Көне түркі тілі мен
Жоспар:
Кіріспе
І-бөлім. Көне түркі тілі
1.1. Ескерткіштердегі сөз тұлғасы.
1.2 Көне түркі тіліндегі
1.3 Орхон-Енисей жазбаларындағы көптік
1.4 Сөздердің тәуелдену мен
ІІ-бөлім. Көне түркі тілі
2.1 Ескерткіштердегі сөйлемнің мағынасына
2.2 Сөздердің байланысуы.
2.3 Сөйлем мүшелеріндегі сәйкестіктер.
2.4 Көне түркі тіліндегң
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Ғылыми жұмыстың мақсаты мен
Жұмыстың негізгі мақсаты қазақ
Кіріспе
Әлемдегі халықтар секілді түркі
1. Алтай дәуірі
2. Хун дәуірі (б.з.б,
3. Көне түркі дәуірі
4. Орта дәуірі (X
5. Жаңа дәуірі (ХV-ХХ
6. Ең жаңа дәуір
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерін жазылу
Көне түркі жазба ескерткіштерінің
XVIII ғ. I жартысында
Орыс География қоғамының Шығыс-Сібір
Көне түркі жазба ескерткіштернің
Көне түркі жазуларын, зерттеуге
Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріне арнап
Енисей жазуының нұсқалары осы
Көне түркі жазба ескерткіштерінің
Орхон-Енисей ескерткіштерін тарихшылар: «тарихи
Орхон-Енисей жазуы географиялық, тілдік
1. Енисей ескерткіштері
2. Талас ескерткіштері
3. Орхон ескерткіштері
Енисей ескерткіштері көлемі жағынан
Зерттеушілердің шамаларынша, Талас ескерткіштерін
Талас жазу ескерткіштері қатарына
Талас өзені бойындағы Айыртам-Ой
Орхон ескерткіштері қатарына VII
ІІ-Бөлім.
Көне түркі тілі мен
Көне түркі тілдерінің грамматикалық
Ескерткіштегі сөздер құрамына қарай
1. Түбір сөздер ескерткіштердегі
І. Тек жалғыз дауыстылардан
II. Дауысты - дауыссыз
III. Дауыссыз-дауысты дыбыс: С-У:
IV. С-УС: бен-мен, суб-су,
V. У-С-С: алп-батр, елт-жүргіз,
VI. У-С-У: апа-апа, ұна-ұнау,
VII. С-У-С-С: қорқ-қорық, санч-шаныш,
VIII. У-С-У-С: есір-тұтқын, оғул-ұл,
IX. У-С-С-У: алты-алты, едгү-әйгілі,
X. С-У-С-У: кісі-кісі, иеме-және,
XI. У-С-С-У-С: іңгек-сиыр, алтун-алтын
XII. С-У-С-У-С: будан-халық, қаған-қаған,
2. Туынды сөз.
3. Қос сөздер. Көне
4. Бірріккен сөздер. Ескерткіште
5. Күрделі сөздер. Оларға
Жазба нұсқалардағы сөздер мағыналық,
Зат есім, сын есім,
Зат есімге ескерткіштердегі заттың
Ал зат есімдер өздерінің
Қазіргі қазақ әдеби тіліндегідей
Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріндегі сын
Ескерткіштердегі сан есімдердің өзіне
Ескерткіштер тіліндегі сан есімдер
Олар: 1. Есептік сан
2. Реттік сан есімдер.
3. Бөлшектік сан сеім.
4. Жинақтық сан есімдер.
5. Аралас сан есімдер.
Аралас сан есімдер туралы
6. Болжамды сан есім.
Жіктеу есімдігіне мен, сен,
Сілтеу есімдіктеріне бұл, осы,
Қазақ тіліндегі сілтеу есімдіктері
Сұрау есімдіктері мыналар: кім?
«Қазақ тілінде өздік есімдікте
Белгісіздік есімдіктердің жасалуына бір,
Болымсыздық есімдіктер негізінде еш
Етістік - ескерткіштегі ең
Етістіктер іс-әрекеттің жүзеге асу
Ескерткіштердегі іс-әрекеттің орындалуын білдіретін
Мәтіндегі етістіктер мағынасына және
Сабақты етістік. Ескерткіштер тілінде
Салт етістік. Ескерткіштерде табыс
Қазіргі қазақ әдеби тіліндегідей
Сонымен қатар көне түркі
Бұйрық рай. Ескерткіштерде бұйрық
Қалау рай. Ескерткіштерде қалау
Алайда ескерткіште мұндай сөздер
Ескерткіштегі есімшелер де, көсемшелер
Осы шағы -тачы, -течі,
Есімшенің келер шағы -ур,
Өткен шағы -мыс, -міс,
Ескеркіште көсемше негізгі етістігі
Бір айта кететін жайт
Сонымен қатар ескерткіштегі етістіктер
Ескерткіште үстеулер морфологиялық құрылысына
Туынды үстеулер -ра, -ре
Үстеулер мағынасына қарай: мезгілдік
Көне түркі тіліндегі шылаулардың
Шылау сөз табының ұқсастығын
Көне түркі тілінде қазіргі
Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріндегі зат
Қазіргі заманғы түркі тілдері
Орхон-Енисей жазбалараның тілінде де
Көптік мағына беретін қосымшалардың
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінде көптік
1) Ру, тайпа, халық
2) Лексикалық мағынасының өзінде
3) Дараланып санауға келмейтін
4) -лығ, -ліг (лық,
Орхон-Енисей ескерткіштері тілінде көпті
1. Зат есімнің алдына
2. Зат есімдердің алдында
3. Ескерткіштердегі кейбір қос
Сөздердің тәуелдену жүйесі. Заттар
І-жақ, жекеше: -м, -ым,
-міз, -ымыз, -іміз: қанымыз
ІІ-жақ, жекеше: -ың, -ің:
ІІІ-жақ, -ы, -і, -сы:
Септеу жүйесі. Көне түркі
Ол дұрыс пікір емес.
сирек кездеседі. Сондай-ақ көне
Бұл тұлғаның осындай ерекшелігі
Ілік септіктің тұлғасы -ң,
Қазіргі тілде кейде ілік
Ауылдық, жер, қалалық совст,
Кең йердекі қағанлығ будунқа
Табыс септік көрсеткіші екі
Қазіргі қазақ әдеби тілінде
Табыс септіктің қолданылуын әңгімелегенде
Қазіргі түркологияда табыс септіктің
Барыс септік тұлғасы: -қа,
- ғару қосымшасы нақ
Жатыс септік тұлғасы: -да,
Тоңа тігін йоғынта -
Шығыс септік жалғауының негізгі
Қазіргі қазақ тілінде шығыс
Әрине, ондай ұқсастық бұл
П - Бөлім.
Тіл білімінде грамматиканың негізгі
Орхон- Енисей жазба ескерткіштерінің
Көне түркі тілінде кездесетін
Орхон-Енисей жазбаларында кездесетін хабарлы
Ескерткіштер тілінде сұраулы сөйлемдер
Көне түркі тіліндегі сұраулы
Орхон-Енисей жазба нұсқалары тілінде
Міне, сөйлемнің мағынасы мен
Көне түркі тіліндегі сөздер
Олар бір-бірімен мағына жағынан
Салаласа тіркесу. Сөздердің бір-бірімен
Сабақтас тіркес. Ескерткіш тілінде
Біз жоғарыда ескерткіштердегі сөздердің
Қазақ тілінде сөздердің байланысу
Қиысу - бастауыш пен
Көне түркі жазба ескерткіштерінде
Меңгеріле байланысатын етістікті сөз
а) табыс жалғаулы сөз
ә) Барыс жалғаулы сөз
б) Жатыс жалғаулы сөз
в) Шығыс жалғаулы сөз
г) Кемектес жалғаулы сөз
Бірле көмектес жалғауымен қатар
д) Шылау сөзді тіркестер:
Көне түркі тілінде матасу
Бірінші топтағы сөз тіркестері:
Екінші топтағы сөздердің бірінші
Үшінші топта тәуелдік жалғаулы
Ескерткіштегі ілік септікте тұрған
Қабысу. Ескерткіштердегі сөздер бір-бірімен
Жанасу. Мұнда пысықтауыштар етістіктен
Көне түркі тіліндегі сөйлем
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінде бастауыш
а) Ескерткіштердегі бастауыштар төмендегідей
о) Атауда тұрған есімдіктер
б) Атау күйіндегі тәуелдік
Ескерткіштер тіліндегі баяндауыш істің,
Баяндауыш болатын сөздер кейде
Тұрлаусыз мүшелердің өзіндік сәйкестіктері
Толықтауыштар мағынасына, синтаксистік қызметі
Көне түркі тіліндегі табыс
Олардың ашық және жасырын
Ескерткіштерде анықтауыш сөйлемнің есімнен
Мәтіндегі пысықтауыш мүше болатын
Ескерткіштерде қимыл-сын пысықтауыштар кесемшелер
Ал, мезгіл пысықтауыштар мезгіл
Себеп пысықтауыштар әдетте барыс,
Ал, мекен пысықтауыштар істің,
Сонымен қатар, Көне түркі
Біз соғыстық, шаныштық.
Көне түркі тілінде де
Енді жай сөйлемге толығырақ
Бастауыш пен баяндауыштан басқа
Ескерткіштерде атаулы сөйлемде кездесіп
Сонымен бірге, ескерткіштердегі жай
Ғасырлар бойы дамып, қалыптасып
Адам баласының басында қандай
Көне түркі тілінде күрделі
Салалас құрмаласқа енген жай
Жазба нұсқаулардағы сабақтас құрмалас
Ескерткіштердегі сабақтас құрмалас сөйлемдер
Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлем.
2. Себеп бағыныңқылы сабақтас
3. Мақсат бағыныңқылы сабақтас
4. Шартты бағыныңқылы сабақтас
5. Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас
Ескерткіштерде сыңарлары салаласа және
Орхон-Енисей ескерткіштерінен төл және
Ал, ескерткіште сөз бен
Қорытынды.
Жоғарыда айтылған ой-пікірлер мен
Бұл ретте көне түркі
Дегенмен де бұл ұқсастықтар
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Х.Айдаров, Ә.Құрышжанов, М.Таманов
2. Х.Айдаров «Көне түркі
3. Х.Сүйіншәлиев «VІІІ-ХVІІІ ғасырлардағы
4. С.А. Аманжолов, Вопросы
5. Ахмеди Ысқақов «Қазіргі
6. К.Аханов «Тіл білімінің
7. Қаз ССР тарихы.
8. Балақаев М және
9. Алма Қыраубаева «Ежелгі
10. Нығмет Келімбетов «Ежелгі
11. Н.Оралбаева, Ғ.Мадина, А.Әбілқаев
12. Ежелгі дәуір әдебиеті
13. М.Томанов «Түркі тілдерінің
14.Х. Сүйіншәлиев. VІІІ-ХVІІІ ғасырлардағы қазақ әдебиеті, Алматы 1989,
15.С.А. Аманжолов. Вопросы диалектологии и истории
16. Қаз ССР тарихы. Алматы, 1980
17. Х.Айдаров «Көне түркі
18. Балақаев М және
19. Айдаров Ғ, Құрышжанов
20. Л. Ысқақов. Қазірі
19. Ғ.Айдаров «Кәне түркі
21. А.Қыраубаева «Ежелгі әдебиет»
22. К.Аханов. Тіл білімінің иегіздері.
27