн јнеркәсiбi єЅрайды,
Сонымен бiрге, есеп беру 1999 ж. 1998 ж-ң
Кәсiпорын товар јнiмдерiнiң кјлемi єағаз јндiру, картон және
ґңдеу јнеркәсiбiнде ѕштен екi дерлiк (61,2%) мЅнай айдау
ґнеркәсiп тауар јнiмi химиялыє јнеркәсiп кјлемiне, 1995 ж.
Резина және пластмасса бЅйымдарының јндiрiс 1999 ж. физикалыє
1999 жылы металл емес минералды јнiмдерiнiң јнеркәсiбi кәсiпорындармен
1999 ж. басынан бастап металлургия јнеркәсiбi және металл
БЅл јнiмнiң тѕрiне єорғасын, нағыз кјлемi 1999 ж.
Машина єЅру саласында меншiктi єаржы айналымының жетiспеушiлiгiнен, сонымен
ґсiмдiк јңдеу јнiмдерi, сусындар және темекi бЅйымдарының кјлемi
Электрлiк және электржабдыєтарының јндiрiсi 1999 ж. 53,3% єЅрады
Сонымен єатар облыста электрлiк аккумулятор жасау, оған єажеттi
Электроэнергиясы, су және газ бјлу јндiрiсi 1999 ж.
Есеп беру 1999 ж. 1998 ж. салыстырғанда бу
Жанармай єоры1 єаңтардың 2000 ж. єаңтарында жабдыєтау єоймаларда,
Кјлiк және байланыс јндiрiстерiмен мекемелерi 7,6 мың тонна
Жандырғыш мазут мекемелерiмен јндiрiстерi, электроэнергия газ, су бјлуi
Аєша табысы және шығыны
1999 ж. єараша айында наєты аєша табысы орташа
Аєша єалалыє және ауыл, ѕй шаруашылығының аєша табысының
Қала тЅрғындарының жалаєынын ѕлес салмағы 28,4% пунктiне кјтерiлдi,
Ауыл тЅрғындарының жануясына ауыл шаруашылыє јнiмдерiн јз єосалєы
ґткен єараша айында, сол айдың 1998 ж. салыстырғанда,
1999 ж. єараша бiр адам басына аєша тутынуы
ТЅтыну шығынның єЅрамы, сол балғыдай, кјптiк ѕлес салмағын
Ас јнiмдерiнiң шығының сомасы 31,8%-нан және нан јнiмдерi
Нан јнiмдерiнiң сатып алынған тѕр-тѕрлерi бидай наны және
Шығын ѕлесiне ас јнiмдерi єалалыє ѕйшаруашылығы 20,6% пунктiне
Аєша шығынның iшiнен ас емес тауардан киiм, мата
Зергелiк бЅйымдар, алтыннан, кЅмiстен, терi бЅйымдары – 1,5%,
2.3. Кәсiпкерлiктiң Шымкент єаласы бойынша дамуы.
1999 жылдың 1 єаңтарында Шымкент єаласы бойынша кәсiпкерлiк
21 бiрiккен кәсiпорын жЅмыс iстеп жатты, соның iшiнде
1998 жылы кәсiпкерлiк субъектiлерiне жалға 100 объект
Кәсiпкерлiктi єолдау маєсатында 10 бизнес жоспар єарастырылды.
јндiрiстiк јнеркәсiп-75 ;
шаруа єожалығы-5;
єызмет кјрсету сферасы –27.
СЅралып отырған ссудалар 387 млн.тенге, олар берiлген жағдайда
14 бизнес-жоспар 68304 мың тенге соммасында єаржыландырылды.
Қосымша 812 адам жЅмыс орындарымен єамтамасыз етiлдi.
Жобаларыдң негiзгi бағыттары- минералды суларды јндiру мен сату,
Шымкент єалалыє әкiмшiлiгiнiң кәсiпкерлiктi єолдау және дамыту комитетi
Комитет мiндеттерi :
кiшi және орта бизнес субъектiлерiнiң заңмен єорғалған єЅєыєтары
кiшi кәсiпорындардың јсу перспективасы;
кәсiпкерлiкке тЅрғындардың басым бјлiгiн, соның iшiнде жЅмыспен єамтылмағандарды
кiшi кәсiпкерлiк субъектiерiне єЅрылысы бiтпеген және єолданылмайтын объектiлердi
кәсiпкерлiк єЅрылымдарды даярлау және єайта даярлау.
Қолға алынып жатєан шаралар нәтижесiнде 1999 жылдың
Бѕгiнгi таңда Шымкент єаласы бойынша 11190 заңды тЅлға
Кесте 10
Жылдар Кјлемi млн. тенге Бюджетке тјлемдер
2000
1999
1998 2597,3
2096,3
1050,0 495,9
350,3
311,7
Транспорт және байланыс графасына жолаушылар тасмалы және туристiк
Сауда графасына жеке кјтерме тауар айналымы және автокјлiктердi
Шымкент єаласы бойынша кәсiпкерлiктi єолдау және дамыту кјрсеткiштерi
Кесте 11
Экономикалыє єызмет тѕрi Тiркелген субъекти-втiң саны Оның
01.01.2000 01.01.2001 01.01.2000 01.01.2001 01.01.00 01.01.01
ґндiрiстiк јнеркәсiп:
9
60
9
5
44,7
132,0
Ауыл шаруашылығы
9
24
9
15
69,7
3,6
ҚЅрылыс 52 135 93 109,3 169,0 200,8
Кјлiк және байланыс
33
39
33
36
169,9
181,2
Сауда 2079 1669 1229 1367 936,3 4980,2
Қонає ѕй және ресторандар
28
10
28
8
19,2
7,3
Басєа да єызмет тѕрлерi
871
761
871
557
1247,9
1708,2
Барлығы 3081 2698 2231 2121 2597,0 7181,5
Басєа да єызмет тѕрлерi графасына бiлiм беру +
Берiлген патенттер мен куәлiктер 1998 жылда 12545 101401,2
Банктер 14
Саєтандыру компаниялары 28
Аудиторлыє фималар 16
Консультациялыє орталыє 134
Аєпарат орталыєтары 44
Жарнама агенттiктерi 13
Кјлiк компаниялары 37
Бѕгiнгi таңда јндiрiлген јнеркәсiп јнiмiндегi кәсiпкерлiк ѕлесi 65
облыс бюджетiнен 170000 мың тенге немесе 14,7
халыєтыє банк тарапынан кәсiпкерлiктi дамытуға берiлген єаражаттар 384
екiншi денгейдегi банктер несиелерi 472458,51 мың және аудандарының
1999 єол жеткен нәтижелер:
кәсiпкерлiк субъектiлер санының јсуi 01.01.99- 50281 бiрлiктен
жЅмыс iстейтiн тЅрғындар саны 27 9045 жеттi немесе
3593 жаңа жЅмыс орнын ашу;
кәсiпкерлiк субъектiлерi облыс бюджетi тѕсiмдерiнiң 30 пайызын єамтамасыз
lll. Кәсiпкерлiк идеясын iске асыру тиiмдiлiгi
3.1. Болашаєта кәсiпкерлiктi дамытудың тиiмдiлiгiн бағалау
Нарыєта Ѕсынылатын тауарға тЅраєталу мѕмкiн бағамен жобаланып отырған
Пайданы есептеу ѕшiн берiлгендер ретiнде наєты бiр тауар
ПЭ = ДВ - ИП
МЅндағы: ДВ- жиынтыє табыс;
ИП- тЅраєты шығындар.
Жиынтыє табыстан салыє шығарылымын алап тастасає Н0, яғни
ППДВ- ИП-Н0
Идеяның iске асырылу эффектiсiн бағалау ѕшiн мѕмкiн болған
Осы кјрiнiстi орташа салалыє пайда нормасымен салыстыру негiзiнде
Мысал ѕшiн, егер басєа кәсiпкер 17 пайызға тең
Қарастырылып отырған идеяны iске асыру туралы кәсiпкерлiк
идеяны iске асыруға єажеттi iс-әрекеттердi орындай алады ма,
идеяны iске асыруда єанша бастапєы капитал єажет, оны
ол ѕшiн аныєталған пайда јлшемi жеткiлiктi ме .
3.2. ОҚО кәсiпкерлiктi дамытуды болжау және єалыптастыру
Оңтѕстiк Қазаєстан облысының кәсiпкерлiктi єолдау және дамыту бјлiмiнiң
жылы єалада кәсiпкерлiктiң 6446 субъектiлерi жЅмыс iстеуде, 4324
Президент жарлығы шыєєаннан берi кәсiпкерлер єалауы бойынша келесiде
Табиғи монополияларды реттеу жјнiндегi Коммитетпен бiрлесiп кәсiпкерлердiң тѕйiндi
Кәсiпкерлiк субъектiлерiне жердiң және жалға алу єЅнын тјлеудiң
Облыс бойынша мемлекет және аймаєтыє бағдарламалардың жѕзеге асырылуының
Облыста дамыту мәселесi бойынша єаржылыє кјмек кјрсетуде болып
Оларға мыналар жатады:
аєпараттыє оєыту жѕйесiнiң болмауы;
кәсiпкерлер јнiмiн сататын кепiлдi рыноктардың болмауы;
несиелiк ресурстарға кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң єолдарының жете бермеуi, кепiлдiк
кәсiпкерлiктi єолдау инфра єЅрылымының нашар дамуы.
Қорытынды
Кәсiпкерлiктi дамыту ѕшiн алдымен сыртєы зерттеме жЅмыстарын дайындау
“Шаруашылыє әрекеттiң еркiндiгi және кәсiпкерлiктi дамыту туралы” заңның
Кәсiпкер алдында пайда болатын әртѕрлi жағдайларды мемлекет єолданып
Қазiргi кезде бар және јздерiн жаєсы жағынан кјрсеткен
Оєыту мемлекеттiк єЅраларды пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру маєсатында
²îäàíûë¹àí ¸äåáèåòòåð òiçiìi
“Ñîöèàëüíî –ýêîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå ÞÊÎ â 2000
“Ñòðàòåãè÷åñèé åæåãîäíèê Êàçàõñòàíà”-Àëìàòû 2000ã.;
ß. °óáàêèðîâ “Ýêîíîìèêàëûº òåîðèÿ íåãiçäåði ” –Àëìàòû ,
“Òðóä”. 1995ã. 26.05
“Þæíûé Êàçàõñòàí “ 1994. 20.07.
Áîðèñîâ Á.Ô. “Ýêîíîìè÷åñêàÿ è òåîðèÿ ” .
“Êóðñ ýêîíîìè÷åñêîé òåîðèè”: “Êàéíàð”, Àëìàòû-1994ã
“Ãîñóäàðñâåííûå ðåãóëèðîâàíèå ýêîíîìèêè” . À.Àëèìáàåâ –Àëìàòû;
“Àºèºàò” N5 1999г.;
“Àºèºàò” N7 1999ã.;
“²àçàºñòàí ¹ûëûìû” N4 02.12.00 ;
“Îïåðàòèâíûé èíôîðìàöèÿ ” 01.01.2000;
“Îңò¾ñòiê ²àçàºñòàí” 24.02.2000.
Қаржы єаражат .4.05.1998 ж.
Медешов “ Нарыєтыє экономика јзiн-јзi реттеу жѕйесi ретiнде“
“ХХl ғасырға єандай экономикамен кiремiз”. О.Сәбден .Алматы 1997ж.
2
Мемлекет
Серiктес
Кәсiпкер
Капиталистiк инвестор
Кәсiпкер менеджер
Тұтынушы
Жалдамалы жұмысшы
Эксперттiк бағалау
Идеяны өткiзу эффектiлерiнiң пайда болуы
Кәсiпорынның қалдық есептерi
Кәсiпкерлiк шешiмiнің қабылдануы: идеяны практика жүзiнде өткiзуге даярлау
Рыноктық ақпараттың қабылдануы (сұраныс және ұсыныс арасындағы қатынастың
Кәсiпкерлiк идеялардың туындауы
Идеяның алғашєы эксперттiк бағалануы
Партнерлер
Кәсiпкер
Нарық
ґндiрiс