ЖОСПАР
Кіріспе 2
Сақтардың қаруы, әскери өнері 3
Ғұндар туралы тарихи деректер 5
Түркі империясының әскери құрылымы мен соғыс
Түргеш қағандығы және оның талас шайқасында
Қорытынды 15
Қолданылған әдебиеттер 16
Кіріспе
Көне даланы мекен өткен көшпенді халықтардың
"Біз қазақ деген мал баққан елміз,
"Біз - қазақ, ежелден азаттық аңсаған"
Кир патша сақ даласына қызығып, басып
"- Біздің тек үш байлығымыз бар.
Ал осындай жауларға қасқайып қарсы тұру
"Томирис Кирдің шабылған басын қан толған
... Бөрідейін жол тартып,
Жауырынына мұз қатып,
Жалаулы найза қолға алып,
Жау тоқтатар күн қайда?! – дейді
Сақтардың қаруы, әскери өнері
Әскери өнердің дамуында сақ жауынгерлерінің үлкен
Сақтардың негізгі қаруы садақ пен ұзын
Геродот айтқандай, сақтар садақты кеудесіне емес,
Сақтардың қорғаныс құралдары қалқан сауыт, бас
Сақ әскері жеке-жеке топтан (рулық топ)
Бірнеше отряд тосқауыл жасау үшін алдыға
Сақтар негізінен, өз жауын күшпен емес,
Сақтарда үнемі жайылым жетіспеді. Олардың күшін
Сақтардың соғыс жүргізу әдісінің өзіндік ерекшелігі
Сақтар бұл әдісті ескі грек-рим авторлары
Сақтардың соғыс өнеріне сипаттама бере отырып,
Геродот олардың қыс айларында мұз үстінде
Юстин скиф қаһармандығының ұлылығы мен маңыздылығына
Ежелгі дәуір деректерінде «сақтардың жорыққа шығар
Сақтарда жаудың негізгі күшін жою үшін
Қорыта келгенде, сақтар одағы өздері мекендеген
Ғұндар туралы тарихи деректер
(Аммиан Марцелин еңбегінен қысқаша үзінді)
Ғұндар б.з.д. III-II ғасырларда Орта Азияны
Аммиан Марцелин - біздің дәуіріміздің IV
Ғұн тайпаларының дене мүшелерінің тұрқы: серпілдей
Олар ұрысқа түскенде ештеңені аямай, жан-жаққа
Ғұндар айбынды жауынгерлер. Олар садақпен сүйекті
Бұл халық жаулап алу үшін жабайы
Ғұндардың жасы және жынысы жағынан соғысқа
Олардың құралдар туралы тіпті ұғымы жоқ,
Ғұн империясындағы әскери өнердің дамуы және
Ғұн империясы ежелгі түркі мемлекеті болып
Біріншісінің ішінде сюннулар болды, олар біздің
Ғұндардың екінші бөлігі - біздің заманымызға
Үшіншісі - түркі тілінде сөйлеген тайпалар
Б.з.д. V-IV ғасырларда жун (ғұн) тайпасының
Қатал билік жүргізген елбасын «Тәңірқұты» деп
мемкелеттің барлық аумағы мен басқару міндеті,
соғыс және бейбітшілік шартын жариялау міндеті
мемлекеттің барлық қарулы күштеріне жұмсалатын шығынды
қарамағындағы әрбір адамның өмірі мен өміріне
Басшының билігі мен әскери күші оның
Біздің заманымыздың 48 жылы ғұндар солтүстік
376 жылы ғұндар Рим империясымен көршілес
Әскери өнері жағынан ғұндарды нағыз жауынгер
Ғұндардың патшасы Атилла 450 жыл Рим
Ғұндар, остоготтар, геруілдер, гепидтер, ругийлер қосылған
451 жылы Атилла алып державаның әміршісі
Ендігі кезек Римдікі еді. Мәңгілік қаладан
Шығыс түркі сарбазы
Түркі империясының әскери құрылымы мен соғыс
Н.А. Аристов «Түркілердің бастапқы шығу тегі
Ұлы Түркі қағандығы өте қысқа мерзім
Қытай жылнамасында көрсетілген көне түркілердің мемлекеттік
– бап. Көтеріліс жасап, бүлік шығарған
– бап. Түркі бүдун (жұртының) мүддесін
– бап. Қағанат ішінде жазықсыз кісіні
– бап. Сәйгүлік атты ұрлаған кісіге
– бап. Ұрлаған бағалы мүлік үшін
Мемлекет негізінен, ру-тайпа жіктері бойынша басқарылды.
Шығыс түркі қағандығының кезінде түркі әскерлерінің
Көшпелі қоғам әскердің құрылымын, басқару, лауазым
Шептің сызбасы
Батыс түркі тайпаларының арасында түргеш тайпасы
«Ұлы» көк түрік – ауыр қарумен
Түргеш қағандығы және оның талас шайқасында
Батыс түркілерінің мемлекетін құрған түргеш тайпасының
699-704 жылдары түргештердің қолбасшысы Үш-Елік Батыс
Батыс Түрік қағандығы құлағаннан кейін түргештер
Үш-Еліктен кейінгі түргеш қағаны Сұлу (Сүлік)
VIII ғасырдың ортасына дейін Орта Азияның
Сары түргештер мен қара түргештер арасындағы
Түргеш қағаны Сұлу (Сүлік) қаза болғаннан
751 жылы шілдеде Талас өзенінің бойында
Қатыгез соғыс 30-маусымнан 29-шілдеге (30.VI-29.VII.751ж.)
Тараз қаласы мен Шу өзені түбіндегі
Түркі халықтарының тарихында Талас жеңісі өте
Түргештер өздерін осылай әлсіретіп біткен кезде,
Қорытынды
Біздің алған тақырыбымыз күрделі де қызықты.
Қаша жүріп соғысу, жауды көптігімен қорқыту
Біз тағы да айта кететін нәрсенің
Көшпелі халықтардың әскерлері ұстаған туларының үлгілері
Мұның бәрін танып білу, оларды ой
Қолданылған әдебиеттер
1. Аманжолов Қ. Қазақтың әскери өнері,
2. Маданов. Ұлы дала тарихы, Алматы,
3. Қазақ ССР тарихы, 2 том.
4. Қазақстан тарихы, очерктер. Алматы, 1998
5. Иванин М. Военное искусство кочевников
2
Барлаушылар
Сол қанат
Оң қанат
Жасақ
Басқару тобы
Басқару тобы
Хан немесе қолбасы