ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
“Қаржы және есеп ” факультеті
“Қаржы нарығы және банктік бизнес ” кафедрасы
Диплом жұмысы
тақырыбы: “Коммерциялық банктерде несиелік процесті ұйымдастыру”
Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................3
1. Коммерциялық банктерде несиелік процесті ұйымдастыру
кезеңдері мен ерекшеліктері
1.1. Несиелік процесс, оның негізгі кезеңдері мен мазмұны.............................5
1.2. Несие беру жөнінде шешім қабылдау және несиені
1.3. Клиенттердің алған несиені қайтару тәртібі...............................................16
2. Несиелік процесті коммерциялық банктерде ұйымдастыру
тәжірибесі («Қазақстан Халық Банкі» АҚ тәжірибесінен)
2.1. Несиелік құжаттамаларға талдау................................................................21
2.2. Қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетін талдау...................................30
2.3. Несиелік шарт және оны жасаудың құқықтық
несиелік мониторинг және несиенің мақсатты
пайдалануын бақылау..................................................................................55
2.4. Несиелік процесті сапалы ұйымдастырудың несиелік
портфельді басқарудағы маңызы...............................................................66
3. Несиелік процесті ұйымдастыруды жетілдіру жолдары
3.1. Жеке тұлғаларды несиелеу процесін ұйымдастыруды жетілдіру.............71
3.2. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу процесін жетілдіру.....72
Қорытынды..........................................................................................................78
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................81
Қосымшалар ........................................................................................................83
К і р і с п е
Коммерциялық банктердің экономиканың нақты секторын және де сауда фирмаларын
Бүгінгі таңда капиталды жұмсау бәсекесінің артуы көрініс табады. Отандық
Диплом жұмысының өзектілігі.Біздің еліміздің банктік саласы – жоғары қарқынмен
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – несие процесін ұйымдастыруды талдап,
Осы мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттер қойдым:
Несиелік процестің мазмұнын ашып көрсету;
Несиелік процестің кезеңдерін толығымен ашып көрсету;
Несиелік процесті сапалы ұйымдастырудың несиелік портфельді басқарудағы
Несиелік процесті ұйымдастырудың жетілдіру жолдарын қарастыру.
Диплом жұмысында зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
Ал зерттеу мәселесі – несиелік құжаттамаларды талдаудан бастап, несиені
Бұл жұмысты жазуда теориялық негіз ретінде Қазақстан, Ресей және
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан құрылған. Кіріспеде жұмыстың өзектілігін
Екінші тарауда несиелік процестің кезеңдерін ашып көрсетуге тырыстым.
Несиелік құжаттамаларға, қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетіне талдау жасадым.
Екінші деңгейлі банктердің несиелік процесін жетілдіру қажеттілігі және
1. Коммерциялық банктерде несиелік процесті ұйымдастыру кезеңдері мен ерекшеліктері
1.1. Несиелік процесс, оның негізгі кезеңдері мен мазмұны
Екінші деңгейдегі коммерциялық банктер Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінен банкті
Банктер, несиелеу процесі кезінде, нарықтық қатынастардың орнығуына, қоғамдық өндіріс
Банктік қарыздар өндіріс тиімділігін яғни оның ғылыми-техникалық деңгейін арттыруға,
Несиелеу мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік және қарыздың мақсатты жұмсалу шарттары
Қысқа мерзімді несиелеудің қызмет етіп жатқан механизмі келесі элементтерді
несиелеу объектілері;
несиенің жоспарланған көлемі және оның мақсатты бағыттылығы;
қарызды беру және өтеу шарттары, олардың қарыз алушы қызметінің
қарыз бойынша пайыздық мөлшерлемелер, олардың төмендеуі немесе ұлғаюы;
қарыз алушының несие өтелмей қалған жағдайда ұсынатын кепілдігі (кепіл,
несиелеуге қажетті есептері мен мәліметтер тізімі, оларды қарыз алушыға
несиелік келісімшартта берілген шарттардың ең болмаса біреуі бұзылған жағдайда
Жалпы несие ұзақ, орта, қысқа мерзімді болуы мүмкін. Қысқа
Несиелеу процесі мынандай кезеңдерді қамтиды:
несиеге деген өтінішті қарау;
несиелік қабілетін талдау;
несиелік келісімшарт жасасу;
несие беру;
несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау.
1 кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау
Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
құрылтайшылық құжаттардың, жарғының, жалға алу шартының, тіркелген куәліктерінің немесе
соңғы екі жылдық қарыз алушының балансы және оған қосымша
несиеленетін шаралардың ретабельділік деңгейін және оның қайтарылу мерзімін сипаттайтын
несиеленетін мәмілелерді растайтын келісімшарттар көшірмелері (материалдық құндылықтарды жабдықтауға және
басқа банктерден алған несиелер туралы мәліметтер (шоттар бойынша көшірме);
қамтамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік
несиені қайтаруға байланысты міндеттемені куәландыратын құжат;
қызметін жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
Қажет жағдайларда банк қарыз алушыдан несиені қайтаруын қамтамасыз ететін
Тапсырылған құжаттарды оқып үйрену барысында банк қарыз алушының алған
2 кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі
Қарыз алушының несиелік қабілеті – қарыз алушының алған несиесі
Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынандай факторлар
несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып, қарыз
қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті беделі деп
табыс алу қабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткілікті
Қарыз алушының табыс алу қабілетін анықтау барысында сату көлеміне,
3 кезең. Несиелік және кепіл туралы келісімшарт жасасу
Қазіргі несиелеудің басты ерекшеліктері бойынша банк қарыз алушының несиелік
Несиелік келісімшарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершіліктерін анықтайды.
несиелеу мақсаты және объектісі;
несиенің мөлшері;
несиені беру мерзімі және қайтару шарттары;
несиені қамтамасыз ету формасы;
несие үшін төленетін сыйақы мөлшерлемесі;
несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын бақылау үшін қарыз
несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі.
Несиелік келісімшарттың мазмұнын келісуші жақтардың өздері анықтайды.
Несиелік қатынастарды ұйымдастыру тәжірибесінде кепіл туралы келісімшарттың орны ерекше.
Кепіл затына: заттар, бағалы қағаздар, басқа да мүліктер және
Материалдық-заттық мазмұнына қарай кепіл заттары мынандай топтарға бөлінеді:
1.Клиенттің мүліктерінің кепілі:
1.1. тауарлы-материалдық құндылықтар кепілі:
1.1.1. шикізаттар, материалдар, жартылай өнімдер кепілі;
1.1.2. тауарлар және дайын өнімдер кепілі;
1.1.3. валюталық бағалылар (нақты валбталар), алтыннан жасалған бұйымдар кепілі;
1.1.4. басқа да тауарлы-материалдық құндылықтар кепілі;
1.2. бағалы қағаздар кепілі;
1.3. сол банктегі депозиттер кепілі;
1.4. жылжымайтын мүлік кепілі.
2. Мүліктік құқықтар кепілі:
2.1. жалгерлік құқық кепілі;
2.2. авторлық құық кепілі;
2.3. жерге құқық кепілі.
Кепіл туралы келісімшартта мынандай мәселелер қарастырылады:
келісімшарт жасасушы тараптар туралы мәліметтер;
келісімшарт заты;
кепіл берушінің құқықтары мен міндеттері;
кепіл ұстаушының құқықтары мен міндеттері;
талап ету құқықтары;
кепілге қойған мүлікті қайта рәсімдеу, басқа мүлік есебінен;
кепілге қойған мүліктің бұзылуына байланысты тәуекел жағдайлары мен кепіл
тараптардың жауапкершіліктері;
ерекше шарттар;
дауларды шешу;
басқа шарттар;
кепіл туралы келісімшарт жасасудың заңды мекен-жайы мен өзге де
4 кезең. Несие беру кезеңі
Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені беруді құжаттау тәртібін
Несиенің көлеміне байланысты әр түрлі берілу тәсілдері болады.
Несиенің мөлшері оны беру барысында несиелеу ережелеріне сәйкес анықталады.
5 кезең. Несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау
Несиелер бойынша қарызды қайтару тәсілі банк қаражаттарының пайдалану ұзақтығына
Несиенің берілуі сияқты несиені қайтарудың бірегей жасалған үлгісі жоқ.
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
мерзімді міндеттемелер негізінде эпизодтық қайтару;
меншікті қаражаттардың жинақтауының және несиеге деген есеп айырысу шотына
алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтару;
түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
несиенің қайтарылу мерзімін созу;
мерзімі өткен қарызды «Мерзімі өткен несиелер» шотына аудару;
банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Несиелік қарызды қайтару туралы қарастырылған варианттар бұл процесті мынандай
Қайтаруына қарай:
1) несиені толық қайтару;
2) несиені жартылай қайтару.
Қайтару жиілігіне қарай:
1) несиені бірден қайтару;
2) несиені бөліп-бөліп қайтару.
Қайтарудың жүзеге асырылу уақытына қарай:
1) несиені жүйелі түрде қайтару;
2) несиені эпизодтық қайтару.
Қайтару мерзімдеріне қарай:
1) несиені мерзімді қайтару;
2) несиенің уақытын созып қайтару;
3) несиенің мерзімін өткізіп барып қайтару;
4) несиені мерзімінен бұрын қайтару.
Қайтару көздеріне қарай:
1) клиенттің меншікті қаражаттары;
2) жаңа несиені пайдалану;
3) кепіл берушінің шотынан шегеру;
4) басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар;
5) бюджеттік түсім және т.б.
Несиенің қайтарылуын арнайы құжат арқылы жасауға да, жасамауға да
Несиенің қайтарылуына бақылау жасау үшін банкте несиелер бойынша мерзімді
Сыйақы мөлшері оны төлеу мерзімі және тәртібі, сондай-ақ оларды
Пайызды есептеу барысында шартты түрде айдағы күндер саны –
Банк несиелік келісімшарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиені пайдалануына
Несиелік келісімшартқа байланысты өз міндеттемелерін орындамаған қарыз алушыларға қатысты
Несиелеу процесіне жасалатын бақылау банктің несиелік портфелін мерзімді түрде
1.2. Несие беру жөнінде шешім қабылдау және несиені беру
Кез келген банктерде сияқты, «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да да
Толық қамтамасыздандырылмаған несиелерді толық алмау мақсатында ай сайын
Несиелік келісімшартта көрсетілген несиені беру және өтеу ережелері мен
Қазіргі кездегі несиелендіру тәжірибесінде банктік несиені арнайы ссудалық шоттар
Несиелеу процесі кезінде банк қарызды қамтамасыздандыруды, қорлар мен шығындардың
Несиені қамтамасыздандыруды тексеру баланс мәліметтерінің мерзімдері бойынша міндетті түрде
Несиені қаматамасыз етуге келесілер алынады: өндіріс қорларының қалдығы, аяқталмаған
Қысқа мерзімді несиелендіру ережелеріне сәйкес қамтамасыздандыру ретінде келесілер қабылданбайды:
несиелендіруге арналған мерзімнен жоғары болатын тауарлы-материалдық құндылықтар;
сақтау шарттары толық сақтандыруды қамтамасыздандырмайтын тауарлы-материалдық құндылықтар;
сақтау мерзіміне байланыссыз өндірісте қолданылмайтын және сұранысқа ие бола
көп мерзімге сақтауда тұрған тауарлы-материалдық құндылықтар және шектеулі көлемі
Қамтамасыздандыру ретінде қабылданатын материалдық қорлар мен өндірістік шығындардың сомасынан
Егер несие бойынша қамсыздандыру сомасы артық болса, онда бірінші
1.3. Клиенттердің алған несиені қайтару тәртібі
Несиенi қайтару және оған сыйақы төлеуiне бақылау жасау –
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
мерзімді міндеттемелернегізінде эпизодтық қайтару;
меншікті қаражаттардың жинақталуының және несиеге деген есеп айрысу шотына
алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтару;
түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
несиенің қайтарылу мерзімін созу;
мерзімі өткен қарызды «мерзімі өткен несиелер»шотына аудару;
банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Неселік қарызды қайтару туралы қарастырылған варианттар бұл процесті мынадай
Қайтаруына қарай:
несиені толық қайтару;
несиені жартылай қайтару;
Қайтару жиілігіне қарай:
несиені бірден қайтару;
несиені бөліп-бөліп қайтару;
Қайтарудың жүзеге асырылу уақытына қарай:
несиені жүйелі түрде қайтару;
несиені эпизодтық қайтару;
Қайтару мерзімдеріне қарай:
несиені мерзімді қайтару;
несиенің уақытын созып қайтару;
несиенің мерзімін өткізіп барып қайтару;
несиені иерзімінен бұрын қайтару;
Қайтару көздеріне қарай:
клиенттің меншікті қаражаттары;
жаңа несиені пайдалану;
кепіл берушінің шотынан шегеру;
басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар;
бюджеттік түсім және т.б.
Несиені қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен құжатталады: егерде
Жай проценттер бiрiншiден қысқа мерзiмдi несиелеу үшiн қолданылады. Олар
S=P(1+n*i),
мұнда:
P - бастапқы қарыз
i - пайыздық мөлшерлеме
n - мерзiмi
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың тәжiрибесiнде күрделi проценттер ұзақ
Х-максималды рухсат етілген сома; n- айлар саны; і-
Ескерту – автормен құрастырылған: Мақыш С. Коммерциялық банктердің операциялары.
несиелiк келiсiм шарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиенi пайдалануына
¤теудің де несие сияқты белгілі бір нақты моделі жоқ.
Қарыздың негізгі көлемін және ол бойынша пайызды өтеу «Қазақстан
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ несие бойынша негізгі қарызды өтеудің
Несиелеу мерзімі кезінде периодтық тең мөлшермен өтеу
Аннуитеттік төлемдер формуласымен өтеу
Несиелеу мерзімінің соңында бір уақытта өтеу
¤теудің бастапқы кезеңінде кейінге қалдыру арқылы өтеу
¤теудің жүйелі тәсілі
Талап еткенге дейінгі өтеу.
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың Несиелік Комитетінің шешімі бойынша қарыз
Егер несиелеу мерзімі үш айдан асса, онда Филиал өз
2. Несиелік процесті коммерциялық банктерде ұйымдастыру
тәжірибесі («Қазақстан Халық Банкі» АҚ тәжірибесінен)
2.1. Несиелік құжаттамаларға талдау
Кез келген экономикалық, соның ішінде несиелік келісімшарт белгілі бір
Клиент несиені қандай да бір анық мақсатқа, белігілі бір
Кейбір елдердің банктерінде қарыз алушыға арналған арнайы жалпылама өтініш-міндеттеме
Бұл өтініш-міндеттемемен қоса мерзімдік міндеттемелер де қолданылады. Мерзімдік міндеттемеде
Мұндай міндеттемелердің бірнеше түрлері болуы мүмкін. Ол қарыздың мерзіміне
1-сурет. Несие алу үшін кәсіпорын – қарыз алушының
1-суреттің жалғасы
Ескерту – автормен құрастырылған: Банковское дело: учебник / Под
Несиелік жобаны талдау банктік несиелеу процесінің маңызды сатыларының бірі
Құқық белгілейтін (правоустанавливающие) құжаттар:
Мемлекеттік тіркеуден өткендігі туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
Құрылтайшылық (Жарғы, Құрылтайшылардың шарты) құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмесі;
Статистикалық карточка;
Белгілі бір қызметпен айналысуға рұқсат беретін лицензиялардың, патенттердің, рұқсаттардың
Салықтық органдардан тіркелгені туралы құжат (РНН);
Банктік несиені алу және белгілі бір игілікті кепілге бергені
Мәміленің акционерлік қоғам үшін «ірі» еместігі туралы жазбаша куәлігі;
Егер мәміле акционерлік қоғам үшін «ірі» екендігі анықталса, онда
Банкпен жасалатын Несиелік келісім – шартқа қолдарын қоятын тұлғалардың
Акционерлер реестірінен жасалатын көшірме (АҚ);
Қол қоюға құқықтары бар лауазымды тұлғалардың, бас бухгалтердің паспорттарының
Қаржылық құжаттар:
Несие алу туралы арыз;
Соңғы үш жылға және соңғы тоқсанға арналған баланстар;
Қызмет көрсететін банктен қарыздың жоқтығын растайтын және №2 картотеканың
Бюджет алдындағы қарыздың болмауы туралы Салықтық Инспекциясының анықтамасы (Акт
Соңғы 12 ай ішіндегі барлық қызмет көрсететін банктердегі есеп-айырысу
Дебиторлық және кредиторлық қарыздың ашылып көрсетілуі (расшифровка); тауарлардың, қызметтердің
Негізгі құралдардың тізімі (баланста көрсетілуіне, көрсетілмеуіне байланыссыз);
Бизнес – жоспар (несиені пайдаланудың және қайтарудың технико-экономикалық негіздемесі).
Бизнес – жоспарда несиелік ресурстардың қайтарылу есебі келесі критерийлер
Тауарды жеткізу және өткізу мерзімі;
Тауарды сатып алу және өткізу шығындары;
Кедендік баждар;
‡стеме шығындар;
Салықтар, акциздер және басқа да бюджеттік аударымдар;
Тауарды өткізуден түсетін жоспарланған пайда және несиені қайтарудың көздері,
Берілген несие бойынша негізгі қарыз бен есептелген проценттік төлемдерді
Орындалуына несие алынатын келісім – шарттың көшірмесі, барлық спецификацияларымен
Лицензиялардың көшірмелері;
Тауарды сатып алуға дайын контрагенттердің келісімшарттарының көшірмесі;
Несиенің қамтамасыз етілуін растйтын құжаттар:
Кепіл (гарантия) және кепілдеме (поручительство) хаттары: кепілді беретін тұлғалардың
Кепіл заты бойынша: қарыз алушының кепілге беретін игілікке деген
Ғимараттарды және құрылғыларды кепілге бергендегі құжаттар:
Жекешелендірілген кезде:
кепілге берілетін объект бойынша меншік құқығына ие болуы туралы
сатып-алу – сату (жекешелендіру) туралы келісім (түпнұсқасы);
жер учаскісін сатып-алу – сату туралы келісім (түпнұсқасы).
б) Басқа жағдайларда:
- кепіл берушінің кепілзатқа меншік құқығын растайтын құқық белгілейтін
- жер учаскісіне меншік құқығын растайтын мемлекеттік акт, жерді
- объектінің басқа жерлерде кепілге берілмегені туралы және арестте
- ғимаратты немесе жер учаскісін сатып алғанын растайтын төлем
Көлік құралдарын кепілге бергендігі туралы құжаттар:
техникалық паспорт (түпнұсқа);
көлік құралын сатып алғанда меншік иесі бойдақ болғанын растайтын
сақтандыру полисі (азаматтық-құқықтық жауапкершілік);
көлік құралын толықтай төлегендігін растайтын төлем құжаттары;
көлік құралдарына салынатын салықты төлегендігін растайтын төлем құжаттары
Айналысты тауарларды және құрылғыларды кепілге бергендігі
сатып алу – сату, консигнация, бартер туралы келісім (түпнұсқа);
көлік үстемесі, инвойс, кедендік декларация;
техникалық құжаттама;
кепіл беруші қоймасында кепілге арналған тауардың бар болуын растайтын
тауардың сәйкес болу сертификаты;
тауардың құнын толықтай төленгендігін растайтын төлем құжаттары
13. Штаттағы жұмысшылар саны туралы анықтама.
Несиелік бөлімнің маманы клиент жинаған құжаттарды жинақтап, оларды жобаны
Банк маманы үшін несиелік жобаны талдаудағы ақпараттардың көзі болып
Қарыз алушының жеке мәліметтері (аталуы, меншік формасы, РНН, мекен-жайы,
Жетекші мен Бас бухгалтердің анкеталары (аты-жөні, тұған жылы, күні,
Жобаны қаржыландыру көздері (банк несиесі, басқа тартылған қаражаттар, меншікті
Қамтамасыз етілуі (кеплідің түрі – кепіл заттың аталуы, мөлшері,
Қарыз алушыға немесе онымен аффилирленген тұлғаларға берілген несиелік өнімдер
¤ндірістік циклдың қысқаша баяндалуы:
өндіріс (технологиясы, өндірістік цикл, өндіріс ерекшеліктері);
қаржы – ағымдағы жағдай және жоба (шығындар, табыстар, жоба
маркетинг (бағалар, бәсекелестердің бағалары, нарықтық бағалар, өнім, өнімнің бәсекелестік
менеджмент (басқару құрылымы, шешім қабылдау прерогативасы, компанияны басқару сипаты,
Пайда/Зиян (тоқсан бойынша көрсетіледі);
Басқару сапасы (акционерлер аталуы, олардың үлестері, пакеттің ұстаушысы, қатысу
Нарықтығы орны (нарық, нарықтағы уақыт, нарықтағы үлесі, негізгі бәсекелестері);
Негізгі сатып алушылары (қарыз алушының айналымындағы үлесі, байланыс тұрақтылығы,
Негізіг жабдықтаушылары (қарыз алушының айналымындағы үлесі, байланыс тұрақтылығы, төлем
Дебиторлық қарыз;
Банктердегі шоттар бойынша айналымдар;
Кредиторлар;
Қарыз алушының шаруашылық ісінің негізгі көрсеткіштері (сату көлемі);
Қарыз алушының меншігіндегі қозғалмайтын мүлік;
Қарыз алушының инвестициялары және т.б.
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін, сонымен қатар жобаның талдауымен айналысу
Құқықтық бөлім (юридический отдел);
Кепіл бөлімі (отдел залогов);
Банктік тәуекелдер бөлімі (отдел рисков);
Экономикалық қаіпсіздік бөлімі (отдел экономической безопасности).
Осы аталған құрылымдық бөлімдердің қорытындылары және өзі жасаған талдау
Әдетте жоба бойынша қорытынды мынандай болуы мүмкін:
Жоба оң бағаланады. Жобаның тиімділігі, оның барлық талаптарға жауап
Жоба теріс бағаланады. Жобаның экспертиза барысында айтарлықтай жетіспеушіліктерді, қойылатын
Жоба қосымша жұмысты қажет етеді. Қарыз алушы берген ақпараттар
Оң бағаланған жоба бойынша мәліметтер Несиелік Комитетке жіберіледі. Несиелік
2.2. Қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетін талдау
Қазірігі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау әдістеріне
Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай қалуға себепкер болатын
Қарыз алушының несиелік қабілеті – бұл қарыз алушының өзінің
Қарыз алушының несиелік қабілетінің, оның төлем қабілетінен бір айырмашылығы
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі, банктің нақты қарыз алушыға беретін
Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын объективті бағалау және несиелік операцияларға
Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік қабілетінің
Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі беделі
Қарыз алушының заңды тұлға ретіндегі беделі оның сол аяда
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге,
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі –
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды критерийі
оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан жарғылық қордың (акционерлік
несиеленетін операцияларға меншікті капиталды жұмсау дәрежесі, яғни ол банк
Несиенің қамтамасыз етілуі – қарыз алушының активтерінің құны және
Несиелік операциялар жасалатын жағдайларға елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе
Соңғы критерий – бақылау, бұл мынадай сұрақтарды ескереді: қарыз
Аталып өткен, банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік
іскерлік тәуекелді бағалау;
менеджментті бағалау;
қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау;
қаржылық коэффициенттерді бағалау;
ақша тасқынын талдау;
қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау;
орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру.
Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы басты
Қарыз алушының кәсіпорынның несиелік қабілетін бағалау оның қаржылық жағдайына
Қарыз алушының кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның мынандай төлем қабілетіне
шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақытылы қанағаттандыру;
несиені қайтару;
жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық міндеттемелері
Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және кең
Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын талдау үшін негізгі көздер
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалауда мынандай негізгі көрсеткіштер пайдаланылады:
1-кесте. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау көрсеткіштері
Көрсеткіштер атаулары Есептеу алгоритмі
1 Ағымдағы өтімділік коэффициенті Ағымдағы активтер / ағымдағы міндеттеме
2 Мерзімді өтімділік коэффициенті Ағымдағы активтер – запастар /
3 Активтер рентабельдігі Пайда / кәсіпорын активтері
4 Рентабельділік сауда ¤німді сатудан түскен пайда /
5 Негізгі құралдар мен басқа айналымнан тыс активтер рентабельділігі
6 Меншікті капитал рентабельділігі Пайда / меншікті капитал
7 Ұзақ мерзімді міндеттеме рентабельділігі Пайда / ұзақ мерзімді
8 Қаржы тұтқасы коэффициенті Заемдық қаражаттар / меншікті қаражаттар
9 Тіркемелі активтерді өтеу коэффициенті Тіркемелі активтер (ғимараттар және
10 Қарызға қызмет ету коэффициенті Пайда / қарыз бойынша
11 Қор қайтарымы Жалпы пайда – түсім / активтер
Ескерту – автормен құрастырылған: Ларионова И.В. Оценка кредитоспособности предприятия,
Осы көрсеткіштердің ішінде аса көңіл аударатыны бұл баланс өтімділігіне
өтімділік деп кәсіпорынның барлық төлем түрлері бойынша өз міндеттемесін
Баланс активінің баптары олардың өтімділік дәрежелеріне қарай үш топқа
ақшалай қаражаттар (есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа да
жеңіл іске асатын талаптар (төлейтін мерзімі жетпеген, жөнелтілген тауарлар
Берешектермен есеп айырысу құрамында үш айға дейінгі қарыздар есепке
3) жеңіл іске
Қарыз алушылардың салалық ерекшеліктеріне байланысты өтімділік коэффициентінің біршама оңтайлы
Бірақ та алашақ қарыздың сипатын ескеру қажет. Алашақтар туралы
¤тімділік коэффициентін талдау барысында мынадай факторлар есепке алыну қажет:
қызметінің көлемі (қаншалықты өндіріс және өнімді сату көлемі үлкен
өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны сатудан
өндіріс циклінің ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
материалдар қорын жаңарту үшін қажетті уақыт (өтімді қаражаттардың айналысы);
жұмыстың маусымдылығы.
¤тімді қаражаттардың мөлшерінің төмендеуіне ықпал етушілерге мыналар жатады:
ағымдағы қызмет зияндары;
өткен жылдары және төтенше оқиғалардың нәтижесінде болған зияндары;
өткен қаражаттар бағасының төмендетілуі;
күрделі қаржы жұмсалымдарға иммобилизациялануы.
¤тімді қаражаттарды артық болғаны қажет емес. Егер де ол
Жеке тұлғаның несиелік қабілетін бағалау.
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне
Тұтыну несиесінің мынандай түрлері қолданылуда:
автомобильдік несие;
ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуға берілетін несие;
тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
кейінге қалдырылмайтын қажеттіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с.) берілетін
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдерді банк
Ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:
жићаз;
сантехника;
аудио – видео және тұрмыстық техникалар;
компьютер және оргтехника;
басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс
Мысалы, «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның тұтыну несиесін беру шартын
Оған келесідей ережелер бойынша құжаттар қабылданады:
Жасы 21-ден асқан, Іле ауданында тұрғылықты тұратын, тұрғылықты жұмыс
Ең алдымен келген клиентке тұтыну несиесін қалай алу процесін
Арыз Банктің басшысының атына жазылады және 7 пунктерден тұрады:
Толық аты-жөні, сұрайтын соманың мөлшері санмен жақшаның ішіне жазумен
Клиенттің тұрғылықты мекен-жайы және сол мекен-жай бойынша байланыс телефоны
Клиенттің тұратын жерінің мекен-жайы және сол мекен-жай бойынша үйдің,
Жұмыс орнының заңды мекен-жайы, мамандығы, телефоны жазылады;
Клиенттің пластикалық карточкасының нөмірі және оның осы Банкте ашылған
Әйелінің/жолдасының толық аты-жөні;
Клиент басқа заңды/жеке тұлға алдында ешқандай ақшалай міндеттемесі жоқ
Несиелік бюроға келісім 2 бөліктен тұрады:
1-бөлікте: Жеке тұлғаның аты-жөні, РНН нөмірі, СИК нөмірі және
Қай күні толтырылғаны, қол үлгісі қойылады;
2-бөлікте: Осы деректер қайталанады;
Ұзақ уақытқа тапсырма онда клиенттің қолымен аты-жөні, РНН нөмірі,
Жинақталған құжаттарға қарай отырып клиентке резюме жазылады. Резюме 7
Ең алдымен резюмеге нөмір беріледі, ол нөмір арнайы журналға
Клиент/гарант жайында ақпараттар беріледі;
Клиенттің сұраған сомасы, мерзімі, қанша пайыздық мөлшерлемемен алатыны, әр
Клиентің/гаранттың несиелік тарихы, яғни егер клиент несиені екінші немесе
Клиентті/гарантты жалпы база бойынша тексереді, яғни клиент/гарант басқа банктен
клиенттің/гаранттың қай банктен несие алатыны, несиенің атауы, бағдарламаның атауы,
Берілетін зайымның максималды есебі EXCELL программасында әзірленген формулалар бойынша
Егер, клиент гарантсыз/гарантпен болса:
2-сурет. Несиеге берілетін зайым сомасының максималды мөлшерін есепту кестесі
Корсеткіштердің атауы Көрсеткіштер
Шетел валютасының курсы *
Код 2 немесе 1
Қарызгердің аты-жөні *
Несиелеудің бағдарламасы Халықтық
Қамтамасыз ету заты Болашақта келіп түсетін қаражат немесе
Займның берілу мерзімі 12,24,36
Жылдық проценттік мөлшерлеме 23,00%
Сұраған сомасының көлемі *
Орташа айлығы салықтар мен ұсталымдарды есептемегенде *
Максималды берілетін несиенің көлемі *
Берілген несие бойынша ай сайынға төлем мөлшері *
Ескерту – АҚ “Қазақстан Халық Банкі” тәжірибесі мәліметтері негізіндежасалған
Мұндағы, формула:
Х-максималды рухсат етілген сома;
n- айлар саны;
і- проценттік ставка;
Эксперттің шешімі. Мұнда клиентке рухсат етілген ғана сома, айлар
Арнайы программада несиені төлеу графигі қалыптасады. Ол 3 данада
2 түрлі распоряжение жасалады. Біріншісі, зайымды беру үшін ссудалық
Зайымды беру үшін ссудалық шот ашылатынын растайтын распоряжениеде ссудалық
Несие 23 процентпен беріледі. Гарантсыз болса 9 процент комиссия
Баланстан тыс шот распоряжениесінде банктік келісім шарт нөмірі, яғни
Осы құжаттар толтырылып біткеннен кейін 2 түрлі келісім шарттар
Барлық құжаттар толтырылғаннан кейін Банктің басшысына қол қоюға жіберіледі.
Клиентке: график, банктік зайым келісім шарты және айлық ақшаны
Несиелік кассаға: зайымды беру үшін ссудалық шот ашылатынын растайтын
Клиент туралы мәліметтер жиынтығы:
Арыз
Жеке куәліктің көшірмесі/гарантқа да
РНН көшірмесі/гарантқа да
Банкоматтың выпискасы/гарантқа да
Жұмыс орнынан анықтама/гарантқа да
Резюме
График
Банктік зайым келісім шарты
Айлық ақшаны кепілге қойғаны туралы келісім шарт
СИК көшірмесі/гарантқа да
Келісім
Ұзақ уақытқа тапсырма
‡й кітапшасының көшірмесі немесе тұрғылықты жерінен алынған Форма №3
1-конвертке: сыртына Іле аудандық бөлімше, банктік зайым келісім шарты,
2-конвертке: сыртына Іле аудандық бөлімше, айлық ақшаны кепілге қойғандығы
2 конверт те несиелік кассирге табысталады. Кассир тексергеннен кейін
Осындай процедуралардан кейін клиент туралы мәліметтер жиынтығына түгендеу жасалып,
Егер, клиент несиені мерзімде өтемеген жағдайда айыппұл төлетіп, жұмыс
Егер, клиент несиені мерзімінен бұрын өтегісі келсе, онда қарыз
Жеке тұлғаның төлем қабілетін анықтау техникасы әр банкте әр
Қарыз алушының төлем қабілетін анықтау үшін мынадай көрсеткіштер қолданылады:
3-кесте.Қарыз алушы жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау көрсеткіштері
Көрсеткіштер атаулары Есептеу алгоритмі
1 Негізгі қарыз төлемнің айлық мөлшері (НҚАТ); Несиенің мөлшері
2 Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық мөлшері (СМАТ); Несиенің
3 Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық
4 Таза табыс (ТТ) Жалпы табыс – салықтық және
5 Нақты несиелік қабілеті (ННҚ) НҚСАТ / ТТ (мәні
Ескерту – автормен құрастырылған: Мақыш С. Коммерциялық банктердің операциялары.
Несиелік қабілетті және тәуекелді бағалаудағы шетел тәжірибесі
Шетелде клиенттің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған және
Несиелер бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуіне біршама әсер ететін
4-кесте. Несиелеу барысындағы банктің зиян шегуіне әкелетін факторлар
Ішкі факторлар 67% Сыртқы факторлар 33%
Қамтамасыз етудің жетіспеушілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%
Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс бағалау
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлуі және операциялық
Қамтамасыз етудің сапасының нашарлығы 5% Ұрлық / Алдау 4%
Ескерту – автормен құрастырылған: Лобанов А. Кредитная деятельность
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы факторлар
Қарыз алушының сәтсіздікке ұшырауын куәландыратын белгілерге: шоттағы айналым қаражаттарының
Несиелерді қамтамасыз ету құнына, барлық несиелік құжаттардың дұрыстығына байланысты
Ең төменгі тәуекелі бар несиелер (жіктеуге жатпайтын несиелер);
Ең жоғарғы тәуекелі бар несиелер;
Шектеулі тәуекелі бар несиелер;
Ережеден шығу барысында берілген несиелер (стандартты емес несиелер).
Әр тәуекел кластарына өтелмеген тәуекелдер үшін, өтелмеген несиелердің өзіндік
Несиелік тәуекелді төмендетудің ең басты тәсіліне – потенциалды қарыз
Шетелдік банктердің тәжірибесінде қарыз алушының несиелік қабілетін жете бағалау
Қарыз алушыға кандидатты бағалау жүйесінде ағылшынның клирингтік банктерінде кеңінен
PARSER:
P – Person – потенциалды қарыз алушы туралы ақпарат,
A – Amount – сұрайтын несие сомасының негіздемесі;
R – Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі;
S – Security – қамтамасыз ету құралы;
E – Expediency – несиенің мақсаттылығы;
R – Remuneration – несиені беру тәуекелі үшін банктің
CAMPARI:
C- Character – қарыз алушының беделі;
A – Ability – қарыз алушының бизнесін бағалау;
M – Means – несиеге деген қажеттілігін талдау;
P – Purpose – несиенің мақсаты;
A – Amount – несие сомасының негізделуі;
R - Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі;
I – Insurance – несиелік тәуекелден сақтандыру әдісі.
Американдық банктер тәжірибесінде потенциалды қарыз алушыларды дұрыс таңдай білуде
Character (қарыз алушының сипаты);
Capacity (қаржылық мүмкіндігі)
Cash (ақшалай қаражаты);
Collateral (қамтамасыз етуі);
Conditions (жалпы экономикалық жағдай);
Control (бақылау).
Ескерту – автормен құрастырылған: Абалкин Л.И. Зарубежный опыт оценки
Қарыз алушының сипаты бұл оның беделін, жаупкершілік дәрежесін, қарызды
Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның несиені қайтару қабілетін сипаттайды.
Ақшалай қаражаты. Жалпы қарыз алушының алған несиені қайтарудың үш
нақты ақшалар тасқыны;
активтерді сату;
қаржыларды тарту.
Көрсетілген көздердің кез келген несиені қайтаруға арналған қаражаттың қалдық
Нақты ақшалардың жетіспеуі қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлығын сипаттайтын
Нақты ақшалар тасқыны мынандай түрде анықталады:
Нақты ақшалар = Таза
тасқыны + Кредиторлық
қарыз – Тауарлы-материалдық
құндылықтар қоры және дебиторлық қарыз
Бұл формуланың артықшылығы – оның көмегімен несиелік қызметкер қарыз
Қамтамасыз етуі. Сондай-ақ банк қарыздың қамтамасыз етілуі, яғни оның
Экономикалық жағдай. Несиеге деген өтінішті қарау барысында банк жалпы
Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы соңғы факторға бақылау
Әлемдік банктік тәжірибеде несиелік тәуекелді бағалауда мынадай көрсеткіштер қолданылады:
1. Активтер сапасындағы коэффициенттер:
а) к1 – несие бойынша зияндар / несие бойынша
б) к2 – несие бойынша зияндар / несиелердің жалпы
Екі коэффициент те банктердегі активтердің сапасын бағалау үшін
Тәуекелге, шағылған маржа = Таза пайыздық табыс – несие
Тәуекелге шағылған маржа бұл – несиелік тәуекелге
Таза пайыздық маржа = Таза пайыздық табыс / Активтер
Жалпы пайыздық маржа = Таза пайыздық табыс + Басқа
2. Проблемалық несиелер / Несиелердің жалпы сомасы.
3. Бір қарыз алушығакелетін несие / Банктің меншікті капиталы.
Халықаралық банктік тәжірибеде банктердің бір қарыз алушыға келетін несиенің
4. банкпен тығыз байланысты қарыз алушыларға берілетін несиелер /
Банкпен тығыз байланысты қарыз алушыларға банктің құрылтайшыларын, директорларын, акционерлерін
Несиелерді сапасына қарай топтау және талдаудың маңызы бар. Несиенің
Несиелік тәуекелді басқару, реттеудің негізгі әдістеріне мыналар жатады:
несиелік портфельді диверсификациялау;
қарыз алушының төлем қабілетін алдын ала талдау;
несиелік тәуекелді жабуға арналған резерв құру;
несиелік портфельді оңтайлы (банк үшін) құрылымын талдау және қолдау;
несиелердің қамтамасыз етілуін және олардың мақсатты пайдалануын талап ету.
Несиелердің қайтарылмауын зиян шегу – кез келген банк қызметінен
Американдық банктік тәжірибе несиелік процестегі проблемалық несиелерді анықтауда 25
Қарыз алушының тарихына байланысты белгілер:
таяу арадағы қарыз алушының қаржылай тұрақсыздығы;
қарыз алушы туралы ақпараттардағы алшақтық және қарама-қайшылық.
Қарыз алушының жетекшілері мен басқармасына қатысты белгілер:
Қарыз алушының серіктестерінің тұрақсыздығы;
Басшыларының моральдық сапасының төмендігі;
Серіктестер арасында, компанияны иеленушілер, отбасы мүшелері арасындағы билік үшін
Басшылардың жиі ауысуы;
Басшылардың салмақсыздық мінезі;
Қарыз алушының басшысының несиелік процесті жеделдетуге банк қызметкеріне қысым
Қарыз алушының өндірістік қызметін көрсететін «белгілер»:
Қарыз алушының жабдықтаушылары мен сатып алушылар ортасының өзгеріссіз болуы;
Қарыз алушының өз алашақтарына жасайтын бақылауының әлсіздігі;
Қарыз алушы саласының сол уақыттарда проблемалық салаға жатуы;
Балансты жүргізудің қысқаруы, яғни актив және пассив баптарының толық
Несиелеуді ұйымдастыруға қатысты «белгілер»:
Қарыз алушының несиені сұраудағы нақты мақсаты болмауы;
Қарыз алушыда несиені қайтаруда анық бағдарламаның болмауы;
Несиені өтеудегі резервтік көздерінің болмауы;
Несие берілетін мақсатына қарыз алушы тарапынан материалдық қамтамасыз етілмеуі;
Қарыз алушының несиелік өтінішінің негізсіздігі;
Қарыз алушы несиені акционерлік капиталын кепілге бере отырып сұрауы;
Несиенің ең бастысы, өндіріске емес, айналыс аумағына бағытталуы;
Несиенің қайтару мерзімі жекілікті негізделмеуі.
Белгіленген нормалардың ауытқу белгілері:
Қарыз алушының шарушылық қызметі туралы есеп беру мәліметінің мерзімінің
Банк шоттарын жүргізу тәртібінің нормалардан ауытқуы;
Несиелеу шартының қайта қаралуы; несиенің қайтарылу схемасындағы өзгерістер; несиенің
Қарыз алушының шаруашылық-қаржылай көрсеткіштерінің жоспардағы немесе күтілетін көрсеткіштерден ауытқуы;
Қарыз алушының есеп және бақылау жүйесіндегі ауытқуы.
Бұл аталған «белгілер» банкті сақтандыра отырып, мерзімі өткен несиелердің
Жаңа шарт несиені қайтару кестесіне бағытталып, банк пен қарыз
Бірінші кезеңде банк және қарыз алушы нағыз серіктестер ретінде
Егер қосымша жасалған келісім нәтиже бермесе, яғни қарыз алушының
Бұл жерде бағалау нарықтық перспективаларды есепке алып жүргізілуге тиіс.
Сот шешімінің орындалуын банк әр түрлі формада таңдап жүзеге
1. Борышқордың мүлкін тәркілеу туралы сот шешімінің орындалу жолында
2. Тіркелген мүлікті баспасөз беттеріндегі ауциондар арқылы сату.
3. Борышқордың үшінші бір тұлғадағы қаражаттарына тыйым салу.
4. Банкке тұрақсыз борышқордың мүлкін басқарушы тұлға ретінде мәртебе
Мерзімі өткен несиелермен жасалатын банк жұмысының нәтижесі борышқордың банкроттығы
2.3. Несиелік шарт және оны жасаудың құқықтық негіздері, несиелік
Несиелік келісімшарт несиелік келісім жақтарының құқықтары мен міндеттерін
Несиелік келісімшартта клиенттің аты – жөні, мекен – жайы,
Келісімшарттың алғашқы бөлімінде бұл келісімшартта кездесетін негізгі түсініктемелерге анықтама
Қарыз – төлемділік, мерзімділік, қайтарымдылық, мақсатты қолдану қағидаларына сәйкес
Алғашқы салым – қарызға алынатын қозғамайтын мүлікке төленетін қаражаттың
Кепіл – міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету тәсілі, егер қарыз
Банктік күн – Қазақстан Республикасының банктері банктік операцияларды орындауға
Ал екінші бөлімде қарызды ұстану шарттары мен есептеу режесі
1. Қарызды Банк Қарыз алушының № _______ банктік шоты
2. Қарызды қолданғаны үшін Қарыз алушы жалпы қарыз сомасының
3. Қарыз алушы қарыз бойынша негізгі соманы «22» тамыз
4. Қарыз бойынша пайыздың бірінші төлемі «22» тамыз 2006
5. Қарыз алушы қарызды және ол бойынша пайызды осы
6. Егер Қарыз алушы қарызды алдын ала өтесе, өтеу
7. Егер негізгі қарызды және ол бойынша пайызды өтеу
Келісімшарт бойынша Банк Қарыз алушының міндетін орындауға кеткен шығындары;
Айыппұл санкцияларның сомасы;
Кешіктірілген пайыз сомасы;
Кешіктірілген негізгі қарыз сомасы;
Қарызды қолданғаны үшін есептелінген пайыз сомасы;
Негізгі қарыз сомасы.
‡шінші бөлімде екі жақтың құқықтары көрсетіледі:
Банктің құқықтары:
1. Қарызды тек келісімшарт түзілгеннен және рәсімделгеннен кейін беруге.
2. Негізгі қарыздың және ол бойынша пайыздың төлем уақытысы
3. Келісімшарт бойынша Қарыз алушы өз міндеттемелерін орындамаған уақытта
4. Несиелік ресурстардың құрылу шарттарының, Банктің валюталық операцияларын қаржыландыру
5. Келісімшарт бойынша талап ету құқығын Қарыз алушының рұқсатынсыз
6. Несиелік процесс барысында Қарыз алушының қаржылық жағдайын тексеріп
7. Келісімшарттың бөліміне сәйкес кешіктірілген соманы алдын ала
8. Келісімшарт бойынша Қарыз алушы өз міндеттемелерін мүлдем орындамаған
Қарыз алушы құқықтары
1. Банктен несиені Келісімшартта белгіленген көлемде, сомада талап
2. Қарыз бойынша төлемдерді қолма – қол және қолма
3. Банкпен қарызды өтеу графигі өзгертілсе, бес күннің ішінде
Екі жақтық міндеттері де арнайы бөлімде келтіріледі.
Банктің міндеттері:
1.Келісімшарттың бойынша құрылған келісімшарт негізінде несиені Келісімшартта белгіленген
2. Қарыз алушы Келісімшарт бойынша өз міндеттемелерін толық орындап
Қарыз алушы міндеттері:
1. Банкте қарыз валютасымен банктік шот ашуға.
2. Келісімшарттың бойынша құрылған келісімшартты рәсәмдеу және тіркеу.
3. Қарызды алуғы байланысты шығындарды төлеуге.
4. Қарызды мақсатымен қолдануға.
5. Қарыз бойынша төлемдерді уақытысымен және толық мөлшерде төлеп
6. «Mercur Reward Сақтандыру компаниясында» қамсыздандыру ретінде берілетін қозғалмайтын
7. «Mercur Reward Сақтандыру компаниясында» өмірді және еңбекқабілеттілігін
8. Әр жылдың «22» шілдесінен кешіктірмей қозғалмайтын мүлікті сақтандыру
9. Әр жылдың «22» шілдесінен кешіктірмей еңбекқабілеттілігін күтпеген жағдайдан
10. Сақтандыру жағдайы туған уақытта 1 (Бір) күннен кешіктірмей
11. Сақтандыру келісімшартына Банктің жазбаша келісімінсіз өзгерістер енгізбеуге.
12. Банктің талабы бойынша қарыздың мақсатты орындалу, қамсыздандыру және
15. Жұмысберушімен еңбек келісішарты бұзылған немесе тоқталған уақытта Банкке
16. Келісімшарттың қызмет етуіне әсер ететін оқыс оқиғалар
17. Келісімшарттың көрсетілген талапқа сай Банктің бақылау
17. Жазбаша түрде басқа банктерде ашылған шоттар туралы Банкке
18. Келісімшарттың орындалуы барысында Банктің жазбаша келісімінсіз:
Басқа банктермен келісімшарт құруға, кепіл, кепілдеме беруге сонымен қатар
Басқа да кепіл келісімшарттарын түзуге; коммуналдық төлемдерді, мемлекет алдындағы
19. Келісімшарттың баптары өзгерістен кейін 5 (Бес) күннен
20. Келісімшартқа қосымша келісім түзу керек болса, түзуге кететін
21. Сот процесіне кезігіп қалса Банкке жазбаша түрде хабар
Қарыз алушының жауапкершілігі:
1. Қарыз алушы уақытысымен негізгі қарыз сомасын немесе қарыздың
2. Қарыз алушы уақытысымен негізгі қарыз сомасын немесе қарыздың
3. Қарыз алушы қарызды мақсатымен қолданбаса, сол қолданған соманың
4. қамтамасыздандыруды ұсыну бойынша міндеттемені уақытылы орындамау, Қарыз алушы
6. Міндеттемені орындаудың кешіктірілу мерзімі міндеттеме орындалуға тиіс күннің
7. Қарызды уақытына дейін орындағаны үшін:
несиелеудің алғашқы жылы Қарыз алушы Банкке қарызды уақытына дейін
несиелеудің алғашқы жылы өткеннен кейін қарыз бойынша қарыз өтем
8. Жоғарыда келтірілген щтрафтармен қоса Қарыз алушы басқа да
9. Егер екі жақтың біреуі осы Келісімшартта келтірілген талаптарды
Арнайы шарттар:
1. қозғалмайтын мүлікті, өмірді және еңбекқабілеттілігін күтпеген жағдайдан және
2. Алғашқы сақтандыру сомасы қарызға алатын қозғалмайтын мүліктің құнынан
3. күтпеген жағдайдан және аурудан сақтандыру бойынша алғашқы сақтандыру
Басқа шарттар:
1. Келісімшарт қол қойылған күннен бастап жұмысына кіріседі. Қарызды
2. Қарыз алушы келесілерді кепілдендіреді:
Келісімшарт қол қойылған күннен бастап Қарыз алушының басқа үшінші
Келісімшарт бойынша төлемдерді жүргізуге кедергі болатын басқа да міндеттемелердің
Барлық төлемдер Қазақстан Республикасының заңымен бекітілгендерден басқалары бірінші жүргізілуі
Басқа несие берушілердің алдындағы міндеттемелер Қарыз алушыға осы Келісімшарттың
3. Келісімшартта орындалатын барлық өзгерістер екі жақтың келісімімен орындалуы
4. Қарыз алушы өз міндеттемелерін Банктің рұқсатынсыз басқа тұлғаларға
5. Келісімшарт бойынша пайда болған келіспеушіліктердің шешімдері екі жақтың
6. Егер дұрыс шешім табылмаса, Қазақстан Республикасының сот органдарына
7. Екі жақ та өздерінің реквизиттері өзгерсе тез арада
8. Келісімшарт екі экзэмплярда жасалып, біреуі Банкте, біреуі Қарыз
Бұл келісімшартқа қосымша ретінде қарызды өтеу графигі беріледі. Бұл
5-кесте. Алғашқы он айдағы төлем
Айлар Кешіктірілмей төленуге тиіс Айлық төлем Соның ішінде Ай
Пайыз Негізгі қарыз
1 22/08/2006 356,45 297,00 59,45 29640,55
2 22/09/2006 356,45 296,41 60,04 29580,51
3 22/10/2006 356,45 265,20 60,64 29519,86
4 22/11/2006 356,45 295,81 61,25 29458,61
5 22/12/2006 356,45 294,59 61,86 29396,75
6 22/01/2006 356,45 293,97 62,48 29334,26
7 22/02/2006 356,45 293,34 63,11 29271,16
8 22/03/2006 356,45 292,71 63,74 29207,42
9 22/04/2006 356,45 292,07 64,38 29143,04
10 22/05/2006 356,45 291,43 65,02 29078,02
Ескерту – “Қазақстан Халық Банкі” тәжірибесіндегі мәліметтер негізінде жасалған
Мұнда айлық төлем бірдей көлеммен, яғни аннутеттік әдіспен есептелінеді:
Айлық төлем сомасы = Қарыз * R / 100
1-(1+R/100/12)-n
R – жылдық пайыз;
n – қарыз мерзімі (ай)
Тоқсандық төлем сомасы = Қарыз * R / 100
1-(1+R/100/4)-m
R - жылдық пайыз;
m - қарыз мерзімі (тоқсан)
Несиелік мониторинг (несиелік операцияларды бақылау) – несиелік ресурстардың мақсатты
Клиенттің несиелік шарттағы көрсетілетін шарттарды орындауын банк объектіге барып
Орындарына барып инспекциялық тексеруді жүзеге асыру келесі сұрақтар бойынша
Банктік несиені мақсатты пайдалану;
Банктік несиені қамтамасыз ететін кепілдің қоймада болуы;
Бухгалтерлік есептің ахуалы;
Тауарлы – материалдық запастардың сақталу жағдайлары;
Қарыз алушылардың өз қаражаттарын пайдалануы.
Осыған байланысты несие бөлімінің маманы несиелік іске келесі құжаттарды
Қарыз алушы мен бак арасындағы қарыз алушының қаржылық жағдайына
Кепіл зат ретінде берілген меншікті түгендеу акті;
Меншікті орындарынка барып тексеру графигі, т.б.;
Несиелік мониторинг – несиені қайтаруды бақылау жүйесі, сонымен қатар
Несиелердің барлық түрлерін кезең бойынша тексеру. әрбір 30, 60,
Несиелік бақылаудың сатыларын жасау. Бұл шара әрбір несиенің маңызды
Есептелінетін мәліметтерге нақты түрде жасалатын несиелік төлемдердің сәйкес келуі;
Несиенің қамтамасыз етілуінің жағдайы және сапасы;
Құжаттардың толық болуы;
Қаржылық жағдайдың өзгеруін бағалау, қарыз алушының банктік несиеге деген
Берілген несиенің банктік ішкі несиелік саясатына сәйкес келуі.
с) Проблемалық
d) Экономикалық
Несиелік мониторингтің маңызды элементі – несиелеудің ішкі аудиті. Ондай
Мерзімі өткен несиелер бойынша банктік шоттардағы қалдықтардың жағдайын анықтау;
Несиені қайтару жағдаймен байланысты нақты жағдайды анықтау;
Несиелік процесті ұйымдастырудың жағдайын анықтау.
Аудитор несиелік істің дұрыс жүргізілуін, ұсталуын тексереді және т.б.
Аудиторлық тексерудің нәтижелеріне мынандай қорытында жасалады:
несиелердің берілуі және олардың қайтарылуының жалпы жағдаййы;
несиелік төлемеушіліктердің негізгі себептері;
үмітсіз несиелерді есептен шығару мәселесі;
несиелер бойынша шығындарды жабуға арналған қорлардың жағдайлары;
несиелік есеп беру және басқа да құжаттамалардың жағдайы.
Банктік бақылау және несиелік мониторинг сапасы банк мамандарының іскерлік
2.4. Несиелік процесті сапалы ұйымдастырудың несиелік портфельді басқарудағы маңызы
Несиелік портфель – белгілі бір критерийлермен сыныпталған, құрылымның
Несиелік портфельді басқару бірнеше этаптан тұрады:
Қарыздың сапасын бағалау критерийлерін таңдау;
Тәуекел деңгейінің пайызына байланысты қарыздарды топтастыру;
Таңдалған критерийлерге қарай отырып, банктің берген әрбір несиеге жеке
Сыныпталған қарыздардағы несие портфелінің құрылымын анықтау;
Бүкіл несие портфелінің сапасын анықтау;
Несие портфелінің құрылым динамикасының өзгеруіне әсер ететін факторларды талдау;
Банктің несие портфелінің жиынтық тәуекеліне баламалы резервтік қор сомасын
Несиелік портфель сапасын жақсарту бойынша шараларды жасап шығару.
Несиелік портфельді басқаруда, негізгі орын, жекелеген қарыздың сапасын бағалау
Несиені қайтаруды қамтамасыз ету жағынан алып қарайтын болсақ, онда
Бірінші топ «қамтамасыздандырылған қарыздар» деп аталады. Егер несиенің қамтамасыздығы
Екінші топ «жеткілікті түрде қамтамасыздандырылмаған қарыздар». Ішінара қамтамасыздандырылған несиелер
‡шінші топ «қамтамасыздандырылмаған қарыздар». Яғни бұл топқа мүлдем қамтамасыздандырылмаған
Ал екінші критерий бес топқа бөлінеді:
Уақытылы қайтарылатын қарыздар;
Кешіктірілген мерзімі 30 күнге дейін;
Кешіктірілген мерзімі 30 күннен 60 күнге дейін;
Кешіктірілген мерзімі 60 күннен 180 күнге дейін;
Кешіктірілген мерзімі 180 күннен жоғары.
Тәуекелдің бірінші тобына (стандартты несиелер) жататындар: а) негізгі қарыздар
Екінші топқа жататындар: а) кешіктірілген мерзімі 30 күнге
‡шінші топқа жататындар: а) кешіктірілген мерзімі 30 күнге дейін
Төртінші топқа: а) кешіктірілген мерзімі 30 күннен 60 күнге
Бесінші топқа: а) кешіктірілген мерзімі 60 күннен 180 күнге
Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып
Несиелік портфельді басқаруды іске асырудың ортақ алғышарттарына жататындар:
нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі
несиелік рейтингпен байланысты болатын, жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін
әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
төменгі тәукел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
Несиелеу лимиттерін белгілеу – несиелік портфельді құруға бақылау жасауда
Проблемалық несиелерге:
несиелік келісімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты кешіктірілген және қосымша
сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз етілген несиелер бойынша сақтандыру
несиелерге есептелетін пайыздың несиелік келісімшартта көрсетілген күннен 30 күн
3-сурет. Несиелік портфель динамикасы, 2006 жыл
Қаралып отырған кезең ішінде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның несие
Ескерту – “Қазақстан Халық Банкінің” несиелік портфелінің көрсеткіштері
Банктің алға қойған мақсаттарының бірі – банк қызметінің сапасын
3. Несиелік процесті ұйымдастыруды жетілдіру жолдары
3.1. Жеке тұлғаларды несиелеу процесін ұйымдастыруды жетілдіру
Қазақстан Республикасында қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға және халықтың әлауқатының жақсаруына
Жеке тұлғаларға несиені ұсынардан алдын Банк қоғамның осы топ
Банк VIP – клиенттерге аса көп көңіл қояды. ¤йткені
Әр клиент үшін несиелеудің лимит сомасына қарай отырып,
Енді осы категорияға жатқызудың негізгі талаптарын қарастырайық:
Банкке деген жауапкершілікті сезіну;
Банкте 50 000 АҚШ долларынан асатын сомада депозиттің ашылуы;
Ағымды және карточкалық шоттар бойынша айына 5000 АҚШ долларынан
Банк шығаратын Gold–тан немесе Банк тарататын карточкалардан төмен емес
Клиенттің Банк алдында 50 000 АҚШ долларынан асатын сомада
Клиент бір үлкен компанияның иеленушісі немесе топ-менеджменттің құрамында болуы;
Клиенттің ірі мемлекеттік қызметкер (чиновник) болуы және Банкте шотының
Клиент ірі саяси қайраткер болса.
VIP-клиенттерге несиені ұсыну Банк директоры қойған несиелеу лимитіне
VIP-клиенттерге несиені ұсыну төмендегілердің рұқсатымен жүргізіледі:
Филиалдық желінің сатуды қолдау департаментінің директорының немесе бөлшек сауда
Тәуекелді басқару Департаментінің Директорымен;
Корпоративтік бөлім Директорымен.
3.2. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу процесін жетілдіру
Қазіргі кезде Қазақстанда несиелік бюроны құру жоспарына екінші деңгейдегі
Экономиканың дамуына тікелей әсер етеді;
Тұтынушылардың несиені алу мүмкіншілігін кеңейтеді;
Банктерде тәуекелдерді басқару жүйесін жақсартады;
Активтердің әртараптануына және жаңа банктік өнімдердің пайда болуына әкеледі.
Сонымен қатар орта таптың мүмкіндіктерін кеңейтеді, несиелеу кезінде тұрғындарға
Осы көрсетілген мақсаттар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ұстанып отырған
Жалпы, Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
Барлығына мәлім, несиелік бюроның кез-келген жүйесінің негізгі принциптері болады.
несиелік тарих субьектісі келісімінің болуы;
барлық несиелік тарих субъектілерінің теңдігі;
ақпаратты, несиелік тарихтың деректер базасын және ақпараттық жүйені мақсатты
ақпараттың құпиялылығы;
несиелік тарихтың деректер базасын және тиісті ақпараттық жүйелерді қорғауды
азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмауы, азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын,
Несиелік бюролардың қызметін және несиелік тарихты қалыптастыруды мемлекеттік реттеу
несиелік бюролардың қызмет мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілерді қабылдау;
несиелік бюролар қызметін жүзеге асыру құқығына лицензиялар беру;
Қазақстан Республикасының несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
Қазақстан Республикасының несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
несиелік бюроларға санкциялар қолдану;
несиелік бюролардың қызметіне, соның ішінде несиелік тарихты қалыптастыруға байланысты
Сонымен қатар уәкілетті орган осы несиелік бюроларға ақпарат беру
Сонымен несиелік бюролар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылатын және
Несиелік бюролар қызметінің негізгі түрлері несиелік тарихты қалыптастыру және
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушылардың қызметін
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушыларды ақпараттық
несиелік бюроның қызметіне қатысты арнаулы әдебиетті және өзге де
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушыларды ақпараттық
несиелік тарих субьектілерінің несие қабілеттілігін олар әзірлеген әдістеме негізінде
маркетингтік және статистикалық зерттеулер жатады.
Несиелік бюроның негізгі құқықтарының бірі ол ақпарат берушілермен ақпарат
Несиелік бюроның міндеттері:
несиелік тарихты қалыптастыруды жүзеге асыруға;
несиелік тарих субьектісінің келісімін алғаны туралы растау болған кезде
несиелік ақпаратты ашуға жол бермеуге;
егер алушыға берілген несиелік есепте, несиелік бюро қызметкерлерінің әрекеті
несиелік тарих субъектісінің өтініші бойынша оған несиелік тарих суъектісі
несиелік еспті беру туралы сауал Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өз қызметі туралы есеп жүргізуге
Тиісті негіздемелер болған кезде қайта рәсімделуге немесе нақтылануға тиіс,
Ақпараттық ресурстармен ақпараттық жүйелерді Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес пайдалануға;
Ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы шартта көзделген
Тауарларды және көрсетілетін қызметтерді несиеге өткізетін не төлемдердің мерзімін
несие бойынша борыш сомасы;
несиелерді беру күні, өтеу күні;
міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етудің құрамы мен тәсілдері туралы ақпарат.
Сонымен қатар заңды тұлға туралы берілетін ақпаратта атауы, ұйымдық-құқықтық
Несиелік бюроға ақпарат беру, неселік есептер беру үшін несиелік
Несиелік есепті алушылар несиелік бюролар жүйесіндегі ақпаратты:
Несиелер беру, мониторинг жасау және несиелердің мерзімін ұзарту кезінде
Несиелік шарттардың талаптары өзгерген тәуекелдерді бағалау;
Несиелік есептегі ақпараттардың дұрыстығын растау мақсатында пайдалануы мүмкін.
Несиелік бюролар ақпарат берушілерден алған мәліметтерді маркетингтік және статистикалық
Жалпы банктің шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуде тәуекелді
Қазақстан Республикасының Президенті атап өткендей несиелік бюроны қаржы секторының
Қорытындылай келгенде, несиелік бюро ипотеканың, автонарықтың, несиелік карта және
Жоғарыдағы мәліметтерге қоса несие процесін жетілдіру жолдарына қарыз алушының
Қарыз алушының несие қабілеттілігін және төлем қабілетілігін бағалаудың негізгі
Несие қабілеттілігі – қарыз алушының жеке мінез құлқына және
Төлем қабілеттілігі – қарыз алушының табысын және жалпы жанұяның
Несие қабілеттілігін және төлем қабілетілігін бағалау арнайы электрондық таблицада
Қарыз алушының несие қабілеттілігін және төлем қабілетілігін бағалау алдында
Қарыз алушының «Ұсынылмайтын қарыз алушылар тізімінде» болуын тексеру;
Банктің операциондық жүйесінде (IBS, Equation, карточкалық жүйе Open Way
Несие қабілеттілік келесі кестеге негізделіп табылады
Қарыз алушының несие қабілеттілігінің рейтингісі:
5-бен 8 балл арасында
9-бен 12 балл арасында
13-пен 19 балл арасында
20-мен 24 балл арасында
25-тен жоғары
Қорытынды
Осы жұмыста несиелеуді ұйымдастырудың негізі, несиелеу кезеңдері, несиелік талдау
Коммерциялық банктердің несиелік бағытты таңдап алуы, қандай несиелік саясат
Бүгінгі таңда капиталды жұмсау бәсекесінің артуы көрініс табады. Отандық
Банктік несиелеуді ұйымдастыру көріп отырғанымыздай оңай процесс емес. Ол
Бірінші тарауда жалпы несие процесінің маңызын зерттеп, несиелеудің
Банктер, несиелеу процесі кезінде, нарықтық қатынастардың орнығуына, қоғамдық өндіріс
Банктік қарыздар өндіріс тиімділігін яғни оның ғылыми-техникалық деңгейін арттыруға,
Жоғарыда айтылып кеткендей, екінші бөлімде несиелік процестің кезеңдері көрсетілген.
Кез келген экономикалық, соның ішінде несиелік келісімшарт белгілі бір
Қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетіне талдау жасадым. Несиелік шарт
Несиелік мониторинг (несиелік операцияларды бақылау) – несиелік ресурстардың мақсатты
Қорыта келгенде, несиені ұйымдастыру процесі өте қиын процесс. Сондықтан
Қазақстан Республикасында қалыптасқан әлеуметтік – экономикалық жағдайға және халықтың
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
«Банктер және банктік қызмет туралы» ҚР-сы Президентінің Заң күші
«Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау
«Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» ҚР-сы Президентінің Жарлығы №
Положение о кредитной политике АО «Народный Банк Казахстана». Утвержденный
«Народный Банк Казахстана» АҚ-ның «Шағын және орта бизнес
Банковское дело: Учебник/ Под редакцией Г.С. Сейткасымова. - А.:
Банковское дело: Учебник / Под редакцией О.И. Лаврушина.
Банки и банковские операции: Учебник для вузов / редакцией
9. Давлетова М.Т. кредитная деятельность банков в Казахстане:
пособие / КазГАУ.- А.: Экономика, 2001.-196с.
10. Банковское дело. Учебник / Под редакцией В.И.Колесникова. -
М.: Финансы и статистика, 1995.
11. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и
операции. М.: ИКЦ, Визер Ферро, 1994 г.
12. Лебедов Е.А. Кредитный механизм и его роль в
рыночной экономики. СПб.: СПбУЭФ, 1992 г.
13. Мақыш С. Коммерциялық банктердің операциялары. А.: ИздатМаркет,
2003.
14. Банковское дело / Под редакцией Коволева. -
15. Ларионова И.В. Оценка кредитоспособности предприятия,
Бизнес и банки, 2004. № 11.
16. Лобанов А. Кредитная деятельность банка, Деньги и
2003. № 12.
17. Абалкин Л.И. Зарубежный опыт оценки кредитоспособности
заемщика,
Финансы и кредит, 2004. № 3.
18. «Қазақстандық Ипотекалық Компания» АҚ-ның ипотекалық
тұрғын-үй қарызына қойылатын негізгі талаптар, № 24.
19. Козлов А.А., Хмелев А.О. Качество кредитной организации,
Деньги и кредит, 2005. № 1.
20. Дауранов И. Кредитование субъектов малого предпринимательства,
Банки Казахстана, 2000 г. №11.
21. Банковсое дело / Под ред. Белоглазовой Г.Н., Кроливецкой
СПб.: Питер, 2002
22. Көшенова Б.А. Ақша, Несие, Банктер, Валюталық қатынастар. –
Алматы: Экономика, 2000.
84
¤німді жабдыќтау келісімшарты
I топ
Ќарыз алушыныњ зањи ќ±ќыѓын растайтын ќ±жаттар
Жарѓы
II топ
Клиенттіњ экономикалыќ жаѓдайын жєне несиеніњ ќайтарылуыныњ материалдыќ кепілдігін сипаттайтын
Ќ±рылтайшылыќ келісімшарт
Тіркеу туралы куєлік
Баланс жєне оѓан ќосымшалар
пайда мен шыѓындар туралы есеп берулер
Аќша аѓыныныњ болжамы
Аѓымдыќ шоттаѓы ќаражаттар туралы мєлімет
Бизнес - жоспар
Эксперттік жабдыќтауѓа берілген лицензия
¤ндірістіњ жєне басќарудыњ маркетинг жоспары
Технико – экономикалыќ негіздеме
Тауарды жабдыќтау ќ±жаттары
Басќа банктермен келісімдер
Кепілдер, кепілдемелер, саќтандырк полистері
III топ
Ќарызды рєсімдеу ќ±жаттары
Мерзімдік міндеттемелер
Несиелік келісімшарт
Кепілзат туралы келісімшарт
Ќол мен мµр ‰лгісі
бар карточка