МАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................
І Бөлім. Жастардың девианттық мінез-құлқын әлеуметтік жұмыс проблемасы
1.1. Жастардың девианттық мінез-құлық даму классификациясы, тенденциялары
1.2.Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарына социологиялық зерттеу жүргізудің теориялық және
1.3.Девиантты мінез-құлықты жастармен жұмыс жүргізу технологиясы........................................................................................................
1.4.Қазіргі қоғамдағы жастардың әлеуметтенуінің негізгі заңдылықтары мен
ІІ Бөлім. Жастардың ауытқитын мінез-құлық стереотиптерінің әлеуметтік-психологиялық
2.1.Жастардың ауытқитын мінез-құлық стереотиптерінің әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері компоненттілігі
2.2.Жастардың заңға қайшы мінез-құлыққа құқықтық компоненттілігі және потенциалдық
2.3.Жасөспірімдер арасындағы қылмыстар – Қазақстандағы жастардың ауытқитын
Қорытынды......................................................................................... Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Жастардың ауытқитын мінез-құлыққа жасайтын социологиялық зерттеулердің
Қазіргі кездегі жастар үшін ең маңызды мәселе ретінде
Девианттық мінез - құлықтың әлеуметтік алғышарттарының барлығының себептері,
Әсіресе қазіргі кезде жастардың үлкен-үлкен қалаларда, ауылдық жерлерде
Бірнеше әлеуметтік мәселелерді біз кейінге қалдырамыз, оларды «қалдықты
Девианттық мінез-құлықтың дамуына арнайы бір қоғамдағы әлеуметтік шындықтың
Жоғарыда айтылған мәселелердің барлығы социологиялық зерттеудің актуалдылығының негізін
Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Девиантты мінез-құлық және сондай
Джаманбалаева Ш.Е., Казымбетова Д.К. еңбектерінде Қазақстандағы девианттық мінез-құлық,
Диплом жұмысының мақсаты отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі
Осы мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыс келесі міндеттерді алдына
- девианттық мінез-құлықты анықтаудың әдістемелік және теориялық үйлесімдерін
- девианттық мінез-құлықтың негізі мен маңызын әлеуметтік құбылыс
- девианттық мінез-құлықты зерттеген қазақстандық және ресей социологтарының
- өзіндік жүргізген зерттеу мен Д.К. Қазымбетованың (Қазақстан,
Диплом жұмысының объектісі - Жастардың әлеуметтік нормалардан ауытқу
Диплом жұмысының пәні ретінде Қазақстандағы девианттық мінез-құлықтың түрлері
Диплом жұмысының қолданбалық маңызы. Дипломдық жұмыс девианттық мінез-құлықты,
Дипломдық жұмыстың теориялық негізі ретінде Э. Дюркгеймнің (әлеуметтік
Дипломдық жұмыстың құрылысы жағынан: кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды,
I БӨЛІМ. ЖАСТАРДЫҢ ДЕВИАНТТЫҚ
1.1. Жастардың девианттық мінез-құлық даму классификациясы, тенденциялары мен
Социология шегінде арнайы социологиялық теория пайда болды және
Девианттық мінез-құлық мәселелері әлеуметтік жанжал теориясының негізінде қарастырылады.
Девианттылықты бағалау критерийі бұқаралықтың достастығына, «өзіне» және «басқаларға»
Девианттық мінез-құлыққа баға беру критерийін анықтау бір жақты
Көптеген жұмыстардың нәтижесінде девианттық мінез-құлық концепциясының позициясына деген
Қазақстанда осындай мінез-құлықтың элементтері, мысалы, қылмыскерлік,іішмгерілк,нашақорлық және суицид(өзін-өзі
Ал Қазақстанда осы мәселелерді кейінгі жылдары ғана зерттей
Қазіргі кезеңдік, отандық девианттық мінез-құлық социологиясында Д.К.Қазымбетованың анықтауынша,
Девианттық мінез-құлықтың деликвенттік мінез-құлықтан өзгешелігі, девианттық мінез-құлықтың деликвенттік
Бірақта девиянттық мінез-құлықтың критерииін анықтау өзгеруде, бұл жағдайда
Әлеуметтік толығырақ анықтамасын беру үшін, аномия сұрағаның негізіне
Ал қазіргі кезеңдегі автор В.Д.Плаховтың пікірінше аномия таза
Бірақ бұларды бір-бірінен ажырату мүмкін емес. Кез-келген аномия
Негативті аутқулар- шындық нормалардың қандай да бір аутқуларды
Позитивті аутқулар – бұл қандай да бір жалған
Қылмыс - ол қылмыстық құқықтың қандай
Деликт – бұл қандай да бір норманың құқықтық
Девиантты мінез-құлықтың индивидуалды формалары осындай.
Девиантты мінез-құлықтың индивидуалды формалары массалық аутқудың формаларына сәйкес
Сонымен қатар, біз девианттық мінез-құлықтың негізгі категорияларын қарастырдық.
Девианттық мінез-құлықтың келесі түрі ретінде, біз – деликвентті
Құқықтық жәен моральдық нормалар олардың орындалуы мемлекеттік биліктің
1Схема
Девианттық мінез-құлықтың негізгі түрлері
2Схема
Девианттық мінез-құлық формаларын индивидуалдық классификациялау
Девианттық мінез-құлықты қарастырғанда аадмдардың сыртқы ортасы мен оның
1.2. Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарына социологиялық зерттеу жүргізудің теориялық
Қандай социологиялық зерттеу болмасын, ол зерттеуді жүзеге асыру
Социологиялық терминдерге анықтама беру
Социологиялық зерттеулер - бұл сапалы және сандық әдістердің
Зерттеудің негізінде бір мәселе туындайды, оны біз қиындықтар
Мәселенің пәндік аспектісі - бұл арнайы әлеуметтік тапсырма;
Гнесеологиялық аспектісі - ол қандай да бір қоғамдық
Зерттеу объектісі – мәселені қамтамасыз ететін әлеуметтік шындық
Зерттеу пәні- зерттеуге жататын объектінің көзге көрінетін, маңызды
Бағдарламаның процедуралық-методикалық бөлімі ақпарат алу әдістерін, іріктеудің инструменттерін
Әдіс - бұл объектіні оның заңдылықтары мен функционалдану
Инструмент - арнайы дайындалған құжаттар, осылардың көмегімен объекті
Әдістеме - операциялар жүйесі, осылардың көмегімен валидті (өлшемге
Ақпарат алудың әдістері: сұрау (анкеталау, сұхбат, эксперттік сұрау,
Іріктеу әдісі - объектінің потенциалды жиынтығының (негізгі жиынтықтың)
Іріктеуді жобалау: негізгі жиынтықтың құрамы мен шекарасын анықтау
Репрезентативтілік (өкілеттілік) - негізгі жиынтықтың мазмұнын көрсететін іріктеудің
Іріктеудің көлемін анықтайтын формулалар: п=2
n =(0,25t2N)/(А2N+0,25t2),
Бұл жерде n - дегеніміз іріктеуші жиынтық;
N - негізгі жиынтықтың көлемі;
Т2 - арнайы кестелермен анықталатын іріктеудің шектеулі кателерінің
А - іріктеудің шектеулі қателері;
1.3. Девиантты мінез-құлықты жастармен жұмыс жүргізу технологиясы
Маскүнем, наркоман, жезөкше, әртүрлі жыныстық жолмен жұққан аурулары
Жалпы, еңбекпен-түзету жүйелері (түрмелер, тергеу изоляторлары, және колониялар)
Девианттық мінез-құлық бастапқыда дәлелсіз болады. Жастар әдетте қоғамның
Әлеуметтік бақылаудың негізгі факторларына мыналар жатады:
1. Әлеуметтік бақылау әдістері мен құралдары девианттық мінез-құлықтың
2. Репрессивті ықпал ету шараларын барынша қысқарту. Бас
3. Әлеуметтік қолдау көрсетудің өте икемді түрін қолданған
4. Жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамгершілік қағидалары
5. Зорлық зомбылықты, зұлымдықты және ашық жыныстық
6. Бұқаралық ақпарат құралдары, оқу және ағарту
7. Девиантты мінез-құлықты жастармен жұмыс жүргізетін кадрларды
1.4. Қазіргі қоғамдағы жастардың әлеуметтенуінің негізгі заңдылықтары мен
Тұлға социологиясында жастар мәселесі ерекше орын алады, әсіресе
Жастар - тек қана жастық принциптерге сүйенетін категория
Қазіргі шындық кезеңінде балалар көбірек оқуға тырысады және
Жастар - бұл жастық нормаларына тән ерекшеліктерін игерген,
Біздің көзқарасымызша бұл критерий қандай да бір деңгейде
Жасөспірімдер жасына қатысты қолданатын олар өмірлік бағалылықтарды, өмірлік
Олардың біріншісі, (жасөспіірмдердің жасы 12 және 13 жас)қоғамдық
Келесі кезең 13-15жас аралығы, тұлға неігздерін құрайтын индивидуалды
Жасөспірімдік әлеуметтануының үшінші сатысы16- 17- 18 жас аралығында
Осыған сәйкес А.И.Ковалева ауытқитын әлеуметтан процесінің үш деңгейін
Девиантты мінез-құлықтың диагностикалық маңызды көрсеткіштеріне келесілер жатады /12/.
жағымды бағыттағы өмірлік жосарлар мен профессианалдық алғы шарттардың
оқу процесіне деген санасыздық пен тәртіптің жоқтығы;
пайдалы қызығушылықтардың тереңдігінің және жанжақтылықтың жетіспеушілігі;
педагогикалық әсер етушілерге сыйламаушылық қарым-қатынасат болу;
қоршаған адамдардың іс-әрекетін құқықтық пен моральдық талаптарға сай
өзіндік критиканың болмауы;
қоршаға ортаға деген назар аудармаушылық,эмпатияға деген талаптың болмауы;
жаман әсерлерге бейімділігі,қиындықтар алдындағы тұрақсыздығы;
мінез құлықтың сыртқы мәдениетінің жоқтығы (киім киуде,сөйлеу мәнерінде);
жаман әдеттер мен қызығушылықтардың болуы (алкоголь, нашақорлық, никотин,
Ш.Е. Жаманбалаеваның
II БӨЛІМ. ЖАСТАРДЫҢ АУЫТҚИТЫН МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ СТЕРЕОТИПТЕРІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Жастардың ауытқитын мінез-құлық
Әлеуметтік стереотиптері тұлғаның өмірлік іс-әрекеттерінің және әртүрлі әлеуметтік
Осы тенденцияның басымырақ көрінуі жас өсіпірімдерде 14-17 жас
Білім беруге талдау жасау маңызы ойын сауық құруға
1-Кесте.
Зерттеуге қатысушылар Бейресми топтардағы бағалы бағыттардың стереотиптері ((
Қызықты іс-әрекетпен шұғылда-ну
Заңды бұзбау-шылық
Көңіл көтеру
Жиі ұрыстар
Аймақтағы өте «мық-ты» болу
Жүліктік мінез-құлық
Жау-ап беру-ге қиналған-дар
Ер жыныстағы адамдар 31,0 9,0 56,0 - -
14-17 жас аралығындағы ж-р 28,0 8,0 60,0 -
18-25 жас аралығындағы ж-р 26,0 5,0 58,0 -
Мектеп оқушылары ПТУ-дың оқуы 28,0 5,0 62,0 -
Орта білімі бар адамдар 26,0 14,0 55,0 -
Жоғарғы білімі бар адамдар 100,0 - - -
Әйел жынысындағы адамдар 43,0 6,0 43,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 28,0 4,0 58,0 3,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 45,0 6,0 45,0 -
Мектеп оқушылары ПТУ-дың оқуы 28,0 6,0 57,0 4,0
Орта білімі бар адамдар 45,0 6,0 39,0
Жоғарғы білімі бар адамдар 33,0 11,0 56,0 -
-
Стереотиптер топтарын әлуеметтік-маңызды тұлғалық және топтық іс-әрекетпен байланысты
Жастардың мінез-құлықтарының басқа да стереотиптеріне топ аралық жанжалдарды
Жоғарыдағы айтылғандардың ішінен көптеген стереотиптердің қалыптасуында бағыттың белгілеріне
Осыған байланысты, осы стереотиптердің тұлғааралық қатынастардағы орын алуын
2-Кесте. Жастардың басым болу жағдайдындағы мінез-құлық стереотиптерінің стратегиялары
Басым болу жағдайындағы мінез-құлық стереотиптерінің стратегиялары ((
Зерттеушілер
Сендіру Тыныштықта қалдыру Қорлау Ұру Жауап беруге қиналамын
Ер жыныстағы адамдар 68,0 13,0 9,0 10,0 -
14-17 жас аралығындағы ж-р 68,0 24,0 4,0 4,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 63,0 21,0 5,0 11,0
Мектеп оқушылары ПТУ-дың оқуы 67,0 10,0 10,0 13,0
Орта білімі бар адамдар 67,0 19,0 5,0 9,0
Жоғарғы білімі бар адамдар 100,0 - - -
Әйелдер арасында 72,0 17,0 7,0 3,0 1,0
14-17 жас аралығындағы ж-р 52,0 22,0 14,0 12,0
18-25 жас аралығындағы ж-р 77,0 19,0 4,0 -
Мектеп оқушылары ПТУ-дың оқуы 51,0 20,0 12,0 17,0
Орта білімі бар адамдар 75,0 16,0 6,0 -
Жоғарғы білімі бар адамдар 100,0 - - -
Маңызы жағынан екінші стереотип келісім мінез-құлық болды, яғни
Сонымен қатар жастар арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастардың вербалдық және
Осы экспериментке маңызды дәлел ретінде жынысаралық мінез-құлық стереотиптері
3-Кесте
Тұлғаны жыныстық рольдік мінез-құлық стереотиптері %
Зерттеуге қатысушылар Жанжалды бейбітшілік жолмен шешуге тырысамын Оны
Ерлер арасында 33,0 54,0 11,0
14-17 жастағылар 36,0 52,0 12,0
18-25 жастағылар 21,0 58,0 16,0
Мектеп,ТПУ оқущылары 33,0 57,0 10,0
Орта білімі бар адамдар 24,0 61,0 10,0
Жоғары білімділер 60,0 40,0 -
Әйелдер арасында 64,0 22,0 7,0 1,0 6,0
14-17 жастағылар 57,0 32,0 6,0 1,0 4,0
18-25 жастағылар 77,0 21,0 -
Мектеп,ТПУ оқущылары 55,0 31,0 8,0 2,0 4,0
Жоғары білімділер 33,0 22,0 -
Осы жағдайда тұлғаның тек эмоционалды аймағын ғана қозғап
Осы стереотиптердің қарама-қарсы мінез-құлықтардың ерекшеліктердің мазмұны келесі әлеуметтік
4-Кесте
Қатер төнген жағдайдағы заңға қарама-қарсы мінез-құлықтағы стереотиптері %
Зерттеуге қатысушылар Судан құрғақ болып шығуға тырыса ды
Ерлер арасында 54,0 37,0 2,0 7,0 - -
14-17 жастағылар 56,0 36,0 - 8,0 - -
18-25 жастағылар 58,0 42,0 -
Мектеп,ТПУ оқущылары 57,0 33,0 - 10,0 - -
Орта білімі бар адамдар 50,0 45,0 5,0 -
Жоғары білімділер 60,0 - - 40,0 -
Әйелдер арасында 51,0 24,0 3,0 20,0 1,0 1,0
14-17 жастағылар 64,0 16,0 - 2,0 - -
18-25 жастағылар 49,0 21,0 - 30,0 - -
Мектеп,ТПУ оқущылары 65,0 16,0 - 19,0 - -
Орта білімі бар адамдар 48,0 30,0 4,0 17,0
Жоғары білімділер 22,0 11,0 - 67,0 -
Қатер төнген жағдайда ерелр мен әйелдер арасында ад
Күнделікті жағдайда экстремалды жағдайлардың бәрі бір сирек кездесетінін
5-Кесте
Фрустрациялық жағдайдағы тұлғалық мінез-құлық стереотиптері%
Зерттеуге қатысушылар Сыйлық тар Өзара қызмет Ақша Өті
Ерлер арасында 16,0 53,0 10,0 16,0 - 4,0
14-17 жас аралығында 20,0 52,0 8,0 16,0
18-25 жас аралығында 10,0 58,0 5,0 16,0 -
Мектеп оқушылары 20,0 51,0 10,0 14,0 - 5,0
Орта білімді 10,0 57,0 9,0 16,0 - 5,0
Жоғары білімді - 20,0 60,0 20,0 - -
Әйелдер арасында 12,0 57,0 8,0 15,0 3,0 3,0
14-17жас аралығында 12,0 46,0 12,0 20,0 - 9,0
18-25 жас аралығында 11,0 70,0 2,0 17,0 -
Мектеп оқушылары 8,0 49,0 12,0 18,0 - 12,0
Орта білімді 16,0 58,0 7,0 14,0 4,0
Жоғары білімді 11,0 45,0 11,0 - 33,0 -
6-Кесте
Материалдық қиындықтар жағдайында мінез-құлық стереотиптері %
Зерттеуге қатысушылар Осын дай жағ дайға көнемін Бар-қ
Ерлер арасында 67,0 24,0 3,0 2,0 - 1,0
14-17 жас аралығында 68,0 24,0 4,0 4,0
18-25 жас аралығында 53,0 31,0 5,0 - -
Мектеп оқушылары 71,0 24,0 5,0 - - -
Орта білімді 60,0 26,0 3,0 - - 3,0
Жоғары білімді 100,0 - - - - -
Әйелдер арасында 73,0 10,0 3,0 1,0 3,0 -
14-17жас аралығында 80,0 14,0 3,0 1,0 1,0 -
18-25 жас аралығында 94,0 6,0 - - -
Мектеп оқушылары 78,0 12,0 4,0 2,0 2,0 -
Орта білімді 68,0 10,0 4,0 - 4,0
Жоғары білімді 100,0 - - -
- - -
2.2. Жастардың заңға қайшы мінез-құлықка құқықтық компетенттілігі және
Д.П. Пискаревтің зерттеу нәтижелерінен алынғандардан (3-кестеден қараңыз) құқықтық
Құқықтық компетенттілік деңгейін салыстыра келе жыныстық деформизм мен
Осыған байланысты азаматтармен құқықтық нормалардың орындалуын бақылау бізге
3-Кесте. Заңды білуге берген өзіндік баға
Зерттеуге қатысушылар
Заңды білуге берген өзіндік баға (( жағдайында)
Жеткілікті Жиі Интуициялық Жеткіліксіз
Ерлер арасында 12,0 42,0 27,0 19,0
14-17жас аралығын дағы ж-р 12,0 44,0 32,0
18-25жас аралығын дағы ж-р 12,0 25,0 22,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқуы 12,0 44,0 41,0 12,0
Орта білімі бар адамдар 11,0 29,0 32,0 35,0
Жоғарғы білімі бар адамдар 20,0 20,0 25,0 60,0
Әйелдер арасында 13,0 37,0 - 39,0
14-17жас аралығын дағы ж-р 5,0 29,0 11,0 46,0
18-25жас аралығын дағы ж-р 18,0 37,0 20,0 34,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқуы 5,0 27,0 136,0 52,0
Орта білімі бар адамдар 18,0 39,0 9,0 34,0
Жоғарғы білімі бар адамдар 20,0 30,0 10,0 40,0
Әйел адамдар арасында тек қана бір тенденция заңға
4-кесте. Заңдарды орындауға өзіндік баға беру
Зерттеуге қатысушылар
Заңдарды орындауға өзіндік баға беру (( жағдайы)
Өздерін заңға бағынатын азаматтар деп санайды Өздерін
Ерлер арасында 60,0 23,0 17,0
14-17жас аралығын дағы ж-р 47,0 33,0 20,0
18-25жас аралығын дағы ж-р 66,0 32,0 2,0
Мектеп оқушылары, ТПУ оқуы 47,0 33,0 20,0
Орта білімі бар адамдар 46,0 31,0 3,0
Жоғарғы білімі бар адамдар 100,0 - -
Әйелдер арасында 58,0 40,0 2,0
14-17жас аралығын дағы ж-р 80,0 18,0 2,0
18-25жас аралығын дағы ж-р 45,0 55,0 -
Мектеп оқушылары, ТПУ оқуы 85,0 9,0 6,0
Орта білімі бар адамдар 42,0 58,0 -
Жоғарғы білімі бар адамдар 70,0 30,0 -
Салыстырмалы мәліметтерге келетін болсақ, заңға бағынушылық жастық ерекшеліктерімен
Осы жоспарда үлкен қызығушылықты осы зерттеуге қатысушылардың арасынан
2.4. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстар-Қазақстандағы жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының негізгі
Барынша актуалды мәселелердің қатарына қазақстандықтардың пікірінше криминогендік жағдайдың
Арнайы бір жас өспірімнің қатысты және шартты жағдайдағы
«Криминалды жасөспірімдер» түсінігінің өзі заңбұзушы азаматтар санасында едәуір
ҚОРЫТЫНДЫ
Девиацияны ең алдымен әлеуметтік құбылыс ретінде адамдық іс-әрекеттердің
Әлеуметтік девиация мынадай жағдайларда пайда болады:
- қоғамдық тәртіптің, теңдіктің бұзылуы, нәтижесінде кері ұйымдастыру
- Индивид пен қоғам
Қоғамдық қатынастарға тигізген зиянның деңгейіне байланысты, әлеуметтік жиынтықтардың,
Жастар ортасындағы әлеуметтік әділдік сезімінің пайда болуы және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект
2. Иваненков С.П. Проблемы социализации современной молодежи. -
3. Ковалева А.И. Социализация личности: норма и отклонение
4. Первова И.Л. Ассоциальное поведение детей и подростков.
5. Джаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект
6. Ковалев А.Г. Психология личности. -М: 1985.
7. Лихачев Б.Т. Воспитательные аспекты обучения. -М.1985. -с.28.
8. Шур М.Э. Наше преступное общество: социальные и
9. Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на
10. Дюркгейм Э. Норма и патология. Рубеж. Альманах
11. Плахов В.Д. Социальные нормы: Философские основания общей
12. Гилинский Я.И. Девиантное поведение в зеркале социологии.
13. Кутырев Б.П. Стратегия социального развития. -Новосибирск: Наука.
14. Гилинский Я.И., Афанасьев В. Социология девиантного (отклоняющегося)
3
Девианттық мінез-құлық
Заңға қайшы мінез-құлық
Биморальдық мінез-құлық
Қылмыс
Құқықтық іс- әрекеттер
Деструктивті мінез-құлық
Асоциалды мінез-құлық
Ішімгерлік,маскүнемдік, нашақорлық, өзін-өзі өлтірушілік, жезөкшелік
Зинақорлық, фанатизм, конфор-мизм, мазохизм
Девиация
Негативті ауытқу
Нейтралды ауытқу
Позитивті ауытқу
Заң бұзушылық
Моральдық іс-әрекет
Қылмыс
Деликт