МАЗМҮНЫ
Кіріспе 1
I бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасын аймақтық басқарудың теориялық
1.1 Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік аймақтық басқару негіздері
1.2. Қазақстандағы аймақтық экономикалық саясат түсінігі және мәні
1.3. Қазақстан Республикасындағы аймақтық дамытуды мемлекеттік реттеу 14
II бөлім. Аймақтағы экономиканы мемлекеттік реттеуді жетілдіру 19
2.1 Қазақстан Республикасының аймақтарындағы басқару жүйесін жетілдіру жолдары
2.2 Аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын анықтау
ҚОРЫТЫНДЫ 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ 35
Кіріспе
Бүгінгі күнде қазіргі экономиканы тереңінен талдау қажеттігі, оның
Қазіргі кезде негізгі шаруашылық ету қызметі аймақтарда жүзеге
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы әр аймақтың өзіндік табиғи
Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға өту барысында аймақтық экономиканың
Аймақтық дамуын мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты - аймақтарға
Бұл жұмыстың мақсаты - аймақтың әлеуметтік - экономикалық
Аймақтық экономиканың пэні Қазақстан Республикасының өндіргіш күштері әлеуметтік
экономикалық, демографиялық және экологиялық ерекшеліктерін, оған қоса аймақарлық,
Аймақтық экономика өзінің зерттеулерінде ғылыми әдістер кешенін қолданылады,
Бұл курс жұмысындағы барлық аймақтар үшін жалпы аймақтық
- бұл экономика құрылымын реформалауды
- жеке аймақтарды депрессивті жағдайдан
- әлеуметтік, нарықтық инфрақұрылымды дамыту:
- экономиканы тұрақтандыру:
- аймақаралық көлік жүйесін дамыту:
- экалогиялық қауіпсіз жағдай туғызу:
- кэсіпкерлікті дамыту.
Жалпы, аймақтық экономиканың негізгі тапсырмасы, аймақтардың экономикалық және
Курстық жұмыстың құрылымы негізінен 2 бөлімнен тұрады. Бірінші
Жалпы аймақ экономикасын дамыту, еліміздің әлеуметтік -экономикалық жағдайын
I бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасын аймақтық басқарудың теориялық
1.1 Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік аймақтық басқару негіздері
Соңғы жылдары экономиканы аймақтық басқару мағынасы көп қолданылып
Аймақтық экономика - бұл экономика білім жүйесіндегі ең
Аймақтық экономика білімнің ғылым саласы ретінде, аймақтық аспектіде
Аймақтық экономика анықтамасына келмес бұрын, бірінші территория аймақ
экономикалық-экімшілік басқару диспозициясы; еңбекті аумақтық бөлудегі рөлі; әлеуметтік-экономикалық
Әр аймақтың сыртқы экономикалық кеңістікпен байланысты өзіндік экономикалық
тығыздық (халық саны, жалпы ішкі өнім, негізгі капитал,
орналастыру (тең көрсеткіштер,
Аймақтық экономика - бұл табиғи экологиялық жағдайлармен тығыз
Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға өту барысында аймақтық экономиканы
Аймақтық экономика өзінің зерттеулерінде ғылыми әдістер кешенін қолданады,
Аймақтық байланыстарды құру үшін өнделетін әдістер қолданатын үлкен
Салалық және аймақтық баланстар құру аймақтың кешенді даму
Аймақтық экономиканы зерттеудің ерекше әдісі картографиялық әдіс болып
Жүйелік талдау - бү_л проблемаларды, шаруашылық құрылымын және
Өндіріс күштерінің қозғалысы және аймактардың шаруашылық даму проблемалары
елдің экономикалық дамуындағы территориялдық пропорцияларды моделдеу;
шаруашылық салалары бойынша орналастыруды моделдеу; аймақтардың шаруашылық етуші
Нарықтық жағдайда аймақтардың рөлі және қызметі халықтың өмірінің
А.К.Осипов аймақтық рөлін толығырақ сипаттап, оның қызметтерін бөлді:
институтционалды қызметтер - бір жағынан экономикалық дербесті, екінші
әлеуметтік қызметтері, халықтың әлеуметтік дамуын, аймаққа экономикалық потенциалын
экологиялық қызметтері, халықтың дұрыс өмір сүруін қамтамасыз етеді,
экономикалық, әлеуметтік, әкімшілдік бағыттардың бірігуіне негізделеді.
Реттеудің нарықтық әдістері жалпы танылған маркетинг жүйесі мен
экономикалық тұтқалары мен ынталары
Мақсаттар мен тапсырмалар жүйесі көзқарасынан карайтын болсақ, аймақтық
Қазіргі уақытта әрбір аймақ нарыққа кірудің әртүрлі стартты
Аймақтық экономиканы зерттеудегі басты артықшылықтары аймақтардың экономикасына әсер
Аймақтардың дамуын болжау әдістемесі он бес жылға дейінгі
1.2. Қазақстандағы аймақтық экономикалық саясат түсінігі және мәні
Қазіргі экономикалық эдебиеттерде нарыққа өту барысында аймақтық экономикалық
Аймақтық саясат - көпмағыналы үғым, әртүрлі мәндерде кеңінен
1. Билік және атқарушы органдар
2. Кәсіпкерлік және
3. Аймақтық және саясатын сипаттауда: әлеуметтік, экономикалық, өндірістік,
В.С.Жихаревич келесідей анықтама береді: "экономикалық саясат -құрастырылған мақсаттарға
Қазақстанның басты аймақтық мүддесі қазіргі кезде, жергілікті құрылымдарды
Орталық үкімет аймақтық саясаты елімізді дамытудың жалпы ұлттык
1. Әр аймақтағы халықтың тұрмыс-жағдайы деңгейін теңестіру. Еліміздегі
Аймақтық экономикасын дамыту ерекшеліктеріне төмендегідей негізгі факторлар әсер
- өнеркэсіптік дамудың табиғи-шикізаттық база ерекшелігі;
- еңбек потенциалының сипаты және түрғындары;
- аймақтық шаруашылық жинақталған күрылымы; -аймақтың
- еліміздің басқа аймақтарымен экономикалық байланыстарды дамытудың болмауы
2. Аймақтық даму мақсаты - дипрессивті аймақтарды құрылымдық
3. Аймақтардың кешенді дамуы бірдей деңгейде жалпы
4. Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету. Бірақ
Мемлекеттің аймақтық саясаты - мемлекет пен аймақ арасындағы
Аймақтық саясаттың мәні және тапсырмалары бар және оларды
еліміздің жеке аймақтарындағы кэсіпкерлікті және табиғи-климаттық жағдайының айырмашылығы;
аймақтың продуктивтілігін анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану бағыты, саласы
аймақтың терең немесе қатпарлы жағдайы, соның әсерінен көлік
инновация енгізумен артта қалуы, өндірістің ескі құрылымы;
агромеграциондық артықшылық (аймақтағы салааралық байланыстардың қиылуы) және агромеграциондық
елдің экономикалық дамудағы тенденциясы;
тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму стадиясы;
жалпы және аймақтық саясаттың формалары, саяси жағдайы; институтционалды
орналастырудың физикалық факторлары: аәропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың
жергілікті кэсіпкерлермен негізделген фирманы үлкен сыртқы бақылау немесе
әлеуметтік-мэдени факторлар: урбанизация деңгейі, халықтың білім деңгейі, ғылыми
орталықпен жүргізілетін экономикалық макросаясатты жүргізудің аймақтық есепке алынбауы;
орталық пен аймақ арасындағы құқықтары мен міндеттерін шектеу
аймақтық жүйеде және жеке аймақ арасында халық кірістерінің
Нарықтық катынастар экономикалық
- "эділдік", яғни барлық аймақ түрғындары жақсы тұрмыс-жағдайға
- "тиімділік", жалпы ұлттың тұрмыс-жағдайы мақсатында әр аймақтың
Қазақстанның аймақтық экономикалық саясаты унитарлық мемлекет саясаты ретінде
Екіншіден, барлық аймақтарда жалпы мемлекеттік қаржылық ресурстарына қол
Аймақтық экономикалық саясат құжаттарымен шешуге мүмкін болатын Қазақстанның
1. орталық Үкіметпен жүргізілген экономикалық реформалар шараларының жергілікті
2. Қазақстан Үкіметі, аймақтық биліктермен аймақтық экономикалық саясат
3. әлеуметтік-экономикалық жағдайларды тұрақтандыру және экономикалық көтерілу траекториясына
4. кәсіпкерлікті дамыту және өмір сүру қызметі жағдайында
Нарықтық жағдайларда бірінші екі проблема макросаясат пен координация
Аймақтық саясаттың мақсатты функциясы ең алдымен экономиканың қайта
1.3. Қазақстан Республикасындағы аймақтық дамытуды мемлекеттік реттеу
Қазақстан Республикасында соңғы жылдары аймақтық экономикаға, аймақтарды дамыту,
Аймақтық дамудың маңызды тапсырмаларының бірі жеке аймақтардағы халық
Барлық аймақтар үшін жалпы аймақтық тапсырмалар - бұл
Аймақтың дамуы үшін қаржы-қаражат орны ерекше. Аймақтык экономиканы
- сыртқы инвестициялар — экзогенді
- ішкі инвестициялар — эндогенді
Эндогенді дамытуды ынталандыру тэсілдері табиғи ресурстарды, "экономикалық ортаны"
Қазір бар технология мен өндірісті ұйымдастырудың атақты тәсілдеріне
- тікелей мемлекеттік реттеу;
- қызмет секторын ынталандыру;
- шағын және орта кэсіпкерлікті
- арнайы зоналар құру (9).
Тікелей мемлекеттік реттеу әдістері мемлекеттік меншікке негізделеді. Қазіргі
Қазіргі күні Қазақстандағы және басқа елдердегі шағын бизнес
Шағын және орта бизнесті аймақтық экономикалық саясат шегінде
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына мемлекеттің реттеуші әсері халықтың, шаруашылық
Аймақтық саясатты жүзеге асырудың экономикалық механизмі аймақтың ерекшелігін,
Минералды ресурстардың стратегиялық маңызлы түрі бар, өнеркәсіптік негізгі
Елдің азық-түлік қорын қалыптастыратын аймақ тобы үшін экономикалық
Экологиялық нашар және артта қалған аймақтар және де
Республикалық билік ең алдымен аймақтықинвестициялық банктар мен қорлардың
Экономиканы реформалаудың нақты мақсатының негізгі параметрі аймақ экономикасының
Мемлекеттік реттеудің құралдарының жиынтығы келесі негізгі элементтерді қамтиды:
1) Экономикалық болжау - экономиканың болашақ жағдайын және
2) Индикативті жоспар (болжау) әзірлеу - елдің барлық
3) Шаруашылық етуші субъектілердің белгілі бір тобы бойынша
4) Шаруашылық етуші объектілерге жанаша әсер
5) Елдің (аймақтық) әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдылықты тапсырмаларын шешу
Экономикалық болжау - әлеуметтік экономикалық дамудың стратегиасын және
Экономикалық дамуды болжау - бұл барлық экономикалық немесе
Бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асырудың маңызды қағидалары:
1) мақсатты бағытталғандығы, яғни алдын-ала бекітілген және сандық
2) жүйелік - мақсаттқа жету үшін қажетті өзара
3) ресурстармен қамтамасыз етілуі - алдын-ала белгіленген бағдарлама
4) Басымдылық — бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру
Экономикалық қызметті жүзеге асыруды үнемі сұраныс пен ұсыныстың
II бөлім. Аймақтағы экономиканы мемлекеттік реттеуді жетілдіру
2.1 Қазақстан Республикасының аймақтарындағы басқару жүйесін жетілдіру жолдары
Қазақстанның саяси өмірінде алдынғы орынға ұлттық қауіпсіздіктің стратегиялық
Аймақ — бұл өндіріс және әлеуметтік-тұрмыстық сфера, биліктің
Көптеген елдердің ғасырлар бойындағы тәжірибесі адамдарды орналастыруды аймақтық
Бүгінгі күні Еуразияның дамығын елдері мен АҚШ-та аймақтық
1) билік пен экономиканы орталықсыздандыру, аймақтарға өзіндік дербестік
2) елдің және аймақтың экономикалық даму стратегиясын
3) территорияның экономикалық дамуының деңгейлерін теңестіру. Бүған байланысты
Көптеген саяси эксперттер өркениетті елдердің экономикасында жаңа әлеуметтік
Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде саяси өмірдің демократиялық жолын
Дағдарыстан шығу қажеттілігі өзімізде бар экономикалық потенциалды, аймақтын
Мұндай уақытта экономикалық өсу таза интенсивті сипатқа ие.
Республикадағы мәселелі аудандардың болуын ескере құрылымдық өзгерістерге, әлеуметтік
Барлық аймақтар донор және дотация алатын болып бөлінеді.
а) кәсіпкерлікпен бэсекені қолдаушы аймақтық бағдарламаларды әзірлеп, жүзеге
б) товарлар мен қызметтің монополистік рыногына шығатын шаруашылық
Аймақтар арасындағы теңсіздіктің өсуі мен экономикалық, әлеуметтік және
Бұған байланысты бірнеше басымдылықты мақсаттарды анықтауға болады:
1. құрылымдық қайта құру және әлсіз дамыған аймақтарды
2. өнеркәсіп өндірісінің қүлдырауы салдарынан
3. созылып кеткен жұмыссыздызпен күрес немесе жұмысын жоғалтқан
4. халық тығыздығы аз аймақтарға дамуға ықпал
Мемлекеттік аймақтық саясатты жүзеге асырудың негізгі бағыттары келесілер
аймақтық бағдарламаны әзірлеу және тікелей бюджеттік қаржыландыру;
ынталандыру үшін облыстарды және экімшілік тірліктерді субсидиялау және
1. Облыстарға қаржылық және басқа көмек түрін көрсетуді
2. Мемлекеттік көмек мақсатты сипатқа ие болу керек.
3. Бюджетаралық қатынастардын заң негізін жетілдіру қажет.
Аймақтардағы басқару жүйесін өзін-өзі басқарушы өндірістік бірліктерді құру
Мемлекеттік стратегия ұлттық деңгейде әзірленеді және аймақ саясатының
Мемлекеттік және жергілікті билік органдарының ара қатынасын жақсарту
нормативті-құқықтық негізді бекіту;
мемлекеттік және облыстық салықтық түсімдер арасындағы көздерді бөлу
рационалды аудандау негізінде жүзеге асырылатын территория мәртебесіне реттеулер
Аймақтардың экономикасын басқару құрылымын жетілдіру үшін, ұлттық және
Бірінші және басты жағдай — орталық жағынан аймақтарға
Екіншісі - қатынастыңқарастырылып отырған субъектілері арасындағы өкілеттілікті анықтау
Үшіншісі — аймақтын экономикалық еркінділігінің кеңеюі. Аймақтық экономикалық
Осыларды ескере, соңғы жылдары реформалардың ауыртпалығы аймақ деңгейіне
Тарихи қалыптасқан Қазақстанның ауыл шаруашылық моделі бәрімізге мэлім
1. Орталық пен аймақтардың бюджеттік өкілеттіліктерін шектеу саясатын
2. Аймақтарға көмек көрсетудің негізгі принциптері келесілер болуы
3. мемлекеттік басқару органдарынан жергілікті органдарға әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды
4. Бюджетті әзірлеу барлық облыстар мен аймақтардың экімнің
Ең негізгі бағыт - орталық пен аймақ арасындағы
Басқару тиімділігі шаруашылық етуші субъектінің өзінің ресурстарына билік
2.2 Аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын анықтау
Аймақтық саясат, еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына арналған стратегиялық
Қазақстан Республикасындағы аймақтық саясаттың мақсаты -территориялдық өзін-өзі басқаруды
Аймақтық саясаттың мақсатына жету үшін төмендегідей тапсырмаларды шешуді
Бірінші кезеңде аймақтық саясатты жасау мен жүзеге асыру
- аймақтардың
- мемлекеттің макроэкономикалық саясатының жалпы стратегиялық
- Қазақстан Республикасының барлық территориясында экономикалық белсенділікті
Екінші кезеңде еліміздің экономикалық дамудың жалпы стратегиясы шегінде
- Институционалды және нарықтық
- Артта қалған ауылдарды көркейту
Республикамыздың экономикасын өсіру және көркейту жағдайында көптеген тапсырмаларды
аймақаралық инфрақұрылымды құру және өндірістің территориалды ұйымын жетілдіру,
территорияның ғылыми-техникалық және табиғи ресурстарын тиімді пайдалану, экология-экономикалық
нашар дамыған аймақтардағы әлеуметтік сфера және экономиканың депрессивті
Аймақтттық саясаттың мақсаты мен тапсымаларына сәйкес оның төмендегідей
- құрылымдық өнеркәсіптік және инвестициондық саясатқа сәйкес кэсіпорын
- аймақтық экспоррық потенциалын көбейту, сыртқы және ішкі
- өнеркәсіптің базалық саласындағы ірі кәсіпорындарда өндірістік қызметті
- жергілікті рыноктарда тауар және қызмет үсынысын көтеру,
- материалдық өндіріс және аймақтық инфрақұрылым сферасына тікелей
- бюджеттен тыс көздерді, институционалдык инвесторлар жүйесін, ацмақтың
- табиғаттың ландшавты және әртүрлігін, генетикалық қорларын сақтау.
Мемлекеттің аймақтық саясаты әр типтегі аймақ ерекшеліктерін қосқанда,
Республикалық аймақтық артықшылықтарды анықтау үшін жалпы қабылданған типология
Бірінші топ - кірістің орташа республикалық деңгейін көтеретін
Екінші топ - кірістің орташа республикалық деңгейіне жақын
Үшінші топ - орташа кірістің ең төмен деңгейін
Көрсетілген типологияға сәйкес республиканың территориалдық даму артықшылықтары
Территориясында негізгі экономикалық және өнеркэсіптік потенциалы бар лидер
Үшінші топтың аймақтары - аутсайдер деп айтылатын, әлеуметтік-экономикалық
Бұл типология қаржылық қаражаттарды аймақаралық қайта бөлу қажеттілігі
Нарықтық процесстерді жүзеге асыру механизмдерін нақтылау және ішкі
Бірінші топ — стратегиялық сипаттары минералды ресурстарының керемет
- минералдық шикізат
- отандық және шетелдік инвесторлар үшін қолайлы инвестициялық
Бұл аймақтардың экономикасын реформалаудың артықшылықты бағыттары болып төмендегілер
шетел инвестицияларын тарту жолымен экспорттық потенциалды қалыптастыру және
жаңа ғылыми көлемді өнімдер шығаруды ұйымдастыру, жаңа технологиялар
экономикалық қайта қалыптасу темпін анықтайтын нарықтық инфрақұрылымды дамытуды
өздерінің өндірісін көтерілуін және жақсаруын қамтамасыз ететін өнеркәсіптің
тұтынушы нарығын баланстау бойынша материалдық база құру. Үшінші
- жеке меншіктің әртүрлі формаларының дамуын, ауыл шаруашылық
- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге тиімді мамандықтанудың жүзеге
- ауыл шаруашылық өнімінің жоғары сапалығымен және экспорттың
- аймақтық агроөнеркэсіпті кешеннің әртүрлі қызмет сферасын дамыту
- республиканың тұрақты сауда кешенін құру мақсатында айылшаруашылық
- Тұтыну рыногын балансталған түрде дамыту мақсатында, тұтыну
Бұл топтың еңбек шығындары бар аймақтар үшін ауыл
Төртінші топ — экстремалды климаттық, әлеуметтік-экономикалық және техника-технологиялық
Бұл топтағы аймақтарға артықшылықты жағдайлары болып төмендегі проблемалар
- экологиялық дағдарысты тереңдету процесін
- жекеленген ауылдық аймақтардағы ауыл
- Осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын
- Қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте қауіпті
- Шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына мемлекеттің реттеушісі әсері инититутционалды құрылымдарды
Оларды шығаруда және тэжірибелік түрде орындалуы кезінде жүзеге
Аймақтық саясатты жүзеге асырудың басты құралдарына төмендегілер жатады:
1. Аймақтағы өндірістік-экономикалық, интеллектуалдық және экспорттық потенциалдарын тиімді
2. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы шарттары мен кезеңдерін
3. Ірі масштабты аймақ аралық проблемаларды шешу жөніндегі
4. Нақты бір аймақтарды дамыту проблемаларын шешу бойынша
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы жылдары аймақтық экономика мәні бірден өсіп кетті.
Қазақстан бойынша аймақтық экономиканың жағдайына талдай жасау, оны
Мәселені қарастыра, аймақ деп - қалыптасқан және перспективадағы
Аймақтық экономиканың пәні өндіріс күштерінің әлеуметтік-экономикалық аймақтық қозғалысын
Аймақтың экономикасының дамуын мемлекеттік реттеу аймақтық саясат жүргізуді
Аймақтық экономика өзінің зерттеушілерінде картографиялық, жүйелі талдау, модельдеу,
Мемлекеттік стратегия ұлттық деңгейде әзірленеді және аймақ саясатының
Мемлекеттік және жергілікті билік органдарының ара қатынасын жақсарту
нормативті-құқықтық негізді бекіту; мемлекеттік және облыстық
рационалды аудандау негізінде жүзеге асырылатын территория мәртебесіне реттеулер
Аймақтардың экономикасын басқару құрылымын жетілдіру үшін, ұлттық және
Қазақстанның аймақтарының дамуының экономикалық потенциялын бағалау үшін дамыған
Аймақтарда мемлекеттік реттеуді, басқаруды жетілдіру қажет. Ол үшін
Билікті орталықтан алудын және өкілеттіліктерді өздері шүғылданатын объектілерге
Рынок көмегімен біз аймақтар арасында: тұрмыс жағдайы жоғары
Билікті орталықсыздандыру, мемлекеттік және жергілікті органдардың арасындағы экономикалық
Негізгі мақсат - орталық пен аймақ арасындағы қаржылық
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
1. "Қазақстан-2030" даму стратегиясы.
2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
3. Қазакстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік
4. Ихданов Ж.О., Сансызбаева Т.Н. и
5. Ихданов Ж., Орманбеков
6. Мамыров И.К., Ихданов М.О. Государственное регулирование в
7. Основные целевые индикаторы и направления государственной социально-экономической
8. Петров А. П.; Демилова С. М., Климов
9. Ысқақов Н. Әлеуметтік саясат нарық экономикасында. Саясат
10. Ысқақов Н. Әлеуметтік қорғау жүйесі және
11. Казахстан 1991-2001 годы: Информационно-аналитический сборник. Агенства РК