>
Жоспар
І. ТУРИЗМ ТАРИХЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАСЫ 3
1.1 Туризм тарихының нысаны мен пәні 3
1.2 Туризм тарихының мақсаттары мен міндеттері 4
1.3 Туризм тарихын зерттеудің тәсілдері 5
1.4 Туризм тарихы курсын кезеңдестіру және құру 7
ІІ. ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ТАРИХЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ 9
2.1 ХVІІІ ғасырдың соңына дейінгі туризм. Ежелгі туризм 9
2.2 Орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезеңіндегі туризм
2.3 XVII және XVIII ғасырлардағы туризм 15
2.4 ХІХ – ХХ ғасырлардағы – Екінші Дүниежүзілік соғыстан
2.5 Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі туризм. Қазіргі замандағы туризм
Қолданылған әдебиеттер 24
І. ТУРИЗМ ТАРИХЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Туризм тарихының нысаны мен пәні
Туризм тарихы деп жекелеген тұлғалар мен әлеуметтік топтардың өз
Туризм тарихын қарастыру үшін оның оқып зерттеу нысаны мен
Туризм тарихының нысаны уақытша және кеңістіктік дамудағы туризм элементтерінің
Курстың пәні болып баратын жерлері мен өмір ырғақтарын өз
Тарихи дамудағы туризмнің жекелеген элементтерін әртүрлі пәннің өкілдері өздерінің
Жолда алған әсерлерін, саяхаттардың, жергілікті салт-дәстүрлердің сипаттамасын, оқырманға аз
1.2 Туризм тарихының мақсаттары мен міндеттері
Біріншіден, бұл оқу курсының басты мақсаттары мен міндеттерін анықтау
Ең алдымен – бұл жекелеген тұлғалар мен әлеуметтік топтардың
туризм дамуының алғышарттары мен жағдайларын ашып көрсету және оның
адамзаттың қоғамдық және мәдени дамуымен байланысты туризм дамуының негізгі
әртүрлі уақыттарда әлемнің жекелеген аймақтарында туризм дамуының заңдылықтарын талдау;
әртүрлі аймақтарда әртүрлі уақыттарда туризмге қандай әлеуметтік топтардың өкілдері
туризмді қамтамасыз ететін мекемелер мен заңдылықтардың қызметін зерттеу;
әртүрлі тарихи кезеңдерде туризм тарихының көздерін зерттеудің ерекшеліктерін қарастыру;
туризм тарихын ары қарай зерттеудің негіздерін қою, оның қарастырылған
Курстың міндетінің бірі – студенттерге өткен уақыттағы туризм дамуының
1.3 Туризм тарихын зерттеудің тәсілдері
Туризм тарихын зерттеуде тарихи ғылымда қолданылатын дәстүрлік тәсілдер қолданылды.
Тарихи-генетикалық тәсіл оқып зерттелетін жағдайдың сапалы тұрақтылығының шегін белгілеумен
Бұл тәсілді тарихи-салыстырмалы тәсілмен біріктіруге болады. Бұ тәсіл әртүрлі
Тарихи-ретроспективті тәсіл қайта құру тәсілі ретінде қарастырылады және қазіргіден
Тарихи-типологиялық тәсіл қарастырылатын құбылыстар мен объектілерге тән жалпы белгілер
Тарихи-жүйелік тәсіл әртүрлі деңгейдегі тарихи жүйелердің қызмет етуін тек
Тарихи-мәдени тәсіл жеке адам тұлғасының, оның ұмтылыстарымен, сенім-нанымдарымен, қызметімен
1.4 Туризм тарихы курсын кезеңдестіру және құру
Туризм тарихы үрдісін ойластыруға және оны ғылыми жалпылаудың ішкі
Туризм қоғамдық, шаруашылық және кеңістіктік құбылыс ретінде ежелгі замандарға
Туризм тарихы бойынша кітаптарда келесідей кезеңдестірулер ұсынылады.
«Туризм тарихы» (Рим, 1958) атты Дж.Мариоттидің кітабында көнедегі туризм
Л.П. Воронкова («Туризм тарихы: оқу құралы». – М.: МПСИ,
І-ХVІІІ ғғ. еуропа мәдениетіндегі саяхаттар мен қонақжайлылық дәстүрлері, ХІХ
М.В. Соколова «Туризм тарихы» кітабында келесідей кезеңдестіруді ұстанады: көнедегі
Туризм тарихын кезеңдестіру кезінде әлеуметтік-мәдени феноменнің ерекшелігіне қарау қажет
көне әлемде туризмнің алғашқы элементтерінің пайда болуы;
ортағасырда туризмнің жекелеген түрлерінің дамуы;
қайта өрлеу кезеңінде туризмнің мәдениеттің дербес саласына бөлінуі (ХV-ХVІ
ХVІІ ғ., Ағарту кезеңінде (ХVІІ-ХVІІІ ғғ.) және ХІХ ғ.
ұйымдасқан жаппай қозғалыс формасында туризмнің дамуы (ХІХ ғ. 40-шы
Бұл кезеңдердің әрқайсысының ішінде туризм дамуының белгілі бір кезеңдерін
Туризмнің даму тарихын келесідей кезеңдерге бөлген:
ХVІІІ ғасырдың соңына дейінгі туризм:
А) ежелдегі туризм;
Б) орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезеңіндегі туризм;
В) ХVІІ және ХVІІІ ғасырдағы туризм
2. ХІХ және ХХ ғасырлардағы – екінші дүниежүзілік соғысқа
3. Қазіргі заманғы туризм.
ІІ. ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ТАРИХЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ
2.1 ХVІІІ ғасырдың соңына дейінгі туризм. Ежелгі туризм
Туризм қоғамдық, шаруашылық және кеңістіктік құбылыс ретінде ежелгі замандарға
Бұл еңбекте К.Пшеславскийдің (1973 ж.) бөлген кезеңдері келтірілген, оның
ХVІІІ ғасырдың соңына дейінгі туризм:
А) ежелдегі туризм;
Б) орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезеңіндегі туризм;
В) ХVІІ және ХVІІІ ғасырдағы туризм
2. ХІХ және ХХ ғасырлардағы – екінші дүниежүзілік соғысқа
3. Қазіргі заманғы туризм.
Туристтік саяхаттар, сауда-саттық сапарлар өзінің мәнін жоғалтқанда басталды санайды.
Ертеректе туристтік саяхаттар қалаларды көріп, жасанды көлдер, шипалы бұлақтарға
Жол тараптарының маңызын тек қана парсылар айтарлықтай ұғынып өз
Алайда, антикалық туризмнің гүлденуі ежелгі Греция және Риммен байланысты
Шамамен осыдан 2300 жыл бұрын Ксенофонт грек порты Пирейде
Ежелгі Грецияда курортология мен емдік туризм пайда бола бастады.
Біздің заманға дейінгі VІІІ ғасырда ертедегі гректер саяхаттар жасады.
Сірә, спорттық туризмнің де отаны ежелгі Греция болуы керек.
Ойын – сауық бизнесі жақсы дамыды. Олимпиядаға қарсы үлкен
Туристер көне храмдарды тамашалап, қалағандар қосымша ақы үшін гидтің
Егер туризм индустриясы жайында кең мағынада әңгіме қозғар болсақ,
Мұнда саяхаттар керемет жол тараптарының болуы арқасында іске асып
Римдік жолдар инженерлік өнердің барлық ережелеріне байланысты салынып отырды.
Жолдар бойымен милялық діңгектер орнатылып, қастарына демалыс үшін орындықтар
Саяхаттарды жол бойына орналасқан жақсы ұйымдастырылған және керуен сарайлар
Ежелгі Римде Жол Көрсеткіштер болып оларды тек қана белгілі
Туристтік саяхаттардың ерекше формасы емдік жерлерге сапар шегу болды.
Ол кездерде ең әйгілілерден Байедегі Кампаниядағы (қазіргі Италия) шомылу
Емханалардан басқа римдік провинцияларында бұл кезде Aquae Cal dae
Емдік жерлерге саяхатпен қоса, римдіктер таулы, теңіз жағалауындағы жерлерге
Рим империясының құлауы саяхатшылар мен сапар шегушілердің санын қысқартып
2.2 Орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезеңіндегі туризм
Ортағасырларда туристік қозғалыс бәсендей түсті. Ішкі жағдайлары тұрақсыз көптеген
Туристтік саяхаттардың ұзақ уақыт тоқырауды болуына көптеген себептер әсер
Пилигримдердің Палестинаға саяхаттары біздің заманның ІІІ - ІV ғасырларының
ІV ғасырда қасиетті жерге қажылық бұқаралық сипатқа ие болғаны
Біздің заманның VІІ және VІІІ ғасырында саяхаттар діни мақсаттар
VІІ ғасырда халифа Омар кезінде Иерусалимді мұсылмандар жаулап алады.
VІІІ ғасырдың деректері бойынша, Иерусалимге Галльск епископы-қасиетті Аркульф келіп,
Қажылар Палестинаға тек табыну үшін ғана емес, сонымен қатар
Қажылық үшін ең қолайлы жағдайлар Абастар әулетінен шыққан Халифа
Еуропада Ұлы Карл пилигримдер үшін демалыс үйлерін VІІІ
Орта ғасырлардың соңы мен жаңа замандарға дейін туристік қозғалыстың
Орта ғасырларда адамдар көптеп саяхаттай бастады, сөйтіп, жолшыбай керуен
Алдында қарапайым қонақ үйлік объектілер ХІV ғасырдың өзінде-ақ сол
ХVІ ғасырдың екінші жартысында танымдық сипаты бар саяхаттар жасала
ХVІ ғасырдың соңынан Англияда «гранд-тур» әйгілі бола бастады-бұл ауқатты
2.3 XVII және XVIII ғасырлардағы туризм
ХVІІ ғасырда Еуропада «таза туризм» формасы пайда болды. Бұл,
Бұл кезеңде адамдар үшін көлік түрі экипаждар болып, саяхатшыларға
Қысқа мерзім ішінде көліктік қызметтің көптеген түрлері пайда болып,
Жолдар мен көлік құралдарының дамуы туристік миграциялардың географиялық шектерінің
Еуропадағы ең алғашқы қонақүйлердің бірі - «4-ші Генрихтің отелі»
18-ші ғасырлардың шегінде Англиядан еуразиялық континентке жасалатын саяхаттар әдетке
Бұл атау қысқа мерзім ішінде Флоренцияда, ал кейіннен еуропаның
Ағылшындардың континентке сапарларымен альпілік туризмнің тарихы егжей-текжейлі байланысты. 1741
Бұл кезеңде альпілік туризмнің дамуы Еуропадағы индустриалдану және урбанизация
ХVІІІ ғасырда Шамониде демалушылардың көп бөлігін қалалар мен өнеркәсіптік
ХVІІІ ғасыр Ресей курорттарының дамуының 1-ші кезеңі. Бұл процесті
2.4 ХІХ – ХХ ғасырлардағы – Екінші Дүниежүзілік соғыстан
ХІХ ғасырдың жартысына дейін Еуропалық туризм тек қана элитарлық
ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың 1-ші жартысында туризмнің дамуы
- көлік құралдарының дамуы
- өнеркәсіптің дамуы және оған байланысты халықтың тіршілік деңгейінің
- урбандалудың дамуы;
- бос уақыттың артуы;
- қоғамның мәдени деңгейінің жоғарлауы;
- туризм жөніндегі мемелекеттік саясат.
Көлік құралдарының дамуы, әрине, туристтік қозғалыстың интенсивтігі мен оның
Ең 1-ші темір жол желісі – Манчестер – Ливерпуль
Теңіз техникасының дамуы әсіресе желкенді кемелер орнына пароходтардың қолданысқа
Пассажирлік континентаралық теңіз саяхаттарымен бірге Еуропалық теңіздер әсересе Жерорта
Өткен ғасырдың 20-шы, әсіресе 30-шы жылдары көптеген елдердің туристтік
Туристтік белсенділіктің артуын саяхат бюроларының ашылуына әкеп соқты, ал
Томас Кук алғашқы болып 1872 жылы қалағандарға жерді айналып
Томас Кук Египетке, Палестинаға, ақшқа тұрақты саяхаттарды ұйымдастырып тұрды.
Томас Кук қазіргі заманғы туризмнің негізін қалаушы, бірінші менеджер
Германия, Швейцария, Франция, Италия, Чехияда халықаралық туризм орталығына айналып
Әлемде бірінші біріккен әуесқой тау саяхатшылары – Англиялық алып
ХХ ғасырдың бірінші жартысында халықаралық және ұлттық туризм өз
ІІ Дүниежүзілік соғыс халықаралық туризмнің көлемін қатты қысқартты. Соғысқа
Егер қазіргі жағдайындағы туризм ХІХ ғасырдың соңында пайда болып
Англиядан Францияға жасалған ұйымдастырылған турлар 1815 ж. болғаны белгілі.
Көлік құралдарының дамуы сөзсіз туристік қозғалыс пен оның кеңістікте
Автомобиль қатынасының дамуы жол желілерінің кеңеюіне түбегейлі әсер етті.
Бұл кезеңде туристік тасымалдарда айтарлықтай рөлді авиация алды, бірақ
Уақыт өте келе өнер шығармаларын көру үшін танымдық мақсатындағы
ХІХ ғ. ІІ жартысы барлық дәрежедегі өкілдер үшін жаппай
Еуропалықтардың Америкаға көшулері де жаппай халқаралық туризмнің дамуына септігін
2.5 Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі туризм. Қазіргі замандағы туризм
Ұлы Отан соғысы жылдарында туристтік-экскурсиялық іс-әрекет түгелімен тоқтатылды. Соғыс
1950 жылы Мәскеулік туризм клубы ашылып, кейіннен елдің саяхатын
1965 жылы барлық одақтың республикаларында және көптеген автономдық республикаларда,
Атап айтқанда, 1960-шы жылдары елімізде туризмді халыққа қызмет ететін
20 ғасырдың 60-шы жылдары кәсіподақтардың туристтік-экскурсиялық ұйымдары 13 мыңнан
80-шы жылдары туризм жүйесінің кемелденуі жалғасады. 80-ші жылдардың 1-ші
60-70 жылдардың шегінде КСРО-дағы туризм халыққа қызмет көрсетудің ірі
Туризм шынымен де бұқаралық испатқа ие болды. 80-90жж. Шегінде
Туризм мен экскурсиялар бойынша орталық кеңес автотуристер үшін бүкілодақтық
1985 жылы Кеңес Одағында 17 атаулы маршрут Алтайда, Онтүстік
Жергілікті жоспарлы маршруттар қатарына көліктік саяхаттар да жатты: теплоходтық
Өзен кемелеріндегі саяхат Кеңес Одағының барлық басты өзендерімен өтті:
Қара теңіз бойымен теңіздік экскурсиялар да ұйымдастырылды: шығыста Жапон
80-шы жылдары 150 – ден астам өзендік және теңіздік
Жоспарлы темір жол саяхаттары 60-шы жылдардың басынан белсенді дымыды
Темір жол маршруттарының бағдарламасы құрастырылғанда экскурсиялық орталықтар арасында жүру
80-шы жылдары әуе туристтік маршруттар да бұқаралық сипатқа ие
Жоспарлымен қатар өз күшімен ұйымдастырылған туризм де дамыды. Туристтер
1990 жылы «КСРО туристі» белгісі 250 мың туристке, туризм
Қолданылған әдебиеттер
Вуколов В.Н. История и теория международного туризма. – Алматы,
Долженко Г.П. История туризма в дореволюционной России и СССР.
Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучения. –
Накатков Ю.С. История туризма Казахстана. – Алматы, 2001. –
Шаповал Г.Ф. История туризма. – Минск, 1999. – 303
Биржаков М.Б. Введение в туризм. М., СПб., 1999. 192
Воронкова Л.П. История туризма и гостеприимства. Уч.пособие. – М.:
Дворниченко В.В. Развитие туризма в СССР (1917-1983 гг.). –
Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. –
Усыскин Г.С. Очерки истории российского туризма. СПб., 2000. –
Соколова М.В. История туризма. – М, 2002. – 352
3