Кіріспе.............................................................................................................
- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы
1.1. Материалдық емес активтер туралы түсінік..........................................
1.2. Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау..........
1.3. Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері.......
1.4. « Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және
-Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1. Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу...........
2.2. Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу ..................................................................... ........................
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық әдістері......................................
- Тарау Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және
3.1. Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын
3.2. Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру ерекшеліктері..............
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі
3.4 МЕА есебін ХҚЕС на сай ұйымдастыру.......................................................
Қорытынды........................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ..................................................................
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші
болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да
жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің
материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін
- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің)
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде көптеген ұқсастықтар
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ осы
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік бағдарламамен қамтамасыз
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім- делген,бірақ патенттелмеген,
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды құру кезеңінде
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары меи қызмет корсету таңбалары
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала-
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер. Бұл
Патенттер. Патент оны нұстаушысының патент қамтыған нәрсесің, проце- сін
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі,
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты растайтын
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан Республикасы бухгалтерлік
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп аталады.
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің қатарына кіргізу (жатқызу)
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір нақтылы
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып алған патенттері,
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы құны бойынша
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған
емес активтердің бағасы екі
Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый ретінде
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы әдісі
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында субъектіге
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп аталатын
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық комитеттерінің көптеген
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған табысты
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты жоғарыда
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық, міндет-
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған табысты
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп аталатын түрі
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды Интернет желісі арқылы
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім мен бағдарламалық
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы 8
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған ҚҚС
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда аталған қызметтерді
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей Федерациясының резиденті
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында жасалған
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және оның
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және авторландырылған түрде
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға рұқсат
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс істейтін
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде пайдаланылатын
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп аталатын түрі, 103-шотта
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге
Кезекті патент алу үшін патент алуға өтініш алдыңғы патенттің
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда ол
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау жөніндегі қызметті
5 Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша
Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны, жинақтаушы
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік керсетілмейінше, патент жарамсыз
Патент негізінде арнайы салық режимін қолданатын салық төлеуші салық
375-бап. Патент негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі
1. Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3
2. Патенттің құны бюджетке мынадай түрде:
жеке табыс салығы - патент құнының 1/2 бөлігі мөлшерінде;
әлеуметтік салық - Қазақстан Республикасыиың міндетті сақтанды-
ру туралы заңнамалық актісіне сәйкес Мемлекеттік әлеуметтік сақтанды-
ру қорына есептелген әлеуметтік аударымдар сомасын апып тастаганнан
кейінгі патент құнының 1/2 бөлігі мөлшерінде төленуге тиіс.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды қоспағанда, патенттің
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен
"Ұйымдастыру шығындары" — деп аталатын материалдық емес активтердің түрі
Материалдық емес активтердің аналитикалық (талдамалық) есебі олардың әр қайсысына
Шаруашылық субъектісінде материалдық емес активтерді кіріске алғанда 10-"Материалдық емес
511-шот Үлес қосушылар мен құрылтайшылардан жарғылық
431, 432, 441,
451, 452-шоттар адамдардан сатылып алынғанда.
726- шот Материалдық емес активтер
727-шот Материалдық емес активтер заңды және
жеке тұлғалардан тегін, қайтарымсыз келіп түскенде.
Материалдық емес активтер есептен шығарылғанда олардың баланстық (қалдык) құнына
Егер шаруашылық субъектілері өз меншігіндегі, яғни иелігіндегі материалдық емес
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері
38 «Материалдық емес активтер» ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады, егер:
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә)белгі-өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте тіркеледі:
субъектінің осы активке тікелей байланысты болашақта күтілетін экономикалық пайда
актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құны бойынша
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу құнына
Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт материалды
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің есебі
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі.Форма кіріске алынуға арналған құжат,
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
лицензиялық келісімдер - кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе муниципалитет беретін
бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады,
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға арналады;
патенттер - занды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар.
ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) -
гудвилл - субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының сауда
басқадай (авторлық құқықтар - шығарма, әзірлеме жәие т.б. авторларға
1.4. « Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және
« Дәрілік заттар сараптамасының Ұлттық Орталығы » РМК
денсаулық сақтау саласында дәрілік заттардың қауіпсіздігін,
жаңа бірегей дәрілердіәзірлеу, фармация, фармакология саласындағы
Кәсіпорын мақсатын жүзеге асыру үшін
отандық және импорталатын дәрілік заттардың
жаңа бірегей дәрілік заттарды әзірлеу, фармация,фармакология саласында ғылыми
ескірген және тиімділігі аз дәрілік
дәрілік заттарды және дәрілік заттар құрамдас
дәрілік заттардың , медициналық мақсаттағы
дәрілік заттардың клиникаға дейінгі
лицензиаттың біліктілік талаптарына, жарнамалық
қолданымдағы заңнамаға сәйкес дәрілік,емдеу-алдын алу,
дәрілік заттар өндірісін сертификаттауды жүзеге асыру;
дәрілік заттар айналымы саласының міндетті сертификаттауға жататын өнім тізбесін
дәрілік заттар қауіпсіздігінің, тиімділігі мен сапасының міндетті көрсеткіштері тізбесін
дәрілік, емдеу алдын алу, диагностикалық және косметикалық заттардың, медициналық
дәрілік заттардың, медициналық мақсатттағы бұйымдар мен медицина техникасының сынақ
дәрілік заттар айналымы саласында , оның ішінде дәрілік заттарды
дәрілік заттардың фармокологиялық әсері, оның ішінде жағымсыз жанама әсерлері
консалтингтік, аудиторлық және консультативтік әдістемелік қызметті жүзеге асыру;
негізгі өмірлік маңызды дәрілер тізбесін анықтау бойынша ұсыныс
дәрілік заттар айналымы саласында деректердің ақпараттық базаларын қалыптастыру және
кәсіпорынның WEB сайтын жүргізу;
түрлі деректер банктерін, оның ішіндесертификатталған фармацевтикалық және медициналық өнім
Кәсіпорынның қаржы қызметі.
Кәсіпорын өзінің жеке қызметінен түскен кіріс есебінен ұсталады. Кәсіпорынды
Кәсіпорын жүргізетін тауарлар (жұмыстар қызмет көрсетулер) құны
Есеп және есептілік.
Кәсіпорынның мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша бас директор
- Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
. сатып алулар
Мысалы.Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнға:
102 « Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
671 «Төленетін шоттар» шот кредиті
ә) ҚҚС сомасына:
331 «Өтелетін ҚҚС» шот дебеті;
671 «Төленетін шоттар» шот кредиті (15%)
б) Объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан шығындар
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті;
681 «Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар»,635 «әлеу-
меттік салық»,687 «Басқада кредиторлық борыш»
. жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер тараптардың
1.Жарияланған капитал сомасына:
511 «Төленбеген калитал» шот дебеті;
501 «Жай акциялар» шот кредиті, 502 «Артықшылықты акциялар», 503
2. Жарғыда керсетілген, салынған материалдық емес активтердің келісім шарттық
101-103 «Материалдық емес активтер» шот дебеті
511 «Төленбеген капитал» шот кредиті
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу - материалдық емес
Мысалы. 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды, активтің
6 000 000 теңге.
1.Активтің нақты құны сомасы;
687 «Басқадай кредиторлқ берешек» шот дебеті
441 «Ағымдағы шоттағы ақша» шот кредиті
2.Гудвилл сомасына:
105 «Гудвилл»шот дебеті
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті
3.Қосылған кезде:
Барлык активтердің дебеті
687 «Басқадай кредиторлық берешек» шот кредиті
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым бағасынан
. мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығьндардың нақты сомасына
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидия- лары)» шот
Есепті жыл соңында кірістер жиынтық табысты арттыру үшін
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидиялар)» шот
кредиті.
Есепті жыл соңында кірістер жйынтық табысты арттыру үшін
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидиялары)» шот дебеті
571 «Жиынтық табыс» шот кредиті;
. айырбас - ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде
Тауарлық белгі алынады:
а)келісімшарттық құнға:
106 « Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті
671 « Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті
ә)ҚҚС сомасына:
331 «Өтелетін ҚКС» шот дебеті
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны есептен
841«Материалдық емес активтердің істен шығуы бойынша шығындар» шот дебеті
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті
Сатып алушыға шот ұсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына:
301 «Алуға арналған шоттар» шот дебеті
721 «Материалдык емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс» шот
ә) Келісімшарттық құнының 15% ҚҚС сомасына: 301
633 «ҚҚС» шот кредиті
Айырма сомасы аударылды:
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті 24000
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті
301 «Алуға арналған шоттар» шот кредиті 92 000
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған материалдык емес
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті;
• құру- субъектінің өзі жасаған материалдық емес активтердің бастапқы
Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық жұмыстар зеріттеулермен
Зерттеулер сатысы — жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін
821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті, 811
681 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар», 635 «Әлеуметтік
Әзірлеме сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нәтижелерін
Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында материалдық емес активтерді үйлестіріп,
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты құрған кезде шығындар былайша
- материалдық емес активті жасауға шығындар болды:
а)өндіріске материалдар босатылады.
901,921 «Материадар» дебеті
201-206,208 «Материалдар» кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
902, 922 «Өндірістік жұмысшышардың еңбегін өтеу» дебеті
681 «Енбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар» кредиті
б) енбекті өтеу жөніндегі аударымдар сомасына
903,923 «Еңбекті өтеу телемінен ақша аударулар» дебеті 635 «Әлеуметтік
Орындалған жұмыстың өзіндік кұны есептеліп шығарылады:
900 «Негізгі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс шоттарының дебеті
901(921) 902(922) 903(923) кредиті 6000,0;
- материалдық емес бапты мойындап, тану сәтіне дейін жасалған
126 «Бітпеген кұрылыс» шот дебеті
900 «Негізгі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс» шоттарының кредиті
- материалдық емес активтерді мойындалатын белгі өлшемдер мен аныктамаларға
106 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортизациясын
Материалдық емес активтер кұнына сәйкес қағидасы бойынша активтің әрекет
-занды,реттеуші,келісімді жағдайларын ескеріп, олардың максималды қызмет ету мерзімімен шектелуі
жаңарту немесе ұзарту жағдайлары келсе, онда оның топшаланған қызмет
ету мерзімі өзгеруі мүмкін;
тозу, сұраныс және басқа да экономикалық факторлар оның қызмет
-келешектегі бәсекелестіктердің және басқада субъетілердің әрекеті(іс-қимылы) материалдық емес активтердің
- материалдық емес активтердін кейбір түрлерінің кызмет ету мерзіні
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің өзі
Материалдық емес активтерді есептеу үшін әртүрлі әдістер пайдаланылады:
бірқалыпты (түзу сызықты), қалдық кұнын азайтатын және кумулятивтік. Әдісті
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтер өздерінің пайдаланылуы барысында біртіндеп
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың құнының
111-"Материалдык емес активтердің амортизациясы-лицензиялық келісімдер",
112-"Материалдық емес активтердің амортизациясы-программамен жабдықтау",
113-"Материалдық емес активтердің амортизациясы - патенттер",
114 "Материалдық емес активтердің амортизациясы - ұйымдастыру шығындары",
115"Материалдық емес активтер
116- "Материалдық емес активтер
Ал оларға ай сайын есептелініп отыратын амортизациялық аударым сомасы:
811- "Тауарларды сату жөніндегі шығындар",
821- "Жалпы және әкімшілік шығындар",
935 немесе 946-"Негізгі кұралдардың тозуы және материалдық емес активтердің
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық әдістері.
Маңызды шарттың бірі МЕА есебін дұрыс ұйымдастыру және
МЕА бағалау бух есеп теориясына күрделі жағдайларды туғызады.Бұны мынамен
Қаз-ң БЕС сай 28 «МЕА есебі» жүргізіледі және оларды
Бастапқы құнды толық анықтау қаржының есебіндей керек,МЕА объектісіне салынған
Бастапқы құнды келесідей әдістерге бөлуге болады:
МЕА бойынша сатып алу нәтижесінде тұтыну субъектілердің нақты шығындарынан
МЕА бойынша субъектінің өзінің құрастыруы бойынша нақты, тікелей және
МЕА бойынша яғни ұйымның бір бөлігі ретінде және сатылу
МЕА бойынша мемлекеттен қайтарусыз берілуі, ең төменгі құны бойынша
Егер ол активті шоттың нарығымен анықталатын болса, яғни МЕА
Қазіргі уақытта МЕА бастапқы құнын анықтау проблмасы тұр-гудвиллде осы
үшін біраз тәжірибе батыстық мамандармен ( Б.Нидлз, Х.Андерсон, Д.Колдуэлл)
Гудвиллді бағалаудың үш әдісі бөлінген:
1) Жалпы бағалау ( master valuation approach)
2) Қосымша табыстар әдісі (excess earning power)
3) Капиталдандыру әдісі күтілетін таза табыс орташа табыстың
Жалпы бағалау әдісі субъектілердің міндеті және активтердің нарықтық бағасы
Гбаст = СБ- ТАҚнарық немесе (1) СБ-сатылу бағасы
ТАҚ – таза актив құны
Гбаст = СБ-(Анарық-Онарық) (2)
Бірақта, жеке активтің нарықтық бағасын анықтау өте қиын, сондықтанды
Табыс нормасы = (3)
Гбаст=(ТТ-ОСТ)X n (4)
ОСТ- Орта сала табысы
n- жылдар саны,ағымдағы табыстың орта саладан өсуі.Осы сан сатушы
Гбаст= (5)
Осы әдіс көбірек пайда табу үшін қаншалықты ақшалай
1) гудвиллді бағалау орта сала табысының негізінде
2) гудвиллді бағалау тауардың көлемі негізінде
И.А.Бланка әдістерге сәйкес, гудвиллмен есеп айырысу келесі формуламен жазылады:
Г=ТТф –(А х ТНс) (6) ТТ- таза
ТН- Табыс нормасы
Г- гудвилл сомасын бағалау негізінде кәсіпорынның нақты табыс сомасы.
ТТф – Орта жылдық сома кәсіпорынның таза табысы(салық салынғаннан
А – кәсіпорынның орта жылдық активінің құны
ТНс – орта саланың норма активінің рентабельділігі
Бұл жағдайда гудвилл кәсіпорынның қосымша табысы ретінде қарастырылады, бөлінген
Г=ТТ-(РК х Мn/n) (7)
Г-тауар көлемін бағалау кезінде гудвилл сомасы
ТТ- орта жылдық сома және кәсіпорынның таза табысы (салық
РК-кәсіпорын орта жылдық тауарының реакция көлемі
Мn/n – табыс мультипликаторы (сатылу көлемі немесе орта
Гудвиллді бағалау негізін қазіргі жағдайда « табыс мультипликаторы» атқара
Сондықтан біздің көзқарасымыз бойынша , тәжірибеде бух есепте МЕА
мыналар табылады: нақты сомаланған шығындар әдісі, толық қалпына келтіру
( замещениенің)құнын есептеу әдісі:
1) Нақты сомаланған шығындар әдісі.Ол көбінесе жеке меншік объектісінің
2)Толық қалпына келтіру құнын есептеу әдісі.Ол барлық шығындарды бағалау
3) Келтірілген шығындар әдісі.оның мақсаты - өткен шығынды қолданғанда-
4) (замещение) құнын есептеу әдісі. Ол инвесторлар мен объектіні
Бағалаудағы негізгі әдістер этапының негізгілерін атап көрсетейік.
1)Объектілерді сату мақсатында нарықта ақпарат жинау, объектілердің құнын анықтау
2) Оның сенімділігін жоғарылату мақсатында ақпаратты іріктеу және нәтижеге
3)Жүйеге сәйкес іріктеу және салыстырмалы талдау жасау үшін әрбір
4)Бағаланып отырған объектіні салыстыру және анологты салыстыруға арналған және
5)Талдау жолымен объектілердің бағалану құнын анықтау,салыстырмалы сипаттама немесе біреуінің
Нарық жайлы ақпараттың жетіспеушілігі немесе төмен көрсеткіш болса топтық
Негізгі әдіс этаптары мыналар:
-талдау негізінде күтілетін болашақ табыс нарықтың шартымен немесе
салыстырмалы объект арқылы анықталады.
- объектілердің ағымдағы құны табысты есептеуді көрсетеді.Қайта есептеу әдісі
Басқа әдістердің қолданылуы бастапқы құнды нақтылауға бағытталған, нарықтық тауарға,
Әділетті құн- бұл нақты ақшамен төленген немесе басқа(возмещениенің) құны.МЕА
- Тарау. Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және
Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын тексеру
Материалдық емес активтер танылған кезінен бастап бастапқы құны бойынша
Материалдық емес активтердің келіп түсуі мен шығарылуы "Материалдық емес
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөнідегі акті әрбір объектіге
10 «Материалдық емес активтер» бөлімшесінің шоттарын талдамалық есепке
Материалдық емес активтердің бастапқы құны субъектінің өз күшімен де
Материалдық емес активтерді жасауға қатысқан еңбеккерлердің еңбекақысы
Заң бойынша белгіленген еңбекақыдан жасалатын аударымдар
Несие үшін төленетін төлемдер
Басқа да шығындар
Үстеме шығындар.
Салық кезеңі ішінде салықтар бойынша ағымдағы төлемдер сомасын есептеу
Материалдық емес активтерді түгелдеу және есеп беруде олардың
Материалдық емес активтерді муліктік тугелдеу. Материалдык емес активтерді мүліктік
Есеп беруде материалдық емес активтердің мәнін ашу. Шаруашылық жүргізуші
Сондай-ақ қаржылық есеп беруде: материалдық емес активтердің түрі, баланстық
Қаржылық есеп беруде есептік кезеңдегі шығыс деп танылған шығындар
Субъект одан басқа да материалдық емес активтерді есептік бағалау
Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру ерекшеліктері
Субъектінің өзі жасаған тауар белгілері материалдық емес активтер ретінде
Материалдық емес активтер құнына сәйкес қағида бойынша активтердің әрекет
Материалдық емес активтерді тексерген кезде олардың қозғалысы бойынша әрбір
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі
Аудиторлық тексеру процедурасын материалдық емес активтердің баланста дұрыс көрсетілуі
Материалдық емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі ақпарат
Салық есебінде амортизациялық аударымдарды есептеген кезде «тіркелген активтер» деген
Аталып кеткен бағыттардан аудиторлық тексеру үш сатыдан өтуі керек:
Шығыс
Техникалық құжаттамасы қосылған негңзгң құралдарды жою жобасы
Кіріс
Шот-фактура, наклодной, чек, аванстық есеп беру Негізгі
Негізгі құралдардың қозғалу ведомосі (кіріс)
Негізгі құралдардың амортизация ведомосі
Жою актісіне сай анықтама
Кіріс актісі
Ай ішіндегі негізгі құралдардың кірісі және шығысы бойынша анықтама
Негізгі құралдардың бар болу ведемосі
№12 журнал ордерге бухгалтерлік анықтама
№12 журнал- ордер
Бас кітап
Баланс
сурет негізгі құралдарды есепке алу бойынша құжат айналымын тексеру.
МЕА ішкі бақылауының тиімділігін туралы көрініс алу үшін
Тесттілеудің процесінде анықталған бақылаудың әлсіз жақтары аудитормен мәліметтерді жинаудың
1 кесте – МЕА ішкі бақылау жағдайының сұрақтамасы
Сұрақ Жауап
1 2
Шарттары
Бастапқы есептік құжаттамасының унификациялданған ведомос аралық формалары рәсімделеді ме?
Материалды жауапты тұлғалар бойынша негізгі құралдардың картотекасы жүргіледі ме
Негізгі құралдардың есебі бойынша нормативтік әрекеттегі құжаттармен бухгалтерия қамтамасыз
Негізгі құралдардың есебінің әдістемесін анықтайтын, есеп саясаты бойынша бұйрық
Шынайлық
Негізгі құралдардың түгенделуі және зерттелуі кезеңді түрде жүргізіледі ме?
Негізгі құралдардың қайда орналасқандғы есепте бейнеленеді ме? (қоймада, пайдалануда,
Толықтылық
Негізгі құралдардың бастапқы құны дұрыс анықталынады ма және дұрыс
Заттар негізгі құралдарға негізделген түрде жатқызылады ма?
Негізгі құралдарды қалпына келтіру құны дұрыс орнатылады ма?
Негізгі құралдардың құнын бағалау хаттамалары, қабылдау тапсыру актілері, сату-сатып
Рұқсат
11. Жауапты тұлғалармен негізгі құралдарды жалға беру келісім-шарттары және
12. Негізгі құралдарды сатып алу және жөндеу жобалары –
13. Ұйымның басшылығы негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актілеріне, жою актілеріне,
Нақтылық
14. Орнатылған нормаға және қызмет ету мерзіміне сай негізгі
15. Жөндеу қоры негіді түрде анықталады ма? (негізгі құралдарды
Жіктелуі
16. Негізгі құралдармен жасалатын операциялардың есебі бойынша шоттардың жұмыс
Бухгалтерлік есеп
17. Аналитикалық есептің мәліметтері журнал-ордердің және Бас кітаптың мәліметтерімен
Кезеңділігі
18. Негізгі құралдар есепте уақыттылы кіріске алынады ма және
19. Орнатылған мерзімде негізгі құралдардың тозуы және жөндеуі есептелінеді
Жоқ
Ия
Ия, бірақ жеткілікті емес
Ия
Ия, жылына бір рет
Ия, жалдан басқасы
Ия, бірақ әрқашан емес
Ия
Жоқ
Ия, бірақ барлық объектілерге емес
Жоқ
Ия
Ия, бірақ әрқашан емес
Ия, бірақ әрқашан емес
Жоқ
Жоқ
Ия
Ия, бірақ әрқашан емес
Ия
А қосымшасынан көрініп тұрғандай, шаруашылық операцияларды тексеру әдісетемесі олардың
Кешенді тексерілуге жататын шаруашылық операцияларды бөлу ынтасын ішкі аудиттің
2.2. Материалдық емес активтердің аудиті
Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-жүзіндегі нақты қолда
Аудитор бұл объектілерді тексергенде 38 ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің
Ең алдымен, аудит бағдарламасына сай Бас кітаптың мәліметтеріне баланс
Объектілерді кәсіпорынның пайдалануына жарамды жағдайға келтіруге қажетті шығындар көлемін
а) жарғы капиталына санаткерлік (интеллектуалдық) меншік
салынған жағдайда тараптардың
бойынша;
э) бүл объектілерді иелікке алу мен дайын жағдайға келтіру
б) басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан
күйінде сараптама жолымен.
Белгіленуі мен атқарылатын функцияларына байланысты материалдық емес активтер үш
Санаткерлік меншік.
Мүліктік құқықтар.
Кейінге қалдырылған шығындар.
Санаткерлік (интеллектуалдық) меншіктің объектілері мыналар: патенттер, лицензиялар, пайдалы үлгілер
Мүлік пайдалану жөнінде мына құқықтар жатады: табиғат ресурстарын (жер
Кейінге қалдырылған шығындарға мыналар жатады:
а) ұйымдастыру шығыстары;
э) ғылыми-зерттеу жұмыстары;
б) тәжірибелік-конструкторлық әзірлеме.
Алайда 38 ҚЕХС пен 28 БЕС-қа сэйкес ақшалай емес
бухгалтерлік есептің басқа стандарттарына сәйкес атқарылатын материалдық емес баптарға
оны тану белгілері (критерийлері) мен анықтамасына сай
келетін материалдық емес актив құнының бөлігін құраса.
Материалдық емес активті тексергенде мынадай жағдайларға назар аударған жөн:
1. «Гудвилл» (Гфб) - фирма бағасы (іскерлік бедел) -
дамыған елдерде біртұгас мүліктік-қаржылық
ретіндегі фирманың құны
арасындағы айырманы сипаттайтын құндык категория:
Гфб=МҚК-АҚ.
2. ҚР бухгалтерлік есеп жүйесінде «Гудвилл» (Гоф) занды
түрде эзірге аукционнан және конкурс бойынша жекешелендіру
процесі үшін қолданылады. Осыған байланысты отандық фирма (ОФ) иелікке
Гоф=СБ-БҚ.
Азаматтың санаткерлік (интеллектуалды) және іскерлік
жақтары, оның ішінде біліктілігі мен еңбекке деген қабілеті одан
алынып, басқа адамға
материалдық емес актив болып танылмайды.
Материалдық емес активтер объектісінің бар екендігі
құжат түрінде рәсімделді ме? Есепке алынатын материалдық емес
активтің кез келген объектісі оны елестетуге болатындай объективті түрде
Талап-құқығына ие болу, пайдалы үлгілерге, өндірістік
үлгілерге құқықтарды алу
тиісті лицензиялық келісім-шарттармен расталуға тиісті:
а) «ноу-хауды» иелікке алуды көрсету үшін кәсіпорын оны бейнелеу
э) тауарлық белгіні немесе қызмет көрсету белгісін сатып алу
6. Материалдық емес активтер құнының бастапқы бағасы
дұрыс көрсетілді ме? Ол мынадай түрде айқындалады:
а) жарғы капиталына салымдар жағдайында - тараптардың келісімі бойынша;
ә) басқа заңды және жеке тұлғалардан ақы төлеп иелікке
б) басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан өтеусіз алуда сараптау жолымен.
Пайдаланушыларда аталмыш объектінің патентін
фактісін растайтын құжаттамасы бар ма? Кәсіпорынға МЕА түсуі
МЕА-1 қабылдау-тапсыру актісі бойынша, ОС-1 негізгі құралдарды
қабылдау-тапсыру актісіне ұқсас пішінде (формада) рәсімделеді.
Материалдық емес активтердің объектілері кәсіпорынның
баланс есебінен дұрыс шығарылды ма?
Материалдық емес активтер объектілерге тозу
есептелді ме? Амортизациялық аударымының мөлшері жалпы
ережеге сәйкес бастапқы құн мен пайдалы қызмет мерзіміне
(бірақ кәсіпорынның іс-эрекеті мерзімінен аспауы тиіс) негізделіп
есептелген нормалар бойынша
Пайдалы қызмет ету мерзімі болып қолданылатын объектілердің
пайда немесе кәсіпорынға басқадай тиімділік әкелетін уақыты
саналады. Пайдалы қызмет ету мерзімін анықтау мүмкін емес
жағдайда немесе қиынға түскенде материалдық емес активтер
бойынша амортизациялық аударымдар нормасы 10 жылға деп
есептеліп, белгіленеді. Материалдық емес активтердің кейбір
түрлері бойынша амортизация мүлдем есептелмейді. Бұлар
құны уақыт өте келе кемімейді, не болмаса пайдалануына қарай
пайдасы азаймайды деген сенімділігі
тәжірибеде мүндай активтерге
белгілер және т.б. жатады.
Материалдық емес активтердің
аналитикалық есебі дұрыс жүргізіле ме:
а) 10 бөлімшеде 101 «Лицензиялық келісімдер», 102
э) материалдық емес активтерді салым шоттарына Д-т 101-103, 105-106
б) занды және жеке түлғалардан материалдық емес активтерді алғанда
П.Есептің журнал-ордерлік түрінде материалдық емес активтердің амортизациясын есептеуге: 111
12.115 «Материалдық емес активтердің амортизациясы -гудвилл», 116 «Материалдық емес
Материалдық емес активтердің
аналитикалық есебі мен олардың тозу мәліметтері Бас кітаптағы
және басқа бухгалтерлік регисторларға жазбалармен сәйкес пе?
Материалдық емес активтерді жасау бойынша барлық
шығыстар 126 «Аяқталмаған құрылыс» шотында «Материалдық
емес активтерді жасау бойынша шығыстар» аралық шотында
шоғырланады.
15.Субъектінің ұйымдастырушылық шығыстары шыққан шығыстардың нақтылы құнымен Д-т 104
16. Пайдалану барысында материалдық емес активтер бойынша амортизацияны есептеу
а) Д-т 126 шотына К-т
шотында, К-т 633 шотында ҚҚС сомасында құрылыста, қайта
құруда және басқадай күрделі қаржыда;
э) Д-т 935 шотына К-т 111-116 шоттарындағы өнім өндіруде,
б) өнімді, жұмысты және
процесінде Д-т 811 шотында К-т 111-116 шоттарында;
в) жалпы және әкімшілік шығыстары - Д-т 821 шотына
17. Төменде көрсетілгендердің нәтижесінде материалдық емес активтердің істен (есептен)
а) өткізуге байланысты есептен шығару:
қалдық құны бойынша - Д-т 841
шоттары;
жинақталған амортизация сомасына - Д-т 111-113, 116
шоттары, К-т 101-103, 106 шоттарына;
келісім-шарттық қүнға (ҚҚС-сыз) - Д-т 301 шотына К-т
721 шотына, Д-т 301 шотына
сомасына;
э) мыналарға өтеусіз берілсе:
баланстық құнға - Д-т 841 шотына К-т 101-103,
шоттарына;
ҚҚС сомасына - Д-т 821 шотына К-т 633 шотына;
б) жарғы капиталына салым ретінде мыналарға беру:
баланстық құнға - Д-т 841 шотына К-т 101-103,
шотына;
жинақталган амортизация сомасына - Д-т 111-113, 116
шоттарына К-т 101-103, 106 шоттарына;
МЕА келісілген құнына (егер ол баланстан асатын болса)
- Д-т 141-144 шоттарына К-т 721 шотына;
берілген МЕА келісілген құнына, егер ол баланстыққа
сэйкес болса, онда
шоттарынаК-т 101-103,106 шотгарына;
бұрын есептелген тозу сомасына - Д-т 111-116 шоттары-
на К-т 101-103, 106 шоттарына.
18.Материалдық емес активтерді өткізуден түскен табыс К-т 721 «Материалдық
19. Жыл соңында барлық шығыстар жиынтық табысқа есептен шығарылады:
3.4. Материалдық емес активтер есебін ХҚЕС на сай ұйымдастыру.
38 ХҚЕС-да материалдық емес активтердің есебін жүргізу ережелері бекітілген.Онда
1, М Е А анықтамасы,
Бух есепте М Е А ге
2, МЕА классифкациясы.
Кеңінен таралған МЕА – р болып
Патент бұл заңды танылған және тіркелген ерекше құқық. Патенттік
Өндірістік дизаенды тіркеу. Патентке
Авторлық құқық . - авторға
Сауда маркалары мен тауар атаулары – бұл аталған компанияның
Франшиздер – белгілі мақсаттағы және белгілі қызметті пайдалыну құқығына
Арендалық меншікті жақсарту. Жақсартылған арендалық меншіктің құны ( арендалық
Айырбасқа жатпайтын идентифицирленген материалдық емес активтер. Материалдық емес активтердің
Ұйымдастыру шығындары – бұл қызметті ұйымдастыру барысында орын алған
3. Материалдық емес активтерді есепке алу принциптері.
Материалдық емес активтерді бағалау.
Сатып алу кезінде материалдық емес активтер сатып алу құны
Материалдық емес активтердің қызмет ету мерзімін анықтау.
Қызмет ету мерзімін анықтау кезінде келесі факторлар ескерілуі қажет:
қызмет теудің максималды мерзімін шектейтін заңдық, реттеуші және келісім
болжамданған қызмет ету мерзімін өзгертетін жаңарту мен ұзарту шарттары;
қызмет ету мерзімін қысқартатын тозу, сұраныс және тағы басқа
күтілетін жұмыс мерзімі немесе жұмыс тобына сай келетін қызмет
материалдық емес активтердің бәсекеге қабілеттілігін шектей алатын бәсекелестер мен
материалдық емес активтер мен бір кешенге кіретін өзге активтердің
Материалдық емес активтерді есептен шығару .
Материалдық емес активтер құны активтің қызмет ету мерзімі барысында
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе мен бұл өз еңбегімде материалдық емес активтерді
материалдық емес активтер болып – физикалық қасиеті жоқ, оларды
1) анықтауға болады,
2) ұйым бақылайды,және
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайдалар алуды күтеді,
4) материалдық емес актив деп тану критерийілеріне жауап береді
Материалдық емес актив мынадай жағдайларда актив ретінде танылады не-
месе ( есепте реттелінеді)
-ұйымның болашақта осы активпен тікелей байланысты экономикалық пайда алу
- актив құнын сенімді айқындау мүмкін болса.
Сонымен қатар қазіргі таңда елімізде қызмет көрсетіп жатқан көптеген
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау» Алматы
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит» 2003ж
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж №
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж № 2
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет - Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
Материалдық емес активтердің жіктелуі
Материалдық емес активтер
Санаткерлік мен меншік
Мүліктік құқықтар
Кейінге қалдырылған шығындар
Патенттер, лицензиялар, пайдалы үлгілер, жаңалықтар, өнер тапқыштар, өндірістік үлгілер.
табиғат ресурстарын (жер қойнауын, минералды қазбалармен т.б.) жер телімдерін
ұйымдастыру шығыстары, ғылыми-зерттеу жұмыстары,тәжірибелік-конструкторлық әзірлеме.
Мүліктік құқықтар.
Кейінге қалдырылған шығындар.
Санаткерлік (интеллектуалдық) меншіктің объектілері мыналар: патенттер, лицензиялар, пайдалы үлгілер
Мүлік пайдалану жөнінде мына құқықтар жатады: табиғат ресурстарын (жер
Кейінге қалдырылған шығындарға мыналар жатады:
ұйымдастыру шығыстары, ғылыми-зерттеу жұмыстары,тәжірибелік-конструкторлық әзірлеме.
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелердің дамығаны соншалық, әлемнің кез келген
Ноу-хау,
Бағдарламалық қамтамасыз ету, өнеркәсіп
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары
Өндіріспен
Байла
нысты МЕА
Коммерциялық қызметпен байланысты МЕА
Патенттер
Өнеркәсіптік үлгілер
Аудит (процедурасы) Акпараттың шығу көздері
Баланс көрсеткіштері Бас кітабінің мәліметтеріне МЕА бойынша сэйкестігін тексеру
Баланс көрсеткіштерінің Бас кітабінің мәліметтеріне МЕА бойынша сәйкестігін тексеру
Кәсіпорынның бұл объектіге мен-шіктілік құқығын растайтын МЕА бар екендігі
Түскен МЕА бағалаудың дұрыстығын тексеру Келісім-шарттық бағалардың хаттамалары,
МЕА кіріске алу есебіндегі көрсетудің дұрыстығын тексеру Қабылдау-тапсыру актісі,
МЕА амортизациясын есептеудің дұрыстығын тексеру «Материалдық емес активтердің амортизациясының
МЕА істен шығару есебіндегі көрсетудің дұрыстығын тексеру Қабылдау-тапсыру актісі,
МЕА түгендеу қорытындыларындағы шоттарда көрсетудің дұрыстығын тексеру Түгендеу (инвентарлык)
МЕА катысты салыктарды есептеу мен есептің дұрыстығын тексеру Салыктар
63