МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 ЖЕРГIЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI………………….…………. 5
Жергілікті
ұйымдастырушылық негіздері ……….5
Жергілікті шаруашылықтың қызметін экономикалық реттеу ………..9
Жергілікті басқару органдарының
қаржылық негіздері……………………………………………………………..17
ЖЕРГIЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЪІЛЬІҚ ҚЫЗМЕТIНIҢ ЖҮЙЕСIН
2.1 Жергілікті басқару органдарының қаржылық қызметінің
әлемдік тәжірибиесі... ………. 29
Жергілікті басқаруды
қаржылық жүйесi………………………………………………………………...36
Қазақстан Республикасының жергілікті босқару
органдарының Жамбыл облысы Т.Рысқұлов ауданының
бюджетін анализдеу……………………………………………………………42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕРГIЛIКТI ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ДАМУ
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ………..52
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Жергілікті басқару кез
мсмлекеттік басқаруда орталықсыздандыруды
бастаулардыдамыту, жергілікті істерді
күшейту және жергілікті
ахуалды нығайту үшін жергілікті басқарудың түрақты қаржылық
базасын қалыптастыру болып табылады.
Жергілікті қаржылар-бүл
формасындағы жсргілікті басқару
бөліп, пайдаланатын экономикалық
бөлігі болып табылады. Оның
меншігіндегі субьектілср, жергілікті үй шаруашылық қаржылары
кіреді.
Жергілікті қаржылар қүрылымы
жергілікті билік және басқару органдары, накты айтқанда мйслихат,
жергілікті әкімшілік, жергілікті
мекемелеріанықтайды. Қаржы қатынастарын
үйымдастыру скі бағытта жүзеге асырылады:
1) қаржы ресурстарының
орталықтанған жүйе түрінде
экономиканы дағдарыстан шығару
мақсатында ұйымдастырылып басқарылады.
2) қаржыны орталықсыздандырү.
үйымдастыру, қалыптастыру және
баскару органдарының қызметтеріне беріледі.
Екі бағыт та жергілікті басқару органдарының жергілікті жағдайына және
Бүл өзекті мәселе бүгінде Қазақстан үшін де әлі күнге
Зерттеу обьектісі-Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарының қаржылық қызметі.
Зерттеу тақырыбы- жергілікті басқару органдарының қызметін жүзеге асырумен байланысты
Жүмыстың қүрылымы-бітіру жүмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан түрады.
Бірінші белімде жсргілікті басқару органдары қызмстінің жалпы үйымдастырушылық формалары,
Екінші болімде Қазақстан Респуликасындагы жсргілікті басқаруды қамтамасыз етудің қаржылық
Үшінші болімде жергілікті басқару органдарының қаржылық қызметінің болашақта даму
Жоғарыда айтылып кеткен тапсырмалар мен мақсаттарға қоса берілген бітіру
орталык және жергілікті басқару органдары
қүзыреттерді белу және шсктеу;
жергілікті басқарудың қаржылық нсгізін анықтау;
мемлскеттің аймақтық саясатының
асыру:
жсргілікті нсмесе
аймақаралық мәсслелерді шешу;
жсргілікті бюджет түсімдерінкебейту көздерін анықтау;
6) жергілікті жерлерде салық салу механизімін зерттеу жонс
т. б.
1 ЖЕРгіЛІКЕТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
1.1.Жергілікті билік органдары қызметінің ұйымдастырушылық негіздері
Облыс, аудан, қала (аудандық бағыныштылықтағы қаладан /кәне қаладағы ауданнан,
Атқарушы орган Қазақстан Республикасының Президентінің тікелей
өкілі болып шығатын және бірлістік қағидаларында қызмет ететін жергілікіі
мемлекттік басқару функцияларын жүзеге асырады.
Жергілікті әкімшілік басшыдан, оның орынбасарларынан, бөлімдерден. басқармалардан және басқа
Әкімшіліктер мен маслихаттар сәйкес әкімшілік - территориялык
бірліктің халкының еркін жалпы мемлекеттік мүдделерді ескере отырып
білдіреді және жүзеге асырады. Өкілетті және аткарушы органдйр сәйкес
орындалуын,жергілікті орындарда Конституцияның,
Жоғары Кеңес Жарғылыктарының, Президент және Қ.Р. Министрлер Кабинетінің Актілерінің,
шегінде қабылдаған шешімдерінің орындалуын, сондай - ақ халыкты жергілікті
Маслихаттар өз құзыретінін шегінде өз кызметтерін дербес жүзеге асырады
Жоғары түрған Малихат*гармен кабылдаған шешімдерді төмен түрған маслихат міндетті
Жиналысы төмен түрғандарға өздерінің қүзыреттерін беруге, сондай- ак
өзара келісу бойынша өздерінен төмен түрғандардың күзереттерінің бір бөлігін
Маслихатты төрт жергілікті әкімшілікпен қарым - катынасы олардың
функцияларын бөлу және өз құзыреттерін дербес жүзеге асыру, жергілікті
әкімшіліктің Маслихатқа «Жергілікті өкілетті және
туралы» Заңмен белгіленген
қағидасының негізінде құрылады.
Маслихат және жергілікті әкімшілік оларға құзыреттер шегінде территорияның комплексті
етуге, азаматтардың қүқықтарын
Әкімшіліктің басшысы, оның орынбасарлары, басқарма, бөлімдердің басқарушылары Маслихаттың депутаттары
Жергілікті әкімшіліктің және
Әкімшілік қызметінің нёгізгі мәселелерін қарау үшін басшы түсында кеңестік
Құзыреті шегінде қабылданған Әкім
Маслихаттардың отырыстары мен сессиялары жария етіліп жүргізіледі және ашық
кешіктірілмей ақпарат алады.
Сессия председателі жинау туралы Жарғылық
дайындығын басқаруды және оның
қарастыруды жүзеге асырады, отырысты жүргізеді, регламеттің сакталуын
қамтамасыз етеді, сессияда
Жарлықтарына қол қояды /3/.
Маслихат жүмысын үйымдастыру және камтамасыздандыру бойынша ағымды жүмысты хатшы
Территория бюджетінің шығындары
түрған территориалды
субвенциялар есебінен жүзеге
кезеңде бюджеттің бос қаржы ресурстарын Маслихат сессиясына бюджет бойынша
Маслихат түрақты ( депутаттар ішінен ) және уақытша комиссияны
Жергілікті бюджеттің орындалуын бакылау үшін Маслихат өз күзереті мерзіміне
Маслихат әкімшілік - территориялдық бірліктің бюджетін бекітеді. сондай-ақ:
Қазакстан Республикасының салықтык заңына сәйкес
салықтар мен алымдар,
кәсіпорындар мен үйымдардың
белгілейді;
зайымдар мен лоторея шығару, шарттары және орналастыру туралы
шешімдер қабылдайды;
оларды бүзған үшін
міндетті ережелерді бекітеді;
ауданның орналаскан жерінін сызбасын, негізгі жоспар жобасын
Қ.Р. Министерлер Кабинетіне бекіту туралы көрністер енгізеді;
Қ.Р. Президентіне мемлекеттік
Республикасынын қүрметті атағын
енгізеді;
территориалдық қоғамдык өзін - өзі баскару органдары
ережеге өзгертулер еңгізеді және бекітеді;
жер заңамасына сәйкес жер үшін төлем алу бойынша нормалар
бекітеді т.6,/4/.
Әкімшілік басшысы:
территорияны басқару сызбасын Маслихаттың бекітуіне береді;
бюджетті Маслихаттың бекітуіне береді және оның орындал\ын
қамтамасыздандырады, сондай - ақ территорияның экономикалык
және әлеуметтік даму жобалары мен бағдарламаларын
олардың орындалуын қамтамасыздандырады;
меншікті басқаруды
кәсіпорындардың, мекемелердің басшыларын тағайындайды және
қызметтен босатады;
жоғары турған аткарушы органмен берілген құдыреттерге сәйкес
республикалық меншіктегі заңды
жүйелейді;
Қазақстан Республикасының
қатынастарын реттеуді жүзеге асырады;
ссудалар, зайымдар және басқа да үзақ
туралы шешімдер кабылдайды, келісім - шарттарға, заңды жоне
банктік қүжаттарға кол қояды;
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетімеи бслгі.існісн
шекті жинактар мен лимиттер шегінде әкім аппараты мен баска
органдарды материалдық -
олардың штаттарын, жалақы төлеу шарттарын бекітеді;
жергілікті әкімшішік органдарының басшыларын тағайындайды және қызметінен босатады; Қазақстан
жылына 2 реттен кем емес Маслихат алдында Жергілікті бкХтжеттін
орындалғаны туралы есеп береді; • •
Маслихаттың үсынысы бойынша жылына
территорияның даму
орындалуы туралы, осы территорияда орналасқан мемлекеттік м^лік
объектілерін иелену, пайдалану, басқару жағдайлары туралы, жер
мәселелерінің шешілуі жайлы есеп береді;
Маслихатка әкімшілік - территориалдық қүрылым мәселе.іері
бойынша ұсыныстар еңгізеді;
азаматтарды қабылдауды, олардың үсыныстарын, өтініиперін,
арыздарын карастыруды, олар
үйымдастырады;
төмен түрған жергілікті
қабылдамайды.
Жоғарыда айтылғандардан жергілікті әкімшілік маслихатқа бағынышты екені көрінеді. Адайда,
Ол сәйкес әкімшілік - территориялдық бірліктердің өмір сүру қызметінің
1.2 Жергілікті шаруашылықтың қызметін экономикалық
Қазақстаның егеменді мемлекет ретінде калыптасып, дамуынын стратегиясы экономика аясындағы
1) экономика түрактылығын камтамасыз ету және тиімді қызмет ететін
Республикадағы терең саяси және экономикалык кайта қүрулар аймақтардың қүқтары
Қазакстан Республикасының Конституциясына сәйкес ( 85-87 бет, ҮІІІ бөлім)
Жергілікті өзін - өзі басқарудың нақтылығы мен тиімділігі, ең
жергілікті билік органдарының иелігіндегі материалдык - каржылық
ресурстармен, бүл территорияның экономикалық потенциалымен
аныкталады. Жергілікті баскару органдарының нормативтік актілері жергілікті басқарудың экономикалык
жергілікті атқарушы билік органдарының коммуналды
басқару қүқығында, коммуналды
мойындауда;
жергілікті басқару
қалыптастыруға, бекітуге және орындауға, жергілікті салықтар мен
алымдарды белгілеуге күқында.
Жергілікті мемлекеттік билік органдары мыналарда кең кұзыретке ие:
1) жоспарлы Қаржылық қызмет облысында;
муниципалды меншікті басқару,
территориясында кәсіпорындармен,
ұйымдармен қарым - қатынас аясында;
жер қатынастары мен қоршаған ортаны қорғау облысында;
құрылыс облысында;
түрғын үй шаруашылық облысында. Коммунальды - түрмыстық
және халыққа саудалық қызмет көрсету,
облысында;
әлеуметтік - мәдени облыста;
қоғамдык тәртіп, азаматтардың құқықтары мен еркіндігін корғау
облысында 16/.
Жергілікті билік органдарының алғашқы екі кызмет ету областары олардың
Жоспарлау - басқарудың негізгі функцияларының бірі; кеңестік кезеңде құрылған
Жергілікті Кеңестер экономикалық және әлеуметтік дамудың ағымдағы және келешеккежоспарларын
Жергілікті Кеңестердің Конститутциялық міндеті өз құзыреттері шегінде комплекстік экономикалык
Территорияның комплексті даму мәселесі, сонымен қатар, Жергілікті Кеңестердің материалдық
Қазакстан Республикасының Конституциясы Қазакстанның мемлекеттік экономикалық және әлеуметтік даму
Қазақстан Республикасының Констициясына сәйкес жергілікті
мемлекеттік биліктің өкілетті органдарының жүргізііне сәйкес
территорияның дамуының индикативті жоспарын бекіту жатқызылған. Әрине, жергілікті өзін
Тирриторияның индикативті даму жоспары комплексті сипатта болуы керек және
территорияның өзгенше дамуына, жергілікті органдардың иелігіндс
мүмкіндіктер мен ресурстарды жинақтауға бағытталу;
экономикадагы қатынастардың дамуын
нарықтык инфақүрылым кұруға қатысу;
осы территория халқының өмірін қамтамасыздаңдырудың нег\рлым
терең мәселесінің артыкшылықты шешімі;
осы территорияның басқару жүйесін жетілдіру;
соған сай материалды - қаржылық база қүрумен нақты
жергілікті өзін - өзі бакарудың дамуына бағытталу;
7) осы территориядағы калалык және ауылдық жерлердің тігінен және
көлденеңінен карым - қатынасын қүру (қаржылык -
экономикалық әлеуметтік - мәдени т.б. байланыстару).
Территорияны дамытуды жүзеге асыру бойынша жүмыс жергілікті әкімшілікпен және
Территоряиның индикативті даму жоспарын жасау кезінде шешілетін маңызды мәселелердің
Қазақстандағы жергілікті басқару түралы
Республикасының Заңы Жергілікті әкімшілікке келесідей
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарымен қабылданатын жоспарлық актілерге,
Жергілікті өзін -өзі басқару органдары өз жүмысын үйымдастыру үшін
Жергілікті басқару органдары кабылдаған бағдарламалар мен жоспарлар қысқа мерзімді
Жергілікті баскару территориясының даму жоспарын жасау мен жүзеге асыру
Жергілікті басқару дың каржылық ресурстары бюджеттік және бюджеттен тыс
Қ.Р. Конституциясының 86,87 баптары жергілікті мемлекеттік билік органдарына жергілікті
Жергілікті бюджеттердің теңдестірілуі атқарушы биліктің бюджеттік -қаржылық саясатының негізгі
Бюджет жобасын күруда және орындалу барысында оны нактылауда мыналарға
1) өз бюджеттінен
отырып, берілген дотациялар субвенциялар,
бюджеттік табыстар шегінде
бюджет қаражаттарын инвестицияларға, мақсатты, бағдарламаларға,
коршаған ортаны қорғау
мәдениет ескерткіштерін қалпына
жандандыруға. түрғын - үй қорын қаржыландыру мен жәндеуге,
денсалық сақтау, мәдениет,
мекемелерін, коммунальдық
жергілікті өзін - өзі басқару органдарын каржыландыруга
бағыттарын аныктауға;
қолда бар қаражаттар
жеңілдіктер мен жәрдемақылар анықтауға, сондай - ақ қолда бар
қаражаттар шегінде әлеуметтік қорғауға мүдделі
халык категориясына көмек көрсетуге басқа да шығындар ж\мсауға;
қолда бар каражаттар
шарушылықты. білім беру, деңсаулык сақтау, милиция органдарын,
қоршаған ортаны
қаржыландыруға шығындар нормасын көбейтуге;
өз бюджеті каражатын басқа бюджет, сондай- ақ кәсіпЬрындар,
мекемелер, үйымдар,
қаражатымен келісім - шарт негізінде
өндірістік және өндірістен тыс тапсырыс объектілерін жөндеуді
және күрылысты қаржыландыру үшін қажет.
Жергілікті бюджеттердің табыс бөлігі бекітілген, және реттейтін табыстардан түрады.
кәсіпорындар мен ұйымдардың табыс салығы;
жеке тұлғалардың табыс салығы;
жерге төлемдер;
жергілікті салықтар мен алымдар;
мемлекеттік зайымдар мен
литериядан табыстың бір бөлігі;
мемлекеттік және
табыстық бір бөлігі.
1995ж 24 - сәуіріндегі «Салықтар мен бюджетке басқа да
жер салығы;
көлік салығы;
заңды және жеке түлғалардың мүлкіне салык;
кәсіпкерлікпен айналасатын жеке түлғалар мен заңды түлғаларды
тіркегені үшін алымдар;
жекеленген қызмет түрімен айналысу құқы үшін алымдар;
аукциондық сатулардан алымдар.
Жергілікті салықтар мен алымдар жергілікті бюджет табыстарында
аз үлес
ролін ойнаумен шектелмейді, олар болу катынастары
бақылау функциясын орындайды.
Жергілікті салықтар
инвестиция, тауар келу бойынша реттеу фукциясын жүзёге асыра
алады. Мысалы,
объектілерін салуға салықтың
белгілеу жекелеген салалар үшін капитал салу және инвестицияны
камтамасыздандыра алады және,
күші аудандары болып табылатын қосымша жүмыс орындарын көру
алады.
Бюджет қаражаттарынын уақытша
үрдісіндегі қаржылык қиындықтар кезіндегі
үшін жеткіліксіз болған жағдайда
баска бюджеттерден пайыздык немесе пайыздык
алуына болады.
Қ.Р. бюджет жүйесінің
бюджеттер жоғары
бюджеттермен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде республикада қүрылған экономикалык жағдайдың
шынайлығы мынадай. Себептермен шартталған жергілікті бюджет
тапшылығы болып табылады:
1) Кәсіпорындар мен
кәсіпорындардың өзара есеп - айырысуының қиындығы. Осыған
байланысты салыктың түсімдердің елеулі сапасы бюджет жүйесіне түспейді де,
2) Салыктардың әлсіз жиналуы;
3) Республикалық бюджет тапшылығына байланысты дотациялар
мен субвенциялар іс жүзінде тоқтатылады;
4) 1996 - ж. бастап әлеуметтік саланы қаржыландыруды жергілікті
бюджеттерге аудару.
Жергілікті бюджетті қалыптастыру, бекіту және орындау бойынша жүмыспен қатар
Коммуналды меншікті басқару облысындағы жергілікті әкімшілікгің құзыреттері, біріншіден, коммуналды
байланысты.
Коммуналды меншік сәйкес территория халкының жетістігі болып табылады.Оны иелену,
Коммуналды меншікті қалыптастыру жекешелендіру үрдісімен тығыз байланысты. Алайда, оган
Жергілікті басқару территориясында кәсіпорындар, мекемелер, әр түрлі меншіктегі үйымдар
Жергілікті әкімшілік басшысы коммуналды меншіктегі кәсіпорындар, мекемелер, үйымдар түралы
Жергілікті мемлекеттік билік органдарының коммунадды меншікте емес кәсіпорындарымен, мекемелерімен,
Сонымен, жергілікті мемлекеттік билік органдарының экономикалық ролі тұралы айта
жергілікті баскарудың коммуналды меншігін, қаржылык қүралдарын
баскару;
сәйкес территорияның дамуын қамтамасыз ету;
халыққа әлеуметтік - мәдени, коммуналды - тұрмыстық және басқа
маңызды қызмет
органдардын экономикалық ролін мыналардан көруге болады:
1) Біріншіден, территориалды бірліктердің экономикалық потенциалын
жүзеге асырудан;
2) Екіншіден, халықтың
канағаттандырудан;
3) Үшіншіден, жергілікті денгейде
экономикалык мүдделердің тиімді үйлестірінуі мәселесін шешуден.
Келесі параграфта жергілікті өзін - өзі басқару органдарының алдында
1.3 Жергілікті баскару органдарының қызметінің қаржылык
Елдің нарықтық қатынастарға өтүі барысында қазіргі кезде аймактардың әлеуметтік-экономикалық
Тәжірибе көрсеткендей, әр түрлі типтегі. әр түрлі инвесторларға арналған,
Муниципалды облигациялык зайымның максаттары мен каржылык стратегиясы аймақ әкімшіліктерін
Облигациялык зайымдарды жүргізу облыстардын атқарушы органдарына стратегиялык және тактикалық
Облыс басшылары үшін бюджет тапшылығы және қаржыландыру көздерінің жоктығы
Муниципалды облигациялардың сенімдігі мен өтімділігі оларды өндіріске инвестиция тартудың
Зайымдарды сәтті жүргізу аймактарда инвестициялык климатты
жақсартуға маңызды роль ойнайды, аймақтық қорнарығы
инфарақүрылымын дамутуға қуатты импульс береді. Муниципалды
облигацияларды қатыса отырып кор нарығың мамандырылған
қатысушылары бағалы қағаздар тәжірибесін алады, ал ол корпаративті зайымдарды
Инвесторлар мемлекеттік емес эмиссиялык карыздық бағалы қағаздармен жүмыс жасауда
Муниципалды облигация нарығының жедел дамуы тиімді аймакаралық капитал қозғалысының
«Мемлекеттік және мемлектпен қамтамасыздандырылған зайым және қарыз тұралы» Қазақстан
Сәйкес қаржылық жылған жергілікті атқарушы органның зайым алу лимиті
2000 -ж маусымында Қазакстан Республикасының Үкіметімен «Қазакстан Республикасының Жергілікті
Осылайша, муниципалды бағалы қағаздарды эмиссиялау процедураларын сәйкестендірудің келтірілген сызбасы,
Егер муниципалды бағалы кағаздардың жалпы және 2001 ж. даму
Зайым мерзімі елеулі өсті, ал мұның нәтижесінде элементер карызға
Қызмет көрсету қүны 1999 жылмен салыстырғанда шамамен екі есе
Муниципалды мемлексттік бағалы қагаздарды эмиссиялау кезіндегі
процесуаллык іс -әрекеттер:
Муниципалды МБҚ эмиссиялау кезіндегі процесуаллык іс -әрекеттер
Аймақтық инвестициялық бағдарлама жасау
Экономика Министрлігінде
Қарау
Жалғасы
МБҚ шығару жобасы өтуі керек:
*қаржы Министірлігінде -қаржылық сараптамадан
*Әділет Министрлігігінен < күкықтык сараптамадан.
* 1 нұсқасы
Қазақстан Республикасының Үкіметімен келесіді
Сурет 1
/ кесте Қазақстан муниципалды мемлекеттік бағалы кағаздарын
Аймақты аты ж/е эмиссияның нөмірі Мерзімі ІІІығару көлемі
Орна.Іаст>ру табысіы.іыки.
% жы.І.шк
*
шығарыл
У өтелу
Манғыстау Облысы -1 30.09.99 28.07.00 3468100 1 - 14.71
Алматы- 1 28 12.99 25.12.00 3270600 I - 13.00
Астана-1 28.12.99 26.12.00 1085300 1 13,00 13.00
Атырау облысы -1 11.07.00 10.07.01 4555000 1 10,99 10.99
ШҚО-1 20.06.01 18.06.04 7190500 3 6,30 8,58
Астана -2 22.09.01 20.09.02 62-3100 1 8,50 8,50
Атырау облысы — 2 26.09.01 25.09.03 12727600 2 8,00
Атырау облысы- 3 26.09.01 24.09.06 5887100 5 8,60 8,85
Астана- 3 27.12.01 25.12.04 6657700 3 9,80 9,80
Барлығы 51045000, соның ішінде айналысты -38666000
Жарты жылдық базис бойынша долларлық көріністе облигациялардың өтелуге орташа
Ақпарат көзі: Панограма 2001ж, №50,с.1»Ирбис ҚНАА мәліметтірі бойынша.
2000 -ж. соңы мен 2001 -ж. Қазақстан аймақтары алғаш
Мұның бәрі осы бағалы кағаздарды Қазақстандық инвесторлар үшін инвестицияның
Атқарушы органдармен тартылған ақшалар аймақтың инфрақұрылымын және экономикасын дамуға
Астана қазіргі уақытта тартылған каражат көмегімен сумен жаблыюау мәселесін
Муниципалды НБҚ республиканың каржы нарығында инстрчментарий тапшылығы мәселесін шешуге
Осылайша,Қазақстаның қаржы нарығының жалпы дамуы мен ел экономикасындағы оң
Біздің ойымызша эмиссия тіркеу « бір терезеге» қағидасы мен
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі бір
уақытта мемлекеттік бағалы кағаздар эмитенті және
бағалы қағаздарды
отыр.Эмитент пен
байкалады;
Муниципалды бағалы қағаздар
институттарының дамуы корпоративтік бағалы қағаздар
жедел дамытуға қамтамасыздандыруы керек;
Муниципалды зайымның дамуы жеке инвестицияларды ығыстырч
әсерін минилизациялауға бағытталып, ішкі
өсуін ынталандыруы керек;
Муниципалды зайымның дамуы ішкі және шетел инвесторлары үшін
инвестициялық климатты жақсартумен өзара байланысты болуы керк:
Муниципалды облигация нарығында муниципалды зайым нарығына
қатысты мемлекеттік
процесінің жасанды күшейтілуін болдырмауға бағытталуы керек:1
6) Жергілікті және аймақтық органдармен өндірістік инвестициялауга
қаржы жүмсау мақсаты максималды тиімді болуы керек.
Мақсатты каржыландыруға бөлінген зайымды уақытында қайтармаумен байланысты тәукелді компенсациялау
мемлекеттік меншік бойынша күзыретті бөлу нәтижесінде эмитентке
берілген объектілер;
эмитент қаражаты есебінен, соның ішінде үлестік бастамада күрылған
және алынған объектілер;
коммуналды меншіктен жекешелендірілген кәсіпорын акциясы;
«Жергілікті аткарушы
Ипотека келісім-шарты
қамтамасыздандырылған муниципады облигацияларды
карау;
айырбасталатын муниципалды облигацияларды шығаруды қарастыру:
«Жергілікті атқарушы билік
тұралы» жаңа заң жобасында аймактарға берілетін
оларда муницпалды зайым
қолдануға рүқсат берген жөн.
Зайым облигациясының тартымдылығын көтеру, олардың жедел козғалуы, айналысы және
коммуналды мешіктегі қозғалмайтын
жекешелендірілгін кәсіпорын акцияларының пакеті т\рінде кепілдік
қамтамасыздандыру күру;
маркетинг және облигацияны орналастыруды камтамасыз ету;
тартылған каражатты мақсатты инвестициялауды қамтамасыз ету
сақтандыру корын міндетті құру есебінен экономикалық тәуекелден
сақтандыруды камтамасыз ету.
Облыс, аудан ( қаладағы
жергілікті бюджет;
коммуналдық заңды тұлғаларға бекітілген мүлік;
3. Қазақстан Республикасының заңнамасына
территориялдық бірліктер де орналасқан баска да мүлік /14/.
Әкімшілік - территориялдық бірліктердің меншігінде Маслихатқа депутаттар жиналысына және
әкімшіліктің басшысы ( әкім) Ұлттық Банк мекемелерінде ашылатын арнайы
етін табыс;
еркін салымдар және
үйымдардың, мекемелердің салымдары;
субботниктерді өткізуден түсетін табыс;
жергілікті қарыздардан, ақшалай
және ауциондардан түсетінтабыс.
Жергілікті билік органдарының қызметінде маңызды рольді қаржылық проблемаларды дүрыс
Салықтар мен алымдар жөнінде айтатын болсақ, Жарғылыктын 4 бабында
Қазакстан Республикасында жүргізіліп жаткан заңдык процесс сошы жылдарда экономикалық
қалыптыстырып болмайынша, нақты өзін -өзі басқару түралы сөз қозғалуға
Қолайсыз экономикалык жағдайлардың есебінен қазіргі кезде бюджет түсімлерінің азаюынан
Аймақтың қаржылық ресурстарын басқару жүйесінде бюджеттік репеудің маңызы зор.
Аймақтардың дамуы үшін қаржылық ресурстардың бөлінуі;
Қаржылық ресурстар көлемін реттеу . Бірінші бағыт келесі реттеу
күрайды, дотациялар, субвенциялар,
қалыптастыру және пайдалану.Берілген әдістерәлеуметтік - мәдени саладағы
мекемелердің кызмет етуінің қаржылық базасын камтамасыз етеді.
Дотациялар қатарымсыз негізінде әртүрлі формада бөлінгп беріледі; бағалардағы айырмашылықтарды
Дотация жүйесі нарыққа көшу кезенінде субвенция әдісімен алмасады.
Себебі дотоциялық қаржыландыру тиімдігі өте төмен болып келеді, және
дотация алатындарды қаржылық ресурстарды тиімді колдануға
ынталандырмайды. Субвенциялар берілетін қаражаттардың максатты сипатта екенін білдіреді. Олар
Бюджеттік қатынастарды үйымдастыру моделін таңдау аймактын нақты әлеуметтік -
Соның ішінде жергілікті бюджеттер жүйесінің нормативтік негізінде қайта құрылуын
кәсіпорындардың қаржылық - экономикалық қатыстарының теңістірілген жүйесін калыптастыру болып
Нормативтік принциптердей республикалык және жергілікті бюджеттердің қалыптасуының қайта күрылуы
Орталық басқару органдарын реорганизациялау нәтижесінде аймақтарға көптеген бүрында болмаған
Кәзіргі таңға дейін өнімді өндірудегі, табиғи шарттардағы, инвестициялаудағы айырмашылықтар
Әрекет етуші бюджеттік жүйе тек бір ғана тапсырманы орындауға
бағытталған, ол - жергілікті және республикалык органдармен жоспарланған
алғышарттарды қаржылык ресурстармен камтамасыз ету болып
табылады.Бюджеттік механизмнің мүндай бағыты аймактык экономикада негативтік пайда болуына
Бүдан да әрекетті шаралар қажет : аймақтық бюджеттердің жеке
инфрақұрылымның минималды қажеттіліктер дейгейінде дамуы үшін жеткіліксіз болып табылады.
Сонымен, жергілікті бюджеттерді қурудағы негізгі принцип - алдымен шыгыстық
Республикада 1995 жылдан бастап бюджеттік жүйе реформасы
жүргізіліп келе жатыр .Сонымен катар « Бюджеттік жүйе «
кабылданды. Осыған қарамастан бюджеттік жүйенің аймақтық сүрақтары
толық дамымаған, шындықтар терең зерттеуді қажет етеді.Осыған байланысты
өз кезінде өзін - өзі баскару және жергілікті өкіметті
жөндеп еңгізу керек. Ол Заң міндетті түрде « Бюджеттік
Заңмен байланысты болуы тиіс. Екі заң арасындағы қарама -
сәйкессіздік жергілікті және республикалық бюджеттердің тиімді кызмет етуін
қамтамасыз етпейді. Мысалдардың бірі болып субвенциялык емес облыстарда ,
соның ішінде Алматы қаласында маңызды каржылық ресурстар қалаптасып ,
республика бюджетін қалыптастыру нәтижесінде кала бюджетінде аз ғана
бөліктің калуы табылады. 50 млрд. тенгеден ( І жылғы
калалык бюджет қарамағында 28% ғана калады. Осындай жағдайда салыктык
жинаулар түсімдер бойынша түсімдерді жоғарылату бойынша
кызығушылыктар жойылады /15/.
республиккалық және жергілікті бюджет механизімі нақты кезекшілікті және жетілдіруді
Аймактық бюджеттер экономикалык және олардың маңыздылығында аныкталады. Осыған
аймактык билік органдарының қызметін каржылык камтамасыз ету
болып табылатын ақша қорларының қалыптасуы;
осы корлардың халық шаруашылығы салалары арасында бөлу және
пайдалану;
- кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің каржылық -шаруашылық
қызметін бақылау аймақтық бюджеттердің өсуі урбанизация проблемасымен,
сонымен қатар әлеуметтік - тұрмыстық
байланысты.Аймақтық бюджеттердің жалпы көлемінде қалалық және ауылдык бюджеттердің үлес
- муниципалдық меншіктегі кәсіпорындардың қаржылык ресурстары;
- әлеуметтік - мәдени және
қаржыландыруға жүмсалатын кәсіпорындардың, фирмалардың, үйымдардын
қаржылық ресурстары /16/.
Аймақтық қаржылық ресурстарының маңызды - тағы бір бөліпн аймақтық
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында жергілікті баскарудың қаржылық ресурстарын бюджеттік
Жергілікті әкімшілік жергілікті бюджетті қарастырып, оны маслихатка бекіту үшін
Жергілікті бюджеттердін қалыптасуы, қүрылып және орындалуы 1991 жылы 17
2 ЖЕРгіЛІКТІ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ қызметінің жүйесін АНАЛИЗДЕУ
2.1 Жергілікті басқару органдарының қаржылық қызметінің әлемдік
Көптеген елдердің тәжірибесіне сүйенетін болсақ, мына жағдайларды қарастырып кетуіміз
Жергілікті биліктер-экономикалық өмірдің маңызды субьектілері болып табылады. Жергілікті әкімшілік
құрылган учакелерге жер салығы;
қүрылмаған учаскелерге жер салығы;
түрғын үйге салынатын салық;
кәсіптік салық;
Бүл салықтардың қойылымдары жергілікті билік органдарымсн (бас кеңестер, муниципаддық
Құрылған участкілерге жер салығы салынады. Салык. барлық жылжымайтын мүлікке
Қүрылмаған участкілерге жер салығы егістік жерлерді, жасыл желектерді, ормандарды,
Түрғын үй салығын үй ислері қалай төлесе, арендаторлар да
Кәсіптік салықты әрқашан кәсіптік қызметпен айналысатын және еңбекақымсн марапатталмайтын
Салықты есептеу үшін екі көрсеткіштің сомасы анықталады:
салық төлеуші озінің
қамтамасыз ету үшін
арендалық қүны;
салық төлеушінің өзінің жүмыстарына телейтін еңбекақының
кейбір пайызы (18 пайыз) және алынытын табыстан пайыз (10
пайыз);
Осыдан кейін анықталған сома жергілікті билік органдарымен бекітілген салық
территорияларды жинауға салынатын салық;
ауылшаруышылық палатаны қамтамасыз
салығы;
сауда-өнеркәсіптік палатаны қамтамасыз
салығы (кәсіптік салықты төлейтін түлғаларға салынады);
өнер палатасын қамтамасыз
(кәсіпкерлер төлейді);
арналарды иелену үшін телейтін жергілікті алымдар;
электржарықтандыруды орнату үшін алымдар;
7) құрал-жабдықты пайдалану үшін баж салығы;
департаменттердің бюджетіне аударылатын ғимараттарды сату
үшін салынған салық;
автотранспорттық жабдық үшін баж салығы;
қүрылыс тыгыздығының мүмкін
шығуы үшін салық;
дспартаменттсрдің бюджетіне еңгізілетін жасылдандыру үшін
салық.
АҚШ-рын алатын болсақ, оның әрбір штатының өз салық жүйесі
Сонымен штаттардың қаржылары азаматтарға салынатын табыс салығына негігізделеді. Солардың
қонақ үй қызметіне салынатын салық;
коммуналдық қызметтер үшін салық;
келісімшарттар үшін салық (жылжымайтын мүлікті сатып алу
және сату кезінде әрбір мың доллар үшін 2 доллар
еңгізіледі).
Жергілікті басқару органдары өнімдерді, спирт ішімдіктерін, табак өнімдерін сату
лицензиялайды. Сонымен қатар лицензия автомобильдерді, мотоциклдарды пайдаланғаны үшін беріледі.
АҚШ-ның жергілікті салықтары өзімен-өзі болу ролін атқарады және Ресей
АҚШ жергілікті салықтың қүрылымы мен қойылымдарын зерттсу оларды төрт
1) жеке салықтар. Оның
салықтарды жатқызуға болады.
және жер салықтары
түскен салық және спецификалық акциздер жатады,-
жергілікті салықтардың екінші
салықтарға қосымшаларды
бойынша бүл қосымшалар жергілікті салықтардан тск қана
қаржылық ресурстарды
ерекшеленеді;
транспорттық қаражаттар үшін
салықтарының ішінен АҚШ-нда
автомобильдерді қою үшін салық, автострадаларды қолдану
үшін салықты бөліп шығаруға болады. Соңғысы штат жонс
қалалар бюджеттерінің арасында бөлінеді.
жергілікті салықтардың төртінші тобы фискалды сипатқа ие
емес, жергілікті басқару органдарының саясатын анықтайды.
Бүларға ең алдымен айналадағы коршаған ортаны қорғаүға
бағытталған экологиялық салықтар жатады.
Барлық дерлік елдер үшін орталық бюджетке төленетін салықтар және
Салық салдудың көптілігі немен байланысты? Салық салудың көптілігі жалпы
ТМД және Балтия елдсріндс жергілікті бақару органдары жергілікті басқару
Жергілікті басқарудың үлкен және тәжірибелік даму жолынан Ресей Федерациясы
өзін-өзі басқарумойындалады және кепілдендіріледі.
Жергілікті өзін-өзі басқару өзінің құзіреті шегінде дербес болып табылады.
Жергілікті басқару органдарының 5-6 жылдық қызметі Ресей сияқты елде
Барлық билік деңгейіндегі қүзыреттердің шиеленісксн жүйесі жергілікті басқару органдарының
Жергілікті басқару механизмдерінің қызмет етуі үшін үлкен мәселе болып
Федералды заң қабылданғанымен, оның жүзеге асырылуы көптегсн қиындықтарға тап
Бұл заңда жергілікті қаржылар, жергілікті бюджеттер,жергілікті бюджет органдарының қүзыреттері
1) жергілікті салықтар мен алымдар;
2) түрақты негізде жергілікті бюджсттсргс бскітілген федсралды
салық үлесі;
муниципалды мүлікті жсксшслсндірудсн жоне сатудан түсксн
табыс;
жер қойнауы мен
төлемдср;
5) муниципадцық ақша-заттық
табыс;
6) кәсіпорын мүлкіне салықтың 50 пайыздан кем емесі;
7) заңды тұлға құрмай
тұлғалардан табыс салыгы.
Жергілікті басқару органдарының басшылары айтқандай, бүл федералды заң федерация
Жергілікті басқаруды дамыту облысындағы Ресей тәжірибесіне жүгіне отырып, келесі
Қырғызтандағы жергілікті басқару институтының қүрылу тәжірибесі қызығушылық тудырады. Бүл
салық кодексіне сәйкес
гүл өсіретін азаматтардан салық;
қонақ үй салығы;
курорттық салық;
халыққа ақылы қызмет көрсетуге салық;
жергілікті бслгілерді қолдануға салық;
қолданылмайтын өндірістік аудандарға салық;
балық және аң аулау құқығына салық;
жарнамаға салық;
ойынханадан салық;
10) бөлшек саудадан салық;
алыс шетелдерге шығатын туристерден салық;
қоқыс шығарудан салық;
автокөлік түрақтарына салық;
аукциондар мен лоторея жүргізуге алымдар;
15) биржаларда жасалынатын мәмілелерден алымдар.
Бүл тізімге қарамастан жергілікті жерлерде осылардың 3-4-ін ғана жинауға
Жергілікті басқару органдары халықтың өмір сүру деңгейін көтеру механизімдері
2.2 Жергілікті баскаруды қамтамасыз етудің қаржылық
Муниципалдық құқықтың институты ретінде жергілікті өзін - өзі баскарудын
Жергілікті өзін - өзі басқарудың қаржылық - экономикалық негпін
1) Ресурстардың жеткілікті болу принципі яғни бүл принцип энергілікті
2)Территориядағы билік органға деген
Бұл принцип бойынша ресурстарды бөлу кезінде ең алдымен сол
3) Инфрақүрымдылық бүтіншілік принципі. Бүл принцип билік органдарын ресурстармен
Жергілікті өзін - өзі баскарудың экономикалык негізін қарастыратын болсақ,
а) жергілікті өзін - өзі басқарудағы өзіндік меншік.
б) мемлекеттік меншікте орын алған және жергілікті өзін -
тапсырылған мүлік.
в) жер заңдылыққа сәйкес жергілікті халықтың түтынуын канағаттандыра
алатын басқа да мүлік.
г) жергілікті қаржылар.
Өзін - өзі басқарудың экономикалык негізін зерттеген кезде осы
Сонымен қатар күқықтық аспектілерді де білу кажет.
Коммуникалды заңды тумаларға жүктелген жергілікті казына мен
мүліктен түратын коммуналдық меншіктін жергілікті муниципалдык
қүрылымға жер етуін ескеретін болсак, мемлекеттік меншіктің муниципалдык
органдарға берілу ережелерін дұрыс анықтаған жөн. Мысалы, бүгінгі күннік
өзінде колданылмаған мемлекеттік объектілердің кіші кәсіиорын
субъектілеріне тапсыру ережелері қабылданған:
Коммуналдық меншік жергілікті коммуналдық тұлғаларға оперативтік баскару және шаруашылық
Бүл құқықтардың констатациясы қажет, себебі муниципалдык құрылымға қызмет ету
Жергілікті баскару органдары муниципалдық меншіьлі баскара алады,сонымен катар заңға
Опреативтік баскару және шаруашылык жүргізу қүқығы негізінде жүзеге асатын
бағаларды және өнім мен кызметке деген тарифтерді реттей алады;
олардың уставтарын бекітеді;
үйымдардың басқармаларын тағайындайды;
жергілікті тапсырастарды бөледі;
муниципалдық округтегі, комплексті әлеуметтік -экономикалык даму
территориясындағы ұйымдардың қатынасуын координациялау;
- заңмен бекітілген ережеде сыртқы экономикалық істі жүзеге асырады
/18/.
Жергілікті өзін -өзі басқарудың қаржылық негізі
Жергілікті қаумдастықтардың қаржылық ресурстары констиция және заңдармен қаралатын «
Жергілікті өзін - өзі басқарудың қаржылық базасы бюджетболып табылады.
Жергілікті өзі -өзі басқарудың қаржылық негізі мыналардын жатыды:
жергілікті бюджет қаражаттары;
бюджеттік емес, валюталык және басқа да қорлардың каражаттары;
жергілікті банктердің несиелік ресурстары;
Егер де жергілікті бюджет табысының қүрылымын қарастыратын болсак. онда
1) жергілікті салыктықтүсімдер;
республикалық салықтардың бір бөлігі;
аудан территориясының ресурстардың
төлемдер;
жер козғалмайтын және басқа да коммуналдық мүлік үшін арендалык
төлем;
меншік құқығы негізіндегі муниципалдық құрылымға тиеселі түрғын
үйлерді жалға алу үшін төленетін төлем;
жергілікті бағалы, акционерлік қоғам мен серіктестіктердегіпайлар,
жергілікті қаржылық ұйымдардың
пайыздық төлемдерден түседін табыс;
7) муниципалдық кәсіпорындар мен басқа да көздер түсетін
Жергілікті өзін -өзі басқарудың қаржылық негізінің ең маңызды шарты
1) жергілікті өзін -өзі басқару
барысында қолдана алатын толыққан өзінің каржылық қаражаттарына
ие болуға қүкылы (үлтык экономикалық саясат шенберінде);
2) жергілікті өзін-өзі басқару
конституция және заңдарға сәйкес берілген қызметтерге сай болуга
қажет.
Жергілікті органдардың қызметін жүзеге асыру кезінде пайда болатын шығындардың,
Қаржылық жағынан әлсіздеу болып келетін жергілікті өзін -өзі баскару
Жергілікті өзін -өзі басқару органдарына берілген субсидийлер белгілі бір
Капитал салымдағы шығындарды қаржыландыру үшін жергілікті өзін -озі
басқару органдары заңдылықты ескере отырып, ұлттық
Бюджеттік реттеу тәжірибесі жергілікті бюджеттің өз табыстары бар екенін
1991 жылғы 15 акпан баста өз күшіне енген Қазакстаен
бюджеттік және бюджеттік
депутаттарының жергілікті Кеңесінің қаржылық ресурстары;
аумақтық қоғамдық өзін -өзі басқарудың қаржылық ресурстары
азаматтардың,ұйымдардың емін -еркін салымдары (есебінен) және
өзіне тиесілі кәсіпорындар табысы
жергілікті бюджетті толықтыру көздерін
аудандық деңгейде бүл келесідей табыстарды көрсетеді;
аудандық коммуналдық меншігіне тиісти
мекемелердің табыстарына және түскен пайдаға салық;
тұтыну кооперациясындағы кәсіпорындар мен ұйымдардың пайдасына
салық;
ауылшаруашылық профильдегі
пайдасына салынатын салық;
мемлекеттік баж, аудандық салықтар және алымдар;
жоғары тұрған Кеңес бюджетінен берілетін дотация мен субвенциялар:
толықтырушы табыстар және
ресурстар.
Жоғарғы кеңеспен бекітілген тұрақты
жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы (25%);
меншік формаларына тәуелсіз кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелерден
түсетін табыс пен пайдаға салынатын салык;
жер салығы;
айналымнан түскен салық;
көлік қаражаттарына салынатын салық;
Бюдеттік түсімдерден басқа арнайы есептерде болған
өнімге деген бағалардың
негізделмеген пайда ( табыс) табуы үшін төленетін штрафтар;
айналадағы қоршаған ортаны ластау, табиғи
қолдану, басқа да табиғи - сақтылық заңдарды, санитарлық нормалар
мен ережелерді бұзғаны үшін төленетін айыппұл;
аудан территориясында орналасқан кәсіпорындар мен ұйымдардың
тексеру нәтижесінде анықталған жасырын және төмендетілген барлык
сумманың 50% ;
конфискацияланған мүлікті реализациялаудан түскен табыс;
азаматтардың, ұйымдардың еркін салымдары;
аудандық қарыз, аудандық
аукциондардан түскен табыс;
басқа бюджеттік емес қаражат /19/.
Осыдан бұрын де, қазірдің өзінде де жергілік билік органдарының
Реттелетін қаражаттарға жергілікті бюджеттерге берілетін дотацияларды жатқызуға болады. Бюджеттік
бюджеттік жүйеге кіретін
шығындарды бөлу;
бюджеттің жеке түрлерінің үнемі бекітілген табыстарын аныктау;
бюджеттің жеке түрлерінің реттелетін табыстарын аныктау;
бюджетаралық дотация;
бюджетаралық несиелеу.
Жергілікті қаржыландыратын негізгі бөлегін жергілікті бюджеттің қаражаттары құрайды. Былай
Көптеген әдиебеттерде салықты бекітуші субъект ретінде мемлекеттің белгілі бір
қарастырылады. Құқыктық актісі
Сондықтан да салықтық қатынастардың субъектісі болып әрдайым мемлекет есептеледі.
Жергілікті салықтар мен алымдарға:
жер салығы;
заңды және жеке тұлғалардың мүлікіне салынатын салық;
3) көлік қаражатарға салынатын салық;
4) кәсіпкерлік іспен айналысатын жеке тұлғалар мен
белгілі бір іс -әрекет түрлерімен айналысу күқығы үшін алынатын
алым;
аукциондық сатылымнан түскен алым;
жергілікті бюджеттің табысты
заңмен бекітілген басқа да алындар.
Сонымен жергілікті бюджеттердің табыс бөлігі ұзақ мерзімді негізгі заңмен
2.3 Қазақстан Республикасынын жергілікті органдарының
2 кесте
«Бас тарту себептері»
Салық пен төлем түрлері 2003ж 2002 Бастарту өсу%
1)Корпаративті табыс салығы 70805 100728,8 -29923,8 70%
2)Жеке табыс салығы 59901 43297 16604 138%
3)заңды тұлға иелігіне салынатын салық 79752 56929.3 22822.7 140.1%
4)жеке тұлға иелігіне салынатын салық 1874.1 1874.1 1 100%
5)жер сағы 6597 6643.1 -46.1 99.3%
6)заңды тұлға транспортына салынатын салық 988 1216 -228 81.25%
7)жеке тұлға транспортына слынатын салық 3939 4285.1 -346.1 91.9%
8)акциз (бензинге) 3271 1069 2202 305.9%
1. Ол негізінен тікелей салық салу объектісінен тәуелді,яғни
Өткен жылдың аналогиялық кезеңімен салыстырғанда бұл жылы
кәсіпкерлердің саны айтарлықтай көбейді.
Бұл құбылысты 2003ж жер
Біз көріп отырғанымыздай өзгерісіз
2002 үй қүрылысына аударынған соманың негізінде -25189,0 т.т
бересі өтелді.
6. 2003ж төтенше жағдайға байланысты сол
7. Жоғарыда айтылғандай шаралар жеке
8. Акцизге байланысты
Негізінен Жабыл облысының Т.Рысқұлов ауданының жуық арадағы
3 кесте
Салық пен төлем түрлері 2004ж 2003ж Бастарту өсу
1)Корпаративті табыс салығы 71500 70805 695 101,8%
2)Жеке табыс салығы 47815 59901 12086 79,8%
3)заңды тұлға меншігіне салынатын салық 78500 79752 1252 98,4%
4)жеке тұлға меншігіне салынатын салық 1850 1874 24 98,7%
5)жер салығы 6110 6597 487 92,6%
6)заңды тұлғаның көлігіне салынатын салық 850 988 138
7)жеке тұлға көлігіне салық 3450 3939 489 87,58%
8)акциз (бензинге) 3040 3271 231 92,9%
Жергілікті басқару органдарының қаржылық
4 кесте
2002ж 2003ж 2004ж
Кіші кәсіпкерлер саны 1118 1538 1653
Заңды тұлғалар 184 184 188
Жеке кәсіпкерлер 325 642 720
Шаруашылықтар 609 712 745
Кәсіп орындармен өндірілген өнімнің жалпы көлемі (мың тг.) 358401
Өткізілген өнімнен түскен пайда(мың тг.) 2833,7 3020,5
Жергілікті бюджетке түскен салықтық кірістер 355,5 416,7 364,4
Осыған орай кәсіпкерліктің даму
Ал 2003ж ды байқайтын болсақ
нұскаулар»
Табыс түсімдерін болжау
жатқызылатын республикалык әлеуметтік - экономикалық дамуын болжаудың
негізгі тапеырмаларымен анықталатын
бөлігі болып табылады;
келесі жылғы бюджетке келіп түсетін
Республикасының « Салықтар және басқа да міндетті төлемдер», «Бюджеттік
жүйе» түралы заңдарына және басқа нормативтік -қүқықтық актілеріне сәйкес
жүзеге асырылады. Кірістсрді
(аумактың, облыстың) макроэкономикалык
жоспарланға жылға арналган индикативті
түсімдердің экономикалык анализіне, ағымдығы кізеңнің
анықталуына, сонымен қатар бюджет түсімдерінің бекітілген болжамдарымың
орындалуына негізделу керек.
- Бюджет түсімдерін болжаудың негізгі тапсырмалары:
1) салыктардың, алымдардың және басқа да міндетті төлемдердің әрбір
Сонымен қатар заңдамада облыстық бюджеттерге мемлекеттік ұйымдардың типтік штаттарын
Заңнаманың 24 және 25 баптарына сәйкес облыс бюджетінің жергілікті
Сонымен катар заннамамен жергілікті бюджеттік багдарламалар анықталған.
«2004ж арналған облыстық және республикалық бюджетінің есебінен Т.Рысқұлов
1) Маслихат аппаратының материалды -техникалык базасын нығайту;
әкім аппаратының әкімшілік ғимаратын күрделі жөндеу;
әкімшілік аппаратының материалдық - техникалык базасын нығайту;
қаржылық атқарушы органдарының
төтенше жағдайлар бойынша ұйымдардың материалдық - техникалык
жағдайын нығайту;
төтенше жағдайлар бойынша
жөндеу;
ішкі істік органдары объектілерінің құрылысын салу;
ішкі істер объектілерін күрделі жөндеу;
ішкі істер органдарының материалдык -техникалык базасын нығайту;
жергілікті деңгейде орта кәсіби білімді мамандарды даярлау:
жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын
орта кәсіби мамандарды даярлау;
жергілікті деңгейде орта білім жүйесін акпараттандыру;
мемлекеттік орта білім беретін мекемелердің кітапханакорларын
жаңарту үшін оқулықтарды сатып және жеткңзіп беру;
жалпы бастауыш, жалпы
мекемелерін күрделі жөндеу;
жалпы бастауыш, жалпы
мекемелерінің материалдық -техникалық базасын нығайту»
коммуналдық меншіктегі денсаулық сактау объектілерін күрделі
жөндеу;әлеуметтік қамтамасыз ету объектілерін күрделі жөндеу;
еңбек және
материалдык - техникалық базасын нығайту;
18) еңбек және халықты әлеуметтік қорғау мекемелерінің материалдық –
елді -мекендерді көріктендіру жұмыстарын жүргізу;
елді мекендерді коғамдандыру жұмыстарын жүргізу;
21) кітапханалардың материалды- техникалык базасын нығайту;
22) табиғатты қоршау объектілерінің
жаңарту;
23) Табиғатты пайдалану және қоршаған
аткарушы органдардың материалдық - техникалық базасын нығайту;
24) елді мекендерге қүрылыс салудың бас
25) білім беру, мәдениет, спорт, туризм
атқарушы органдардың материалдық - техникалык базасын нығайту;
26) коммуналдық меншік объектілерін күрделі жөндеу;
27) тұрғын үй - коммуналдық жол шаруашылық және көлік
органдарының материалдық - техникалыкбазасын нығайту;
28) жергілікті
несиелендіру.
29) Ауданның әкімшілік
30) Полиция ғимаратын күрделі
31) Су құбырлар жүйесін
32) Автокөлік жолдарын жөндеу,
33) Су қоймасын Құлан
34)еңбекші аулының әкім ғимаратын салу
35) 200 адамға салынатын
36) Жер сілкінісінен кейінгі зардап
Табыстарды болжау және мониторинг жасау
Табыстарды болжау және мониторинг жасаудың жалпы
Схемасы
І
Модельді жіберу
Салықтык
түсімдерді
болжау
Салықтық
түсімдерге
мониторинг
жасау
Әкім-к
жағдайдың
өзгеруіне ж/е
заңнамағы
анализ жасау Берілгендерді
жаңарту
А) бастауды
қалыптастыру
кезінде
ескеретін
көрсеткіштер.
Б) теңдеулер.
В)
бойынша
міндеттемелер.
А) Болжамның
фактілі
түсімдермен
салыстырылуы
Б) Болжамды
нақтылау
А) фактілі
түсімдерге
жер
анализдеу.
Б)аймақта
экономикалы
к жағдайдың
өзгеруі.
А)ай сайын
түсіп
отыратын
салык және
төлемдер түрі.
Б)
аймақтардың
дамуының
әкономикалы
қ
көрсеткіштері
Таблицаларды және есепберулерді
Құрастыру
Сурет 2.
3 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
Сегіз жыл бұрын Қазақстан экономикалық қатынастарды қалыптастыру бойынша радикалды
Көптеген бағдарламаларды жүзеге асыру реформа ауыртпалықтарын орталыктан аймақтық деңгейге
Бүл мәселенің бастапқы нүктесі Қазақстан Республикасы Конституциясының 3-бабының 2-бөлімі
тікелей республикалык референдум арқылы;
еркін сайлау арқылы;
мемлекеттік органға билік етуді беру;
Жергілікті мемлекеттік басқаруды екі аспектіде қарастыруға болады:
ұйымдастырушылық феномен ретінде;
саяси феномен ретінде;
Заңдық тұрғыдан қарағанда ең аддымен ұйымдастырушылык феномен қызуғышылық тудырады.
Жергілікті мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық феноменінің қандай құрамдас бөліктерінің негізгілер
Бүл жерде негізінен аймақтық дамуды перспективалық мақсаттардың. стратегиялық және
Мемлекеттің аймақтық саясатының басты мақсаты -экономикалык өсудің аймақтық факторларынтиімді
Мемлекеттік аймақтық саясатты жүзеге асыру аймақтық үйымның әртүрлі деңгейлеріне
Аймақтык даму облысындағы республикалык басқару органдарының тапсырмаларына келесілерді жаткызуға
1)аймақтық шарушылык субъектілерінің қызмететуінің зандык, қүқықтық және нормативтік негіздерін
2)Экономикалық дамудын перспективалық және ағымдағы тапсырмаларды ескере отырып мемлекеттің
3)республика шаруашылығының перспективалык дамуынын макроэкономикалық және салалык приоритеттерін ескере
1) республика территориясында барлық халық үшін белгілі минималдык өмір
2)аймақаралық немесе жалпы республикалық сипатағы аймақтык проблемаларды шешу (
Осының негізінде аймақтық дамудағы мемлекеттік реттеудің негізгі ролі мемлекеттік
Стратегиялық маңызды миниралды ресурстар түріне ие болған облыстар үшін
Осы аймақтарда қүрылымдың қайтақүрылудың ынталандыруиіы факторы приоритетті салалар бойынша
Мемлекеттік реттеудің әдістері экономикалық жағынан артта калған салаларда ең
Аймақ келесі құқықтарға ие:
жерлерді, табиғи ресурстарды қолдануға, иеленуге, жүмсауға;
коммуналдык меншіктің субъектісі ретінде әрекет етуге;
жергілікті салыктар жүйесі
жергілікті бюджетке қаржылық
аймақтық органдар келесідей т.б.;
жергілікті шарушылықты ұйымдастыру, халыққа әлеуметтік - мәдени
қызмет ету;
халықты әлеуметтік қорғау;
табиғатты қорғау, табиғи, еңбек және басқада рационалды ресурстарды
тиімді қолдану;
кооперативтер, жалға беру, жергілікті шаруашылыктар, акционерлік
шағын, жеке кәсіпорындар арқылы кәсіпкерлік кызметті дамыту:
коммуналдык меншіктегі объектілердіжекешелендіру және мемлекеттен
бөлу.
Осымен Қазақстан Республикасында билікті орталықтандырудың жоғары дәрежесі байқалып отыр.
Қосымша құн салығын реттемелі қылып, ол арқылы жергілікті бюджетке
Бұл жайлы жергілікті бюджеттердің табыс базасын маңызды түрде ???'?
Жергілікті бюджеттің басты көздері ретінде мүлік салығының жер салығының
Зерттеу нәтижелері бойынша, теориялық және тәжірибелік жалпылау. объективті бағалау
Әрбір облыстын еркін
бюджетпен байланысын қалыптастыру қажеттілігі;
Қалыптастыру жергілікті
табыстардың шығыстық
жергілікті басқару органдарының қызметін регламенттейтін
қаржыландыруға жеткілікті
Болашақта бюджеттік реттеу тапсырмасы « жоғарыдан» әрбір
бюджетті теңестіруге барыпкосылмауы керек;
Бюджетаралық қатынастар
кадағалау үшін бюждеттік жүйе звеньялардың өзара жауапкершілігі
кажет:
Бюджеттік қатынастардағы ауызбірігушілік және нақтылық:
Тетітен формаларды бюджетаралык
қаншалықты болса да,
проблемасы экономикалық жағдайдын
мүмкін емес;
Жергілікті бюджеттердің табыстық базасын ныгайту
келесідей шараларды мақсатты түрде жүзеге асыру керек; қаржылық
ресурстардың жалпы көлемін анықтау
қорларды қоса алғанда); бюджеттік
бағалау; табыстың жалпы көлемінде жеке бюджеттік ресурстардың
үлес салмағы анықтау және т.б.;
Осы критерилерді ескере отырып, бекітілген және репелетін
табыстардың тізімін орнату
бюджеттер арасындағы табыстарды біріктіру әдісімен реттеді қолдану
керек;
Жергілікті бюджеттердің табыстық базасын нығайту
заңды тұлғалардан табыс салығын бөлу механизмін мақсатты
колдану ( республикалык бюджет үшін -20%, жергілікті бюджепер
үшін жалпы қойылым - 30%);
Бюджердет қүрастыру кезенде табыстарды шектудегібарлық
жылдарды қолдану,
спецификасын дұрыс есепту керек.
Республика бюджеттер арасында табыстарды шектеу кезінде бөлу механизімінің өндірістің
Табыстарды оптимизациялау және рационализациялау үшін максатты түрде келесі шараларды
Функция, функция асты, бағдарлама,бағдарлама асты үшін жауап беруге
тиіс бюджеттік үйым түсінігі анықтау.
Бюджеттен бағдарламаның орындалуы үшін жауап беретін үйым емес,
бағдарлама немесе бағдарлама асты қаржыландыруы тиіс. Ол
немесе мемлекеттік болуы мүмкін.
Тендерді ұйымдастыру.
Бағдарламаларды орындау үшін шығындар болжанып отыру керек.
Шығыстарды оптимизациялау және бақылауды
каржылық қызметткерлер
классификацияладың мүлкін колдануы керек.Бүның негізінде жергілікті
меншік,жергілікті проблемалар мен сүрактарды шешумен байланысты
шыгыстарды максималды түрде ескеру.
Жергілікті жерлерде әлеуметтік - экономикалык жағдайларды ескере
отырып, бюджеттік
қалыптастыру. Қазыналык жүйе толық көлемінде іс -әрекет етуі керек.
Жергілікті атқарушы органдар жергілікті жерлердегі қаржылык бақылау
комитеттінің бөлімшелерін басқаруды
қаражаттарды рационалды түрде колдануды жаңа
ойластыру керек.
Республиканың бюджеттік салада
жатқан жоқ. Олар
мемлекеттік қызмет, бюджет процесін оптимизациялау, салыктық - бюжеттік
саясаттың макроэкономикалық түрақтылық
жергілікті басқару органдары
проблемаларын козғайды. Кезеңдік фискалдық қайта қүрылуларгаі көгітеген
тапсырмаларды койып отыр,
қаржыландырылуы үшін қажетті
тапшылықсыздыққа
реформалардың барлык ауыртпалығы түсіп отыр. Осыған орай республикалык
және жергілікті бюджеттерарасындағы өзара байланыстар толығымен қайта
қарастырылуда. Салықтар мен
тәжірибені өзгерту осы уақытка дейін ол нәтиже әкелген жок,
қаржылар жүйесі белсенді емес болып калса, жергілікті жерлердегі каржылык
органда әлі күнге дейін үйымның қаржылық - шаруашылык кызметін
анализдеп келеді/26/.
Осыған орай әрекет етуін мүмкіндік салык салу жүйесі салык
1 )Азаматтардың мүліктік
2)3аңды және жеке тұлғалардың мүлкін бағалау тәртібін өзгерту.
3)Қазақстандағы кәсіптік
жетілдіру.
4)Ұзақмерзімді перспективада азаматтар мен ұйымдар үшін бірдей мүмкіндік салық
5)Облыс бюджеттерін жоспарлау жүйесін оптимизациялау.
Азаматтардың мүліктік - қаржылық жағдайын әр жыл сайым декларациялау
Қазіргі заңды түрде бекітілген мүлік салығының кұрылу
жүйесінің көптеген кемшіліктері бар, бірақ бұл жағдай принципиалды
сүрақтарды қозғамайды. Бүл жерде тәртіптің өзін және мүлікті
бағалауды өзгертіп,есептік және ликвидтік багалар
арасындағыкеліспеушіліктерді жоққа шығару керек. Бағалау қүқығын меншік иелеріне немесе
Демократизация шарттарында мемлекеттің қаржылық жүйесінің күрылымының бөлігінің аймак каржылары
Осы қаржылардың көмегімен мемлекет аймақтардын экономикалык және әлеуметтік теңестірілуін
Конституцияға және Қазақстан Республикасының жергілікті баскару халық билігін жүзеге
Жергілікті мемлекеттік баскару органдарының қызметінің маңызды аспектісі жергілікті өзін-өзі
Салықтық базаның масштабы ұлттық және оьлыстык
заңнамалармен анықталып, жергілікті биліктер өз қызметтерініц
бюджетін жыл сайын құрастыруы және қаржылык орындалуды
камтамасыз етуі тиіс. Бюджетті қабыдағаннан бүрын ол халык
алдында жариялыққа шығу керек. Жергілікті биліктің
компетенциясына жергілікті жерлердегі мемлекеттік
әкімшіліктердің қызметінің қаржылық күрылымы, ұйымдардың бюджеттерін есептеу және бақылауды
Қалалық банктің кызметі тек қана коммерциялық бастауларға
ғана емес, сонымен қатар
ресурстарды тиімді қолдану, болашакта жерплікті қаржылык проблемаларды тез шешу
Аймақтық банк қызметінің қаржылық нәтижелілігі және тұрақтылығы муниципалдық облигацияларды
Бюджеттік қатынастарды комплекстік түрде қарастыру бюджетті қалыптастыру механизімінде екі
Қазіргі әрекет етуші бюджет механизімінде әртүрлі әдістер, шыгыстық функцияларды
Берілген мақсаттың орындалуына қол жеткізу жергілікті халыктың әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерін
Табыстар мен шығыстар теңестірілген жағдайда ғана бюджеттік қатынастардың бюджеттік
Жергілікті каржы -бұл қоғамдык өнімнің ақшалай формасындағы жергілікті басқару
Жергілікті қаржылар мемлекеттік қаржы жүйесінің ең басты құрамдас бөлігі
Жергілікті мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық феноменінің қандай құрамдас бөліктерін негізгілер
Біріншіден, жергілікті басқару органдарының қызметін ұйымдастыру .
Екіншіден, компетенция.
Үшіншіден, өзінің және жергілікті мемлекеттік органдармсн берілген билік қүзыреттерінің
Төртіншіден, басқа мемлекеттік және қогамдық қүрылымдармен, орталық жәнс жергіліктілермен
Екі жыл бұрын жсргілікті деңгейдс мемлекеттік құрылыс жәнс мемлекеттік
қосымша өзін-өзі басқару
округтерінің әкімдеріне беру қажеттілігі бар ма? Басқаша
айтқанда-әкім бір уақытта территория халқының мүдделсрін
білдіріп және көрсете
территориялдық бірліктердс өзін-өзі
құру керек пе?
өзін-өзі басқару органдары басқаруда коммуналды меншкті
иелене алады ма?
Яғни, жасаушылар алдында түрған негізгі мәселелер билік псн меншіктің
Сонымен қатар, конституцияга сәйксс коммуналды меншікті басқару, жергілікті атқарушы
Негізгі міндеттері осылар. Ал оларды шешу жолдары келесілср болып
1) билік концепциясы.Билік шамасы соны жүзеге асыру үшін мемлекеттік
Бүл мәселені билікті мемлекеттен азаматтық қоғамға бөлу мәселесі тәрізді,
Республикада конституциялық түрде билік қатынастарының үш деңгейі бекітілген орталық
Бүл концепция нсғүрлым тартымды көрінді, өйтксні жергілікті өзін-өзі басқару
Осылайша, жергілікті өзін-өзі басқару органын жүргізудің заң жобасына мынадай
қамтамасыздандыру, жақсы түрмыс және
көгалдандыру бойынша жұмысты ұйымдастыру;
мектепкс дейінгі, орта және мамандырылған білім
беру мекемелерін, әлеуметтік-мәдени орта
мекемелерін дамытуға көмек көрсету мен қолдау;
3) көліктік қызмет көрсетуді ұйымдастыруға қатысу;
4) әлеуметтік әлсіз азаматтарға көмек көрсету;
кәсіпкерліктің дамуына көмек көрсету;
заңи көмектің дамуына көмек көрсету;
2. Меншік
1)жергілікті бірлестіктің мүлкі;
2)заңмен тыйым салынбаған басқа да мүлік;
Сол уақытта жергілікті бірлестіктің қаржылық. негізі түсінігі еңгізіледі, оны
кәсіпкерлік қызметті жүзсге асырудан түскен
халықтың өзіне салған қаражаттары;
занды және жеке түлгалардың ерікті салымдары;
басқа көздер;
Бұл, бір жағынан, халық бастамасын төменнен дамытуға, кәсіпкерлік қызметті
Екінші жағынан, мұндай заңи тұжырымдар жергілікті бірлестікке салымдар мен
Алматы қаласындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасу тарихы мен мәселесіне
кейін қаладағы өзін-өзі басқарудың даму жағдайы мен келсшегіне терең
Қаладағы өзін-өзі басқару анық үш кезеңнен тұрады: бірінші кезең
Алғашқы қоғамдық жергілікті өзін-озі басқару комитеттері Алатау, Әусзов, Түрксиб
1992 жылдың маусымындаАлматыда республикадагы муниципалды баскару мен менеджменттің алғашқы
екінші кезең (1993 жыддың 10 желтоқсанынан 1995 жылдың 30
ТМД елдерінің парламентарлық Ассамблеясы арқылы Мәсксу, Санкт-Петербуг, ынтымақтастық епдерінің
үшінші кезең (1995 жыддың 30 тамызынан қазіргі ксзсңгс дсйін),
оның ерекшелігі- жергілікті өзін-өзі басқарудың заңнамалық нсгізі
1995 жылдың 30 тамызында қабылданған конституция және 1993
жылдың желтоқсанында қабылданған «Қазақстан
Республикасының жергілікті өкілетті және атқарушы органдарытуралы» Заң болып табылатындыгында
Қаладағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының маңызды
қүрамдас бөлігі Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы
негізінде қүрылатын пәтер меншік иелерінің кооперативтері болып
табылады.Қазіргі уақытта Әділеттілік басқармасында олардың 500-
ден астамы тіркелген. Барлық мәліәметтер мен мысалдар Алматы
қаласындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуы Қазакстан
Республикасының Конституциясына сәйкес жүзсгс
асырылғандығын көрсетіп отыр.
Республика облыстарының қаржылық базасы жергілікті реттемелі салықтарда (орталық үкімет
Реттемелі салықтар жөнінде айтатын болсақ, олардың көп бөлігі жергілікті
Қазіргі таңда олардың жинақтаушы көздер ретіндегі маңыздылығы төменг болып
Жер салығынан түсетін түсімдерді ұлғайту мәселесі өте күрделі және
Жергілікті бюджеттер үшін мүлік салығының алатын орны орасан зор,
Салық салу обьктілерінің құрамы әртүрлі елдсрдің заңдарында қарастырылған:
жылжымайтын мүлік (жер, гимараттар, т. б.);
нақты (материалдық) жеке
активтер (құрал-жабдық,
бағалықтарға арналған
жабдықтар жонс т. б.),
(үзақ мерзімде қолданылатын
тоңазытқыштар, теледидарлар және т. б.);
материалдық емес активтер (акциялар, қарыздық
міндеттсмслср, ақша);
коммуналды және басқа кәсіпорындардың обьектілері мсн
қойылымдары
Мүліктік салық салудың қажеттілігін білдірстін бірнешск обьективті факторлар бар.
Табыс салығы мен мүлік салығы бір-бірімсн тығыз байланысқан. Мүлік
салығын толықтырушы ретінде мемлекеттің табыстарды теңестіру саясатының жүзеге асуына
Мемлекет жоғарғы табыс алу үшін ынталандыруды жоққа шығармау үшін
Мүлікке салық салу салық салудың нақты және жеке принциптарына
Қорытынды
Сонымен, берілген жұмыста жергілікті басқару органдарының және жергілікті өзін-өзі
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында қызмет ететін жергілікті басқару органдар
Дамыған елдердің тәжірибесінен кейін келесі қадам заңды негізде жергілікті
Толық қызметті қамтамасыз ету үшін жергілікті басқару органдарының оз
Жергілікті басқару органдарының экономикалық нсгізін жергілікті бюджет, коммунаддық және
Жергілікті басқару органдарының қаржылық негізін жергілікті салықтық алым, салықтық
Жалпы қаржылық жүйе үш бөлімнен тұрады:
қаржылық қатынастардың жиынтығы;
ақша-қаражат қорларының жиынтығы;
басқарудың қаржылық аппараты.
Ақша қаражаттарының қорлары бар жерде қаржылық қатынастар да
Соңғы он жылдықта көптеген елдердс экономикалық және әлеуметтік процестерді
Сондықтан да жергілікті басқару органдарының қаржылық рөлі күшейіп, ал
Сонымен, жергілікті қаржылар - жергілікті жерлердің экономикалық және әлеуметтік
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Елубаев Б. Н.
политической деятельности.-Алматы, 1998.-152 с.
Местные органы власти:социально-экономичсскис
дсятсльности.-М.:Сборник обзоров,1993.-69 с.
3 Мигиров Р. Основные направлсния и
муниципальных органов власти
политики.-Москва, 1997.-126 с.
Таранов А. Мсстное самоуправленис.-Алматы, 1997.-352 с.
Иванченко А. В. Местное самоуправление: дснь ссгодняшний ІІ
завтрашний.-Москва, 1998.-21-30 с.
6 «Правительство, всдомства
странах».-Москва: Юридическая литература,1994.-61 с.
7 Финансовая база местных
Москва, 1994.-225 с.
8 Системы местного самоуправлсния городов Европейских стран.-
Л.:ред. Лебедева Н. А.,1991.-36 с.
9 Местные органы власти в
М.:Сборник обзоров,1993.-47 с.
10 Дмитриев Ю., Таранов
самоуправления и российское законодательство.-М.:Право й жизиь.
1997.-172с.
Фадеев В. И. Представительныс и исполнительные органы
системе местного самоуправления РФ.-М, 1994.-236 с.
Демократия и местное самоуправление России.-МоскваЛ994.-
369 с.
Емельянов Н. А. Местное самоуправление в России: генезис и
тснденции развития.-Москва, 1997.-34 с.
Максимова Н. А. Местное самоуправление
1994.-12с.
Аникин Л. С. Становление мсстного самоуправлсния в РФ:опыт
социального исследования
Университета 1997 г.)
Конституция Республики Кыргызстан. Бишкек-1998.
17 Озганбаев О.
государственного управления и самоуправления РК.:Атамура,1997.-
6с.
18 Проблемы организации
РК//Вестник Межпарламентской ассамблей.-1997.
Региональная политика РК.//Под ред. КенжегузинаМ. Б.
Назарбаев Н. А. О некоторых мерах, связанных с изменением
административно-территориального устройства РК.//Труд.-1997.
21 Нарибаев К. Н. Региональные аспекты управления экономикой.-
Алматы,1988.-45 с.
22 Попов А. И. Региональное самоуправленис
отношсния.-Л.:Знанис, 1991.-118 с.
23 Муниципальная собствснность
услуг.//Проблсмы приватизации.-Москва, 1994.
Муниципальный менеджмент.//Под ред. Морозовой.-М.-1997.-
89 с.
Лидин В. Административно-тсрриториальнос
.//Правда.-1997.
Местное самоуправлснис. Политологичсский подход.//Под рсд.
В. М. Долгова.-Саратов,1994.-45 с.
27 Досмаганбстов С. Маслихаты-форма
местном государствснном уиравлении.//Индустрия
1998.
28 Тургельдинов Ж.
самоуправления в г. Алматы.-Алматы, 1998.-37 с.
Корганбаев Ж., Копабаева А. Мсстнос управление: новыс задачи
пути их реализации.-А.: Мысль, 1996.
Местное самоуправление: проблсмы иперспективы развития в
Казахстане, материалы семинара.-Алматы:НВШЧУ.-1998.
3