МАЗМҰНЫ
Кіріспе...........................................................................................................................5
1. Валюта мәні және құрылымы...........................................................................9
2. Валюталық жүйе және оның даму
3. Халықаралық валюталық нарықтар және валюталық жүйелер.....25
4. ХВҚ және Қазақстанның халықаралық валюталық қатынастарда алатын
5. Әлемдік шарушылық нарығындағы валюта жүйесі............................41
Қорытынды......................................................................................................48
Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................................52
Кіріспе
Валюталық - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен
Валюталық жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі Грецияда
Валюталық жүйелер материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына,
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
1. Валюта мәні және құрылымы
XX ғасырдың орта шенінен бастап халықаралық экономикалық, қаржы-қаражат
Валюталық қатынастар дегеніміз — дәстүрлі ақша қызметінің дуниежүзілік
Дүниежүзілік ақша сыртқы сауда мен қызмет көрсетулерді, капиталдар
Валюталық қатынастар ұлттық және сыртқы деңгейде жүзеге асады.
Ұлттық валюта жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
Ұлттық валюта бірлігі;
ресми алтын-валюта қорының құрылымы;
Ұлттық валютаның паритеті мен валюта курсын қалыптастыратын механизмі;
валютаның айырбасталу мүмкіндігі (обратимость,конвертируемость валюты);
— валюталық шектеулердің деңгейі;
— мемлекеттің сыртқы экономикалық есептеулерді жузеге асыру тәртібі
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны)
Валютаның курсы дегеніміз — жекелеген елдердің валюталарының ара
„Паритет — валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы.
Салықаралық валюта жуйесі дүниежузілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық қатынастарды
Бүл жүйе дүниежүзілік капиталистік шаруашылықтың бірте-бірте қалыптасуы нәтижесінде
Сыртқы валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің құрамы мен құрылымы;
— валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежүзілік алтын рыногындағы орныққан
сыртқы экономикалық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші ұйымдар
Сыртқы экономикалық валюта жүйесінің негізгі міндетттеріне тұрақты экономикалық
(1-кесте).
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға - елдің
Резервтік валюта - халықаралық төлем және резерв құралы
Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:
дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердің билік
жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік мекемелердің дамыған
басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететін, халықаралық
Резервтік валюта мәртебесі эмитент-елдің экономикасына белгілі бір міндеттемелерді
Халықаралық есептік ақша бірлігі - валюталық паритет пен
Валюталық "қоржын" 1973 жылы наурыз айынан бастап өзгермелі
Валюталардың орташа өлшемді құны, топқа кіретін валюталардың АҚШ
Елдің экономикалық және валюталық жағдайларына байланысты анықталатын валюталардың
"еркін пайдаланылатын валюта", яғни халықаралық
есеп айырысуларда және валюталық нарықтардың негізгі операцияларында кеңінен
валюталық шектеулері бар, жартылай конверсияланған елдердің валюталары;
валюталар айырбасына тыйым
2. Валюталық жүйе және оның даму
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны)
Валютаның курсы дегеніміз — жекелеген елдердің валюталарының ара
Паритет— валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы. Паритет
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық қатынастарды
Бұл жуйе дүниежүзілік капиталистік шаруашылықтың бірте-бірте қалыптасуы нәтижесінде
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің қура-
мы мен құрылымы;
валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежузілік алтын рыногындағы орныққан
халықаралық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші
ұйымдар (Халықаралық валюта
Халықаралық Валюта жүйесінің негізгі міндетттеріне тұрақты экономикалық өсуді,
Халықаралық Валюта жүйесі халықаралық экономикалық қатынастарды кеңейтуге, немесег
Халықаралық валюталық қатынастар - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі
Халықаралық валюталық қатынастар материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу,
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына,
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе
Тарихта мынадай валюталық жүйенің типтері қалыптасқан: ұлттық, дүниежүзілік,
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде
Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға - елдің
Резервтік валюта - халықаралық төлем және резерв құралы
Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:
дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердің билік
жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік мекемелердің дамыған
басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететін, халықаралық
Резервтік валюта мәртебесі эмитент-елдің экономикасына белгілі бір міндеттемелерді
Халықаралық есептік ақша бірлігі - валюталық паритет пен
Валюталық "қоржын" 1973 жылы наурыз айынан бастап өзгермелі
Валюталардың орташа өлшемді құны, топқа кіретін валюталардың АҚШ
Елдің экономикалық және валюталық жағдайларына байланысты анықталатын валюталардың
Дүниежүзілік валюта
Бірінші дүниежүзілік валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы 22 маусымда
Бреттон - Вудс
доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ретіндегі
ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз валютасын валюталарға алтын
шетел орталық
алтынға американдық қазынашылық мекемесі (казначейство) арқылы
ресми бағамен айырбасталады;
алтынның төмендетілген ресми бағасы
доллары құрамында 31,1 гр
унциясына теңгерілді);
мемлекетаралық валюта қатынастарын реттейтін
- Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) құрылды.
ХВҚ-ның негізгі қызметі - осы
Дегенмен бұл жүйе
Төртінші (қазіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жылдың қаңтарында
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын тоқтатты,
яғни енді бірде-бір валютаның құрамында алтын жоқ:
ХВҚ-ның өзгерген Жаргысына
алтын девизді стандарттын орнына жаңа халықаралық есепайырысу кұралы
Дүниежүзілік валюта жүйесі деген халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады.
Алғашқыда әлемдік акшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүниежүзілік жүйесінің негізгі элементтері
әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, валюта, халықаралық валюталық
валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
валюталық паритет
валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (мысалы, ХВҚ
халықаралық несиелік айналым
әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
мемлекетаралық реттеу институтының статусы 1944 жылдан Халықаралық валюта
Аймактык валюта жүйесі (ЕВЖ) – дүниежүзілік валюта жүйесінің
- ынтымақтастық процесін ынталандыру, еуропалық экономикалық және валюта
Дүниежүзілік валюта
3. Халықаралық валюталық нарықтар және валюталық жүйелер
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық
Халықаралық есеп айырысудың өзіндік ерекшелігі барлық елдер үшін
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда
Валюталық нарықтар - сұраныс пен ұсыныс негізінде ондағы
шарушылық байланыстардың интернационалдануы негізінде валюталық нарықтардың интернационалдануының күшеюі;
байланыстың жаңа жүйелерін пайдалану;
әлемнің барлық бөліктеріне тәулік
банктердің корреспонденттік шоттары бойынша жаз-
баша түрде негізделетін валюталық операцияларды жүргізу техникасын біртұтастандыру;
коммерциялық валюталық мәмілелермен
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланылатын валюталар тобына
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында шоғырланған.
Аймақтық және жергілікті нарықтарда, белгілі бір конвертирленетін валюталармен
Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды
Сол немесе басқа елдің ішкі валюталық заңдылықтарының ырықтандырылуына
Институтциональдық көзқараспен қарағанда, валюталық нарық банктер, банкирлер үйін,
Қалған банктер мен брокерлік фирмалар өздерінің валюталық операцияларын
Валюталық операцияларды жүргізуге құқылы банктер өкілетті немесе девиздік
Девиздік банктердің валюталық нарықтағы операцияларға қатысу дәрежесі көп
Әдетте, валюталық операциялар банктер арасында тікелей жүргізіледі (телекс
Нарықтың қатысушы барлық мүшелерін екі негізгі топқа бөлуге
Дүниежүзінің тек өте ірі банктерінде валюталық департаменттер және
Банктердің басқа да топтары ірі, бірақ азырақ диверсификацияланған
Брокерлік фирмалар 30%-ға жуық валюталық операцияларға қызмет етеді
Брокерлер делдал ретінде бола отырып, клиенттерден брокерлік комиссиялық
Брокер мәміле жасайтын және баға белгілейтін өзінің банк-клиенттеріне
Банктердің валютамен жасалатын операциялары клиенттердің есебінен де, сондай-ақ
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалай белгілер
Аударым - бұл басқа елдегі банк-корреспондентіне өзінің клиентінің
Банктік чек - шетелдік банк-корреспондентке чекті ұстаушының ағымдық
Банктік вексель - осы елдің банкінің шетелдік банк-корреспондентке
Бұл жерде чектер мен тратталарды тек қана банктер
Несиелік айналыс құралдары халықаралық төлем айналымынан алтын мен
Халықаралық есеп айырысулардың сызбалы механизмін былай беруге болады:
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп
саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық
экономикалық, халықаралық тәжірибеде анықталатын экономикалық тікбұрыштың шыңы сияқты:
психологиялық: жаппай сұраныс, негізгі капиталды тәуекелден қорғануға ұмтылыс
Валюталық бағамның дамуы жай тауар өндірісінен қазіргі дүниежүзілік
Монометаллизм тұсында - алтын немесе күміс - валюталық
1930-1933 жж. фунт стерлингтің алтындық құрамы 7,32 г
Валюталық бағам алтын нүктелерінің шегінен шығып кете алмады,
1971 жылы долларды алтынға ресми бағасы бойынша аусытыру
Бұл жағдайда валюталық бағамның қалыптасу ерекшелігі мынада: валюталар
Валюталық бағам валюталық паритет шеңберінде ауытқиды. ХВҚ-ның Жарғысы
Валюта бағамдарының динамикасы ақша бірліктерінің сатып алу қабілеттеріне,
Жалпы алғанда валюталық бағамның қозғалысының бағыттарын анықтайтын факторларды
Фундаментальды факторлар орта мерзімде әрекет ететін ұлттық экономиканың
Техникалық талдау - бұл бағамды жүргізу графигін (чарт)
Қысқа мерзімді күтпеген факторлар валюталық бағам динамикасына маңызды
Валюталық нарыққа қатысушылардың арасындағы валюталық операциялар валюталары айырбастаусыз
АҚШ-тың ішкі айналысында жанама баға белгіленімі неміс маркасына
Валюталық баға белгіленімінің түрі валютаның жағдайына, оның курстық
Әр валюта бойынша сұраныс пен ұсынысты салыстыру жолымен
Мысалы, 1,9430/50 неміс маркасы АҚШ-тың 1 доллары үшін
Сатушы және сатып алушы курстарының арасындағы айырма банктің
Банкаралық валюталық нарықтардағы операциялар халықаралық төлем және резерв
Сауда-өнеркәсіп клиентурасы үшін валюталар котировкасы банкімен кросс-курс негізінде
Франция банкінің клиенті үшін неміс маркасының сатып алу
4. ХВҚ және Қазақстанның халықаралық валюталық қатынастарда алатын
1944 жылы Бреттон-Вудс қаласында (АҚШ) халықаралық қаржы конференциясы
ХВҚ-ға кіргенде, әрбір мемлекет квота (жазылу бойынша салым),
Квотаның маңызы әр түрлі болып келеді. Біріншіден, олар
ж. ХВҚ-ның 156 мүшесі 130 млрд. $-ға жуық
ж. 174 ел - 140 млрд. $ төлеген.
ХВҚ саясатын анықтауға керекті дауыс санының көп бөлігін,
ХВҚ-ның жоғарғы директивті органы - губернаторлар кеңесі, мұнда
халықаралық валюталық ұсыныстарды әзірлеу;
экономканы қайта құру жөнінде өте кедей елдерге кеңес
жаңа мүшелерді қабылдау, квоталарды өзгерту, ХВҚ- ға мүшеелдерді
Қалған уақытта губернаторлар, штаб-пәтері Вашингтонда (АҚШ) орналасқан атқарушы
Атқарушы кеңестің шешімді қабылдауы мына баптарға негізделеді:
займ тек қана мүшеелдің экономикалық өсуіне көмектесетін өнімді
займ сәйкес үкіметтермен кепілдендірілуі тиіс;
займ беру шешімі экономикалық себептерге негізделуі тиіс.
ХВҚ-ның қызметкерлері 2 мыңға жуық адамнан тұрады және
ХВҚ-ның мүшесі болып кірген ел: өз ақшасының басқа
Халықаралық валюталық жүйені бақылау және өздерінің мүшелерін қаржылық
1. Экономикалық саясаттың әр түрлі аспектілері бойынша ХВҚ
ХВҚ төлем балансының мәселелерін ретке келтіруге бағытталған көмек
ХВҚ бұл елдерге техникалық көмек береді және
5. Әлемдік шарушылық нарығындағы валюта жүйесі
Қазіргі уақытта әлемдік экономикалық қатынастардың аса маңызды бағыттарының
Еуровалюталық рынок валютаны шетелдерде жүргізілетін операцияларға қатыстыруға негізделген
Еуропалық банктер банк топтары арасындағы келісім негізінде капиталдарды
Халықаралық қарыз қатынастарының тез өсуіне "гибридті қарыз беру"
Халықаралық несие жекелеген елдердің үкіметтері мен орталық банктері,
Тарихи тұрғыдан әлемдік валюта жүйесі XIX ғасырдың аяғында
Дүниежүзілік соғыстың басталуымен бұл жүйе өзінің өмір сүруін
30-жылдары барлық дамыған елдер алтынның алтын-девиз стандартынан бас
Бұл кезеңде әлемдік валюта дағдарысы нәтижесіңде валюталар мен
Ұжымдық валюталық бірліктер дүниежүзілік валюта жүйесінің дағдарысы нәтижесінде
1979 жылы Еуропалық экономикалық одақ елдерінде Еуропалық валюта
Қорытынды
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
дүниежүзілік рыноктерде жұмыс істейтін компаниотардың,
фирмалардың экспорттық әлуетін үлғайту;
импортгы алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе
мұндай өнімнің қолданыстағы өндірісін ұлғайту; бұл мақсаттарды
жүзеге асыру үшіи валюталық ресурстар есебінен құрал-жабдық,
саймандар, материалдар, технологпялар, лицензиялар, ноу-хау са-
тып алынады, негізгі құралдардың лизнг жөніндегіі операциялар
жүргізіледі, шетел мамандары шақырылады, кадрларды оқытады.
валюталық кредитерді және оларды пайдаланынғаны үшін
пайыздар өтеу;
мамандандырылган сыртқы экономикалық , ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар
меттері үшін комиссиялық сыйақылар төлеу;
капиталға қатысу рстінде шетелдік комманиялардың, фир-
малардың қаржы және кредит мекемелерінің бағалы қағаздарын
сатып алуға жұмсау;
Заңды тұлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
Бреттон-Вудс жүйесінің долларды алтынға айырбастау жөніндегі талаптары АҚШ
70-жылдардың басында Бреттон-Вудс жүйесі іс жүзінде күйреді.АҚШ алтынды
Айталық, 90-жылдардың басында АҚШ-тан тыс елдердегі доллардың көлемі
Бұл ретте жеңілдіктер берудің барлық ықтимал қиянаттарына сенімді
3. Жер мен жылжымайтын мүлікке берілетін құқық түріндегі
басым болып табылатын салаларда ғана.
4. Үкіметтің капиталды сыртқа шығаруға, әр түрлі қызметтер
5. Үйлестірілген және оралымды жұмыс жүргізу үшін тікелей
Шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасымен қазірдің өзінде мамандар жұмыс
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
2.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
3."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
4."Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
5.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
6.Банки и банковские операции в России / Под
7.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
8.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
9.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
10.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
11.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
12.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
13..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
14.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
15.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
16.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
4