Халықаралық құқықтық актілер

ЖОСПАР
Кіріспе 4
I бөлім. Босқындардың құқықтық режимінің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері.
1.1 Халықаралық құқықтағы «босқындар» ұғымы. 8
1.2 Босқындар режимін беру қағидалары 15
1.3 Халықаралық – құқықтық қатынастағы босқындардың негізгі құқықтары мен
II бөлім. Босқындар мәртебесін халықаралық – құқықтық реттеу 25
2.1 Босқындардың құқықтық жағдайларын бекітетін халықаралық-құқықтық нормалар 25
2.2 Мемлекеттердің БҰҰ-мен және басқа ұйымдармен босқындар мәселелері бойынша
ııı бөлім. Қазақстанның босқындар мәселесі бойынша халықаралық ЫНТЫМАҚТАСТЫҚҚА интеграциясының
3.1 ҚР-ғы босқындар режимін құқықтық реттеудің ерекшеліктері 34
3.2 Босқындар мәселесі бойынша мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығына Қазақстан Республикасының
Қорытынды 50
Қолданылған әдебиеттер тізімі 52
Кіріспе
Бірнеше ондаған жылдардан бері босқындар проблемасын қазіргі заманның маңызды
Батыс зерттеушілерінің жұмысында халықаралық құқықтағы босқындар жағдайы мәртебе ретінде
Құқықтық мәртебе – бұл халықаралық құқық субъектілерінің, жеке территориялардың,
Босқындар проблемасы көкейтесті проблемалардың бірі болып табылады, оның айналасында
Адам құқығын қадірлеу қағидасы халықаралық құқықтың негізгі қағидаларының бірі
Адам құқығын қорғау саласында барынша маңызды өзгерістер екінші дүниежүзілік
Босқындар сияқты мұндай категориядағы адамдардың болуы мемлекеттер үшін құқықтық
Босқындарға қатысты құқықтық нормаларды зерттей отырып, босқындарды қабылдаумен және
Қудалау пен зәбірлеу қаупінен және басқа осыған ұқсас залалдан
Бұл жағдайда Қазақстан Республикасы босқындар мәселелері бойынша дүниежүзілік интеграцияға
Егер бұрынғы тоталитарлық кезеңде Одақ, оның ішінде Қазақстан да,
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Бұл бітіру жұмысының мақсаты босқындардың халықаралық – құқықтық мәселелерін
- халықаралық құқықтағы «босқындар» ұғымына анықтама беру;
- босқындар режимінің берілу қағидаларын қарастыру;
- босқындардың негізгі құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
- босқындардың құқықтық жағдайын бекітетін халықаралық – құқықтық нормаларды
- босқындар мәселелері бойынша мемлекеттердің БҰҰ-мен және басқа халықаралық
- ҚР-ғы босқындар режимінің құқықтық реттелуінің ерекшеліктерін зерттеу;
- босқындар проблемалары бойынша мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығында Қазақстан Республикасының
Осы бітіру жұмысының әдістемелік негізі болып арасында үлкен дәрежеде
Зерттеудің теориялық негізі.
Зерттудің теориялық негізін Сәрсембаев М.А., Гай С. және Гудвин
Жұмыстың құрылымы.
Бұл бітіру жұмысы үш тараудан; жеті параграфтан; кіріспеден, қорытындыдан;
Екінші бөлімде босқындардың құқықтық жағдайы туралы халықаралық құжаттардың қолданылуын
Үшінші бөлімде босқындар режимін реттеуші Қазақстан Республикасының әрекеттегі заңын
Бітіру жұмысының жалпы көлемі компьютерде терілген 56 бет.
I бөлім. Босқындардың құқықтық режимінің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері.
1.1 Халықаралық құқықтағы «босқындар» ұғымы.
Үлкен монографиялық ғылыми еңбектің авторлары Гай С., Гудвин –Гилл
«Босқын» ұғымының салалық (халықаралық-құқықтық) мазмұны одан да көбірек шектелген.
«Босқын» ұғымының шекарасын анықтау ауыр жағдайға душар болған адамдардың
«Босқын» ұғымының анықтамасы халықаралық құқықта екі негізгі құжаттарда бар:
Бұл актілердің арасында бірнеше айырмашылықтар бар, жекелеп айтқанда, 1951
Осыған байланысты мемлекеттердің жоғарыда көрсетілген құжаттарға қатысуын ескеру қажет.
«Босқындарға» анықтама беру әрекеті Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылмай тұрғанда
а) тұлға өзі туылған жерден тыста
б) осы мемелекеттің қорғанысын пайдаланбауы керек
Мысалы, «орыс босқындары» 1926 жылы «Советтік Социалистік Одақтар Республикалары
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң «босқын» ұғымының анықтамасының мейлінше айқын
БХҰ Жарғысы көмек көрсетілуі қажет адамдар категориясын көрсете отырып,
Босқындар істері бойынша БҰҰ Жоғарғы Комиссарының Басқармасын босқындармен айналысатын
Жарғы алғаш рет ертерек бекітілген әр түрлі шарттар мен
Бұл анықтама қолданылу аясы бойынша әмбебап, өйткені қандай да
Айтылғандардан көріп отырғанымыздай, Жарғы «босқын» ұғымының анықтамасына екі жақты
Осы анықтама 1951 жылғы БҰҰ – ның босқындар мәртебесі
Конвенцияның 1 бабында «босқын» терминіне жалпы анықтама берілген: бұлар
Конвенция ережелерін 1951 жылдың 1 қаңтарына дейін орын алған
Осыған байланысты көрсетілген шектеулерді болдырмайтын қосымша құжаттарды қабылдау қажеттігі
БЖКБ мандатына жататын және халықаралық қауымдастықтың қорғауы мен көмегіне
Одан өзге, БЖКБ өз елінің ішінде орын ауыстырушы тұлғаларға
Осы аядағы мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың тәжірибесі «босқын» ұғымының
Одан басқа, «босқын» терминінің анық емес мазмұны тура осыған
«Босқын» анықтамасы, сонымен қатар, 1996 жылғы 11 қыркүйектегі
1) тұлға, баспана берген елдің азаматы болып табылмайды (қабылдаушы
2) тұлға басқа мемлекет территориясында орналасқан өзінің тұрақты тұрғылықты
3) тұлғаның мемлекетті тастауға мәжбүрлі болу себебі ─ жасалынған
4) зорлық пен қудалаушылық жасаудың арасында байланыс бар, өйткені
Бейбітшілікке, адамзатқа қарсы немесе басқа да қасақана қылмыстық әрекеттер
Сонымен, халықаралық регламенттеуді қорытындылай отырып, өзінің елін төменде көрсетілген
а) сыртқы басқыншылық, оккупация, шетелдік үстемдіктің басқа да нысандары;
б) олардың өмір сүруінің материалдық негізіне зиян келтіретін табиғи
в) қандай да бір әлеуметтік топқа жатқаны, саяси және
Өздерінің құқықтары бойынша босқындар елде тұрақты тұратын шетелдіктермен теңестіріледі.
1951 жылғы БҰҰ Конвенциясы мен 1967 жылғы Хаттаманың қарастырылған
Қазақстан Республикасында Ресей Федерациясындағыдай арнайы заңның жоқ екенін айта
Босқын режимімен баспананың құқықтық институты байланыстырылады. Баспана құқығы өз
Ізгілікті әрекет бола отырып, адамға баспана беру достық емес
Баспана екі нысанда болады: территориалдық – бұл азаматқа басқа
Территориялық баспана туралы 1967 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясымен Декларация
Дипломатиялық баспана Латын Америкасы елдерінде таралған. 1976 жылы БҰҰ-ның
Қазақстан Республикасында дипломатиялық баспана құқығы институты жұмыс істемейді, яғни
1.2 Босқындар режимін беру қағидалары
Босқын мәртебесі халықаралық құқық тұрғысынан қарағанда, біржағынан мемлекеттер егемендігі
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидалары Біріккен Ұлттар Ұйымы
Мақсаттар мен қағидаларр туралы мәлімдеме мәні бойынша ұйымдастырушы болып
Босқындардың халықаралық-құқықтық режимінің бекітілуі сөзсіз белгілі құқықтық салдарды туғызады,
Non-refoulement қағидасы қуғындалу қаупі төніп тұрған кез келген тұлғаға
Қарастырылып отырған қағиданың ережелері кейбір құқықтық қайшылықтар енгізді. Мысалы,
Мемлекеттер non-refoulement қағидасымен байланысты болғанымен, олардың белгілі бір әрекет
Тәжірибеде бұл қағиданы оның барлық міндеттілігіне және императивтілігіне қарамастан
Мемлекет босқын мәртебесінің берілу салдарының бірімен байланысты (non-refoulement
Тәжірибеде көптеген елдерде босқын мәртебесін ресми танығаннан кейін оған
Басқа жағдайларда босқын деп танылған тұлғаларға ашық немесе жасырын
Енді, шығарып жіберуден қорғау, беру және мәжбүрлі қайтару заңмен
Халықаралық құқық босқындар мәртебесін беруде принципиалды тәсілдемені қолданады. Кейбір
бейбітшілікке қарсы қылмыс;
әскери қылмыс;
саяси емес сипаттағы ауыр қылмыс;
БҰҰ мақсаттары мен қағидаларына қарсы келетін қылмыстық әрекеттер.
1946 жылы Бас Ассамблеямен қабылданған Босқындар істері бойынша Халықаралық
Әскери қылмыстар оккупацияланған территорияның тұрғылықты халқын өлтіру, зорлау-зомбылау немесе
1994 жылы Халықаралық құқық комиссиясымен әзірленген Халықаралық қылмыстық сот
ХӘТ (Халықаралық әскери трибунал) Жарғысының VI бабы бейбітшілікке
ХӘТ Жарғысының қағидалары 1949 жылғы Женева Конвенциясымен және 1977
Қосымша хаттамада шабуыл да ескерілген: оның ішінде азаматтық тұрғындарға
ХӘТ Жарғысындағы анықтама бойынша адамзатқа қарсы қылмыс әскери қылмыстармен
Соғыстар аралығындағы және соғыстан кейінгі алғашқы жылдар кезеңіндегі құжаттар
Адам құқығы туралы жалпыға бірдей Декларацияның 14(2) бабы «шынымен
Егер әскери қылмыскерлерді сотқа беруде мемлекеттердің тікелей мүдделілігін ескермесе,
Әрбір мемлекет 1951 жылғы Конвенция мақсатын ұстана отырып, қандай
Мысал ретінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасын айтуға болады,
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларына қарсы келетін қылмыс
Босқын мәртебесін беруден бас тартудың қарастырылған негізі аясына, мысалы,
1.3 Халықаралық – құқықтық қатынастағы босқындардың негізгі құқықтары мен
Босқындардың баспана іздеген елде өмір сүру режиміне қатысты құқықтары
1951 жылғы Конвенцияның 7 бабы конвенцияның қатысушы мемлекеттеріне барынша
Мемлекет өз бетінше немесе өзара қатынас негізінде босқындардың құқықтары
Конвенцияға сәйкес заңды өзаратүсіністік негізінде, жалпы, шетелдіктер пайдаланатын құқық
1951 жылғы Конвенция боқындармен қатынастың төрт режимін бекітеді:
1) ұлттық режим, яғни сәйкес мемлекеттің азаматтарына берілетін режим;
2) босқынның кәдімгі тұрған жері елінің азаматтарына берілетін режим;
3) барынша қолайлы режим, яғни шетел мемлекеттері азаматтарына берілетін
4) барынша қолайлы режим, қалай айтқанда да, осы жағдайларда
Ұлттық режим босқындарға келесі құқықтарға қатысты беріледі: дінді пайдалану
Босқынның кәдімгі тұрған жері елінің азаматтары үшін орнықтырылған режим
Барынша қолайлы режим саяси сипаттамалары жоқ және пайда түсіру
Барынша қолайлы режим, қалай айтқанда да, осы жағдайларда шетелдіктер
Жалпы құқықтардан өзге, көп жағдайларда :
а) отандық мемлекетпен іс жүзінде және құқықтық байланысын жоғалтқан;
б) олардың жеке режимін анықтау үшін қажет құжаттары жоқ;
в) бассауғалаушы елге заңсыз әдіспен енген тұлғалар ретінде босқындардың
1951 жылғы босқындар мәртебесі туралы Конвенция босқынның жеке мәртебесі
Мемлекет оның территориясына заңды түрде келген босқындарға тұратын жерді
Мемлекет территориясына олардың өміріне немесе еркіндігіне қауіп төнген территориядан
Конвенция мемлекеттік қауіпсіздік немесе қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін
Конвенция босқындардың нәсіліне, дініне, азаматтығына, белгілі бір әлеуметтік топқа
Босқындардың міндеттері конвенцияның 2 бабында тұжырымдалған. Онда, босқындардың өздері
Босқындар басқа халықаралық келісімдердің кең шеңберінде қарастырылған қорғануды (тікелей
Шарттардың орындалуын қадағалайтын және бақылайтын механизмді құратын, әмбебап немесе
1984 ж. Азаптауға қарсы конвенция ; 1989 ж.
Босқындар проблемасының нақты аспектілері 1957 ж. Босқын – теңізшілер
Босқындардың орын ауыстыруын және халықтың басқалай орын ауыстыруларын мемлекеттер
Африкада көптеген елдер 1969 ж. ОАЕ Конвенциясын бекітті; Латын
II бөлім. Босқындар мәртебесін халықаралық – құқықтық реттеу
2.1 Босқындардың құқықтық жағдайларын бекітетін халықаралық-құқықтық нормалар
Босқынның мәртебесінің ресми бекітілуі анықталған тұлғаның немесе топтың жағдайы
Жалпы ережелер бойынша, тұлға босқын деп танылады, егер ол
Дегенмен, 1951 ж. Конвенцияда босқын мәртебесін анықтау тәртібі туралы
Босқындардың мәртебесін тану процедурасы олардың өз мүддесінен шыға отырып
1) олардың азаматтығы бар елде, «саяси сенімсіз» деп қаралатын
2) олардың азаматтығы бар елдегі режимге белсенді оппозицияда болатын
3) шетелде жүрген уақытында өз елінің үкіметіне ашық түрде
4) тегі оларды қудалауға әсер ететін тұлғалар;
5) шетелде жүрген кездегі ой-көңіл күйі олардың азаматтығы
6) олардың азаматтығы бар елдегі жағдайларға байланысты қудалауға ұшыраған
«Объективті критерийлерді» басшылыққа ала отырып, босқындар режимін тану
«Қудалау» термині «босқындар» ұғымының анықтамасының бір бөлігі ретінде алғаш
1948 жылы «қудалау» термині Адам құқығы туралы жалпыға бірдей
1951 жылғы Босқындар мәртебесі туралы конвенцияда «қудалау» терминіне түсініктеме
Бұл мәселе 1957 жылғы 13 желтоқсандағы «Қылмыскерлерді беру
1951 ж. Конвенция босқынның қудалаудан қауіптенуін немесе қудалаудың шынымен
Істің жағдайын дәлелдеу ауыртпалығы өтініш берушіге жүктеледі , бірақ
Дәлелдеу стандарты туралы даулар болжап білуге негізделген қорғау жүйесінің
Қауіптің шын мәнінде бар екендігін анықтау проблема болып қала
Қазір бұл, шынында да, босқын мәртебесі дербес анықталатын көптеген
Босқындарды құқықтық қорғау туралы халықаралық нормаларды қолдану үшін мемлекеттер
2.2 Мемлекеттердің БҰҰ-мен және басқа ұйымдармен босқындар мәселелері бойынша
Шекараны кесіп өткен адамдармен жұмыс істеу кезіндегі әріптестіктің жалпы
1951ж. БҰҰ Конвенциясына сәйкес (35бап) келісуші Мемлекеттер Біріккен Ұлттар
Жоғарғы Комиссар Басқармасына немесе Біріккен Ұлттардың оның орнына тұратын
а) босқындар жағдайлары;
b) осы Конвенцияны жүзеге асыру және
с) босқындар туралы күшіндегі заңдар, өкімдер және декреттер.
Осы ереже 1967 жылғы Хаттамада (ІІ бап) қайталанған.
Тәжірибеде көптеген мемлекеттер өз елінен әр түрлі себептермен қашуға
Сонымен, халықаралық қорғау үшін бастапқы кезең — бұл мәжбүрлілікпен
Бас Ассамблеяның Қарары оның көмекші органы БЖКБ-ның қызметтік
Мемлекеттердің босқындар қорғауымен айналысатын басты халықаралық мекемелердің жұмысының әр
Төтенше ізгілікті көмек көрсету бойынша әрекеттерді үйлестірудегі БҰҰ-ның рөлі
Халқы ізгілік көмекті қажет ететін мемлекет сәйкес үкіметаралық және
1969ж. ОАЕ Конвенциясы мүше – мемлекеттерге осылай ынтымақтасуды ұсынады
Мәжбүрлі орын ауыстыру дағдарыстарын шешуге Біріккен Ұлттар Ұйымының көптеген
МПП қызметкерлері көптеген елдерде жұмыс істейді; оның атынан БҰҰДБ
ДДҰ (Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымы) Жарғысының 2. d) бабы
Босқындар мәселелері бойынша ынтымақтасатын халықаралық және үкіметаралық ұйымдар
Босқындар мәселелері бойынша ынтымақтастықта Қызыл Кресттің Халықаралық Комитеті
ҚКХК ізгілікті міндеті мен рөлі төрт Женева Конвенцияларының әрқайсысының
Босқындарды қорғауға (тікелей немесе жанама) аймақтық ұйымдар да әсер
Көші-қон және босқындарды қорғау мәселелеріндегі ұйымаралық және мемлекетаралық ынтымақтастықтың
1990 ж. маусым айында қабылданған СБСЕ Копенгагендік конференциясының Қорытынды
Босқындар мәселелерін шешуге үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) да қатысады.
- «Шекарасыз дәрігерлер» ұйымы, шұғыл жасалған лагерьлер мен
- «Босқындар істері бойынша АҚШ Комитеті», ол көңіл аударуды
- 1973 ж. құрылған «Босқындар істері және мәжбүрлі
- әр түрлі «босқындар істері бойынша кеңестер» — Нидерландыда,
Қазақстан Республикасындағы қоғамдық қозғалыстың үкіметтік емес секторына келсек, онда
Босқындар істері бойынша қызметтің (мысалы, көшіп-қону мәселелерін регламенттеу тәжірибесі
ııı бөлім. Қазақстанның босқындар мәселесі бойынша халықаралық ЫНТЫМАҚТАСТЫҚҚА интеграциясының
3.1 ҚР-ғы босқындар режимін құқықтық реттеудің ерекшеліктері
Босқындар мәселесін реттейтін Қазақстан Республикасының Заңы мейлінше жас.
Қазақстанда, сонымен қатар, Қазақстан Республикасында босқындар деп тану жөнінде
Босқын мәртебесінн анықтау процедурасының басталуына негіз болып шетелдік азаматтың
Босқын мәртебесін анықтау процедурасына кіреді:
- өтінішті беру және анкетаны толтыру; өтініш берушімен әңгіме
а) Уәкілетті органның территориялдық қызметінің өкілдері өтініш берушіні жаднама
б) Өтініш берушімен әңгіме жүргізу өтініш беруші хабарлаған
в) Өтініш беруші тұлғаны босқын деп тану шешімі уәкілетті
Босқын деп танылған тұлғаға ішкі істер органдарымен тіркелу үшін
г) Босқын мәртебесі алғаш рет бір жылға дейін беріледі.
Тұлға Қазақстан Республикасының территориясындағы босқын мәртебесін иеленуден қалады, егер
- Қазақстан Республикасының немесе басқа мемлекеттің азаматтығын алса; басқа
Тұлға босқын мәртебесінен айырылады:
- егер ол оны босқын деп тану үшін әдейі
Босқын деп тану жөнінде өтініш беруші тұлғалармен жұмыс істеу
- ҚРда босқын деп тану жөнінде өтініш берушіге арналған
- ҚРда босқын деп тану жөнінде өтініш;
- ҚР босқын деп тану жөнінде өтініш берушінің анкетасы;
- территориалдық және уәкілетті органдар шешімдері;
- босқын куәлігі;
- ІІБ паспорттық және визалық жұмыс Басқармасына жолдама;
- ҚР территориясында босқын деп тану жөнінде өтініш беруші
1996ж. ҚР Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасында шетелдік азаматтарға және
Қазақстан Республикасы қоғамдық-саяси қызметі, нәсілдік немесе ұлттық жағдайы, діни
Қазақстан Республикасында саяси баспананы беру туралы немесе саяси баспананы
Қазақстан Республикасында саяси баспана берілмейді, егер тұлға:
1) Қазақстан Республикасы заңымен қылмыс болып табылатын әрекеті үшін
2) қылмыстық іс бойынша айыпталушы ретінде тартылса немесе оған
3) қудалау қаупі болмаған үшінші елде тұрған болса;
4) жалған мәлімет берсе;
5) оны қудаламайтын үшінші елдің азаматтығы бар болса.
Ереже Қазақстан Республикасында шетелдік азаматтарға және азаматтығы жоқ тұлғаларға
Өтініш беруші саяси баспана беру туралы мәселе шешілгенге
Өтінішпен бірге берілетін құжаттар: өмірбаян, суреттер, денсаулығы туралы анықтама,
Саяси баспана беру туралы өтініш бойынша материалдарды қарау мерзімі
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы азаматтық мәселелерін шешетін Комиссия өтініш
Саяси баспана беру туралы өтінішті қабылдаудан уәкілетті органның негізсіз
ҚРда саяси баспана берілген тұлға мына жағдайларда саяси баспанаға
- ҚР-дағы саяси баспанадан өз еркінше бас тарттса;
- ҚР азаматтығын немесе басқа елдің азаматтығын алса;
- өзі азаматы болып табылатын елге өз еркімен қайта
- ҚР заңымен бекітілген босқын мәртебесін алуға арналған заңды
Тұлға ҚР Президентімен Қазақстан Республикасындағы саяси баспанадан айырылуы мүмкін,
1997 ж. Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігімен «Қазақстан
Ережеде Қазақстан Республикасында саяси баспана шетелдік азаматтарға және
Ережеде шетелдік азаматтарға және ҚР азаматтығы жоқ тұлғаларға
Ереже ҚР-да саяси баспана беру туралы Қазақстан
1997 ж. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 22 сәуірдегі
1995 ж. арнайы Шешіммен босқындар мен мәжбүрлі қоныс
Қордың негізгі міндеттері болып табылады:
- босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға көмек көрсету
Өзіне жүктелген міндеттерді шешу үшін Қор келесі қызметтерді орындайды:
- Қор қаражаттарын орналастыру және жинақтау үшін Келісімге
Қордың қаражаты Келісімге қатысушы – мемлекеттердің жарналары мен
Жарналарды бағалау кезінде жарнаны салу күніндегі айырбастау курсы
- босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларды қабылдаушы Келісімге
1992 ж. бастап Қазақстан Республикасында босқындармен жұмыс тәртібін
Тіркеу туралы өтініште көрсетіледі:
- Қазақстан Республикасына келу уақыты, мақсаты және негізі;
- жастарының көрсетілуімен жанұя құрамы, бұрынғы жұмыс орны, кәсібі,
- ҚР территориясына келмес бұрын тұрған елі мен тұрақты
-ҚР территориясындағы уақытша тұру орнының мекен – жайы;
- қажетті көмек көрсету туралы өтініш.
Босқындарды тіркеу халықтың көші-қоны бойынша Департаментінің уәкілетті өкілімен жүргізіледі.
Өтініш берушіні босқын деп таныған жағдайда ішкі істер
- әрбір еңбекке жарамды отбасы мүшесі мен зейнеткер үшін
- қажетті медициналық және әлеуметтік көмекті алуға;
- арнайы берілген орындарда (елді мекендерде) уақытша тұруға;
- босқын – көшіп келушілердің топтық шаруашылығын және орналасуын
Босқынның уақытша куәлігі 3 айға дейінгі мерзімге беріледі. Қажет
Босқындарға материалдық көмек Қазақстан Республикасының Мемлекеттік иммиграциялық қорынан
3.2 Босқындар мәселесі бойынша мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығына Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы дүниежүзілік қауымдастықтың толық құқықты мүшесі бола
Қазақстан көрсетілген актілерге қосылғаннан өзге көші-қон саласында көпжақты және
Келісімде көрсетілгендей, осы Келісімнің мақсаты үшін босқын деп баспана
Мүдделі Тараптардың көмек көрсетуімен жөнелтуші мемлекет:
- оның Тараптардың бірінің территориясына кедергісіз кіруі үшін мүмкіндік
-көшірілетіндердің жеке және мүліктік қауіпсіздіктерін қаматамасыз етеді, ол үшін
- көшушілерді қаржылық, материалдық – техникалық, азық – түліктік,
Баспана беруші Тарап өзіне келесі міндеттерді алады:
- босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушылар үшін олардың
Бұл кезде тараптар өзіне келесідей міндеттерді алады:
- босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға азаматтықтарымен байланысты
- босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға бұрынғы тұрған жерінен
- босқын немесе мәжбүрлі қоныс аударушы тастап кеткен мемлекет
Келісімнің 7 бабында көрсетілгендей: жөнелтуші мемлекет босқын немесе мәжбүрлі
Келісім бекітуді қажет етеді және осы ережеге сәйкес
Алматы қаласында 1993 ж. 24 қыркүйектегі Келісіміге Хаттамаға қол
Осы саладағы құқықтық қайнар көздердің бірі деп көші-қон саласындағы
Меморандумды жүзеге асыру мақсатында мемлекет Басшылары өздерінің үкіметтеріне 1994
Қаралатын құжаттар қатарына кіреді:
- Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметінің арасындағы
- Қазақстан Республикасы мен Монғолия арасындағы Қазақстан Республикасына еңбек
- 1995 ж. босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға (1993
- 1998 ж. Қазақстан Республикасы Үкіметі мен көші-қон бойынша
Келісімде көші-қон бойынша Халықаралық Ұйымның Басқарушы Органдарының қабылданған
- көші-қон мәселелеріндегі техникалық ынтымақтастық бойынша потенциал қалыптастыру, кеңес
- көш – қонға қатысты ақпараттарды беру;
- ішкі және сыртқы көш – қон, Қазақстан
Ұйымның Қазақстанда өкілдік ашуға және оның қызметін жүзеге асыру
Қызметкерлер мәртебесі - Өкілдікте жұмыс істеуші Қазақстан Республикасының
Соңғы жасалған келісімдер ішінде 2002ж. 7 қарашада Кишиневта
Әлі қолданысқа енгізілмеген, дегенмен ерекше көңіл аударарлық құжат
Жобаға сәйкес Ресей Федерациясынан Қазақстан Республикасына қоныс аударғысы
а) Қазақстан Республикасының азаматтары - Ресей Федерациясындағы Қазақстан
б) Ресей Федерациясының азаматтары - Қазақстан Республикасындағы Ресей Федерациясының
Уәкілетті орган немесе қабылдаушы мемлекеттердің елшілері тіркеу жүргізеді, өтініштің
Қабылдаушы мемлекеттің уәкілетті органы өтінішті қарайды, онда шығуға
Уәкілетті органдар әрбір жарты жылдықта қоныс аударуға (көшуге)
Өтінішті жөнелтуші мемлекеттің уәкілетті органында қарау мерзімі бір
Қоныс аударуға (көшуге) берілген рұқсат Келісімге сәйкес тұлғаның тұрақты
Қорытынды
Сонымен, босқындар мәселесі бүгінгі күнде ерекше маңызға ие мәселелердің
Сонымен қатар, босқындар табиғи катаклизмалар, саяси соқтығыстар және көптеген
Соған қарамастан, босқындар жағдайын реттеуші халықаралық құқық нормалары әлі
1) Жүргізілген талдаулар негізінде бүгінгі таңда босқындарға қатысты
- еркіндік пен жеке қауіпсіздікті шектеуге тыйым салу;
- босқындарды олардың өмірі мен еркіндігіне қатер төнетін
- босқын мәртебесін анықтау процедурасына қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз
- баспана беруді қамтамасыз ету;
- жер аударуды болдырмау;
- қамаудан босату;
- жеке басының куәлігі мен жүру құжаттарын беру;
- өз еркімен еліне қайтаруға ықпал ету;
- жанұялардың қосылуына ықпал ету;
- оқу орындарында оқу мүмкіндігін қамтамасыз ету;
- еңбекке құқықты және басқа да экономикалық және әлеуметтік
2) Көрсетілген ережелердің көбісі бірінші дәрежелі маңызы бар
3) Халықаралық құқық тұрғысынан қарағанда босқындарға қараудың дәл стандарты
4) Босқын мәртебесін анықтаудың ресми процедурасы айтарлықтай дәрежеде 1951
5) Қазақстан Республикасында босқындардың саяси – құқықтық мәртебесі
Осыған қарамастан, Қазақстан зерттелінген салада екіжақты және көпжақты келісімдерге
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Халықаралық құқықтық актілер.
Босқындардың мәртебесі туралы Конвенция (Женева, 28 шілде 1951 ж.).
Геноцидтік қылмыстың алдын алу және сол үшін жаза туралы
Апартеидтің алдын алу және сол үшін жаза туралы Конвенция
Мамандандырылған мекемелердің артықшылықтары мен иммунитеттері туралы БҰҰ Конвенциясы. 21
Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық Конвенци я
Адамның құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенция
1949 жылғы Әрекет етуші әскердегі жараланғандар мен аурулардың жағдайын
1949 жылғы Қарулы күштер құрамына кіретін жараланғандардың, аурулардың және
1949 жылғы Әскери тұтқындарға қарау туралы Женева Конвенциясы.
1949 жылғы Соғыс уақытында азаматтық халықты қорғау туралы Женева
ETS №024 беру туралы Европалық Конвенция (Париж, 13 желтоқсан
Босқындар мәртебесіне қатысты Хаттама (31 қаңтар 1967 ж.) Қазақстан
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы (Сан-Франциско, 26 маусым 1945 ж.).
Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар істері бойынша Жоғарғы Комиссары
Босқындар істері бойынша Халықаралық Ұйымның Жарғысы, I қосымша,II бөлім.
Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының Жарғысы (Конституциясы) (Нью-Йорк,
Халықаралық Қызыл Крест Комитетінің Жарғысы 24 маусым 1998ж.
Адам құқығы туралы жалпыға бірдей Декларация (1948 ж. 10
Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (Нью-Йорк, 16
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт
Территориялдық баспана туралы Декларация 14 желтоқсан 1967ж.
Босқындарға қатысты визаны алып тастау туралы Еуропалық Келісім
Босқындар үшін жауапкершілікті беру туралы Еуропалық келісім (16 қазан
СБСЕ: Жаңа Еуропа үшін Париж Хартиясы 21 қараша 1990
ТМД Экономикалық Сотының шешімі 11 қыркүйек 1996 жылғы
10 ақпан 1995 жылғы Мемлекетаралық босқындар мен мәжбүрлі қоныс
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Халықаралық көші-қон Ұйымы арасындағы әріптестік
Көші-қон аясындағы әріптестік туралы Меморандум (Алматы қ., 8 шілде
Мемлекетаралық босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға көмек қоры туралы
Қазақстан Республикасы көші-қон және демография бойынша Агенттігі мен Ресей
Қазақстан Республикасы мен Монғолия арасындағы Қазақстан
Республикасына еңбек шарты бойынша келген тұлғалардың
азаматтығы мен өз еркімен қоныс аудару мәселелерін реттеу
туралы Шарт. ( Алматы қ., 2 желтоқсан 1994 жыл).
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері.
1995 жыл 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. 16 шілде 1997 жыл №167-1
Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы. 13 желтоқсан 1997
Қазақстан Республикасының «Босқындар мәртебесі туралы Конвенция мен босқындар мәртебесіне
Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси
19 маусым 1995 жылғы №2337 «ҚР шетелдік азаматтардың
27 наурыз 1997 жылғы №430 «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары
30 қыркүйек 1997 жылғы №1388 «Босқын репатрианттардың қоныс аударуын
«Қазақстан Республикасында босқын деп тану туралы өтініш берген тұлғалармен
3 ақпан 1997 жылғы «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен
30 қаңтар 1996 жылғы №23 Қазақстан Республикасында шетел азаматтары
Босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға Мемлекетаралық көмек қорын құру
15 желтоқсан 1992 жылғы №1055 ҚР Министрлер Кабинетінің
24 қыркүйек 1993 жылғы Босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға
15 желтоқсан 1992 жылғы №1055 Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің
Арнайы әдебиеттер.
Brownlie, I., International Law and the Use of Force
Гай С. Гудвин Гилл. Статус беженца в международном праве.
Нюрнбергский процесс над главными нацистскими военными преступниками. Сборник материалов
Потапов В.И. Беженцы и международное право. М., «Международные отношения»,
Регулирование правового статуса некоммерческих организаций в гражданских кодексах государств
Rikhof, J., 'War Crimes, Crimes against Humanity and Immigration
САПП Республики Казахстан, 1997 г., N 17, ст. 146.
Сарсембаев М.А. Международное право. Алматы, «Жети – Жаргы», 1996
Потапов В.И. Беженцы и международное право. М., «Международные отношения»,
Гай С. Гудвин Гилл. Статус беженца в международном праве.
New Shorter Oxford English Dictionary (1993) сөздігінде босқын «өз
Босқындар мәртебесі туралы Конвенция (Женева, 28 маусым 1951
Босқындар мәртебесіне қатысты Хаттама 31 қаңтар 1967 ж.
Гай С. Гудвин-Гилл. Статус беженца в международном праве. М.,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар істері бойынша Жоғарғы Комиссары Басқармасының
Квислинг Видкун (1887-1945) – Норвегияны фашистік Германияның басып алуына
Гай С. Гудвин – Гилл. Статус беженца в международном
Сарсембаев М.А. Международное право. Алматы, «Жети – Жаргы», 1996
Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы» заңы, 3 желтоқсан 1997
Территориялық баспана туралы Декларация, 14 желтоқсан 1967 ж.
Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси
3 ақпан 1997 жылғы «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы (Сан-Франциско, 26 маусым 1945 ж.).
19 маусым 1995 жылғы №2337 «ҚР шетелдік азаматтардың
Босқындар істері бойынша Халықаралық Ұйымның Жарғысы, I қосымша,II бөлім.
Цит. по: Нюрнбергский процесс над главными нацистскими военными преступниками.
Цит. по: Нюрнбергский процесс над главными нацистскими военными преступниками.
1949 жылғы Әрекет етуші әскердегі жараланғандар мен аурулардың жағдайын
Геноцидтік қылмыстың алдын алу және сол үшін жаза туралы
Апартеидтің алдын алу және сол үшін жаза туралы Конвенция
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. 16 шілде 1997 жыл №167-1
Гай с. Гудвин – Гилл. Статус беженца в международном
Потапов В.И. Беженцы и международное право. М., «Международные отношения»,
Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (Нью-Йорк, 16
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт
Grahle – Madsen A. Op. Cit., p. 167 –
ETS №024 беру туралы Европалық Конвенция (Париж, 13 желтоқсан
Гай С. Гудвин –Гилл. Статус Беженца в международном праве.
БҰҰ Жарғысы.1, 13. 1 В), 55, 56 баптары.
Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының Жарғысы (Конституциясы) (Нью-Йорк,
24 маусым 1998 жылғы Халықаралық Қызыл Крест Комитетінің Жарғысына
Адамның құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенция
Босқындарға қатысты визаны алып тастау туралы Еуропалық Келісім
Босқындар үшін жауапкершілікті беру туралы Еуропалық келісім (16 қазан
СБСЕ: Жаңа Еуропа үшін Париж Хартиясы 21 қараша 1990
Регулирование правового статуса некоммерческих организаций в гражданских кодексах государств
Регулирование правового статуса некоммерческих организаций в гражданских кодексах государств
Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы. 13 желтоқсан 1997
«Қазақстан Республикасында босқын деп тану туралы өтініш берген тұлғалармен
Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси
30 қаңтар 1996 жылғы №23 Қазақстан Республикасында шетел азаматтары
27 наурыз 1997 жылғы №430 «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары
19 маусым 1995 жылғы №2337 «ҚР шетелдік азаматтардың
3 ақпан 1997 жылғы «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен
САПП Республики Казахстан, 1997 г., N 17, ст. 146.
30 қыркүйек 1997 жылғы №1388 «Босқын репатрианттардың қоныс аударуын
Босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға Мемлекетаралық көмек қорын құру
10 ақпан 1995 жылғы Босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға
15 желтоқсан 1992 жылы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің
15 желтоқсан 1998 жылғы N 317-1 «Босқындар мәртебесі туралы
10 ақпан 1995 жылғы Босқындарға және мәжбүрлі қоныс аударушыларға
Көші қон аясындағы әріптестік туралы Меморандум ( Алматы
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметінің арасындағы қоныс
Қазақстан Республикасы мен Монғолия арасындағы Еңбек шарттары бойынша Қазақстан
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Халықаралық көші қон-ұйымы арасындағы әріптестік
Босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушыларға Мемлекетаралық көмек қоры туралы
Қазақстан Республикасы көші-қон және демография бойынша Агенттігі мен Ресей
3