ЖОСПАР
Кіріспе 2
1-тарау. Ғылыми-техникалық саясат 4
1.1 Ғылыми-техникалық саясаттың теориялық, методологиялық негіздері 4
1.2 Мемлекет саясатындағы ғылыми-техникалық саясаттың ролі 9
2-тарау. Ғылыми-техникалық прогрестегі мемлекеттің ролі 25
2.1 Қазақстан Республикасындағы ғылыми-техникалық саясаттың жүргізілу жолдары 25
2.2 Дүниежүзіндегі ғылыми-техникалық прогрестегі негізгі тенденциялар 26
Қорытынды орнына: (ақпараттық технологиялар) немесе Фордизмнен гейтизмге 28
Сілтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Жиырма бірінші ғасырда кез-келген мемлекеттің дамуында ғылым мен
Нарықтық экономика арқылы дамуды алдына мақсат етіп қойған
Ғылыми-техникалық саясат тақырыбы қазіргі күні Қазақстанда тың әрі
Аталмыш мәселені зерттеп жүрген Ресей ғалымдары мен
Ғылыми–техникалық саясат пен оның Қазақстанда жүзеге асуына қатысты
Қазіргі күні бұл тақырыптың отандық ғалымдардың зерттеу обьектісіне
Курстық жұмыстың басты мақсаты – Қазақстандағы ғылыми-техникалық саясаттың
Жұмыста ғылыми-техникалық саясатты нәтижелі түрде жүзеге асырған мемлекеттердің
– бүгінгі Қазақстандағы ғылыми-техникалық саясаттың мәнін ашу;
– ғылыми техникалық саясаттың ерекшеліктерін көрсету;
– Қазақстандағы ғылыми-техникалық саясатты жетілдіру жолдарын
Курстық жұмысты жазу барысында жүйелік, салыстырмалы әдістер пайдаланылды.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспе, 2 бөлімнен, қорытындыдан және
Алғашқы бөлім “Ғылыми-техникалық саясаттың теориялық-методологиялық негіздеріне” арналған. Онда
Екінші бөлімде “Қазақстан Республикасындағы ғылыми-техникалық саясаттың жүргізілу жолдары”
Жұмыстың мазмұны мен көтерген мәселесі бұл тақырыпты аша
1-тарау. Ғылыми-техникалық саясат
1.1 Ғылыми-техникалық саясаттың теориялық, методологиялық негіздері
Мемлекеттің өндіріс күштерін жетілдіру мен әлеуметтік- экономикалық дамуында
Кеңестік кезеңде “КСРО-ның ғылыми-техникалық саясаты” деген атпен негізгі
1971-1975 жылдардағы халықтық өнеркәсіптің дамуы туралы А. Н.
Көптеген зерттеушілерді қызықтырған бұл термин біраз әдебиет
Алайда, ғылыми-техникалық саясат туралы зерттеулер күткен нәтижені бермеді.
Ғылыми- техникалық саясат түсінігіне алғашқылардың бірі болып А.
Бірақ, бұл екі анықтама да ғылыми-техникалық саясат мәнін
Жоғарыдағы анықтамалар ғылыми-техникалық саясатты тек қана ғылыми-техникалық төңкеріс
Бұл анықтама ғылыми-техникалық саясаттың мәнін толықтай көрсетуге тырысқан
Жоғарыдағы анықтаманың үлгісі ретінде бірнеше уақыт бұрын берілген
Алайда, бүгінгі ғылым саласында ғылыми-техникалық саясатқа байланысты берілген
Дегенмен, жоғарыдағы авторлардың берген анықтамаларын салыстыра отырып, мынадай
Кейбір авторлар өздерінің кезекті жұмыстарында ғылыми-техникалық саясатқа тар
Ғылыми-техникалық саясат жиынтығы мемлекеттің өндіріс кешенінен оның бөлімдерінің
Көптеген зерттеушілер ғылыми-техникалық саясат ғылыми-техникалық прогрестің басым бағыттарын,
мақсаттарды ғылыми-техникалық саясаттың бағыттарына емес олардың мақсат міндеттерімен
ғылыми-техникалық потенциал мен өндіріс жағдайын талдау және баға
ғылыми-техникалық прогрестің потенциалдық қорын талдау және бағалау;
ғылыми-техникалық және құрылымдық-инвестициялық саясаттың және олардың халық шаруашылығының
аймақтардың, кешендердің, халық шаруашылығының ғылыми-техникалық дамуының тепе-тең нұсқаларын
Авторлардың мұндай көзқарастары олардың ғылыми-техникалық саясатқа берген анықтамаларын
“Мемлекеттің анықталған ғылыми-техникалық бағдарламаларының, халық шаруашылығының ғылыми-техникалық дамуының
Ғылыми-техникалық саясаттың негізгі мазмұнына мыналар кіреді:
өмірде бар ғылыми-техникалық деңгейдің әлемдік және теориялық негізге
ғылымның материалдық-техникалық базасының дамуы үшін ресурстарды бөлу және
өндіріс аппараттарының және технологиялардың, техниканың дамуының басты тенденциялары;
жоғары деңгейдегі мамандарға өз шеберліктерін жетілдіруге деген мүмкіндік
қоғамдық өндірісте және тұтынудағы құрылымдық алға жылжу;
пайда болған экологиялық проблемаларды шешудің жолдары;
жоспарланған шаралардың әлеуметтік-экономикалық нәтижесі;
ғылыми-техникалық бағдарламалардың тізімі;(4)
Бір аңғаратын жайт, ғылымның өндірістен бөлектенуі, оның ғылыми-техникалық
Техникалық саясат ғылыми-техникалық саясаттың бір бөлігі ретінде сапасы
“Ғылыми-техникалық саясат” түсінігінің күрделілігі жайында шетел ғалымдары да
Төмендегі анықтамада батыс елдеріндегі ғылыми-техникалық саясаттың мазмұнына тоқталған.
Ғылыми-техникалық саясат қоғамда жүргізілетін басқа да саясаттармен тікелей
құрылымдық саясат, ғылыми-техникалық саясат тек қана халық шаруашылығының
инвестициялық саясатпен байланыс, инвестициялық саясат ғылымның жетістіктерін өндіріске
Инновациялық саясат. Ескірген қорларды жаңарту инновациялық саясаттың басты
Өз кезегінде ғылыми-техникалық саясаттың міндеттеріне мыналар кіреді:
елдің саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуына ғылыми-техникалық бағдар жасау, бағыт
маңызды ғылыми-техникалық бағыттарды таңдау және негізгі зерттеулердің басым
ғылыми-техникалық потенциалды жүйе ретінде қарастырып, олардың сапалы, санды
ғылыми-техникалық қызметтің экономикамен тұтас жүйе арқылы ұйымдасуын, жоспарлануын,
Ғылыми-техникалық саясаттың қалыптасуын, жұмыс істеуін талдай отырып оның
Екінші, қызметтік аясы ғылыми-техникалық саясаттың ғылым және ғылыми
Үшінші, қызметтік аясы ғылыми-техникалық саясатта арнайы ұйымдар мен
Ғылыми техникалық саясаттың төртінші қызметтік аясына ғылыми жаңалықтарды
Сонымен, ғылыми-техникалық саясаттың мәнін ашуда мынадай қорытындыға келуге
1.2 Мемлекет саясатындағы ғылыми-техникалық саясаттың ролі
Бүгінгі күні ғылыми-техникалық саясаттың обьектісі ретінде ғылыми-техникалық төңкерісті-ғылым-өндіріс-тұтынуды
Қай мемлекетті алып қарасақ та, олардың саясаттарында ғылыми-техникалық
ірі ғылыми-техникалық жобаларды іске асыруда өтпелі уақытта
мемлекеттің үйлестірушілік қызметін керек ететін және технологиялық жүйелердің
ірі зерттеулерді ұйымдастыру және оларды қоғамның денсаулық сақтау,
Ғылыми-техникалық саясаттың басты ерекшелігі, оның әрдайым мемлекет назарында
Ұзақ уақыт пен жағдайды, жалпыұлттық негізде ұйымдастыруды талап
Екіншіден, қазіргі уақытта әлемде үстемдік құрушы мемлекеттер технологиялық
Ғылыми-техникалық саясат мақсаттары шығармашылық бастауының көтерілуі, еңбек қызметінің
Ғылыми-техникалық прогрестің маңызды қызметтеріне негізінен ауыр және зиянды
Аэрокосмостық техниканы, жаңа өнім өндіруде, электроникада жаңа технологияны
Ғылыми-техникалық саясатті жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін
Ғылыми-техникалық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
– жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз керісінше керісінше
– елдің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға
өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни технологиялық
әр аймаққа икемделген аз күш жұмсалатын өндіріс орындарын
Ғылыми-техникалық саясаттың негізгі принциптерін қалыптастыруда қоғамның әлеуметтік-экономикалық мақсаттары
ғылыми-техникалық саясаттың экономикалық-әлеуметтік бағыты;
әлеуметтік-экономикалық тиімділікті қамтамасыз ететін ғылыми-техникалық дамудың бағыттарын таңдап
ғылым мен техниканың басым бағыттарын іске асыру үшін
ғылым-өндіріс-тұтыну жүйесіндегі халықаралық еңбек бөлінісінің обьективті үрдістерін көрсету
осы жүйені қолданысқа енгізіп қалыптастыру үшін қажетті динамиканың
Мемлекеттің ғылыми-техникалық саясаттың принциптерін дайындау кезеңінде мынадай аспектілерді
Жаңа шаруашылық жағдайында ғылыми-техникалық саясатты қалыптастыру мен іске
Ғылыми-техникалық саясат бірлігі жаңа шаруашылық механизмін қалыптастыруда және
Орталықтандырудың жоғары деңгейде болуы жаңа жағдайда әкімшілік пен
“Алға жылжу” бағытын ұстанатын ғылыми-техникалық прогресс болашақта дәстүрлі
Ғылыми-техникалық саясаттағы мемлекет ролінің жоғары екендігі айқын. Мемлекеттердің
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ғылыми ресурстарды пайдалануды ұйымдастыру
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін “қырғи-қабақ” соғыс жағдайында ғылым
Күншығыс елінен басқа да азиялық мемлекеттер ғылыми-техникалық прогреске
“Сынь-Хуань” компаниясының озық тәжірибесін пайдалана отырып Қытай үкіметі
”Экономикалық және технологиялық даму аймақтарында” 43 мың адам
Пекиндегі жаңа технологияларды жетілдіру тәжірибелік аймағында ғылым мен
Қытайдың Шэньянь қаласында орналасқан “Няньху” технопаркінде 600–ге
Қытайда 1988 жылы қабылданған жалпымемлекеттік ғылыми-техникалық “Алау” бағдарламасында
Қытайда ғылыми-техникалық прогресті жетілдіру үшін қорғаныс өнеркәсібі кешенінің
Ғылыми-техникалық дамуда оңтүстік шығыс азия елдері де үлкен
Тайваньда үкімет қаржысына Синчу Индустриалды паркі салынған болатын.
Тайвань аралында жаңа бағытағы жоғары технологияларды жасап шығарумен
Тайваньда мемлекеттік өндірістік технологиялар институты жұмыс істеп келеді.
Жапония сияқты Азия аймағында ғылыми-техникалық дамуда үлкен жетістікке
Корея үкіметі ғылыми-зерттеу орталықтарына бөлінетін қаржыны 2 пайызға
Бұл елде алпысыншы жылдардың өзінде ғана күншығыс елінің
Корея үкіметі өндірістік технологияларды дамытуда елеулі орынға ие
Үкімет елдегі ірі компанияларға өз аумағында кем дегенде
Бұл шаралардың барлығы дерлік Кореяда өзін толықтай ақтаған
Мұнымен қатар телекоммуникациялар мен электр энергиясын шығаратын мемлекеттік
Корея ғылым мен техника саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа үлкен
1982 жылдан бастап Корея үкіметі шетелдік технологияларға тәуелділікті
Зор әлеует пен қаржыны электронды, электротехникалық, автомоблиь жасау,
Осы елдің үкіметі ұсынған Кореяны 2000 жылға дейін
Бүкіл мемлекеттің аумағында ғылым мен техниканы жүйелі түрде
Оңтүстік Кореяда ғылым және техника министрлігі құрылған. Бұл
Соңғы жылдары зерттеулердің стратегиялық жоспарын жасау және оны
1973 жылы Кореяда “Инженерлік қызметті дамыту туралы” заң
Кең ауқымда шағын және орташа кәсіпорындарға ғылыми-техникалық тұрғыда
Кореяда ғылым мен техниканың дамуы үшін оған деген
ұлттық ғылым мұражайында көрмелер ұйымдастыру;
ғылыми фильмдердің фильмотекасын жасау;
ғылыми-техникалық кітаптарды басып шығару;
студенттер мен арнайы дайындықты қажет етпейтін жұмысшыларға лекция
отандық ғылымның жетістіктерін паш ететін көрмелер ұйымдастыру мен
фермерлер мен балықшыларға техникалық мәселелер бойынша ақыл-кеңес беру;
Кореяда жасалған компьютерлер арасында жарыс өткізу;
“Кореяның жас астронавтары” ұйымын құру;
бұқаралық ақпарат құралдары қызметін жан-жақты ету;
Даедук қаласында мұражай құру идеясы Кореядағы ғылыми-техникалық саясатты
Жапониядағы “Никкэй” зерттеу орталығының сауалнамаға жауап берген жапон
Ғылыми-техникалық саясаттың позитивті жақтарының біріне оның адам ресурстарын
Жапония және өндірісі дамыған басқа да елдердің экономикалық
Ғылыми-техникалық прогресс Жапон экономикасы дамуының негізгі факторы болып
Күншығыс елінің экономикасы дамыған елдер арасында жоғары технологиялар
Елдің ғылыми-техникалық тұрғыда жедел дамуының себебін көптеген зерттеушілер
Біріншіден – коммерциялық импортқа заңдық қадағалау орнату. 1960
Екіншіден – импорттық техноогияға салынатын салықты жеңілдету. Бұның
Үшіншіден – сыртқы сауда бойынша Комиссия мен халықаралық
Төртіншіден – импорттық технологияларға жанама ықпал ететін қаржылық
Отыз жыл ішінде күншығыс елі шетел технологияларын сатып
Шетел жетістіктері көбіне “жапондандырылады” және бұл олардың өндірістік
Өздерінің экономикалық дамуында әлемдік ғылыми-техникалық төңкеріске
–новаторлық идеялардың жеткілікті болуын қамтамасыз ету, жұмыс
–ақпараттық ресурстардың, несиелік және қаржылық өлшемдердің венчурлық
– инвестициялық саясат және салық арқылы мемлекеттік реттеуде
Осы міндеттерді жүзеге асыру және олардың өзара бірлігі
Ғалымдардың ойынша мұндай көзқарас таза нарықтық немес мемлекеттік
Бұл жағдайлар экономикалық жағынан дамыған елдердің барлығына
Импорттық саясаттың орнына өз зерттеулерін дамыту стратегиясы жетпісінші
Жапон ғылыми-техникалық саясатында бұл шетел ғалымдары ашқан жаңалықтарды
Бұл елде технопарктерде және елді барлық аймағында жаңа
Мемлекеттің тағы бір ғылыми-техникалық потенциалын кәсіби білімнің сыртқы
Технологиялық экспорттың импорт төлем төлеудің қатынасы бойынша түсім
Егер ғалымдар мен инженерлердің саны бойынша әлемде АҚШ
АҚШ пен Жапонияда басқа мамандықтарға қарағанда ғалымдардың жалақысы
1992 жылы әртүрлі мемлекеттердің ішкі өнім өндіруіндегі ғылымға
Германия 2,8
Израиль 3,5
АҚШ 2,8
Швейцария 2,8
Швеция 2,8
Жапония 3,0
Ресей 0,57
Қазақстан 0,8
Әр мемлекеттің саясатындағы ғылыми-техникалық саясаттың қаншалықты маңызды орынға
Экономика мен ғылыми-техникалық саясаттың өзара кірігу үрдісі келешекте
Қазірде осындай үрдістердің куәсі болып тұрған Қазақстанның алдында
2-тарау. Ғылыми-техникалық прогрестегі мемлекеттің ролі
2.1 Қазақстан Республикасындағы ғылыми-техникалық саясаттың жүргізілу жолдары
Ғылыми-техникалық даму мен оның өнімдерінің өндіріске ендірілуі
Қазақстанда ғылыми-техникалық саясат пен ұлттық экономиканың өзара байланыстылығы
«…мынадай өзекті проблемаларды шешуге – мемлекеттік бастауларды нығайтуға,
Қазақстанның өндірісін дамытып, оны бәсекеге қабілетті етіп құру
1993 жылғы кезеңде өндірістегі негізгі қорлардың ескіруі
Салалар Ескіру (( көрсеткіш)
Химия және мұнайхимия өнеркәсібі 36
Қара металлургия 33
Түсті металлургия 29
Электроэнергетика 29
Құрылыс материалдарын жасау 46
Жеңіл өнеркәсіп 50
Азық-түлік өндірісі 60
Ғылыми-техникалық прогресс пен оның жетістіктерін пайдаланудың баламасы жоқ.
Ғылыми-техникалық саясатты жүзеге асырудағы басты үш бағыт Қазақстанда
– пайда табуды мақсат етіп қоймайтын ұйымадар
- ғылыми-техникалық зерттеулерге қаржы салатын жекеменшік сектордың бұл
- мемлекеттік ғылыми-зерттеу мекемелерін қаржыландыруды күшейту;
Ғылыми техникалық дамудың көшбасшыларының бірі ретінде танылған АҚШ-тағы
–ғылыми зерттеулер мен тәжірибе-конструкторлық жұмыстар бағдарламаларының ресурстарын бөлу
–ендірілген жаңалықты жан-жақты ынталандыру ;
–ғылыми-техникалық жаңалықтарды енгізуге тұтынушылардың даяр, әзір тұруы үшін
–академиялық еркіндік, зерттеу тақырыптарын таңдаудағы ғылыми қоғамдастықтар дербестігі;
–меншік түрлерінің саналуандылығы негізінде ғылыми-техникалық меншікті ұйымдастыру түрлерінің
–ғылыми-техникалық қызметті жан-жақты жетілдірілген заңмен қамтамасыз етіп отыру;
Жоғарыда АҚШ-тың мысалында ғылым мен техника жетістіктерінің нарықта
2.2 Дүниежүзіндегі ғылыми-техникалық прогрестегі негізгі тенденциялар
1998 –2010 жылдар аралығында ғылым мен техниканың дамуы
Болжамда ғылымның келешекте дамуына болжам жасалған.
–1999 жыл. Адам ағзасының өзге мүшелерді қабылдамауына қарсы
2001 жыл. Жапонияда Америка мен Европадағыдай жүрек бауыр,
2003 жыл. Адамның иммунитет жетіспеушілігі ауруын емдейтін вакцина
2004 жыл. Диабетпен ауырғандарды құтқаратын инсулинді таблеткаларды қолдану
2005 жыл. Бүйрек орнына жасанды аппарат қоюға жағдай
2006 жыл. СПИД-ті емдеудің тиімді әдісі пайда болады.
2007 жыл. Рак клеткаларын емдейтін және оны анықтауға
2010 жыл. Адамның ДНК-ның барлық құпиялары ашылады. Адам
Бұл жапон ғылыми-зерттеу ұйымдарымен жасалған ұзақ мерзімді болжамның
Жапондық ғалымдардың онкология, мехонотроника, биотехнология және биология, космостық
Қорытынды орнына: (ақпараттық технологиялар) немесе Фордизмнен гейтизмге
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар келешекте ең маңызды факторлар
Еңбекпен қамтамасыз ету бойынша үкіметтік схемаларды көпшілігінің жұмыс
Шынымен де, күні кеше ғана Фордизм көтеріліс толқынында
- жұмыс істеуге мүмкіндігі бар басым көпшіліктің әрқайсысында
- басым көпшіліктің әрқайсысында "ақылға сияр" еңбек ақысы
Аурулар мен дендері толық жетілмеген жандардың қамқорлығына, зейнетақылар
Жұмыс жасайтындар мен кәсіподақтар үнемі және табысты түрде
Кейінірек, тұтынушылық бүгінгі күнде бізбен негізгі қажеттіліктер деп
Осы жарқын отыз жыл, шынымен де, біздің артымызда
Сілтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Фонотова А.Г. Блохин А.А. «Научно-техническая политика:
Муханова Е. «Единая научно-техническая политика; вопросы
бұл да сонда 19- бет
Фонотова А.Г. Блохин А.А. «Научно-техническая политика: проблемы
Макеев В.К. «Научно-техническая политика в современных условиях» //Текстильная
бұл да сонда 22- бет
Решетова Т. «Основные аспекты научно-технической политики на
Муханова Е. «Единая научно-техническая политика: вопросы формирования и
бұл да сонда 15-бет.
Фонотова А. Г. Блохин А.А. «Научно-техническая политика:проблемы формирования
Андрианов В. «Научно-промышленные парки ведут человечество в
Овчинников В. «Четвертый полюс роста. Формирование
Тараков А. «Синьцзянское ускорение» //»Азия–ЭЖ», 1997 ж. 3
Закиева Ж. «Казахстан–Юго-Восточная Азия» //»Казахстан –экономика и жизнь»
бұл да сонда 52 бет.
Симония Н. «Уроки китайских и южнокорейских реформ» ,//»Свободная
«Корейская экономика». Банк Кореи, 1994 ж. шілде, 13-бет
Андрианов В. «роль государства в формировании рыночной модели
Андрианов В. «Удивительный прогресс стран с переходной экономикой,
бұл да сонда 23-бет.
Симония Н. «Уроки китайских и южнокорейских реформ». //»Свободная
Жуков С. «Роль государства в сотворении «южнокорейского чуда»
Примаков Е. «Япония–проблемы научно-технического прогресса» Москва, «Наука» 1994
Костюк В. «Информационные процесы в постиндустриальном мире» //»Общественные
Иванов А. «Распадется ли железный треугольник?» //»Япония
бұл да сонда 12- бет.
Франклин А. Линдсей «Перестройка промышленности: американский опыт». //»Деловой
Моритани Масантри «Современная технология и экономическое развитие Японии»,
Н. Назарбаев «Қазақстанның болашағы–қоғамның идеялық бірлігінде» Алматы, «Кітап»
1