Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................................3
І. Жамбыл облысының бақша дақылдарын өсірудегі экологиялық жағдайы
Бақша дақылдарының ауылшаруашылық маңызы...............................5
Бақша дақылдарының биологиялық ерекшеліктері...........................10
Бақша дақылдарының агротехникасы..................................................37
Бақша дақылдарын өсірудегі экологиялық жағдайы..........................46
ІІ. Жамбыл облысындағы бақша дақылдарының тәжірибелік жұмысы
Бақша дақылдарына тәжірибе жүргізу ................................................48
Бақша дақылдарының құрамындағы нитраттар мен нитриттер........51
Тәжірибелік жұмыстың нәтижесі.........................................................54
Қорытынды............................................................................................................61
Әдебиеттер.............................................................................................................63
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан территориясында бақша дақылдарының барлық түрлері
Бақша дақылдарының тағы бір ерекшелігі олардың жоғарғы және
Бақша дақылдарының шөл және шөлейт зоналарында жақсы өсетіндігіне
Бақша дақылдар туралы ТМД бойынша В.И. Эдельштейн, В.И.
Бақша дақылдар туралы Қазақстан территориясы бойынша
А. Алманиязов, Д. Әбілов, А.Г. Сиривля, П.М. Эренбург,
Зерттеу объектісі: Бақша дақылдарының түрлері.
Зерттеу пәні: Жамбыл облысындағы бақша дақылдарын өндірудегі экологиялық
Зерттеу мақсаты: Бақша дақылдарының қарастыру кезінде, тәжірибелік жұмыста
Зерттеу міндеті:
Бақша дақылдарын қарастырудағы теориялық деңгейдегі зерттеуі мен тәжірибедегі
Бақша дақылдарының түрлерін, қай жерде өсетіндігін айқындау;
Бақша дақылдарын өндірудегі экологиялық жағдайын қарастыру.
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан,
Жамбыл облысының бақша дақылдарын өсірудегі экологиялық жағдайы
Бақша дақылдарының ауылшаруашылық маңызы
Жамбыл облысы Қазақстан Республикасының оңтүстігінде орналасқан, аумағы 144,3
Облыстың климаты құрғақшылық және континенталдық ерекшеліктермен сипатталады. Мұны
Облыстың басым аумағын Бетпақдала шөл және шөлейт аймақтары
Климаттың континентальдығы ауаның күндізгі мен түнгі, қыс пен
Ауаның орташа тәуліктік температурасы 0º С жоғары, облыстың
Табиғи – экономикалық шарттарға байланысты ауылшаруашылығына пайдаланылатын жердің
Барлық ауылшаруашылық жерлерінің көлемі – 11 542,8 мың
Бақша дақылдарына асқабақ тұқымдасына қарбыз, қауын, асқабақ және
Қарбыздың негізгі орны – Африка. Табиғатта бұл дақыл:
Қарбыз – көне дақыл болып табылады. Осы көне
Киев Русіне қарбыз орта Азия мен Парсыдан келген
Қарбызды десерт және диеталық өнім ретінде пайдаланылады [12].
Химиялық құрамы: (құрғақ салмаққа шаққандағы үлесі, % -
Дәрумендер: (құрғақ 100 г затқа шаққанда мг) В1
Қарбыз тұқымының ақуызы 30 % жеңіл сіңетін глобулиннен
Атерсклероз, гипортания, анемия, гепатит, холецистит, бүйрек аурулары, қан
Сыртқы ортадан келетін зиянды, улы заттарды ағзадан шығару
Қауын – бір жылдық жайылып өсетін шөптесін өсімдік.
Қиярдың отаны – тропикалық Үндістанның ылғалды аудандары. Сонымен
Химиялық құрамы. Қиярдың жемісі 94 – 95 %
Қолданылуы. Тағам ретінде толық піспеген жемістері пайдаланылады. Жас
Толық піспеген қиярдың тағамдық маңызы жоғары дәмдік қасиеті
Тұздарының көлемі жағынан ол тек қара шалқанға ғана
Асқабақтың көптеген түрі Орталық және Солтүстік Америкада, ал
Асқабақтың 24 түрі белгілі, оның алтауы – мәдени,
Асқабақ негізінен тағам ретінде қолданылады. Олар көмірсуға әсіресе
Минералдың құрамына мынадай элементтер жатады: натрий – 14
Жамбыл облысында қарбыз, қауын, асқабақ және қияр өсіруге
Бақша дақылдарының биологиялық ерекшеліктері
Қарбыздың биологиялық ерекшеліктері.
Қарбыз – асқабақтылар тұқымдасының туысы. Ол төселіп өсетін
Жапырағы, формасы, өлшелігі мен түсі арқылы ажыратылады. Бір
Қарбыз – бір үйлі өсімдік яғни бір өсімдікте
Аналық гүлдері ірі, жапырақтары қолтықтарында түзіледі, негізінен негізгі
Аталық гүлдер бір өсімдікте 100 – 400, аналық
Домалақ формалы іріктемелердің аталық гүлдері дамыған, өздігінен тозаңданады,
Қарбыздың жемісі – көп тұқымды жалған жидек.
Тұқымдардың физиологиялық қасиеттері оларды жемістен қашан алғанына тікелей
Қарбыз жылу сүйгіш өсімдік, сондай – ақ қуаңшылыққа
Гүлдердің ашылуы мен тозаңдануына температура өз әсерін тигізеді.
Қарбыз – қуаңшылыққа төзімді дақыл. Суғарылмайтын аудандарда да
Қарбыз жарық сүйгендіктен, тек жарық жерлерге егіледі. Жарықтың
Қарбыздарды вегетациялық кезеңдердің ұзақтығына қарай былай бөледі:
тез пісетіндер (70 – 90 күн);
орта мерзімде пісетіндер (90 – 100 күн);
кеш пісетіндер (110 120 күн).
Тез немесе ерте пісетін іріктемелер (сорттар): Стокса 647
Қарбыздың гибридті тұқымдары жақсы түсім береді, әрі ерте
Қазақстанның суармалы, суарылмай егілетін егістіктерінде Стокса 647 /
1 – сурет
Қарбыздың түрлері мен жемістің формалары
1 – сплюснутті; 2 – шар тәріздес (Быковский,
5 – жұмыртқа тәріздес (Венгриялық); 6 – алмұрт
7 – цилиндр тәріздес (Клеклей).
Стокса 647 / 649. Бұл іріктемені Бирючекутск тәжірибе
Көкшетау, Алматы, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе, Орал,
Скороспелка Семипалатинская. Бұл ертеден егіліп келе жатқан жергілікті
Любимец хутора Пятигорска 286. Бұл іріктемені Бирючекутск тәжірибе
Туман 127. Бұл іріктемені Днепропетровск көкөніс – картоп
Бирючекутский 775. Іріктеме өнімді көп береді. Домалақ, шар
Багаев Мурашка 747 / 749. Бирючекутск тәжірибе станциясы
Мелитополь 142. Быков атындағы бақша шаруашылығы станциясы шығарған.
Медовка. Семей облысының жергілікті іріктемесі. Өсімдік сабағы ұзын,
Семейлік қызыл тұқым іріктемесі. Семей облысынан шығарылған жергілікті
Мрамор іріктемесі. Бұл іріктемені Орта Азия тәжірибе станциясы
Өзбек 452 іріктемесі. ВИР – дің Орта азиядағы
Десертный 83. Жемісі – орта, домалақ формалы. Беті
Кузыбай 30. Жемісі ірі (7 – 9 кг),
Қауынның биологиялық ерекшеліктері.
Қауын – асқабақ тұқымдасына жатады. Құрғақ ұрықтарды жылы
Қауынның сабағы тарамдалған. 40 – 70 күннен кейін
Өсу және даму ортасына тоқталатын болсақ:
Жарық. Қауын жылы және күн түсетін оңтүстік және
Температура. Жоғарыда айтылғандай қауын ұрықтарыының дамуы үшін 25
Топырақтың және ауаның ылғалдылығы. Қауын өте көп суды
Топырақ. Қауынның тамыр жүйесінің тез дамуы топырақтаң борпылдақтығына
Қауынның түрлері. Ең көп таралған қауындардың іріктемелердің бәрі
Қауындардың пісу ұзақтығына байланысты ерте пісетін 65 –
Ерте пісетін қауындардың ең көп таралған түрлері: Комсомолка
Орташа пісетін түрлеріне: Колхозница; Быковская 735; Бухарка 944;
Кеш пісетін түрлеріне: Бронзовка к – 3, Қой
Қазақстанда қауынның 13 түрі белгілі. Ал ең көп
Бухарка 944 – қауынның бұл іріктемесі ірі болып
Жергілікті қара – Гуляби – Қызылордада өсіріледі. Бұл
Десертті – 5 – орташа немесе майдалау (0,8
Іле – майда және орташа (0,8 – 2
Іші – қызыл 1985 – орташа
Казачка 244 – үлкендігі орташа және майда (0,6
Колхозница 749 / 753. Майда (0,5 – 1
2 – сурет
Қауын жемісінің формалары
1 – сплюснутті (Аромат); 2 – шар тәріздес
Қиярдың биологиялық ерекшеліктері.
Қияр – 700 – ден аса тропикалық өсімдіктер
Жылы температурада ылғалды, топырақта алғашқы өсінділері сепкеннен соң
Топырақ. Қияр құнарландырылған, өңделген топырақта жақсы өседі. Өткен
Тыңайтқыш. Алғашқы 10 – 15 күнде қиярға азоттың
Қияр бір жылдық шөптесін өсімдік. Тамыр жүйесі жағынан
Түрін суреттеуде мынадай ерекшеліктер ескеріледі. Сабағының ұзындығы тез
1 – кесте
Қияр өсімдігі түрлерінің ерекшелік белгілері
мен олардың сипаттамасы
Өсімдіктің негізгі
морфологиялық белгілері Түрлік белгілерінің
сипаттамасы
Сабағы
Тарамдалғыштығы Орташа, күшті, әлсіз
Ұзындығы Қысқа, орташа, ұзын
Жуандығы Жіңішке, орташа, жуан
Жапырақтануы Күшті, орташа
Жапырағы
Түрі Жүрек тәрізді бұрышты, тілімді
Көлемі Ірі, орташа, ұсақ
Түсі Ашық – жасыл, қанық – жасыл, жап
Түйнегі
Тікенек типі Жәй, күрделі, аралас
Түсі Ақ, қара, қоңыр
Түрі Сопақша, ұзынша жұмыртқа тәріздес, эллипс тәріздес, цилиндрлік,
Жемісі
Сырты (үсті) Ұсақ бүршікті, ірі бүршікті, тегіс
Түсі Сүт сияқты ақ, салат түсті, ашық жасыл
Жемістегі суреттер 1) болмайды; 2) нүктелі; 3) тұйықталған
Түрі 1) шар; 2) жұмыртқа; 3) эллипс;
5) сопақ цилиндр; 6) орақ; 7) жылан; 8)
Көлемі ұсақ, орташа, ірі, өте ірі
Көлденең кесіндісі дөңгелек, дөңгелектелген үш қырлы, үш қырлы,
Тұқымы Түсі Қызғылт – сары, қоңыр, лас сұрғылт,
Торы Торсыз, тордың ұсақ және ірі элементтері ірі
Биологиялық және шаруашылық ерекшеліктері
Вегетациялық кезеңі Тез пісетін (түгел өнуі мен алғашқы
Уақытша суықтарға, ыстыққа, шөлге, аурулар мен бүлдірушілерге төзімділігі
Өнімділігі Жоғары, орташа
Жемісінің сарғаюы Сарғаймайды, жәй сарғаяды, тез сарғаяды
Тұздалғыштық қасиеті Жоғары, орта, төмен
Еттілік қасиеті: жуандығы Жуан, орта, жіңішке
Тығыздығы Тығыз, орта тығыз, бос
шырындылығы өте шырынды
Дәмі Жоғары, тіл үйірлік
Иісі Күшті, әлсіз
Қабығының тығыздығы Тығыз, жұмсақ
Сақталуы Жақсы, орта, жаман
Транспортта белгілігі Жақсы, орта
Тауарлық қасиеті Жоғары, орта, төмен
Пайдаланылуы Күнделікті тағам ретінде,(салат ретінде) тұздау, маринадтау
2 – кесте
Қияр түрлерінің негізгі ерекше белгілеріне қарай сипаттамасы
Түрі Сабағы Түйнек Жемісі – жас
тікенек түсі түрі сырты түсі көлемі түсі торы
Тез пісетін түрлері
Алтайлық ерте пісетін 166 қысқа жәй және аралас
сияқты
созыл-
ған ұсақ бүр -
шікті ашық жасыл ұсақ ақ торсыз
Астра -
хандық 136 «-» «-» қара жұмырт
қа тәрізді сопақ жылтыр қара -
немесе
оның
элементі
Муром-
дық 36 «-» «-» «-» қысқа жұмыртқа тәрізді
ғылт сары «-»
Визаниковтік 37 «-» «-» «-» эллипс сияқты созыл-
ған «-» «-» орта
ша «-» «-»
Орташа өсетін түрлері
өспейтін 40 орта күрделі ақ ұзын-
ша жұмыртқа тәрізді Ірі бүршікті жап -жасыл орта
ша ақ – жасыл, ақ тор
сыз
Нежин -
дік 12 ұзын күрделі қара ұзынша сопақ Ірі
се ірі ақ, шұбар, сары Ірі - ұялы
Берли -
зовтін «-» «-» ақ эллипс тәрізді ірі бүршікті
Қиыр шығыстық «-» «-» қара цилин
др тәрізді бүршікті жасыл ірі қоңыр ұсақ ұялы
Кеш пісетін түрлері
Клиндік ұзын күрделі қара және ақ
се ірі ақ, шұбар, сары торсыз
Ленинградтық теплицалық 23 ВИР «-» аралас ақ цилин
дрлік ұсақ бүршікті қабырғалы жап - жасыл өте
сыз
Көп жемісті «-» күрделі қара қоңыр «-» ірі
3 – сурет
Қияр жапырағының ерекше түрлері
1 – жүрек тәрізді бұрышты; 2 – бұрышты
3 – жүрек тәрізді тілімді; 4 – бесжапырақ
4 – сурет
Қиярдың тікенегі
1 – жәй; 2 – аралас; 3 –
5 – сурет
Жемістің сыртқы бейнесі
1 – жұмсақ; 2 – майда; 3 –
6 – сурет
Жемістегі суреттер
І – оның сызықшалары, негізгіфоннан шектеліп тасталған.
7 – сурет
Жемістің түрлері
1 – шар тәріздес; 2 – орақ тәріздес;
8 – саусақ тәріздес; 9 – сопақ цилиндр
8 – сурет
Жемістің көлденең кесіндісі
1 – дөңгелек; 2 – дөңгелектенген; 3 –
9 – сурет
Торлы қияр жемісі
1 – торсыз; 2 – майда торлы элемент;
10 – сурет
Қиярдың түрлері
А – Муромдық қияр; Б – Визаниковтік; 1
Қиярдың іріктемелері. 70 – тей қияр сорты бар.
Астрахандық (тез пісетін, Оңтүстік - Шығыстық), Маргеландық (орташа
Ақ тікенекті түрлер ұзақ уақыт сарғаймайды. Пісуі жеткен
Солтүстік және орта аймақтарда ұсақ бүршікті салаттың түрлері
Неросимый деген ірі бүршікті орташа пісетін түр орта
Ашық топырақта қиярды өсіру. Біздің еліміздің әртүрлі аймақтарында
Түрлері: Тез пісетін Муромдық – 36 өте көп
Ерте пісетін Алтайлық – 166. муромдыққа жақын, бірақ
Орташа пісетін. Неростық – 40 - орташа,
Кеш пісетін жергілікті Нежиндік – орташа кештеу пісетін,
Егуге арналған орындар: қияр топырақ таңдағыш. Сондықтан оны
Қарбыз бен қауынға қарағанда асқабақтың жер үстіңгі мүшелері
Асқабақ – бірүйлі өсімдік. Гүлдері жеке дара, әртүрлі
Қарбыз бен қауын сияқты асқабақ та жылуды талап
3 – кесте
Асқабақтың сорттық белгілері мен ерекшелігі
Өсімдіктің морфологиялық белгілері Сорттық белгілерінің
сипаттамасы
сабағы ұзындығы Ұзындарының ұзындығы 3 м – ден
жапырағы пішіні Домалақ, бүйрек тәрізді, жүрек тәрізді, бес
өлшемі Үлкен жапырақтың пластинкасының ұзындығы 20 см, орташа
сабағы Ұзын сабақ 25 см, орташа – 12
жемісі пішіні Шар тәрізді, эллипс тәрізді, жұмыртқа тәрізді,
өлшемі Диаметрі бойынша өлшенеді. Домалақ пішінінің үлкенінің өлшемі
сыртқы беті Тегіс, кейбіреулері кедр – бұдырлы, әлсіз
сыртқы қабатында торлар мен жырық-
тардың болуы Торлар болмайды, жырықтар болады
Піскен жемісінің қабығындағы суреті Жолақтар, үлкен – кіші
жиі және аз – аздан дақтар
жеміс Түсі:
піспеген жемістің
Ақ, сұр, ашық – жасыл, жасыл, қара –
піскен жемістің
Лимонның түсіндей, апельсиннің түсіндей, қызғылт – сары, қызыл,
Қабығы:
сипаттамасы
Жұмсақ жері бар, тығыз
жырықтары Жіңішке, орташа, жуан
Тұқым қуысының өлшемі Кішкентай (жемісінің ½ бөлігін алып
Асқабақтың іріктемелері.
Асқабақтың үш түрі болады: қатты қабықты (Cucurbita pepol),
Асқабақтың бұл түрінің жапырағының пішіні бүйрек тәрізді, мөлшері
Асханалық – қыстық А – 5 – кеш
Жұпар асқабағы (мускаттық). Жемісі ұзындау, ортасына қарай кішкене
Асқабақтың бұл түрінің сабағы қырлы, жұмсақ, салбырап тұрады.
Қалың немесе қатты қабықты асқабақ.
Бұл асқабақтың піскен кезінде қатты, қалың қабығы болады
Мозолевская 49 және мозолевская 15 – кеш пісетін
11 – сурет
Асқабақтың классификациясы
1 – ірі жемісті; 2 – мускаттық, 3
5 – кабачка; 6 – патиссон; 7 –
Бақша дақылдарының агротехникасы
Бақша дақылдарынан мол өнім алу агротехникалық шараларға байланысты.
Бақша дақылдары жеңіл топырақты жерде жақсы өсіп, мол
Осы қазіргі кезде ауылшаруашылық дақылдары ауыспалы егістік бойынша
Егу алдында тұқымдарды іріктейді, жаман жетілгендерін алып тастап
Борозда дайындалғаннан кейін тұқым себілсе, көктем шыққаннан кейінгі
Қарбыз алғашқы суарылғанда өсімдік түбінен 10 – 15
Жамбыл облысында егілетін қарбызды 9 – 12 рет
Қарбызды суару егістік жердегі борозда аралығындағы топырақтың 1-
Қоректенудің негізгі элементтері – азот, фосфор калий. Осының
Суарылатын аудандарда 1 га жерге 40 – 50
Қарбыздың вегетациясын ұзарту үшін, өнім мол болу үшін
Қарбыздың піскендігін бірнеше белгімен анықтайды. Жеміс түбі және
Алғашқы екі рет жинауды таңдап өткізеді қалған қарбыздарды
Қазақстанның кейбір жерлерін әрдайым тыңайтқышпен тыңайтып тұру керек.
Қауынды 10 см тереңдікке шейін 12 – 15º
Еккенде әр ұяшыққа 5 – 7 ұрықтан салады.
Қарбыз, қауын егілген егістікте күн бұлтты немесе жаңбыр
Бақша дақылдарының екінші, үшінші негізгі жапырағы шыққан кезде
Бақша дақылдары басқа өсімдіктерге қарағанда тамыры арқылы топырақтан
Қарбызға қарағанда ылғалды қауын, қияр көбірек керек етеді.
Бақша дақылдарын суарған кезде су көп жиналса немесе
Бақша дақылдары температураны сезгіш келеді. Жылылық температура 15ºС
Сондай – ақ тұқымдар кешігі себілсе, өнгіштік қабілеті
Қиярдың агротехникасы.
Солтүстік Батыс және Солтүстік – Шығыс аймақтарында (57
Тұқымды әзірлеу. Солтүстік аймақтар үшін, ерте және көп
Егетін жер таңдау. Жақсы микроклимат туғызу үшін және
Егіс. Ерте көктемде жер жыртады. Сүрмелеу алдында 1
Өнімді күту және жинау. Күту 3 – 4
Қиярдың көшетін отырғызу әдісі. Мамыр айының аяғы мен
Көшетті күн жылынғанға қарай отырғызады. Көшет отырғызу сызба
Оңтүстік аймақтағы қияр өсіру әдісі.
Солтүстікке қарағанда қиярды осында өсіру арқылы көп өнім
Егіс. Қияр өсіру үшін біріншіден жылулық көп қажет
Қияр тұқымын жер аудара отырып себеді. Қиярды еккен
Тыңайтқыштар. Қара топырақты емес аудандарда 1 га жерге
қара топырақты емес аудандарда 1 га жерге алшақ
қара топырақты зоналарды – селитра 1 – 1,5
Күтім: топырақтың бетін аударып, арам шөптерін жұлып отырады.
Егінді жинау. Алғашқы тұқым салғанда 2 – 3
Өнімді өндіру: Орталық бөлікте өнімді қаңтардың аяғы ақпанның
Отырғызуы: Қиярды отырғызу үшін алдымен 6 – 8
Күтім: Теплицада қияр сабақтарын шпалерлерге астынан, үстінен байлап
Коровякті сумен 1 : 6 – ға, қиды
Қияр өте көп тыңайтқышты көтере алмайды, сондықтан минерал
Асқабақтың агротехникасы.
Қазіргі кезде ауылшаруашылық өсімдіктері ауыспалы егістік бойынша егіледі.
Борозда дайындалғаннан кейін тұқым себілсе, көктеп шыққаннан кейінгі
Асқабақ алғаш суарылғанда өсімдік түбінен 10 – 15
Асқабақ жақсы өнім беру үшін оған белгілі мөлшерде
Асқабақ сабақтану, гүлдену, алғашқы түйнегінің пайда болу кезінде
Асқабақты суару егістік жердегі борозда арлығындағы топырақтың 1
Бақша дақылдарын өсірудегі экологиялық
Жамбыл облысына: Байзақ, Жамбыл, Жуалы, Қордай, Мерке, Мойынқұм,
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Жамбыл облысының бақша дақылдарының
Қарбыздың негізгі отаны – Африка, қиярдың отаны –
Жамбыл облысында қарбыз, қауын, асқабақ және қияр өсіруге
Жамбыл облысында қарбыздың мына түрлері егіледі: Семейлік, Мрамор,
Бақша егісінен жақсы өнім алудың бірден – бір
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіруде бақша дақылдарын өсірудің ерекше орны
2. Жамбыл облысындағы бақша дақылдарының тәжірибелік жұмысы
. Бақша дақылдарына тәжірибе жүргізу
Жамбыл, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе облыстарында қарбыз су жайылмаларына
Зерттеуші Г.Л.Эснташвили жарықтың қарбыз өсімдігіне әсер етуін тексеру
Кейбір жағдайларда қарбыз, жүгері, күнбағыс сияқты биік өсетін
Қарбыз туысының өзі екі түрге бөлінеді: асханалық қарбыз
Екінші түрге жемдік қарбыздар жатады. Тамыр, жапырақ сабақтары
Басқа өсімдіктер сияқты қарбыздың вегетативтік өсу кезінде де
Бірінші кезең – көктеу. Бұл кезде Қазақстанда егілетін
Бірінші өзгеріс – тұқымның суды өзіне сіңіру кезеңі.
Екінші өзгеріс – тұқым ішіндегі өзгеріс қоректік заттар
Үшінші өзгеріс – тұқым ішіндегі ұрықтары оянып, тиыштық
Екінші кезең – жапырақтану кезеңі деп аталады. Бұл
Үшінші кезең – сабақтану. Бұл кезең кезінде ерте,
Сабақ - өсімдіктің негізгі мүшесі. Бұған жеткізілетін қоректік
Төртінші кезең – гүл түйінінің пайда болуы. Қарбыз
Бесінші кезең – гүлдеуі. Өсімдік жақсы күтілсе, ерте
Алтыншы кезең – түйнектеуі. Қарбыз түйнектеген кезінде сабақ
Жетінші кезең – пісу. Бұл кезде қарбыз өсімдіктерінің
Пайдалануға жарамдылығы жоғары қарбыздар;
Малға жем ретінде берілетіндер;
Тұздауға пайдаланылатындар;
піспей қалған көк және толық өспей қалған бөлімдері.
Қарбыз өнімін арттыру егістік жердің құнарлы, тың болғандығына
Қарбыз түбін бороздалы арық ішіндегі ылғалды бос топырақпен
. Бақша дақылдарының құрамындағы нитраттар мен нитриттер
Нитраттар (NO3) азот қышқылының тұздары болса, нитриттер (NO2)
Бақшалы дақылдардың нитраттарды, нитриттерді сіңіру қабілеттілігінің қарқындылығы топырақтық
Топырақтық – экологиялық факторлар (ылғалдылық, жарық, ауа және
Минералды қоректендірудің балансы да нитраттарды сіңіруге әсерін тигізеді.
Нитраттар меннитриттердің әртүрлі бақшалы дақылдарда жиналуы тұқым қуалағыштық
4 – кесте
Бақша дақылдарында кездесетін нитраттардың мөлшері
Мг \ кг
Бақша дақылдары Құрғақ массаға шаққандағы NO3 мөлшері, мг
Қарбыз 40 – 600
Қауын 40 – 500
Асқабақ 300 – 1300
Кабачок 400 – 700
Қияр 80 – 560
Бақша дақылдарын сақтағанда нитраттар мен нитриттердің мөлшері 30
Төменгі температурада жаңа жиналған жемістерді сақтау нитраттардың түзілуін
Өңделетін топырақта азоттың төмендеуін байқауға болады. Бұл сонда
Азот тыңайтқыштарын пайдалану коэффициенті 40 – 60 %.
Нитраттардың рұқсат етілген концентрациясы ГОСТ – пен белгіленген.
Адам үшін өте қауіпті (кейде өлімге алып келетін)
Адам организміне нитраттардың 70 % бақшалы дақылдар мен
Адамның ішегінде нитраттар екіншілік нитрозоаминдерге дейін тотықсызданады. Олар
Нитрат иондары көп кездесетіндіктен оларды қазіргі кезде сапалық
Сонымен, бақша дақылдарындағы нитрат иондарының мөлшерін азайту үшін
. Тәжірибелік жұмыстың нәтижесі
Тәжірибелік жұмысты қорытындылай келіп, бақша дақылдарын өндірудің маңызы
Бақша егісінен жақсы өнім алудың бірден – бір
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіруде бақша дақылдарын өсірудің айрықша орны
5 – кесте
Жамбыл облысының бақша егісі
Мың га
Аудан 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Байзақ 0,2 0,2 0,13 0,05 0,14 0,34 0,15
Жамбыл 0,16 0,13 0,045 0,036 0,087 0,13 0,11
Жуалы 0,03 0,01 0,01 0,01 0,015 0,04 0,03
Қордай 0,4 0,38 0,25 0,42 0,44 0,59 0,42
Меркі 0,09 0,08 0,06 0,06 0,04 0,11 0,06
Мойынқұм 0,02 0,14 0,08 0,03 0,122 0,15 0,4
Т.Рысқұлов 0,14 0,14 0,08 0,05 0,07 0,09 0,08
Сарысу 0,1 0,07 0,03 0,03 0,03 0,05 0,09
Талас 0,09 0,09 0,07 0,05 0,09 0,42 0,36
Шу 0,05 0,38 0,22 0,25 0,45 1,6 2,9
Барлығы 1,9 1,66 1,05 1,03 1,78 3,55 4,64
Оған тоқталатын болсақ осы он жылда облысымыз бойынша
Әрине осы дақылды өсірудің деңгейі үнемі бірқалыпты ілгері
Егілген егістік дақылдардың көлемі артуымен қатар жыл санап
Жамбыл облысының бақша өнімдерінің мөлшері тонна
6 – кесте
Аудан 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Байзақ 1096 1392 391 245 926 1741 578
Жамбыл 991 974 142 231 316 415 278
Жуалы 195 73 76 72 56 145 33
Қордай 2860 1413 1260 1335 1937 4468 3090
Меркі 487 215 275 348 751 806 121
Мойынқұм 721 464 404 106 499 502 1915
Т.Рысқұлов 956 578 207 78 298 316 241
Сарысу 925 182 384 130 57 398 239
Талас 359 371 245 147 149 802 724
Шу 4299 2335 1299 1483 1793 7006 14481
Барлығы 12889 7934 4683 4175 6782 16599 21700
Шу ауданы болса 4229 тоннадан өткен жылы 48365
Бақша өнімдерін өндіруде өнімнің өзіндік құны басты рөл
Оны келесі кестеден көреміз.
7 – кесте
1997 – 2000 жылдары өндірілген бақша өнімдерінің
орташа өзіндік құны
1 ц \ теңге
Аудан 1997 жыл 1998 жыл 1999 жыл 2000
Байзақ 335 – 31 189 – 16 133
Жамбыл 125 – 19 641 – 85 317
Жуалы 1007 – 02 – –
Қордай 177 – 19 444 – 60
Меркі 585 – 82 214 – 61 132
Мойынқұм 162 – 35 162 – 35 511
Т.Рысқұлов 570 – 03 629 – 61 395
Сарысу 422 – 68 131 – 71 241
Талас 263 – 10 212 – 44 188
Шу 293 – 36 333 – 02 126
Барлығы 314 – 39 333 – 38
Жалпы алғанда талдаудан шығатын қорытынды бақша өнімдерін өндіру
Қорытынды
Қорыта келгенде, бақша дақылдарының ауылшаруашылық маңызы үлкен және
бөлімде бақша дақылдарының ауылшаруашылық маңызы туралы айтылады. Мұнда
бөлімде бақша дақылдарының биологиялық ерекшеліктері туралы жазылған. Мұнда
бөлімде бақша дақылдарының агротехникасы туралы айтылады. Мұнда өсімдіктен
бөлімінде Жамбыл облысындағы егілетін бақша дақылдарына жалпы сипаттама
Екінші бөлімде Жамбыл облысындағы бақша дақылдарының тәжірибелік жұмысына
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіруге бақша дақылдарын өсірудің маңызы зор.
Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе, осы талдаудан шығатын қорытынды
Әдебиеттер
Алманиязов А.А., Абубакиров Т., Әбілов Д. Қазақстанның қауын,
Алманиязов А.А., Әбілов Д. Асқабақ. – Алматы: Қайнар,
Алманиязов А.А., Әбілов Д. Овощ – қарбыз. –
Алманиязов А.А., Әбілов Д. Овощ – қарбыз. –
Әбілов Д. «Бақша өнімдерінің селекциясы». – Алматы: Қайнар,
Әбілов Д. «Ауылшаруашылық өсімдік тұқым сапалығы». – Алматы:
Әбілов Д. Помидор, қияр өсіру. – Алматы: Қайнар,
Белик В.Ф., Советкина В.И., Дерюжкин В.П. «Овощеводство». –
Белик В.Ф. Бахчевые культуры. – Москва: Колос, 1975.55с.
Вересов К.Н., Воронина А.И. «Овощеводство и плодоводство». –
Гуцалюк Т.Г. От арбуза до тыквы. – Алматы:
Жамбыл облысының ауылшаруашылығы 1991 – 2001 жылдарда Тараз
Марков В.И. Овощеводство. – Москва: Колос, 1975.-35с.
Марков В.И. Овощеводство. – Москва: Колос, 1966.-141с.
Русанов Б.Г. Овощеводство /лабораторный практикум/. Москва: Колос,
Сиривля А.Г., Манаков М.Е. Огурцы. – Алматы: Кайнар,
Шмальц Х. Селекция растений. – Москва: Колос, 1973.-87с.
Эренбург П.М., Гуцалюк П. Бахчеводство. – Алматы: Кайнар,
Эренбург П.М., Гуцалюк П. Арбузы, дыни. – Алматы.:
Эдельштейн В.И. Овощеводство. Москва: Издательство сельскохозяйственной литературы, журналов
Юрина О.В. Селекция и семеноводство тыквенных культур. –
3