Жобалап оқыту технологиясы


Мазмұны
Кіріспе 3
Тарау І. Білім беру үрдісіндегі “ технология ”
1.1.Қазіргі таңдағы педагогика саласында «технология» ұғымы және жаңа технологиялардың
1.2.Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері мен түрлері 17
1.3. Қазақ тілін оқыту процесін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы
Тарау ІІ. Сөз тіркестерін модульді-интерактивті технологиясы арқылы оқыту ерекшеліктері
2.1. Сөз тіркесін оқытуда оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану және
2.2. Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді –интерактивті технологиясы арқылы
2.3. Қазақ тіл білімінде сөз тіркесінің зерттелу тарихына шолу
Қорытынды 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 62
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. қазіргі таңда шығармашыл, яғни креативті жеке
Жоғарғы оқу орындарында жеке адамдардың шығармашыл, креативтілік жағынан дамуы
Дәстүрлі оқыту, білім беруді реформалаудың екі баламалы көзқарасы бар:
Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттың мәліметтер ағыны күшейген
Тәжірибе көрсеткендей-ақ, оқытудың интерактивті режимінде арттерапия элементтерін қолдану креативті
Шығармашылығы жоғары, ойлауы терең адамзатты тәрбиелеу, өзін-өзі тану сияқты
Еліміздің алғашқы ханымы С.А.Назарбаева өзінің “Өзін-өзі тану” бағдарламасын ұсынудың
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді,
Оқу-тәрбие процесінде жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы шарты:
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден, меңгереді, үшіншіден,
Диплом жұмысының мақсаты. Сөз тіркестерін оқытуда жаңа
Диплом жұмысының міндеттері:
-Қазіргі таңдағы педагогика саласында «технология» ұғымы және жаңа технологиялардың
-Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері мен түрлеріне;
-Қазақ тілін оқыту процесін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы оңтайландыру
-Сөз тіркесін оқытуда оқытудың интерактивті әдістерін пайдалануына;
-Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді –интерактивті технологиясы арқылы оқытудың
-Қазақ тіл білімінде сөз тіркесінің зерттелу тарихына шолу мәселелеріне
Тарау І. Білім беру үрдісіндегі “ технология ”
1.1.Қазіргі таңдағы педагогика саласында «технология» ұғымы және жаңа технологиялардың
“Технология” ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
“Технология” ұғымы “Tehne”- өнер, шеберлік ,“logos” – ілім, білім,
“Технология” – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың
“Технология” – өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы
“Технология” – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген
АҚШ пен Батыс Европада XX – ғасырдың екінші жартысынан
1960-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия,
Сондықтан, бұдан әрі қарай “білім беру технологиясы ”
Бұл оқыту үрдісінің “педагогикалык үрдіс” деп аталуына байланысты.
Т.К.Смыковская, Т.Б.Руденколардың пікірінше: “Әдістеме тек бір ғана – оқыту
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі әдістемелік және
Схема түрінде бұл жағдайды 1-кестеде көрсетілгендей сипаттауға болады.
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке пәндерді оқыту әдістемелері ішінде
Технология мен әдістеменің ерекшеліктері
Тә
1 - кесте
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің технологиясы
Ғылыми–педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап
В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология — алдын ала жобаланған оқу-тәрбие
Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология — оқыту мен тәрбиелеу құралдарының
В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология — оқытушы мен оқушылар
М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология — педагогикалық мақсатқа
В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген технологияны тәжірибеде педагогикалық
Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара әрекетін қамтамасыз
А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған мақсатқа сәйкес білімді,
Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары қызығушылық танытуда. Сондықтан
“Педагогикалық технология — комплексті, интегративті процесс. Соның ішінде адамдарды,
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика ара-лығында орын алып
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және табиғатқа сәйкестілік,
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан кейінгі орынды
1. Концептуалдық негізі.
Оқытудың мазмұндық бөлігі:
оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
оқу материалының мазмұны.
Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
оқу үрдісін ұйымдастыру;
оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс- әрекеті;
оқыту үрдісін диагностикалау .
Сонымен бірге, кез келген педагогикалық технология мынадай негізгі әдіснамалық
Концептуалдық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына жетудің философиялық, психологиялық,
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста болатын
Басқаруға оңтайлылық. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға, нәтижені өңдеу, өзгеріс
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да, оған кететін
Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда, басқа сабақтарда дәл осы
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды компоненттерден тұрады. Мазмұнды
Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие процесін практикаға ендіру болып
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық технологияларды жинақтап, жүйелеп,
- қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
- философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық, метафизикалық, ғылыми
- психикалық дамудың жетекші факторы бойынша: биогендік, психогендік, социогендік
- тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар,
- тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар, операциялық, эмоциональды
- мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін,
- ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік, академиялық және
- танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
- балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған,
- басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік, түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта
- оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту, орнын
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және түрлерін ажыратуға
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады: (В.П.Беспалько бойынша)
анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік, оқытудың құралы
күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық қызметі.
оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі педагогикалық технологиялардың
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
Педагогикалық технологиялар қолданылу сипатына қарай дәстүрлі және инновациялық болып
1. Инновация (латын сөзі in-в, novis-жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту
С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация – бірінші рет шыққан, жасалған,
2. Инновация сөзі латын тілінен енген новый, яғни аударғанда
3. Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың – “инновация”, “нововедение”, “новшество”,
“инновация” – жаңарту
“нововедение” – енген жаңалық
“новое” – жаңа
“новшество” – жаңалық
“инновационный процесс” – жаңарту үрдісі.
Инновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсіндіреді:
жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
өзгеріс
құрал, әдіс.
1957-1964ж. он жылдық тарихқа американдық білім беру жүйесіндегі инновациялар
Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық мәні арнайы қолданған деректерде, дамушы
Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: “Әр жоғарғы
Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа елдердің педагогтары да
“Инновация” ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз–жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді: “көрсетілген деңгейге
Н.Нұрмағамбетов “Инновация” білімінің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде,
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш түрге
Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова, В.И. Загвязинский, Лазераваның
“Инновация – өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі
Қазақстан Республикасында “инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа жатады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
- үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;
- көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезіміне, қабылдау эмоциясына
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалылыққа
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың еңбектерін, жазған анықтамаларын
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде ғалымдар
Жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе – бұл білім алу
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру (УДЕ) технологиясы,
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша “оқытуды ізгілендіру” қажет. Ол
Оқытудың басты мақсаты өздігінен білім алып дами алатын жеке
1.2.Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері мен түрлері
Бүгінгі күнде педагогикалық технология мәселесі теориялық және ғылыми қолданбалы
Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылдар аралығында дамыту туралы
Нәтижеге бағытталған оқыту — бұл аяқтаушы нәтижелср (біліктіліктер). Аяқтаушы
қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттіліктері;
әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділік;
талдау жасай алу қабілеттері;
проблемаларды шеше алу;
құндылықтар туралы өзіндік пікір білдіріп шешім шығара білу дағдылары;
шығармашылық шеберліктерді игеру және өзгелердің шығармашылығын қабылдай білу дағдылары;
азаматтық жауапкершілік;
қоршаған әлем өміріне жауапкершілікпен араласу;
рухани, заттық кұндылықтарды жасай алу және сақтай білу дағдылары;
ілімнің кұралы ретіндегі технологияларды қолдана алу дағдылары;
өмірі мен карьерасын жоспарлай алу дағдылары.
Нәтижеге бағытталған білім беру әлеуметтену процесіне қоғамды, түрлі
Өткен жылдардағы дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының бағыттарын талдау
білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру (білім
білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және
білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір
оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық жөне жаһандық көлемдегі
барлық адамдар үшін сапалы білім алуға және оған жету
білім беру үрдісіне бүкіл коғамды тарту және білім берудің
Стратегиялық міндеттерін шешу ісіне бүкіл қоғамды жұмылдыру, екіншісі —
Білім берудің аталған жаңа моделін енгізу жағдайында ұлттық деңгейдегі
Нәтижеге бағытталған білім беру моделін іске асыру жұмысын ертерек
оқушы өмірде және қоғамда конструктивті роль атқару үшін болашақ
оқытушы оқу ісін ұйымдастыру шарты
ата-ана өз баласының қажетті дәрежеде білім алуына жағдай жасауға
мектеп әрбір оқушының өз даму траекториясын құруына жағдай жасауға
мемлекеттік органдар әлемдік білім беру кеңістігіндегі ағымдарды ескере отырып
қоғам күтілетін нәтижелердің жетілдірілуіне, білім беру жүйесі жетістіктерінің
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы
ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға
мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның
оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше
есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалыққа
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты,
“Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту үрдісі
Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған критерийлері:
елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
педагогикалық озат тәжірибе;
мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы, шығармашылығы;
мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:
алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
жүйелілігі;
тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Оқытудың қазіргі технологиялары еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әрқилы жүзеге
Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері
(Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай бойынша):
1. Ынтымақтастық педагогикасы.
Мақсаты: талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына өту, балаға ізгілік
Ынтымақтастық педагогикасы тұжырымының ерекшелігі:
( мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы, оқушы да субьект, мұғалім де
( екеуінің бірлік одақта қызмет істеуі, бір-біріне басымдық көрсетпеуі;
( жалпы мектеп ұжымының арасында өзара ынтымақ болуы;
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( балаға жеке ізгілік қарым-қатынас;
( дидактикалық белсендіруші және дамытушы кешені;
( тәрбиелеу тұжырымдамасы;
( қоршаған ортаны педагогикаландыру;
Білім беруді ізгілендіру технологиясы (Ш.А.Амонашвили)
Мақсаты: баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп
Білім беруді ізгілендіру технологиясының тұжырымының ерекшелігі:
( ынтымақтастық педагогикасының тұжырымдары;
( бала-табиғат пен ғарыштың туындысы, сондықтан ол мықтылық, шексіздік
( бала психикасы дамуға, есеюге және еркіндікке құштар.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
Меңгеруге тиіс барлық білік, икемділіктер:
( жазу-сөйлеу қарекеті;
( математикалық пайымдау, математикалық түсіну;
( әсемдікті, әлемдікті сезіну, қабылдау;
( өзге тілді меңгеру;
( рухани жетілу т.б әдістері;
( ізгілік, жеке қарым-қатынас, қарым-қатынас шеберлігі, ата-анамен бірлесіп жұмыс
( оқыту арқылы тәрбиелеу.
Ойын арқылы оқыту технологиясы
Мақсаты: дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік.
Ойын арқылы оқыту технологиясының тұжырымының ерекшелігі:
Ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастық өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді.
Проблемалық оқыту технологиясы
Мақсаты: білім, білік, дағдыға ие қылу мен өз бетімен
Тұжырымының ерекшелігі:
( білімді меңгеру ішкі себептер негізінде пайда болған басқарылмайтын
( бала дүниені тануда адамзат жүріп өткен жолмен жүреді;
бала материалды сезім мүшелері арқылы (көріп, тыңдап) қабылдап қана
( оқытуда табысқа жетудің шарттары;
( оқу-материалында проблема туғызу;
( баланың белсенділігі;
( оқытудың бала өмірімен, ойынымен, еңбегімен байланысы.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
Белгісіз х-ке байланысты:
Х-мақсат
Х-іс-әрекет обьектісі
Х-қызмет әдісі
Х-іс-әрекетті орындау шарты.
Әдістеменің ерекшелігі: алдын-ала белгіленбеген, кенеттен;
( проблемалық мазмұндау;
( эвристикалық;
( проблемалық демонстрация; зерттеушілік-лабороториялық жұмыс;
( проблемалық жан-жақты эксперимент;
( мәселені проблемалық шешу;
( проблемалық ситуация (ойын түрінде)
5.Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов бойынша)
Мақсаты: білім, білік, дағды қалыптастыру мен жеке мәліметтеріне (әлеуметтік)
Тұжырымының ерекшелігі:
( үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
( жеке бағдарлы қарым-қатынас;
( ізгілік (барлық бала талантты);
( зорлықсыз, еркімен оқыту;
( әр оқушының табысының жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге
( оқыту мен тәрбиелеуді біріктіру.
Мазмұнының ерекшелігі:
( материал ірі мөлшерде енгізіледі;
( материалды блокпен топтау,
( оқу материалдарын тірек-схема, тірек конспект түрінде хаттау.
Әдістерінің ерекшелігі:
теорияны блоктау;
( теориялық материалды сыныпта меңгеру;
( үйде де өз бетімен жұмыс істеу;
Бірінші қайталау:
( конспект (меңгергенін жан-жақты бақылау)
( тірек конспектісіе ауызша баяндау
Екінші бақылау:
( жалпылау және жүйелеу;
Үшінші бақылау:
( өзара бірін-бірі бақылау
практиканы блоктау
( практикалық жұмыс(жаттығу)
( есеп шығару
( нәтиже
Кеңестік дәуірде жеке пәндерді оқыту үрдісінде өз заманында
Осындай кең арналы, жемісті де қызу ізденіс үстіндегі жаңашыл
Ерекше әсер қалдыратын нәрсе, бұл мұғалімнің жекелеген әдіс-тәсілдермен эксперимент
Біздің ойымызша, В.Ф.Шаталовтын басты еңбегі – оқыту ісін оқушылардың
В.Ф.Шаталов оқушыларының оқу-әрекетінде қандай нақты формалар бар? Олардың негізгілерін
В.Ф.Шаталовтың тірек сигналды парақтары өзінің мәні жөнінен П.Я.Гальпериннің оперативті
Мұғалімнің оқушылардың өтілген оқу материалын қаншалықты сапалы меңгергендігін бағалау
Оқушылардың оқу материалындағы білімдердің глобальді, іріленген бірліктерін
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінде оқушылар оқу материалының мазмұнын, тірек сигналдарды
Жаңа әдістеменің жетекші принциптерінің бірі —
Бір мезгілде бірнеше операцияны орындау: әңгіменің жоспарын есте сақтау,
Жаңа терминдермен, есімдермен, даталармен жұмыс істеу жеңілдейді, бұл өз
Тірек плакаттарын пайдаланып ауызша сабақ айту кезіндегі оқушылардың ынта-ықыласы
Оқулықпен жұмыс істеу. Осының бәрі тұтас алғанда материалды түгелдей
6. Түсіндіре басқарып -оза оқыту технологиясы (Лысенкова С.Н.)
Мақсаты: білім, білік, дағдыны меңгерту, барлық баланы табысты оқыту.
Тұжырымының ерекшелігі:
Педагогикалық ынтымақтастық тұжырымдары:
( табыс- баланы оқыту арқылы дамытудың басты шарты;
( сыныптағы қалыпты жағдай (түсіністік, өзара көмек)
( қателікті ескерту, жазғырмау;
( оқу материалының бірізділігі, жүйелілігі;
( саралау әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
( бірте-бірте толық дербестікке жету;
( нашар оқитын оқушыны білгір оқушы арқылы үйрету.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
а) Болашақ білімінің алғашқы бөлігін алдын-ала енгізу.
ә) жаңа ұғым, түсінікті нақтылау, қолдану.
б) оқу әректі мен ойлау қисынының жылдамдығын дамыту.
2. Бағдарламаның кейбір тақырыптарының қиыншылығын жеңу, азайту үшін оза
( қиын тақырып әр сабақ сайын азғантайдан өтіле бастайды;
( сабақты пысықтауға әуелі озаттар, сосын орташалар, ең соңында
( 1 сыныпта үйге тапсырма берілмейді. Үй тапсырмасы тек
( ережелерді құр жаттап алуға жол берілмейді.
( баланы жинақылыққа баулу;
( ата- анамен қарым-қатынас;
( оқудағы сабақтастық
Деңгейлік саралап оқыту технологиясы
Мақсаты: әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай
Тұжырымының ерекшелігі:
Мықтылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан әрі бекіте түседі,
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( оқу мазмұны мектептің – арнайы мектептер, гимназиялар, лицей,
( гимназия, тереңдетіп оқытылатын сыныптардың;
( факультатив, әр жастан біріктірілген топтар;
( сынып құрамындағы топтар бағдарламалары негізінде жүзеге асады.
Бағдарламалап оқыту технологиясы (Б.Скинер, Н.Краудер, В.П.Беспалько)
Мақсаты: ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру,
Тұжырымының ерекшелігі: оқыту құралдарының (ЭВМ бағдарламаланған оқулық, кино-тренажер т.б.)
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
• сызықтық бағдарлама;
• тармақталған бағдарлама;
• құрастырылған бағдарлама. Әдісі: блоктық және модульдық оқыту. Блоктық
Оқытудың компьютерлік технологиясы
Мақсаты: ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін
Тұжырымының ерекшелігі:
( оқыту — бұл оқушының компьютермен қатынасы
( баланың жеке қасиеттеріне қарай компьютерге бейімдеу.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
информатика мен есептеу техникасының негізгі ұғымдарын білу;
компьютерлік техниканың принциптерін білу.
Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (П.М.Эрдниев)
Мақсаты: математикалық білімнің оқушының интеллектісін дамыту мен өзін-өзі дамытуының
Тұжырымының ерекшелігі:
Дидактикалық бірліктерді ірілендіру оқытудың төмендегі нақты жолдарын:
өзара байланысты амал, операция т.б. біріктіре және бір мезгілде
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( бір мезгілде тура және кері амалдар мен операцияларды
( өзара қарама-қарсы ұғымдарды салыстыру;
( тұтас және қарама-қайшы ұғымдарды сәйкестендіру, салыстыру.
( жаттығуларды орындау, есептер шығаруда амалдардың орындалу тәртібін (жұмыс
Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы (Р.Г.Хазанкин)
Мақсаты: барлық оқушыны стандарт деңгейінде оқыту, балалардың математикаға қызығуын
Тұжырымының ерекшелігі:
( математиканы оқыту-есеп шығаруға үйрету; есеп шығаруға үйрету-типтік бірліктерге
( “қиын” және “дарындылармен” жеке жұмыстану; жеке және ұжымдық
( ересек оқушылар мен төменгі сынып оқушыларының қарым-қатынасын орнықтыру;
( сабақ кезіндегі және сабақтан тыс мезгілдегі жұмыс түрлерін
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелілігі:
есеп шығаруға “кілтін” табу, яғни:
( есептерді әр түрлі әдістермен шығару;
( бірін-бірі тексеру арқылы есептердің шығарылуының дұрыстығына көз жеткізу;
( өз бетінше есептер құрастыру; конкурс, олимпиадаларға қатысу.
сабақ-консультация дайындалған карточкалар бойынша өткізіледі;
( есептер мазмұнына, шығарылу әдісіне, күрделілігіне қарай іріктеледі;
( әр түрлі карточкалардағы есептерге ұқсас бір есептің шығарылуы
( барлық оқушы үшін маңызды мұғалім пікірі бойынша есеп
есеп-сабақ
сыныптан тыс жұмыс математикалық сайыс, математикалық олимпиада; КВН;
( математикалық кеш.
Өздігінен даму технологиясы (М.Монтессори)
Мақсаты: жан-жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу мен бала санасында нәрселер
Тұжырымының ерекшелігі:
( оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи (жасанды емес) бала
( Монтессори педагогикасының ұраны баланың мұғалімге “мынаны менің өзімнің
( баланың туғанынан азамат болғанға дейінгі барлық өмірі-оның еркіндігі
( жеке және әлеуметтік дамудың бірлігі;
( сезімде жоқ нәрсе ақыл да болмайды.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( ортаның тәрбиелік рөлі;
( Монтессори материал — баланың өздігінен дамуы мүмкіншілігінің
( Монтессори — материал дүниені танып қабылдаудың психологиялық
( оқытудың бірыңғай бағдарламасы болмайды, әркім табиғат берген даму
( мектепте сабақ болмайды, әр күн жалпы жиыннан басталады;
( жиыннан кейін әркім өз еркімен қалаған жұмысымен айналысады,
( баға болмайды, бірақ әр бала өз еңбегіне орай
Дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, В.В.Давыдов)
Мақсаты: бала бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік,
Тұжырымының ерекшелігі:
Оқыту дамытудың алдында жүруі керек; дидактикалық құралдардың дамуға әсері
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( Дамыта оқыту жеке тұлғаның барлық сапаларын тұтас сәйкестікте
14. Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі.
Мақсаты: жеке адамның жоғары дәрежеде дамуы мен жан-жақты гармониялық
Тұжырымының ерекшелігі:
Дамудың тиімділігі үшін:
( кешенді даму жүйесі негізінде мақсатты даму;
( мазмұнның жүйелілігі мен тұтастығы;
( теориялық білімнің жетекші ролі, жоғары қиындық деңгейінде оқыту,
( оқу үрдісін баланың сезінуі;
( оқыту үрдісінің әртүрлілігі, жекелеп оқыту;
( барлық баланың дамуы жолындағы жұмыстар.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
Бастауыш сатыдағы оқыту мазмұны жан-жақтылығымен ерекшелінеді: 1-сыныпта-дүнитетану, 2-сыныпта-география, 3-сыныпта–тарихтан
В.М.Монаховтың технологиясы
Мақсаты: 1. оқытудың тұтас технологиясын жобалау; алға қойған мақсатқа
Тұжырымының ерекшелігі:
Технология мұғалімнің бүкіл оқу жылында пайдаланатын әдістемелерді жоспарлауына көмектеседі.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
Әдістемелік технология (В.М.Монахов бойынша) оқу үрдісінің методикалық мазмұнын басқару
Модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова)
Модуль дегеніміз-міндетті түрде оқушының білімі мен біліктерін тексеру элементі
Оқу модулі қайта жаңғыртушы оқу циклы ретінде үш құрамды
Кіріспе бөлімінде мұғалім оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен, оның
Тақырып мазмұнына (тұтас тақырып немесе тарау бойынша) “өсу” бағытымен-қарапайымнан
ІІІ-ші деңгей-білім стандарттарының талаптарына сай қарапайым білім мен түсініктер
Оқушылар кез — келген деңгейдегі тапсырмаларды өздері таңдайды.
Сөйлесу бөлімі сабақтарының ұйымдастырылу формасы бойынша әр оқушы өзінің
Оқу бөлімінің қорытынды бөлімі – бақылау. Егер сөйлесу бөлімінің
Оқушы білімін бақылаудың формалары ретінде тестілік тапсырмалар, бақылау жұмыстары,
Модуль оқушыда өз бетімен еңбектену, оқу-танымдық процесті басқара алу
Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру.
Сыныпты мазмұны жақын тақырыптар тобы немесе тарау бойынша жасалған
Мұғалімнің оқу материалын қысқаша баяндауы (белгілер жүйесі-сызбалар, кестелер, т.б.
Өзара сөйлесу негізінде оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру және әрбір
Жалпы тақырыпқа, тарауға (“өсу” бағытымен) 4-7 рет қайта оралу
Тұтас тақырып бойынша тестілеу.
Тақырып бойынша қалыпты сынақ (өзіндік жұмыс, бақылау жұмысы, т.б.).
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі.
Ол:
ақпараттардың аяқталған блогынан;
оқушы іс-әрекеті бағдарламасынан;
бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің нұсқауларынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше
Модульдік оқытудың басқа жүйелерінен ерекшелігі мен айырмашылығы:
1. Оқу мазмұнының меңгерілуі қойылған мақсатқа сәйкес жүзеге асатын
2. Мұғалімнің оқушылармен қарым — қатынас түрі өзгереді. Ол
3. Оқушы көп уақыт өз бетінше жұмыс атқарады, ол
Модульдік оқытудың ерекшеліктері:
1. Модульдік оқытудың мақсаты оқушының өз бетінше жұмыс істей
2. Модульдік оқыту іс-әрекет принципіне негізделген; оқушының кейде ғана
Сондықтан, мұғалім тапсырмаларды дайындағанда оқушыларды оқу мақсатына бағыттайды, оның
3. Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген:
Егер оқушы тапсырманы мұғалімнің немесе сыныптастарының көмегімен орындайтын болса,
Модульдік оқытуда бұл цикл мұғалімнің оқушыға беретін көмегінің мөлшері
4. Модульдік технология негізінде бағдарламалы оқыту алынған.
Бағдарламалы оқытудың мынадай белгілері: іс-әрекеттегі нақтылық логика, белсенділік және
5. Модульдік технологияның қарқындылығы, интенсивтілігі оқыту процесін оңтайландыруды, яғни
Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қараев Жауынбай Амантұрұлының деңгейлеп оқыту
Ж.Қараев деңгейлік тапсырмаларда:
1- жаңа өтілген тақырыпты қайталап, пысықтау, ереже жаттау
2- ойлау қабілетін жетілдіру
3- танымдық іздену (эвристикалық)
4- ұғым, түсінік, қиялын тәжірибеде қолдану талаптарын қояды.
Жеке тұлғаның біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру және білім деңгейін
Деңгейлік тапсырмалар даярлауда:
1. Меңгерген білімді қайталау, пысықтау, тақырыптың өмірмен байланыстылығы
2. Тұлғаның ойлау қабілетін дамытуға танымдық ойындар: сөзжұмбақтар, басқатырғылар,
3. Танымдық қабілеттерін дамытатын ойын элементтерін енгізу, диаграмма, графиктер,
4. Ұғым, түсінік, қиял, ой еңбегіне негізделген өзіндік жұмыс,
Бұл технологияның ерекшелігі: әр тұлға өз бетінше жұмыс жүргізуге
Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясындағы төрт деңгейлік тапсырмаларды барлық оқушылардың
Деңгейлеп оқыту технологиясы
Мақсаты
Деңгейлер
Маңыздылығы
Нәтижесі қабілеті мен мүмкіндігіне қарай
топтардың ерекшелігіне бейімдеу
оқуға деген ынтасын арттыру
оқушылық
алгоритмдік
эвристикалық
шығармашылық
қиындықты жеңіп, қызығушылығының пайда болуы
жаппай жұмысқа кірісуі
бос отырған оқушының болмауы
оқушы білім деңгейін, білімпаздығын дамытуы
ізденіс дағдысы, шығармашылық қабілетті дамытуы
білім деңгейін, мүмкіншілігін, іскерлігін дамытады
мақсатқа жетелей алатын оқушы
шығармашылық тұлға тәрбиелеу
Жобалап оқыту технологиясы
Оқу әрекетінің тиімділігін арттыру үшін оқушыны білім алу процесіндегі
Жобалап оқыту технологиясының негізін салушы Карл Фрей өзінің “Жобалау
Оқушылардан болсын немесе оқытушы тарапынан болсын практикалық маңызы бар
Жобаға қатысушылар оқыту түрі, міндеттерді атқару туралы өзара келіседі.
Оқушылар ұжымда жұмыс істеп үйренеді. Зерттеу біліктерін (проблеманы анықтау,
Жобаны зерттеуді кластан тыс сабақтарда өткізген тиімді болады. Жобалау
Жобаны орындау мынадай кезеңдерден тұрады:
І –кезең. Жобалық тапсырманы, тақырыбын құрастыру. Жобаның тақырыбын жіктеп
ІІ –кезең. Шығармашылық топтар құру, топтағы оқушылар өзара үйлесімді
ІІІ –кезең. Зерттеу жұмысына материалдар дайындау. Жауап берілуі тиіс
ІҮ –кезең. Оқушылардың жобаны орындауы. Мұғалім оқушылар жұмысын үйлестіреді,
Ү –кезең. Нәтижелерді шығару, нәтижелерге нақтылы жағдайға сәйкес ішінара
ҮІ –кезең. Жұмыстар қортындысымен жұртшылықты таныстыру (презентация). Мұғалім экспертизалық
ҮІІ –кезең. Орындалған жұмысты талдау, бағалау (рефлексия). Мұғалім балалардың
Бұл технологияда жобаға оқушылардың қызығушылығын туғызу басты қиындық
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы (Ф.Я.Вассерман)
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиналған білім
Мақсаты — барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сыни тұрғыдан
“Сын тұрғысынан ойлау” ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып,
Сын тұрғысынан ойлау — сынау емес, шыңдалған ойлау тек
1.Қызығушылықты ояту кезеңі-үйрену процесі бұрынғы білетін жаңа білімді ұйымдастырудан
2. Мағынаны тану кезеңі(түсіне білу) — бұл кезеңде үйренуші
3. Ой толғаныс кезең і— күнделікті оқыту процесінде оқушының
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнің ролі ол үйрену процесінде
1.3. Қазақ тілін оқыту процесін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы
Қазіргі таңда білімге деген жол ашылды деп ойлаймын. Демек,
Әр ұстаз сол білім ордасының айнасы. Сол айнаға оқушы
Қазіргі таңда тілді үйрету мәселесі қолға алынып жатыр. Себебі
Жоғарыда айтылған нәрселердің барлығын қорыта келе, өз тілімізді сыйлағымыз
Сөз тіркесі сөйлемде немесе сөйлемнен тыс қолданыла ма? Деген
Шынында да, сөз тіркесі де сөз тәрізді қолданылады. Жалпы
Сөйлемдегі сөздер дара-дара, дара сөз бен күрделі сөз немесе
Көрнекіліктердің сабақ мақсатына сай тандалып, әстетикалық сапасының жоғары болуы,
Сөз тіркесін оқытуда оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану.
Қазіргі кезеңде ғылым мен техниканың дамуы осыларды келешекте басқаратын
Тарау ІІ. Сөз тіркестерін модульді-интерактивті технологиясы арқылы оқыту ерекшеліктері
2.1. Сөз тіркесін оқытуда оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану және
Оқыту - білім алудың және шеберліктер мен
Қашықтан оқыту - бұл оқытушы мен оқушы бірге
Қашықтан білім беру - қашықтан оқытумен
Алыстан қол жеткізілетін білімдер мен ақпараттар базалары;
-Электрондық кітапханалар;
-Эксперттік оқыту жүйелеріне негізделген дидактикалық материалдар;
-Геоинформациялық жүйелерге негізделген дидактикалық материалдар;
-Компьютерлік жүйелер.
Қашықтыққа ақпараттар жеткізу технологиясы бойынша
-Баспалық материалдарды почта арқылы тарату (дәстүрлі сырттан оқыту
-Аудио – бейнентаспаларды және СD – ROM жүйелерін тарату;
-Интерактивті ТВ мен бейнеконференциялар арқылы тарату;
-Телеконференциялар, IRC, MOO, MUD (Internet жүйесі базасында ) арқылы;
-Электрондық почта және тарату қағаздары арқылы (Internet жүйесі
-W W W арқылы тарату.
Соңғы кездерде Internet технологиясы басқа формаларды
Кез – келген оқу моделін неғұрлым арзан
Internet жүйесіне қосылудың қарапайымдылығы;
Жүйеге қосылу құнының тµмендігі.
Кейбір жүйелер оқу ақпараттарын алу тәсілдері бойынша ажыратылады:
синхронды оқу жүйелері;
асинхронды оқу жүйелері;
Сурет 1 – Интерактивті әдістердің түрлері
Синхромды оқу жүйелері оқу процесіне оқушы мен
-интерактивті теледидар;
-бейнеконференциялар,
-IRC;
-MUD;
-MOO жатқызылады.
Асинхронды оқу жүйелері оқушы
Интерактивті әдіс, тәсілдерді келесі сызба – нұсқа бойынша
Модульдің кіріспе бөлімінде оқу материалын баяндау формалары
Оқу модулінің бірінші сабағындағы мұғалімнің лекциясы бірнеше нұсқада болуы
-визуалдық лекция, мұнда тақырыптың негізі мазмұны бейнелі түрде –
-лекция-консультация (кеңес), оқу мазмұны оқушылардың сұранысы (сауалдары) бойынша
-лекция-өзара сөйлесу, жалпы мазмұн лекция барысында оқушылардың өздері бірнеше
-проблемалық лекция мұнда бірнеше қарама-қайшы теориялық тұжырымдамалдар ұсынылады.
Лекция нақты ойластырылып, қисынды түрде және бірізділікпен, түйінін және
ІІ кезең – мұғалімнің сөйлесу бөлімін даярлау әрекетінің құрылымы
1. Сөйлесу бөлімінде жұмыс істеу үшін оқу материалының негізгі
↓
2.Оқушылардың өзара сөйлесуін қамтамасыз ететін және алғашында оқу материалыноқып-үйреніп,
↓
3. Әртүрлі күрделілік дәрежесіндегі үш деңгейлік тапсырмалар
(Блум таксономиясына сүйене отырып) және олардың жауап үлгілерін
(есептер мен мысалдардың шешімін және т.б.) дайындау
↓
4. Әрбір оқушыға немесе топқа арнап
Үлестірмелі материалдар бастыру (көбейту)
Үш деңгейлік тапсырмалар дайындағанда сөйлесу бөлімінде оқу материалын пысықтап,
ІІІ («жеңілдетілген») деңгей тапсырмалары тақырыпты қарапайым білім мен түсінік
Олар шамамен мынадай түрде беріледі:
Білу
...атаңыз
...қай жылы болды
...қайда болды
...формуласын жазыңыз
...атап көрсетіңіз сөйлемді аяқтаңыз...
не білдіңіз...
неге...
сөйлемді өзгертіңіз...
өзара байланысын түсіндіріңіз...
өз сөздеріңізбен айтыңыз...
ІІ деңгей (мемлекеттік білім стандартының талаптарына сай) тапсырмалары алған
Қолдану
Қолдану мақсатын түсіндіріңіз...
Үй есебін бірнеше тәсілмен шешіңіз...
Осы құбылысты қандай теория түсіндіреді...
Берілген гипотезаны тексеріңіз...
қорытындылар
...Құрылымы қандай
...топтастырыңыз
...салдары не
...салыстырыңыз
...себебін талдаңыз
І деңгей дегі жоғары күрделілік дәрежесіндегі («стандарттан жоғары») тапсырмалар
Топтау
өз шешіміңізді табыңыз...
алгоритмді ұсыныңыз...
баламасын табыңыз...
бөліктерден құраңыз...
түсініктемесі қандай...
жүйелестіріңіз...
зерттеңіз...
Қисынды ойды бағалаңыз...
Жетістіктерін айтыңыз...
Критерийлерін көрсетіңіз...
...сәйкес келе ме
...туралы не ойлайсыз
...қаншалықты дұрыс
Қорытынды жасаңыз...
ІІІ кезең – қорытынды (бақылау) бөлімі
Оқушылар білімін әділ бағалау және оларда жоғарырақ балл алу
Бақылау формалары
Тестілеу Мұғалімнің таңдауына қарай
● сынақ
● релелік сынақ
● бақылау жұмысы
● диктант, шығарма, мазмұндама
● оқу пәні бойынша конференция
● семинар
● толықтыруды қажет ететін тестілер
● еске салушы тест
● балама жауаптары бар тестілер
● таңдамалы тест
● сәйкестілік тесті
● реттік бірізділікке берілген тест
● құрама тест
Модуль бойынша қорытынды баға шығару
Оқу модуліне оқушы қызметін бағалау
Модульдік оқыту технологиясының сөйлесу бөлімінде оқушылардың оқу қызметінің нәтижелерін
Оқушылардың білімін бағалау баллдық жүйемен жүреді, онда әрбір оқушыға
І деңгей ІІ деңгей ІІІ деңгей
«5» ○ «5» □ «5» ∆
«4» ○ «4» □ «4» ∆
«3» ○ «3» □ «3» ∆
Модульдің бұл бөліміндегі барлық бағалаулар мен бағалар – ынталандырушы
І деңгей ІІ деңгей ІІІ деңгей
журналға
журналға
журналға
«5» 5 «5» 5 «5» 4
«4» 5 «4» 4 «4» 3
«3» 4 «3» 3 «3» 3
Егер оқушы бағасын журналға қойғызғысы келмесе, оған осы оқу
Баға – бейне бір белгі және сонымен қатар өлшем
Өзін-өзі бағалау да адамның өзін-өзі жүйелеп, ісін ретке келтіруінің
Топтық жұмыс формасын ұйымдастыруда топтық бағалау, бірін-бірі бағалау әдісін
2.2. Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді –интерактивті технологиясы арқылы
Техникалық оқу құралдарын оқу үрдісінде пайдалану оқушылардың оқу белсенділігін
Сөз тіркесін, оны өзін ұқсас тұлғалардан ажырата білуде, сөз
Диалог немесе әр түрлі жағдаятқа берілген мәтіндерді тындау арқылы,
1. Сабақтың тиімділігін артыруда кодоскоптық атқаратын ролі зор. Кодоскоп
1. Схема бойынша сөз тіркесін құраңдар.
сын есім - зат есім.
есімдік - зат есім.
сан есім - зат есім.
сын есім - етістік
зат есім - етістік
Кодоскоптан тақтаға сурет түсіріледі. Осы суретке қарай
отырып, сөйлемдер, соның негізінде мәтін құрап, оның ішіндегі сөз
тіркесінің құрлысына талдау жасалады.
Үнтаспаға жазылған мәтін оқылады, мәтінен сөз тіркестерін
тапқызып, лексика-грамматикалық мағынасын анықтау тапсырылды.
Осы тәрізід сабақта қолданылған көрнекі құралдар сөз тіркесі туралы
Тест арқылы оқушы білімін тексеру. Оқушының білім дәрежесін бағалайтын
Жалпы әдістеме ілімінде жаттығулар жүйесін жасау мәселесі-оқыту жүйесіндегі күрделі
Қазақ тілін игерумен байланысты жүргізілетін жұмыс -оқушылардың алған білімін
Жаттығулар әдісінің негізгі қызметі - оқушының алған білімі мен
Хасен Арғынов сөз тіркестерін меңгертуге байланысты төмендегідей жұмыстарды атап
берілген сөйлемдердегі сөз
бағыныңқы, басыңқы компоненттерін атату, қай сөз табынан
болғанын дәлелдету;
сөздер бері, солардан сөз тіркестерін жасату, олардың қайсысы
есімді сөз тіркесі, қайсысы етістік сөз тіркесі деп аталатынын
айтқызу;
есімді сөз тіркестерінің бағыныңқы компоненттерінің қай сөз
табынан жасалғанын сұрау;
етістікті тіркестерінің бағыныңқы компоненттерінің қайдай
тұлғада, қай сөз табынан жасалғанын сұрау;
өлеңді сөйлемдердегі сөз тіркестерін атау, олардың сөз тіркесінің қай
Профессор С.Рахметова граматиканы оқыту барысында оқушылардың тілін дамытуда жаттығулардың
Сонымен зерттеу тақырыбына сәйкес жүргізілетін грамматикалық жаттығу жұмыстарын орындау
Жаттығулардың ішкі мақсаты мен мазмұнына қарай ішінара талдау сипаты
І.Аналитикалық жаттығуларды орындаудың негізгі мақсаты оқушының аналитикалық ойлау қабілетін
Аналитикалық жаттығулар сөйлем ішіндегі сөз тіркестерін таба білу, сөз
Сөз тіркесін оқытумен байланысты машықтану жаттығулары т.б өткізу формасы
1-жаттығу. Мәтіннен сөз тіркестерін табыңдар. Бағыныңқы басыңқы компоненттерінің қай
Төрт жерден албыраған аспалы шамдар жақын үйдің жайын айтқызбай-
Бұл жаттығудың мақсаты - мәтіннен сөз тіркесін табу.
Міндеті - сөз тіркесінің бағыныңқы компонентінің, басыңқы компонентінің
тексті мәнерлеп оқып, мазмұнына мән береді;
мәтіннен сөз тіркестерін тауып үйренеді;
сөз тіркесінің түрін, яғни бағыныңқы, басыңқы компонентерден
тұратындығын, олардың белгілі бір сөз табынан жасалатындығын меңгерді, білді;
есімді сөз тіркесі мен етістікті сөз тіркесінің айырмашылығын білді;
морофологиядан алған білім-дағдыларын сипаттап байланыстыра алады.
2-жаттығу. Мына өлеңнен етістікті сөз тіркесін табыңдар. Етістікті сөз
Мен қуансам, жас баладай қуанам,
Көрген адам талай деген «Есалаң»
Мен қарғырсам, орнатамын қиямет,
Жас баламын: тағы да тез жұбанам.
Күлсем егер, есім шығып күлемін,
Жылағанда қап-қара қан төгемін.
Қасым болса, қанын ішкім келеді,
Досым болса, жолында оның өлемін.
(М.Жұмабаев).
Жаттығудың мақсаты — етістікті сөз тіркестерін табу.
Міндеті - поэзиялық шығармалардан сөз тіркесін табу, қай сөз
Нәтижесі:
поэзиялық шығармалардан сөз тіркесін тауып үйренеді;
түсініксіз сөздерге талдау жасап, мағынасын ашуға тырысты;
өлеңді мәнерлеп оқуға жаттықты.
3-жаттығу. Мәтінен сөз тіркестерін тауып, онық басыңқы сыңарларын ауызша
Түн шайдай ашық еді. Аспанда бұлт жоқ. Хамит жалғыз,
Мақсаты - сөз тіркесінің басыңқы компоненттерінің жасалуына назар аудару,
Міндеті - басыңқы компоненттерінің қай сөз табына жататына байланысты
Нәтижесі:
сөз тіркестерін мағыналық жоқтан топтастырып, бөліп алады;
оларға талдау жасап үйренді;
- кез-келген тіркестік сөз тіркесі бола алмайтынына тағы да
4-жаттығу. Өлеңнен матаса байланысқан сөз тіркесін тауып жазыңдар.
Бұл дүниенің қарты едің, Әулиенің арты едің, Батырлардың мәрті
(Бұхар жырау).
Мақсаты - сөз тіркесінің байланысу формаларын табу.
Міндеті - матаса байланысқан сөз тіркесін тауып, қалай жасалғанын
Нәтижесі:
септік жалғауларының байланысу формасын ажыратуда ерекше
рөл атқаратынын ақытады;
мәтінді мәнерлеп оқуға жаттығу;
тарихи тұлға есімдерімен танысты (Қабанбай батыр, Бұхар жырау);
көмекші есімдер арқылы жасалған тіркестердің сөз тіркесі бола
алмайтынын меңгерді.
5-жаттығу. Сөз тіркестерін анықтап, тірекесу ерекшеліктерін ауызша айтыңдар.
Қырқада, айда, бөктерде
Оттығып өріс, күн жылып.
Мал төлдеп жатыр көктемде,
Ауылдың маңы қым-қуат.
Бұлақтың көзі ашылып,
Бұлдырап келді жылғаға.
Құнанның жалына асылып,
Қуанып күліп Тұр бала.
(М.Мақатаев).
Мақсаты - сөз тіркестерін табу, оларды анықтау.
Міндеті - сөз тіркестерінің тіркесу ерекшеліктерін меңгеру.
Нәтижесі:
сөз тіркесінің байланысу тәсілін меңгерді;
олардың түрін ажыратады, қандай қосымшалар негізінде жасалғанына
Бұл аналитикалық жаттығулардың көздейтін мақсаты - оқушының сөз тіркесі
2. Синтетикалық жаттығулардың аналитикалық жаттығулардан мазмұны, орындау шамасы күрделірек.
1-жаттығу. Төмендегі сөздерден сөз тіркесін құрап, олардың бағыныңқы, басыңқы
Үлгі: алып тұлға: алып — бағыныңқы сыңары (қандай тұлға?),
Тұлға, тарих, алып, халық, жас, жасыл, ұрпақ, бақ, еңбек,
Бұл жұмыстың мақсаты - сөз тіркестерінің басыңқы, бағыныңқы сыңарларын
Міндеті - екі сөзді байланыстыру аркылы сөз тіркесін құрау.
Нәтижесі:
мағыналық байланыстың болуы шарт екеніне көздерін жеткізді;
екі сөз тіркестіру арқылы сөз тіркесін жасады;
ойлау қабілеттерін дамытты;
басыңқы, бағыныңқы компонетке сұрақ қоюды үйренді.
2-жаттығу. Сөз тіркестері, тұрақты
Туған жер, ардақты кісі, қой ауызынан шөп алмас, жылқы
Мақсаты - сөз тіркестерін өзіне ұқсас тілдік тұлғалардан ажырата
Міндеті - лексика және морфология салаларынан алған білімдерін пайдалана
Нәтижесі:
сөз тіркесінің басты, негізгі қасиеттерінің нақтылыды, анықтады;
оған іс жүзінде көздерін жеткізді;
тіл білімінің басты салаларынан алған білім білік дағдыларын
пайдалануға тырысты;
күрделі сөздер мен тұрақты тіркестердің сөз тіркесінің бір
компонентінің қызметін ғана атқаратына көздерін жеткізді;
таным деңгейі өсті.
3-жаттығу. Мына кестедегі сөз тіркесі мен тіркесті салыстырып, олардың
Сөз тіркесі Тұрақты тіркес
Таза дәптер, таза киім, әдемі киім, әдепті кісі, баланың
Мақсаты - сөз тіркесі мен тұрақты тіркесті
Міндеті - сөз тіркесі жөнінде алған білімдерін практикалық жүзінде
Нәтижесі:
сөздерді орынды қолданып, сөйлемді дұрыс құрастыру. Ойын жеткізе білу
алған білімдерін практикалық іскерлік дағдыға айналдырды;
пәнге қызығуын арттырды.
4-жаттығу. Мына сөз тіркестерінің магынасын сұрақ қою арқылы ауызша
Алма ағаш, ағаш ат, алтын жұлдыз, киіз үй, қой
Мақсаты - сөз тіркестерінің мағынасын анықтау. Міндеті - сөз
Нәтижесі:
- басыңқы және бағыныңқы сыңарларына сұрақ қоя білді;
таным белсенділігі күшейді;
байланысудың түрлері арқылы сөз тіркестері жасалатынын,
олар сөйлем құрауға негіз болатынын түсінді.
Жоғарыдағы шығармашылық сипаттағы жаттығулардың мақсаты — оқушының логикалық ойлау
Осы жерде сөз тіркесін оқыту барысында оқушылардың тілін дамыту
Т.А.Ладыженская редакциясын басқарған «Методика развития речи на уроках русского
Жаттығу жұмыстарын жүргізуде, тест арқылы оқушы білімін тексеруде, оқушыларға
Кескінделген көрнекі құралдарға дианамикалық, грамматикалық кестелер, схема, сурет, үлестірме
Экранды - дыбыстық көрнектіліктерге диапозитив, слайд, кинофильм, диафильм, телехабар,
1. Сөз тіркесін оқытумен байланысты ең жиі қолданылатын көрнектіліктің
а) Сөз тіркесі мен оған ұқсас тұлғаларды игеруге арналған
Бұл көрнекілік құралдың мақсаты - мысалдар арқылы сөз тіркесін
ә) Ал екінші кестенің мақсаты - сөз тіркесін топтастырудың
Сөз тіркесінің түрлері
Есімді сөз тіркесі Етістікті сөз тіркесі
Биік ағаш, әдемі қала, отыз бала, ауылдың баласы Асығып
Нәтижесі:
көру сезімі арқылы сөз тіркестерін естерінде қалдырды;
морфологиядан алған іскерлік дағдыларын пайдаланды;
б) Схема арқылы сөз бен сөздің байланысуын, яғни сөздердің
Бұл схеманың мақсаты - кез-келген толық мағыналы екі сөздің
Асыл
Биік
қол жетпек ^^- арман көп ^^ ОКУ
алдағы
түншен
2. Үлестірмелік кеспе қағаздары оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасауға
1-тапсырма. Мәтінді түсіндіріп оқыңдар. Мәтінде не туралы айтылған, жазушы
Жазықсыз сары биік, көкшіл қоныс, ақ көделі әдемі өлке
Мақсаты - мәтінен сөз тіркесін таба білу.
Міндеті - тілін дамыту, жазушының тіл байлығына назар аударту
Нәтижесі:
әдеби тілдің нормаларымен танысты;
ауызекі сөйлеумен көркем әдебиет тілінің айырмашылығын түсінді;
-туған елдің табиғаты туралы әсер алды;
- тыныс белгілерінің жазушының ойын жеткізуде атқарып тұрған рөліне
2.3. Қазақ тіл білімінде сөз тіркесінің зерттелу тарихына шолу
Сөз тіркесінің жалпы мәселелермен бірге оның жеке тілге, яғни
Тілдің басқа салалары сияқты, оның синтаксистік құрылысы да даму
Сөз тіркестері құрамындағы өзгерістер олардың құрылымдық ерекшеліктерінен, яғни, байланысу
Синтаксистегі өзгешіліктердің морфологиялық өзгерістерімен тығыз байланыстылығы туралы айта келіп
Қазақ тілі ыңғайында мына тәрізді тарихи өзгерістерді айтуға болар
-Ғы,-гі жұрнағының кейде арнайы байланысу формасындағы сөздерді өзгертетіндігі туралы
а) Жатыс - жолдағы, ертеңгі т.б.
б) әр түрлі формадан кейін
Сол сияқты автор -сыз,-сіз жұрнақтары бір сөз тобындағы сөзді
А.М.Шербак орта ғасырлық Түркі тілдерінде ілік септіктің табыс септігімен
Проф. М.Томанов ерсілі-қарсылы, азды-көпті т.б. —ды қосымшасы ескі дәуірде
«Аффикс —сіз, -сіз не присоединяется к прилагательным и числительным.
Изредка рассматриваемый аффикс приобретает дополнительный әлемент -ін, -ін являющийся
Көптеген зерттеушілер үстеулерді жасалуына қарай есімді және етістікті деп
барыс септікті - бірге
жатыс септікті - қайда, анда
шығыс септікті - қайдан
құралдық септікті - кундузун. Бұл фактіден морфологиялық және фонетикалық
Т.Қордабаев жарыссөз, мейраммен құттықтау, жалынды сәлем т.б. жаңа сөз
Бұл айтылғандардан мынаны аңғаруға болады.
1. а) Септік жалғауындағы өзгерістер түптеп келгенде, меңгеру,
матасу тәрізді байланыс формаларындағы өзгерістерге алып келеді.
б) Сөз тіркесі құрамындағы өзгерістер бір байланыс формасының
тәсілдері ішінде болады.
в) Сөз тіркестері құрамындағы өзгерістер кейде жұрнақтармен
байланысты болып келеді. Солап арқылы бір байланыс формасы екінші
тілге ауысып отырады.
2. Жұрнақтардың да не көнеленуі немесе жаңа мән алуы
тіркесі құрамының дамуына әсер етеді.
Сөз тіркестерінің негізі - сөз таптары. Сөз таптарының бір-бірімен
Сөздердің тіркесімділігі тілдің сөз байлығымен, оның дамуы дәрежесімен тығыз
Дұрысы сын есімдер жайлы ереже мен оның синтаксистік қызметі
Б.И.Борковский тарихи синтаксис туралы айта келіп «...тарихи синтаксистің бірі
Бұл арада бір сөз тіркесіндегі ондай заңдылықтарды сол екі
Әрбір сөзді жан-жақты тану да оның лексикалық, морфологиялық және
Сын есім, сан есім мен етістіктің есімше түрі зат
Сын есімдердің етістікпен тіркесінің қалыптасуы туралы Түркология және қазақ
Етістікті сөз тіркестері құрамында жиі жұмсалатындар - сапалық сын
Қатыстық сын есімдер сан жағынан қаншалық мол болғанмен, зат
Сын есімдер етістікпен тіркескен кезде, жалпылама қолданыла бермейді. Әсіресе
Әсіресе, түсті білдіретін ақ, қара, көк, сары т.б. сын
Сын есімдер сияқты сан есімдердің де тіркес құрау аясын
Сапа және сан туралы ұғым - адам баласының синтездікойының
Санақ және сан жайындағы ұғым адамдардың практикалық қызметінің негізінде
Бірақ, сан есімдер конкретті зат атауларының өзімен де жаппай
Сонымен, сан есімдер тек зат есемдермен тіркесуге қабілетті. Бұл
Проф. М.Балақаев сөздердің өзара тіркесу заңдылығының қалыптасуына тарихи тұрғыдан
Тілдік фактілерге қарағанда, сан сан есімдер заттық анықтауыштың қасиетін
Ол мұралар тілінде сан есімдер етістікпен қосарлы сөздер арқылы
Сан есім кейде басқа сөздерге да қатысты жұмсалатын рет,
Қорытынды
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан -2030 » бағдарламасында «Білім беру
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңына сәйкес «әр баланың жеке
Қорыта келгенде, сөз тіркесін меңгертуде қолданылатын жұмыстардың барлығы оқушыға
Сөз тіркесін оқытумен орай жүргізілген практикалық жұмыстардың негізінде оқушылар
Қолданылған әдіс-тәсілдер оқушылардың белсенділігін арттырып, сапалы, тиянақты білім алуларына
Атап айтқанда, жаттығулар жүйесін жаңаша құрастырудың үлекн маңызы болды.
Жазбаша жаттығуларды да осылай үш топқа бөлдік. Бү_л жаттығу
2. Сөз тіркесін оқытуда ең тиімді әдіс — кескінделген
құралдары пайдалану. Динамикалық, граммтикалық кестелер, сызбалар
(схемалар), сурет, үлестірмелі кесте қағазы, перфокартаны пайдалану да
жақсы нәтиже берді. Әсіресе, сөз тіркесі мен оған үқсас
бірінен ажыратуда динамикалық кестелердің ерекше рөлі болды.
3. Сөз тіркесіне арналған мәтіндерді магниттаспасы аркылы талдау
жасату да оқушы зейінін аударып, олардың белсенділігін артыруға
себепші болды.
4. Бір тақырыпты оқытуда грамматикалық ойын
қолдандық. Мысалы: сөзжұмбақ, ребус, сөздік лото, жұмбақтар шешу,
жанылтпаштар айту т.б.
5. Жоғарыдағы әдіс-тәсілдерді пайдалану
тиімділігін арттыра отырып, оқушының алған білімін тексеру
маңызды жұмыстардың бірі.
Соның бірі - оқушы білімін тест тапсырмалары арқылы тексеру.
Жинақтай келгенде, сөз тіркесін меңгертуде үхынып отырған әдіс-тәсілдер сөз
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру - міндет”. // Қазақстан
Байғазиева Г. “Жаңа Педтехнология”. // Қазақстан мектебі. № 8.
Бұзаубақова К. “Жаңа педагогикалық технологиялар”. // Қазақстан мектебі. №
Арысбаева З. “Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану ерекшеліктері”. // Қазақстан мектебі.
Әмір Шарапат. “Педагогикалық инновацияны іске асырудың жолдары” // Қазақстан
Бейсембаева А. “Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендірудің мүмкіндіктері”. // Қазақстан мектебі.
Көшімбетова С. “Оқыту тиімділігі – озық технологияларда”. // Қазақстан
Б.М. Камзина. “Жаңа инновациялық технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің педагогикалық
Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен Қазақстан. 2 -наурыз,
Қазақстан -2030. / Егемен Қазақстан. 11 қазан, 1997 ж.
Бәкірова «Қазақ тілі» оқулығына методикалық нұсқау-Алматы: 1987ж 48бет.
Балақаев М, Әмірова Р. Қазақ тілі 3-сынып (оқулық) -
Бектаев К, Молдабеков К. Бастауыш сынып оқулықтары тестінің сөздігі
Қазақ тілінің грамматикасы, «Ғылым» баспасы, II том, Синтаксис, Алматы,
Нұрмаханова Ә. Қазіргі қазақ тілі. 1982,133-6.
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис, 1977,
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. А., 1971,
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис, 1971.
Төлегенов О. Қазіргі қазақ тіліндегі жалпы модельді және мақсат
Арғынов X. Қазақ тілі методикасы. Синтаксис, пунктуация. 1974.
Төлеуов Ә. Қазақ тіліндегі есімдіктер. 1963.
Сайрамбаев. Т. Есім пысықтауыш. Алматы, 1976.
Асылов Ү, М.Қ.Сұлтанғазина. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. - Алматы:
Әдістемелік жүйе
мақсаттар
мазмұн
әдістер
формалар
құралдар
Ә
Д
І
С
Т
Е
М
Е
Т
Е
Х
Н
О
Л
О
Г
И
Я
тәсілдер
Т – к е с т е
Б о л ж а у
А я л д а м а
О й
қ о зғѓ а у
Ж И Г С О
Интерактивті
әдіс,
тәсілдер
А в т о р ғ а
х а т
К л а с т е р
Э с с е
Б е л г і
қ о й ы п
о қ у
( I N S E R T )