Қазақстан Республикасының банк жүйесі
Жоспар
Кіріспе
Банк ұғымы
Банк мәні және оның шығу тегі.
Банктің функционалдық мамандануы.
Орталық банктің қызметі мен операциялары.
Коммерциялық банктің активтері және операциялары.
несие формалары мен түрлері.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі.
Ұлттық банк – Қазақстан Республикасының орталық банкі.
Қазақстан республикасының банк жүйесі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Несие ісі – ақшамен сауда-саттық негізінде несиелік операцияларды
Несиелік мекемелер түрлерін, оның ішіндегі банктік мекемелерді қарастырудан
Бүгінгі таңдағы несие жүйесі соңғы жылдары біршама өзгеріске
Банктер өз операцияларын несиелік ресурстарды ірілендіру жағына қарай
Несие жүйесі кең мағынада-бұл несиелік қатынастар, несие формалары
Орталық банк, коммерциялық банктер және маманданған несиелік мекемелер
Банктік қызмет – бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Тарихи даму барысында сегменттелген және әмбебап банктік құрылымдар
Несие жүйесін құрудың негізгі принциптері: елдегі банк ісін
Қазіргі әлемдік несие жүйесі біршама өзгерістерге ұшырады, олар
Банк ұғымы.
Банк мәні және шығу тегі.
«Банк» сөзі « BANCO » деген ағылшын тілінен
Сөйтіп, айырбастаушылар біртіндеп банктерге айналады.
Біздің түсінігімізше, банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың айырбас
Тарихшылардың пікірінше, б.з.д. 2300 жыл бұрын холдиілердің сауда
Алғашқы банктер жинақталған зор ақша байлықтарының қозғалыссыз жатуға
Ежелгі банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар, салым иелеріне
Ағылшын елінде алғашқы акционерлік банк-Ағылшын банкі 1694жылы құрылып,
Анықтамалық басылымдарда банк «ірі несиелік мекеме» ретінде сипатталады.
Ежелгі Римде банк және несие құқының 222222 нормалары
Банктің мәнін ашуға екі жақты тұрғыдан келуге болады:
Банктің мәнін талдағанда оның бастапқы атқарған қызметтерін (валюта
Банктің мәнін басқа институттардан өзара айырмашылығына байланысты қарастырсақ,
Ежельгі Русьте «кәсіпорын» деп қандай да бір іспен
Банктің ерекше кәсіпорын ретінде шығаратын өнімі материалдық өндіріс
Қызмет көрсету аясындағы банктің өнеркәсіптік кәсіпорындардан ерекшелігі оның
Сондай-ақ, банк өнеркәсіптік кәсіпорындардан өзінің эмиссиялау сипатына да
Банкті сауда делдал кәсіпорыны дем болады. Жалпы, банктің
Сонымен, қазіргі түсінікте «банк» - бұл ерекше өнім
«ҚР банктер және банктік қызмет туралы» заңның 1-ші
Банктың функционалдық мамандануы.
1. Орталық банк қызметтері мен операциялары.
Кез келген орталық банктің міндеті – ұлттық ақша
Орталық банктің ең алғашқы қызметі – банкнота шығару.
Орталық банктің ақша-несиелік реттеу қызметі. Экономиканы ақша және
Орталық банктің сыртқы экономикалық қызметі – ол орталық
Орталық банк дүниежүзілік қарыз капиталы нарығы мен алтын
Орталық банктің банктердің банкісі қызметі – ол орталық
Орталық банктің банктердің банкісі ретінде елдің төлем жйесінінң
Орталық банкер қадағалау мен бақылауды негізінен мынадай бағытта
банктік қызмет түрлеріне лицензия беру;
кейбір операция түрлерін (валюталық, бағалы қағаздармен, қымбат металдармен)
банктер берген қаржылық есепті тексеру және талдау;
клиенттерді ревизиялау (тексеру),
міндетті резервтердің нормативін және эконормикалық нормативтердің жүйесін белгілеу,
Орталық банктің үкімет банкісі қызметі. Жоғарыда айтылғандай, капиталын
Орталық банк өз қызметтерін пассив және актив операциялары
Орталық банктің негізгі пассив операцияларына: банкнота эмиссиясы, коммерциялық
Қазіргі кезде шығарылатын банкноталар алтынмен қамтамасыз етілмеген өз
Орталық банктің «банкнота эмиссиясы» деп аталатын пассив операцияларыныңмөлшері
Орталық банктің ақша ресурстарының келесі көзі – коммерциялық
Орталық банктің актив операцияларына негізінен: есеп-несие операциялары, бағалы
Есеп-несие операциялары – есептеу операциясы және мемлекет пен
Қазыналық вексельдерді есептеуді көптеген өркендеген елдерде уақытша кассалық
Кассалық ауытқуды жоюдың келесі әдісі үкіметке бір жылға
Орталық банк әртүрлі мақсатпен бағалы қағаздарға ақша жұмсауы
Біріншіден, көптеген өркендеген елдерде бюджеттің кемшілігін жабу мақсатында
Екіншіден, орталық банктер мемлекеттік облигацияларды банк жүйесін, ақша
2. 2. Коммерциялық банк активтері және қаржылық операциялары.
Банктің активтік операциялары пайда табу мақсатында банктік ресурстарды,
Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтердің көлеміне
Коммерциялық банктің активтерін төмендегідей 4 топқа бөлуге
Касса және оған теңесетін ақшалай қаражаттар;
Бағалы қағаздарға жұмсалған инвестициялар;
Ссудалар,
Банктің ғимараты мен жабдықтары.
Активтердің сапасы олардың өтімділігіне, тәуекел активтердің көлеміне, толық
Өтімділігіне қарай банк активтері төмендегідей топтарға бөлінеді:
жоғары өтімді активтер;
өтімді активтер;
ұзақ мерзімді өтімді активтер.
Жоғары өтімді активтерге мыналар жатады:
кассадағы қолма-қол ақшалар;
орталық банктегі корришоттағы қаражаттар;
мемлекеттік қарыздық міндеттемелеі;
экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше елдер,
ішкі валюталық облигациялық заемдарға салынған қаражаттар.
Кейбір шетлдік әдебиеттерде банк активтерін, олардың өтімділігі мен
1-топ. Алғашқы реттегі резервтер – бұл алынатын салымдарды
- касса;
- орталық банктегі корришоттағы және өзге де шоттардағы
- инкассациялау процесіндегі чектер және өзе де төлем
- басқа да коммерциялық бантерді корришоттағы қаражаттар.
Мұндай активтер банкке табыс әкелмейді, бірақ банктің өтімділігінің
2-топ. Екінші реттегі резервтер – бұл банкке шамалы
- векселдер және өзге де қысқа мерзімді бағалы
- талап етілетін ссудалары (онкольдық)
- бірінші классты қарыз алушыға берілетін ссудалар:
Бұл топтың активтерінің тағайындалуының басты мақсаты – алғашқы
3-топ. Банктік активтердің маңызды бөлігі банктік несиелік потфелі.
4-топ. Бұл топқа инвестициялық портфель жатады. Инвестициялық портфельді
Банктік инвестиция деп пайда табу мақсатында банктің ресурстарын
Банктік инвестиция – табыс немесе пайда алу мақсатында
Банктің инвестициялық саясаты-банк қызметінің тұрақты жұмыс жасауын, нәтижелердің
Банктік инвестиция операциясы бағалы қағаздармен жасалатын оперцияларды сипаттайды.
Қор бағалы қағаздарының көзін екі негізгі топқа бөледі:
мемлекеттік бағалы қағаздар
мемлекеттік емес бағалы қағаздар
Мемлекттік бағалы қағаздарға мыналар кіреді:
-қазыналық вексельдер, орталық билік органдарының қысқа мерзімді міндеттемелерін
-Қазыналық бондар-белгіленген пайыз әкелетін 1 жылдық 5 жылға
- қазыналық міндеттемелер:
- әр түрлі мемлекеттік билік органдарының облигациялық зайымдары.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздарға жататындар:
- акциялар
- кәсіпорындардың, ұйымдардың және банктердің борыштық міндеттемелері.
Осылардың ішінде ең көп кездесетіні акциялар мен облегациялар
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық копиталына үлес
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бағалы қағаздарын өзіндік сипатына қарай
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық операцияларға
Біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада
Ал мемлекеттік емес бағалы қағаздардың өз деңгейінде дамымауына
Сонымен қатар, ҚР-дағы 2-ші деңгейдегі банктер банктік заңдылыққа
ҚР-дағы 2-ші деңгейдегі банктер өздерінің кассалық операцияларын 1999
Осы ережеге сәйкес, касалық операция – бұл құндылықтарды
Касса жұмысын ұйымдастыру, яғни клиенттерге касалық операциялар бойынша
кіріс касасы;
шығыс кассасы,
кіріс-шығыс кассалары;
қайта санау кассалары;
кешкі касса;
сыртқа шығарылатын касса.
Банк кассасына клиенттерден қолма-қол ақшаларды қабылдау және оларды
қолма-қол ақшаны салатындығының хабарламасы;
кіріс кассалық ордер бойынша.
Кассадағы қолма-қол ақшаны өткізу үшін клиент кіріс
Операциондық жұмыскер кіріс кассалық құжаттың дұрыс толтырылғандығын тексереді
Бақылаушы-бухгалтер кассалық құжатты алған соң ондағы операциондық жұмыскердің
Кассир кіріс кассалық құжаттарды тексеріп болғаннан соң клиентті
Қолма-қол ақшаны қабылдағаннан кейін, кассир қабылдаған соманы, кіріс
Егер қолма-қол ақшаны тапсырушының тапсырған сомасы мен кіріс
ақшалай чекпен
шығыс кассалық ордермен
Валюталық операциялардың анықтамасын беруден бұрын «валюта» терминінің мәнін
ҚР-ның «Валюталық реттеу туралы» заңына сәйкес, «валюта-мемлекеттердің заңды
Валюталық операцияларға төмендегілер жатады:
1) Меншік құқығының және өзге де құқықтардың валюталық
2) Валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен ҚР-на әкелу
Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысымен байланысты
1. Ағымдық операцияларға жататындар
- тауарлар, жұмыстар және қызметкерлер үшін төлемнің не
- 120 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және
- салымдар, инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша
- гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар,
- осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
- инвестицияларды жүзеге асыру;
- интеллектуалдық меншік объектілеріне ерекше құқықты толық беруді
- тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не
- 120 күннен асатын мерзімге несиелер беру және
- өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын
- зейнетақа активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша халықаралық
- жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары
Валюталық реттеу-нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, аппараттар
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесімі құрал
Лизинг түрлері. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді:
1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген
Шетел тәжірьиесінде «трастық операциялар» деп клиенттің сенімді тұлғасы
Траст операциясына қатысушылар болып табылады:
1. Траст құрылтайшысы-сенімді меншік иесіне сенім хат арқылы
2. Трастыны иемденуші-траст келісім шартындағы көрсетілген жағдай-ға сәйкес,
3. Бенифициар-траст келісім-шартын өзінің пайдасына жарататын кез келген
2.3 Несие формалары мен түрлері
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Коммерциялық несие – ол тауар өндірушінің басқа тауар
Дегенмен, коммерциялық несиені қолдануда біраз шектеулер бар.Олар:
бұл несиенің көлемі сатылуға тиіс тауарлар қорының көлемімен
бұл несиенің көлемі ел экономикасының жағадайына байланысты өзгереді,
бұл несие тек бір бағытта қозғалыста жүреді: оны
Сонымен, коммерциялық несиенің банктік несиеден басты ерекшелігі –
Банктік несие – ол банкте шоғырланатын қаражат қорынан
Біріншіден, коммерциялық несие тауар түрінде берілсе, ал банктік
Екіншіден, коммерциялық несие мен банктік несие бір-бірінен, субъектілер,
Үшіншіден, коммерциялық несиенің шектеулері банктік несие берумен жойылады,
Төртіншіден, бұл екі несиенің динамикасы да біркелкі емес.
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің
Несиенің негізгі екі формасының-коммерциялық және банктік несиелер -әрқайсысы
Тұтыну несие – ол төлемін кейінге қалдырып тұтыну
Лизинг несиесі – ол тауар түрінде берілетін несие.
Ауыл шаруашылық несиесі – ол ауыл шаруашылығындағы негізгі
Шаруашылықаралық несие – бұрынғы КСРО-да кең қолданылған несие
Шаруашылықаралық несиенің басқа несиелерден айырмашылығы бұл несие субъектілері,
Ипотекалық несие – ол жылжымайтын мүліктерді-жерді, өндірістік
Мемлекеттік несие – ол мемлекет пен жергілікті үкімет
Халықаралық несие – деп мерзімді белгілеу, процент төлеу
3.ҚР Банк жүйесі
3.1 Ұлттық банк – Қазақстан Республикасының Орталық банкі.
ҚР Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан соң КСРО
Ұлттық банк – заңды тұлға, дербес балансы бар,
Қазақстан Ұлттық банкі ҚР заңдарының негізінің өзінің қызметіне
Ұлттық Банктің негізгі қызметі – ұлттық валютаның ішкі
- ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен
- ақша, несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін
- несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын
Ұлттық банктің міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады:
Біріншіден, ҚР-да мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу, яғни Ұлттық
Ұлттық банк өзінің бағалы қағаздарын шығарады, сонымен қатар
Екіншіден, ҚР-да қолданылатын банкнота және монетаны эмисиляциялау. Ұлттық
Үшіншіден, банктердің қызметін атқару. Ол үшін Ұлттық банк
Төртіншіден, үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және
Бесіншіден, банктердің ісін бақылау және қадағалау қызметі. Ол
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және басқа
Алтыншыдан, валюталық реттеу және валюталық бақылау қызметі. Оны
Резиденттер үшін шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы
Жетіншіден, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны
Ұлттық банк өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты;
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады
Резерв капиталы-жарғылық капиталы мөлшерінен тұрады. Таза табысы есебінен
Алтын валюта активтерін қайта бағалау шоты оларды қайта
алтыннан;
банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан, шетелдердегі және республикадағы
ұлттық банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан;
шетел үкіметтері немесе халықаралық қаржы мекемелері шығарып, кепілдік
шетел валютасындағы жай және аударым вексельден;
өтімділігі және қауіпсіздігі қамтамасыз етілген жағдайдағы шетел валютасындағы
ҚР Банк жүйесі
Қазақстанның банк жүйесі.
Қазақстанның Ұлттық эканомикасының стратегиялық бағаты ретіндегі экономикалық өсу
Ұлттық банк жүйесінің азғана, онжылдық қалыптасу тәжірбиесімен салыстырғанда,
Қазіргі кезеңде отандық банкілер бәсеке қабілеттілігінің төмендегі салдарының
Шетел банкілері жоғары тиімділігінің шешуші факторына қаржылық қызмет
Жоғарғы табысты, бірақ қысқа мерзімді «алыпсатарлық» операцияларға күш
Тұтастай алғанда, Қазақстандық банкілер қызметінің төмен өтімділік, активтердің
Алайда, қолайсыз жағадйларға қарамастан, Қазақстан ең ауқымды қаржы
Қазақстан банкілерін шартты түрде төрт топқа бөлуге блады:
1-топ – активтер сомасы 551 млн АҚШ долларының
2-топ – активтер соммасы 52 млн АҚШ долларының
3-топ – активтер соммасы 23 млн доллардан 43
4-топ – капиталдандыру деңгейі тіпті 2 млрд теңгегеде
20-дан астам банктік 1 млрд теңгеден аспайтын жарғылық
Қазақстан банкілерінің активті шамамен алғанда, әлемдік банктер активінен
Екі ірі деген Қазақстан банкілері аса ірі әлемдік
Отандық банкі жүйесіне қолдау көрсету отандық тауар өндірушілерге
Бұл саладағы қарама – қайшылықтар мен проблемаларды шешудің
Болашақта отандық банк жүйесі банк капиталын ірілендіру және
Банкаралық рынокта қымбатқа түсетін қарыз алудан өзіміздің қаржыландыру
«Капиталдандыру» өнеркәсібі дамыған ірі аймақтарда ғана емес, сонымен
Тұтастай алғанда банк жүйесі тұрақты даму үшін екінші
Банктерді ірілендіру саясатын жүргізуден келетін ең елеулі пайдалардың
Қорытынды
Банктік операциялардың дамуында ерекше рөлді ақпарат пен коммуникацияның