Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саланы басқару


Мазмұны:
КІРІСПЕ
Мемлекеттік басқарудың эволюциясы және методологиялық негіздері.
Мемлекеттің пайда болуы, негізгі белгілері,қалыптасу теориялары.
Мемлекетті басқару түсінігі, ерекшелігі, функциялары мен атқарушы билікпен қарым-
Мемлекетті басқару қажеттілігі,тиімділігі, концепциялары мен әдістемесі.
Қазақстан Республикаасында нарық қатыныстарының қалыптасуы жағдайындағы мемлекеттік басқарудың қажеттілігі.
Қазақстан Республикасындағы экономиканы мемлекеттік реттеу.
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саланы басқару.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік дамуын басқарудағы негізгі мәселелер.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқаруды шетел тәжірибесі негізінде жетілдіру жолдары.
Еуропа (Германия мен Франция елдері)
Азия (Қытай Халық республикасы)
Қорытынды.
Мемлекеттік басқарудың эволюциясы жӘне методологиялық негіздері.
1.1 Мемлекеттің пайда болуы, негізгі белгілері, қалыптасуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық салаларындағы объективтік
Қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда
Құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективтік заңдары:
қосымша өнімнің пайда болуы;
жеке меншіктің қалыптасуы,
таптар мен топтардың арасында күрестің басталуы,
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекеттің өмірге
Мемлекеттің дамуы- мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің, жеке меншіктің пайда
Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде) мемлекеттің қалыптасуы
ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру;
барлық жұмысты бір орталықтан басқару;
Мемлекеттік басқару аппараты бұрынғы ру - тайпаны басқаратын аппараттан
Еуропалық елдерде – мемлекет жеке меншіктің шапшаң, күрделі дамуы,
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену көп
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
Халықты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру. Билікті осы территорияда
Қоғамдыдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы.Бұл аппарат үстем таптың, топтың
Салалық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта қызмет жасайтын
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
Қоғамды басқаруды жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының көлемі де, шеңбері
Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстем тапқа топқа қарсы іс
Қоғамды, экономиканы дамыту үшін әлеуметтік жағдайды жақсарту үшін басқарушы
Қоғамның қорғанысын күшейту үшін , заңдылықты, құқықтық тәртіпті қатаң
Мемлекеттің негізгі белгілері:
Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесінің болуы (әскер, полиция,
Үстем таптың мүдделері мен мақсаттарына сәйкес қоғамдыққарым –қатынас ережелерін
Мемлекеттің билік жүргізетін белгілі территориясының болуы, халықты руына
мемлекет қоғамдық көлемде бірден – бір билік жүргізетін ұйым;
мемлекет қоғамдағы барлық құқықтық нормалардың дұрыс, уақытында орындалуын, іске
мемлекеттің ішкі және сыртқы істеріндегі тәуелсіздігі, басым үстемдігі.
Адам қоғамы мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Жеке адамдар
Теологиялық теория – мемлекет пен құқық Алланың әмірімен қалыптасып,
Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен қалыптасқан азаматтардың
Органикалық теория – бұл пікірді Платон көне дәуірде уағыздаған
ХІХ ғасырдағы ғылымның жтістіктеріне сүйене отырып, бұл теория –
Табиғи құқықтық теория – XVII- XVIII ғасырларда қалыптасқан теория.
Психологиялық терия – ХІХ ғасырда бұл теорияны уағыздаған: Ч.
Күштеу теориясы – ХІХ ғасырда қалыптасқан пікір. Өкілдері: К.
Материалистік теория – мемлекет пен құқықтың пайда болуын экономикалық
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес дамып,
Басқару ықылым заманнан адамдар пайда болған кезден бастап белгілі.
Осындай мәселе төңірегінде алғаш қадам жасаған (көне) египеттіктер (мысырлықтар)
Осыдан алты мың
Бұл жағдайлардан сол кездегі мысырлықтардың көршісі Вавилон (Бабыл )
Басқару іліміне антика дәуірінде де белгілі жетістіктер енгізілген болатын.Б.э.
Біздің эрамызға дейінгі 325 жылы Ескендір Зұлқарнайын (Александр Македонский)
1911 жылы американдық инженер Тейлор Ф. «Ғылыми
еңбекті бөлу;
өкілеттілік және жауапкершілік;
тәртіп;
орталықтандыру;
қызметкерлерді марапаттау;
жеке адамның мүддесінің қоғам мүддесіне бағыныштылығы;
бірыңғай мақсатта болу;
дара басшылық;
лауазымды адамдардың дәреже – деңгейі;
әділеттілік
қызметкерлер үшін тұрақты жұмыс орнының болуы;
бірлесу;
ретке келтіру;
бастамашылық 2.
Мемлекет және құқық теориясы, құқықтану саласының көрнекті ғалымы Алексеев
мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі негізгі салмақ
мемлекеттік басқару құқықтық нысанда жүзеге асырылады;
мемлекеттік басқару ғылыми негізге сүйенеді;
Алексеев С. С. Мемлекеттік басқару өзара тығыз байланысқан басқару
басқару шешімін қабылдауға қажетті ақпараттарды жинау, өңдеу және талдау;
басқару шешімін дайындау және қабылдау;
шешімді атқаруды ұйымдастыру;
есептеу және бақылау.
Мемлекеттік құрылыс және құқық салассының белгілі ғалымы Г. В.
Сонымен қатар мемлекеттік басқару жүйесінің мына әрекеттер мен элементтерді
басқару субъектісінің ұйымдастырылуы және қызмет атқаруы;
басқарушы мен басқарылушы объектілердің өзара байланыстарының құрылымы, басқарушы іс
мемлекеттік басқарушы ықпалдарға тікелей бағынатын қоғам жүйесінің элементтері;
Осы жүйе басқаруға байланысты әрекеттерде, қатынастарда міндетті үш элементтің
басқару субъектісі немесе оның лауазымды адамы, органы;
құрылған және жүзеге асырылатын басқарушы ықпал;
жеке тұлғаның, кәсіпорынның, ұйымның және мекемелердің қызметтеріндегі түріндегі ықпал
Латынның «администрация» сөзі басқару деген мағынада айтылады. Басқару қоғамдағы
Сондықтан басқаруға әлеуметтік процесс тұрғысынан қарасақ, оның маңызы өте
Алғашқылардың бірі болып басқару ісіне жеткілікті деңгейде көңіл бөлген
Осыған орай ол адамдар айтарлықтай рөл атқаратын әлеуметтік басқаруды
«Всякий непосредственно общественный или совместный труд в сравнительно крупном
Адамдардың бірігіп жасаған әрекеттері, іс-қимылдары ұйымдастыруға әкеліп саяды. Ұйымдастыру
Іс жүзінде басқару өзінің мәні бойынша жұмыс істеу бағдарламасын
Әлеуметтік басқарудың объектісіне адамдардың тәртібі және іс-қимылдары жатады.
Осы процесте тұлғаларды басқару қамтамасыз етіледі, олардың өзара қатынастары
Сонымен басқару субъектісі мен объектісінің арасындағы белгілі бір байланыс
Басқару функциясын атқару үшін басқару субъектісі қажетті билікке ие
Билік жүргізу басқарудың белгісі ретінде әртүрлі нысанда болады.Үкімет билігі
басқару тек адамдардың бірлескен іс- қимылдарын жүзеге асыратын жерден
басқару адамдардың бірлескен іс- қимылдарын біріктіру және олардың жүріс-
басқару бірлескен қызметке қатысушыларды басқарушының бірыңғай еркіне бағындыру бастамасы
Сонда басқару деп өктем- ұйымдастырушы функцияларды жүзеге асыруды айтамыз.Әлеуметтік
басқаруды жүзеге асыру кезінде мемлекет мүддесі көзделеді;
басқару функцияларын мемлекет еркіне сай қалыптастырылған арнайы субъектілер жүзеге
осы субъектілер мемлекет атынан қызмет атқарады;
оларға қажетті мемлекеттік- өктем сипаттағы өкілеттілік беріледі.
Кейде барлық мемлекеттік органдардың қызметі, барлық мемлекеттік қызмет басқару
Мемлекттің Конституциясында белгіленген мемлекеттік маңызы бар басқару сипатындағы мәселелер
Мемлекет аумағында басқару функцияларын жүзеге асыратын арнайы аппаратты, яғни
Мемлекеттік басқарудың дербес мақсаты–атқару қызметін жүзеге асыру. Атқару дегеніміз
Мемлекеттік басқарудың белгілі бір материалдық базасы болады. (Бұл жерде
Мемлекеттік басқару тек кәсіпорындар мен ұйымдарды басқару ғана емес,
Мемлекеттік басқару дегеніміз ұйымдастырушы қызмет. Басқару процесінде адамдардың қызметі
Мемлекеттік басқару тар мағынада заңды- өктем сипаттағы қызмет болып
Мемлекеттік басқару заңға сәйкес қызмет болып табылады.Атқару қызметтерінің бағытын,
Қорыта келіп айтсақ, мелекеттік басқару дегеніміз шаруашылық, әлеуметтік- мәдени
Мемлекеттік басқару процесін құрылым тұрғысынан алып қарасақ, онда басқару
Басқарудың бастапқы сатысында басқару органдарының жүйесінің атқаратын қызметтері ұйымдастырылады
Бұл сатыда шешімдердің, белгіленген ережелер мен нормативтердің орындалуы оларға
Басқару жүйесінің қызмет атқаруын тексеру және қадағалау.
Мемлекеттік басқарудың функцияларына тоқталсақ, бұл жөнінде пікірталастар өте көп.
Басқару функциялары негізгі және қосалқы функциялар болып топтастырылады. Негізгі
Жалпы функциялар объективті түрде қандай- да болмасын басқару процесінде
жоспарлау;
ұйымдастыру;
басқару; басшылық ету;
жарлық беру;
бақылау.
Ал мамандандырылған функциялар объектінің өзіне тән айрықша ерекшеліктерін және
Басқарудың қосалқы функциясы жалпы және мамандандырылған функциялар шегінен
Басқару функциялары іс жүзінде басқару органдарының тиісті іс- қимылдарына
Бұл әдістерден мемлекеттік басқару органдарының мемлееттік- өктем өкілеттіктері көрініс
ішкі функциялар, бұл мемлекеттік басқарушы жүйенің ішіндегі басқаруды білдіретін
сыртқы функциялар бұл мемлекеттік органдардың қоғамдық процестерге ықпал ету
жалпы функциялар ( ішкі және сыртқы), бұлар мемлекеттік басқарудың
К. Киллен жоспарлау, ұйымдастыру, жетекшілік, ынталандыру, бақылауды бөледі1; Г.
Мемлекеттік басқарудың арнайы функциялары жеке ықпалдың ерекше мазмұнын білдіреді.
Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері екі топқа бөлінеді:
экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге міндетті
экономикалық ықпал жасау әдістері- бақылаушы объектілердің материалдық жағдайларына тиісті
Мемлекеттік басқару, оның функциялары мен әдістері өздерінің объектісі ретінде
адамдардың әртүрлі ұжымдары;
өндірістік- техникалық және басқа да кешендер- бірлестіктер, кәсіпорындар т.б.
мемлекеттік басқару салалары;
мемлекеттік басқару аялары;
мемлекеттік басқару облыстары.
Мемлекеттік басқару функциялары мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарға ,
Осыған орай басқарушы сипаттағы қоғамдық қатынастарға әсер ететін жалпы
мемлекеттік заңды тұлғаларға басшылық ету жөніндегі қызмет;
мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жұмыстарын мемлекеттік реттеу және олармен
азаматтардың заңды мүдделері мен мұқтаждықтарын қанағаттандыру және олардың құқықтарын
Мемлекеттік заңды тұлғалар тұрғысында орталықтандырылған басшылық және тікелей басқару
Мемлекеттік басқаруға жалпы сипаттама берген кезде атқару қызметінің басқару
Әлеуметтік басқару қоғамдық (саяси) және тарихи ұғым болып табылады.
Ф.Энгельс өзінің «Происхождение семьи, частной собственности и государства» атты
Сонымен әлеуметтік басқару қандай да болмасын қоғам өміріне қажетті
Мемлекеттік басқару әлеуметтік басқарудың бір түрі болып табылады. Сондықтан
мемлекеттік басқарудың басқа мемлекеттік қызметтермен арақатынасы;
мемлекеттің басқарудың қоғам дамуындағы тарихи орны;
мемлекеттік басқару белгілі бір қызмет процесінің мәні.
Мемлекеттік басқару мемлекеттік қызмет түрлеріне бөлінеді. Осы әртүрлі мемлекеттік
жүзеге асыру кезінде атқаратын рөлдеріне байланысты;
жүзеге асыратын органдары бойынша;
жүзеге асыру әдістері мен нысандарына байланысты;
қызметтің ауқымы бойынша.
Мемлекеттік басқару осы қызметтердің бір түрі болып табылады және
Мемлекеттік басқару жоғары тұрған үкімет билігі орындарының бұйрықтарының негізінде
Әрбір саланың өзіне тән аялары және салалары болады. Мысалы:
Мемлекетімізде қоғамда жасалып жатқан қызметтердің жүзеге асырылып жатқан іс-
Сонымен жоғарыда аталған басқару әлеуметтік басқару деп аталады. Яғни
Мемлекеттік басқару – осы аядағы басқару органдарының, яғни тек
Мемлекеттік басқарудың негізгі бағдар- бағыты, басқару ісінің негізгі мән-
мемлекеттік басқару, мемлекеттік- өктем сипаттағы қызмет болып табылады. Басқару
Мемлекеттік басқарудың ең басты мәні – ұйымдастыру болып табылады.
Мемлекеттік басқарудың өзіне тән алға қойған бағдар- мақсатын орындауға
Мемлекеттік басқару салалары- белгілі бір бағытта қызмет атқаруға
Мемлекеттік басқару аялары- арнайы, салааралық сипаттағы қызметтерді жүзеге асыруға
Мемлекеттік басқарудың әртүрлі бөлімдері, буындары мен қатынастарының жүйесі.Бұлар басқару
Еңбек ұжымдары –мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар,т.б.;
Атқарушы билікшіл қызметтің басқару объектілері мемлекеттік кәсіпорындар мен
Мемлекеттік басқару процесін алып қарасақ, онда оның құрылымы мемлекеттік
басқару актілерін әзірлеу;
басқару объектілерін қабылдау;
қабылдаған қаулыларды атқару;
атқарылуына бақылау- қадағалау жүргізу.
Бірінші сатыда басқарудың негізгі ережелері ,қызмет бағыты мен нормативтері
Екінші сатыда жаңағы жасалған жасалған шешімдер мен қаулылар, жоспарлар
Үшінші сатыда қабылданған жарлықтарды, олардың ішіндегі өктем бұйрықтарды басқару
Төртінші сатыда басқару жүйесінің қызметіне бақылау жүргізіледі: Осы жоғарыда
Функциялардың көмегімен қандайда болмасын басқару органдарына тән қызметтері жүзеге
Мемлекеттік басқару заңға сәйкес және заңның орындалуы негізінде жүзеге
Басқару қызметі басқару принциптерін басшылыққа ала отырып, жүзеге асады.Басқару
Лазарев Б. М. мемлекеттік басқарудың төмендегі белгілерін атап көрсеткен:
Мемлекеттік басқару заңға сәйкес сипатта болады және осы заңдар
Мемлекеттік басқару атқару- жарлық беру сипатында болады. Мемлекеттік басқарудың
Мемлекеттік басқару өзінің негізіне сай саяси сипатта болады.
Ресейлік ғалым Д.М.Овсянко биліктің (өкімет билігі) маңызын қандай да
Атқару билігі органдарының функциялары-заңдарды атқару (орындалу) және олардың
болжамдау, қолда бар ақпараттардың, оның ішінде ғылыми ақпараттардың негізінде
жоспарлау-басқару қызметінің күткен нәтижелерін, міндеттерін, мақсаттарын, бағыттарын, нақты сандық
жүйеге сай басқарушы мен басқарылушыны анықтау;
құқықтық реттеу;
жалпы басқару мен тікелей жарлық ету;
бақылау;
ақпараттық- талдау жұмыстары және ақпараттық қымтамасыз ету;
материалдық- техникалық қамтамасыз ету, қаржыландыру;
әдістемелік басқару;
есептеу;
Әкімшілік құқық саласының белгілі ғалымы Бахрах Д.Н өз еңбегінде
әлеуметтік басқарудың құралы болып табылады;
ол адамдардың арасындағы , олардың өз еріктерімен сана сзімдері
бұл өктем ерік білдіру үстемдігін қамтамасыз ететін қатынас болғандықтан
Билік әртүрлі ерекше құралдар мен әдістердің жүйесінің күшімен жүзеге
Мемлекеттік билік мемлекеттік аппаратқа, заңдық нормаларға, материалдық ресурстарға, сендіру
Бахрах Д. Н басқару билігін екі тұрғыда қарастырылады: 1)
Басқару билігі әмбебап сипатта болады. Себебі уақытта болсын, кеңістікте
Сонымен қатар мемлекеттік емес ұйымдарды жалпы басқаруды, яғни тіркеуді,
Қазіргі кезеңде заң жүзінде көрініс тапқан атқару билігін құқықтық
Атқару билігінің мақсаты:
мемлекеттің, қоғамның, азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
адамдардың рухани өмірін, саяси, экономикалық және әлеуметтік бостандықтарын және
Атқару билігінің әрбір субьектісі бір немесе біонеше функцияны атқарады.
Жүйені бағдарлау функциясы: 1. болжамдау; 2. жоспарлау; 3. нормативті
Жүйені қамтамасыз ету функциясы: 1. кадрлар; 2. материалдық- техникалық;
Жүйені тікелей басқару функциясы: 1. қызметті тікелей реттеу; 2.
Басқаруды Козлов Ю.М. келесідегідей жалпы сипаттамасын берген:
Басқару- әртүрлі құрылыстағы ұйымдастырылған жүйенің (биологиялық, техникалық, әлеуметтік), яғни
Басқару өзара іс- қимыл мүдделеріне қызмет атқарады;
Басқару жүйені құрайтын элементтердің тек ішкі өзара іс-қимылдарын білдіріп
Осы бақылау пройесінде әлеуметтік аяның ерекшеліктері еспке алынады, себебі
Әлеуметтік басқару адамдар мен белгілі бір ұжымдардың бірлескен қызметін
Әлеуметтік басқару бірлескен қызметке қатысушыларға тәртіптеуші ықпал ету өзінің
Әлеуметтік басқару басқару субъектілерінен тұратын, сондай- ақ осы процесті
Сонымен әлеуметтік басқару кең мағынада қоғамдық байланыстарды ұйымдастыру тетігі.
Мемлекеттік басқару көптеген елдердің заңдарында, ғылыми әдебиеттерінде кеңінен қолданылып
Қазақстан Республикасы Конституциясының 3 бабының 4- ші тармағында мемлекеттік
Сонымен мемлекеттік басқарудың басқару жүйесіндегі алған орны мен атқарған
Мемлекеттік басқару атқару- жарлық беру сипатындағы қызмет. Негізінде мемлекеттік
Мемлекеттік басқару- бірыңғай мемлекеттік билікті жүзеге асыру жөніндегі қызметтің
Мемлекеттік басқару арнайы субъектілердің, яғни мемлекеттік басқару органдарының, б.
Мемлекеттік басқару- күнделікті және тікелей басшылық процесінде жүзеге асырылатын
Мемлекеттік басқару заңға сәйкес қызмет болып табылады және ағымдағы
Мемлекеттік басқару органдары республикамызда биліктер бөлінгенге дейін мемлекеттік биліктің
Бұл жерде назар аударатын бір жай мемлекеттік басқару мен
Жоғарыда әлеуметтік басқарудың белгілі бір объектіге тәртіптейтін ықпал тигізетінін
Міне мемлекеттік басқаруға осындай ерекшеліктер тән.Қандай да болмасын мемлекетте
Нарықтық қатынастарға көшуден көп бұрын «мемлекеттік басқарудың» орнына «атқару
Атқару билігі бірыңғай мемлекеттік биліктің айтарлықтай дербес тармағы болып
Атқару билігі өзінің функционалдық- құзыреттілік мағынасында дербес билік болып
Атқару билігі- билікті бөлу бастамасымен құрылған мемлекеттік- өктем
Атқару билігі қандай да болмасын өктем ( билік) өкілеттілік
Атқару билігін мемлекеттік қөызметтің бір түрі деп айта алмаймыз.
Атқару билігі өзінің мәні бойынша мемлекеттік қызметтің ерекше құқық
Атқару билігінің белгілі бір субъектілік көрінісі болады.Оны атқару құзыреті
Атқару билігі республика көлемінде әкімшілік- аумақтық негізде құрылады және
Атқару билігінің тағы бір қыры оның субъектілерінің қол астында
Осы жоғарыда аталған жайлар атқару билігі мен мемлекеттік басқарудың
Атқару билігінің саяси- құқықтық категориы екенін, ал мемлекеттік басқарудың
Атқару билігі маңызы бойынша мемлекеттік басқарудың қызмет атқару бағытын
Бұл аяда мемлекеттік органдардың жиынтығын құрайтын атқару билігі жүйесін
Сонымен мемлекеттік- басқарушылық қызмет әрқашанда қажет және сол күйінде
Қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың экономика саласында ықпалының азаюына куә
Мемлекеттік басқару өзінің маңызы бойынша мемлекеттік реттеумен салыстарғанда кең
Бүгінде мемлекеттік басқарушы қызметтің мына түрлері жүзеге асырылады:
Мемлекеттік аядағы кәсіпорындар мен мекемелерді басқару;
Мемлекеттік емес аядағы әртүрлі объектілердің атқаратын қызметтерін реттеу;
Республика аумағындағы мемлекеттік бағдарламаларды дайындау және жүзеге асыру;
Мемлекеттік басқару аясындағы жеке және заңды тұлғалардың өз құқықтары
Басқару және реттеу аяларындағы жұмыстарға мемлекеттік бақылау және қадағалау
Шаруашылық өмірдің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздерін белгілеу және күнделікті
Шаруашылық, әлеуметтік – мәдени және әкімшілік- саяси құрылыс аяларының
Қазіргі өтпелі кезеңде мемлекеттік- басқарушы қызмет жөнінде белгілі бір
1.3. Мемлекеттік басқару тиімділігі оның атқарушы органдарының және ұйымдастыру
алға қойған мақсаттың бір болуы;
жаңа іскерлік мүмкіншілікті тұрақты іздеу;
жүйелі түрде жоспарлау;
ақпараттылық;
сенімділік;
тәуелділік;
Мемлекеттік органдардң және қоғамдағы барлық топтардың жұмыс жетістектері басқару
іс - әрекеттілік және ұйымның мақсатқа жету деңгейі;
үнемділік;
сапалы қызмет көрсеткіштерінің тұтынудың стандарттарына жауап беруі;
пайдалылық, жалпы шығынның пайдаға қатынасы;
өнімділік, мемлекеттік қызмет шығындары мен ресурстардың өнімділік деңгейінің сәйкес
белсенділік, мемлекет өзінің заңдық өзгерістерін ерекшщеліктеріне сәйкес өз тарапындағы
Мемлекеттік сипаттағы басқару тиімділігін арттыратын және басқарудың экономикадағы қажеттілік
Ұлттық экономиканың әлеуметтік – экономикалық жағдайына байланысты тұтынушының орташа
Мемлекеттік басқару органдары және кез – келген ұйым үшін
Мемлекет экономикалық сипатта бірнеше саладан тұратындығына байланысты нақты іс
Мемлекеттік органдар, олардың қарамағындағы ұйымдар мен құрылымдар ең басты
Жалпы мемлекеттің, басқа ұйымдардың негізгі құнды бағыттарын жіктеп қарастыру
Мемлекеттік сипатта қабылданған заңды немесе экономикалық ережелер халыққа түсінікті,
Мемлекеттік басқаруда жалпы және жеке сипаттағы бірнеше концепцияларды атауға
Либералды және демократиялық;
Авторитарлы;
Тоталитарлы социалистік;
Мемлекеттік – діни;
Басқарудың либералды және демократиялық концепциясы түрлі мектептермен таныстырылады, соның
Авторитарлыжәне тоталитарлы концепциялар антидемократиялық көзқарасқа негізделеді, жеке билік, күшті
Мемлекеттік басқаруға қатысты мемлекеттік – діни, теократиялық ( мысалы,
Мемлекеттік басқаруда мақсатты анықтау – бул басқару теориясы мен
мемлекеттік басқарудағы мақсаттардың қалыптасуы мен тіркеудің қоғамдық көздері. Қалыптасқан
мақсатты анықтаудағы субъективтік жағы мен мемлекеттік басқарудың қалыптасқан мақсаттарының
1) құбылыстардың стихиялық жолы;
2) адамдармен жүзеге асырылатын әрекеттер мен шаралардың анықталған тиімділігі;
3) біздің құбылысқа әсеріміздің мүмкін қаражаты;
4) көзделген әрекеттер мен шаралардың орындалуынан күтілетін нәтижелер мен
Сол кезде «4П» деп белгілеуге болатын құбылыстар мәнін түсіне
үлкен әлеуметтік мағынасы бар мемлекеттік басқарудың мақсаттарының иерархиясы.Маркстік экономикалық
қоғамдық – саяси, қоғамның кешенді, тұтас, балансталған, сапалы дамуын
әлеуметтік, қоғамның әлеуметтік құрылымына, оның элементтерінің өзара қатынасына, адамдардың
рухани, қоғам жетекшілік ететін рухани құндылықтарды қабылдаумен байланысты мақсаттар;
экономикалық, қоғамдық – саяси және басқа мақсаттардың жүзеге асуының
өндірістік, жоғарыда аталған мақсаттарға сәйкес келетін және олардың іске
ұйымдастырушылық, мемлекеттік басқарудың объектісі мен субъектісіндегі ұйымдастырушылық мәселелерді шешуге
Қызметтік–праксеологиялық, нақты құрылымдар, қызмет пен жұмыс орындары бойынша әрекеттерді
Ақпараттық, көзделген мақсаттарды қажетті, нақты, адекватты ақпаратпен қамтамасыз ететін
Түсіндірмелі, мемлекеттік басқару мақсаттарының кешенінің практикалық жүзеге асуына ықпал
Қазақстан Республикаасында нарық қатыныстарының қалыптасуы жағдайындағы мемлекеттік басқарудың қажеттілігі.
2.1 Қазақстан Республикасындағы экономиканы мемлекеттік реттеу.
Мемлекеттің кейбір экономикалық процестерді реттей алу қабілеттілігі мен аса
Мемлекет – ол қоғамдық жүйенің стержені болып табылады, ол
Сол себепті мемлекеттің қалыптасуы мен бар болуы тек қана
Мемлекеттің пайда болуымен оның экономикалық іс -
Мемлекеттің экономикаға араласуы ел экономикасы нарықтық па, әлде әкімшілік-
Нарықтық шаруашылықта үкіметтің алдында тауар өндіруді ұйымдастыру мен ресурстарды
Нарықтық жүйе – ол ең алдымен өндірушілер мен тұтынушылардың
Бәрімізге белгілі монополистік емес, дамыған нарық экономикасының қозғаушы механизмдері
Қазақстан Республикасы Европа мен Азияның бірқатар елдері сияқты экономикалық
Тарихи тұрғыдан қарасақ дамушы елдерде нарық экономикасын реттеуде екі
Осы екі теориялық ағымның негіздері бір. Олар мемлекетті қоғамның
Айта кететін жайт, экономиканы мемлекеттік реттеу сұрақтарында кейнсиандықтар бірқалыпты
Кейнсиандықтың консервативтік бағыты экономиканы мемлекеттік реттеуде басты жол ол
Неоклассикалық мектеп пен оның өкілдері тиімді ақша–несиелік және фискалды
Экономикалық дамуды мемлекеттік реттеу қажеттілігі қандай объективті шарттармен негізделген?
Мемлекет нарық механизіміне тән кемшіліктерді түзетуге қажет. Бәрімізге
Жалпы алғанда мемлекет азаматтар қауымдастығының
Нарық шарттарында экономиканы мемлекеттік реттеу - бұл шаруашылық
Көптеген экономистер есептеуінше, экономиканы мемлекеттік реттеу жалпы экономикалық жүйесінің
Экономиканы мемлекеттік реттеудің мақсат ағашында басқы және нақты мақсаттарды
Нақты мақсаттар мемлекеттік реттеу объектілері бойынша бөлінеді, алайда жалпы
Реттеу объектілеріне ұлттық экономиканың мемлекетаралық одақтарының ұлттық деңгейін, нарық
Экономиканы мемлекеттік реттеудің субъектілері болып басқарудың орталық (федералды), аймақтық,
шаруашылықты басқарудағы толық мемлекеттік монополизм.Ол КСРО – ге және
мемлекеттік және нарықтық реттеуіштердің түрлі аралас нұсқалары. Ол «жапондық»,
шекті либерализм, ол тек қана шексіз жеке кәсіпкерліктің
Мемлекеттік реттеудің институционалды құрылымы өз құрамына әкімшілік органдарды кіргізеді.
Плюралистік модельде (Италия мен Ұлыбритания) мүдделерді келістірудің арнайы механизмі
Қорытындылай келе, мемлекеттің белгілі бір органдары көмегімен мемлекеттік реттеудің
Реактивті (бейімделу) моделі АҚШ – қа тән. Ол нарықтың
Мемлекеттік реттеудің проактивті моделі (Жапония ) жоспарлауды қолдану арқылы,
Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайын келесідей сипаттауға болады. Экономиканың нақты
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі ағымдағы бағамен 35,7 млрд.
Есепті кезеңде бөлшек тауар айналымының көлемі (қоғамдық тамақтандыру айналымынсыз)
2004 жылдың қаңтарында Қазақстанның сыртқы сауда айналымы (кеден статистикасының
Баға саясатын қарастырғанда 2004 жылдың ақпанында тұтыну бағаларының индексі
Қаржы секторында 2004 жылдың 1 ақпанына Қазақстан Республикасы
2004 жылдың ақпанында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша
Еңбек нарығы мен еңбекке ақы төлеу саласында 2004 жылдың
2004 жылдың қаңтарында қызметкерлерге есептелген орташа айлық атаулы жалақы
Халықтың табыстары бойынша 2004 жылдың ақпанында бағалау бойынша халықтың
Кесте 1 -
Өлшем бірлігі
2004 ж қаңтар- ақпан 2004 ж ақпан Өткен жылдың
2004 ж қаңтар- ақпан 2004 ж ақпан
Кесте 1 жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Өнеркәсіп өнімінің (тауар, қызмет) көлемі Млрд. Теңге 491,6 246,6
Жалпы ауыл шаруашылығы өнімі көлемі Млрд. теңге 35,7 18,0
Көліктердің барлық түрімен жүк тасымалдау Млн.тонн 253,9 127,3 106,3
Байланыс қызметінің көлемі (өсу қарқыны салыстырмалы бағалармен) Млрд.
теңге
11,3
131,6 92,5
Өткізудің барлық жолдары бойынша бөлшек тауар айналымы Млрд.
теңге 159,1 79,4 105,5 105,2 99,7
Сыртқы сауда айналымы. Соның ішінде:
Экспорт
Импорт Млн. АҚШ доллары
2187,5
1402,3
785,2
154
147
169 98
107
85
Негізгі капиталға инвестициялар.
Тұтыну бағаларының индексі Млрд.теңге 124,9 68,0 121,6
106,4 127,3
101,1 119,4
100,5
Кесте 1 жалғасы
Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің бағалар индексі
103,8
102,6
100,3
Жұмыссыздар саны ( бағалау) Мың. адам
712,9
101,4
99,4
Жан басына шаққанда орташа ақшалай табыс (бағалау )
теңге
10922
119,9*
98,8
Нақты ақшалай табыс (бағалау) % - бен
112,7*
98,1
Бір қызметкердің орташа айлық жалақысы: теңге
24846
118,5 88,1
2004 жылдың қаңтар- ақпанында Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындарында
2004 жылдың қаңтар- ақпанында кен өндіру өнеркәсібінде 236,1 млрд.
2004 жылдың қаңтар- ақпанында өңдеу өнеркәсібінде 202,1млрд. теңгенің өнімін
2004 жылдың қаңтар- ақпанында 48,5 млрд. теңгеге ауыл шаруашылығы
2004 жылдың қаңтар- ақпанында тоқыма және тігін өнеркәсібінде 8,7
Үсті былғарыдан тігілген аяқкиім (24,3%-ға) және ірі қара малдың
2004 жылдың қаңтар- ақпанында кокс, мұнай өнімдерін және ядролық
2004 жылдың қаңтар- ақпанында химия өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі 5,2
Өзге де металл емес минералды өнімдердің өндірісінде өндіріс 36,1%-
2004 жылдың қаңтар- ақпанында метеллургия өнеркәсібінде және металдан жасалған
2004 жылдың қаңтар- ақпанында машина жасау саласында нақты көлем
2004 жылдың қаңтар- ақпанында электр энергиясын, газ бен су
Диаграмма 1
Диаграмма 2
2004 жылдың қаңтар- ақпанында құрылыс жұмыстарының көлемі жете бағалауды
2004 жылы жалпы алаңы 425,2 мың шаршы шақырым 2148
2004 жылдың қаңтар- ақпан айларында 10,9 млрд. теңге инвестиция
Меншіктің барлық нысанындағы кәсіпорындар мен ұйымдар және тұрғындар өз
Пәтердің 1 шаршы шақырымының орташа құны 22,5 мың теңге,
Президент жолдауында көрсетілгендей ағымдағы жылы бюджет есебінен әлеуметтік жағынан
График
Екі диаграмма шеңбер.
2.2. 2004 жылы 15 жас және одан жоғары жастағы
Жұмыссыздыр саны ( табысты жұмысы болмаған, бірақ оны белсенді
Кесте 2. 2003- 2004 жылдары Қазақстан Республикасының Еңбек, Халықты
Жұмысқа орналастырылғандар саны Жұмыссыздар ішінен
Кезеңдер Барлығы, адам Тіркелгендер санына % есебімен Қайта
2003 жыл
Қаңтар 7607 27,8 649 19696
Ақпан 9777 37,1 2045 12131
Наурыз 11129 5204 1558 12574
Сәуір 12586 49,3 2682 19820
Мамыр 15346 72,6 3167 14754
Маусым 19020 76,5 3894 13958
Шілде 13017 59,5 2309 11232
Тамыз 13999 68,2 2003 9031
Қыркүйек 17547 74,1 4145 10155
Қазан 11944 55,2 1907 8634
Қараша 11085 55,8 1418 6049
Желтоқсан 11500 58,9 578 4557
2004 жыл
Қаңтар 9565 38,6 806 18471
Ақпан 10969 44,7 1831 10800
2004 жылдың 1 наурызында Қазақстан Республикасының Еңбек және Әлеуметтік
Республикадағы ірі және шағын кәсіпорындарда 2004 жылдың ақпанындағы мәліметтер
2004 жылдың ақпанында халық саны 14961,9 мың адам. Қала-
3.Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқаруды шетел тәжірибесі негізінде жетілдіру жолдары.
Еуропа (Германия мен Франция елдері)
ГФР-дағы заң билігі екі палаталы парламентке тиеселі: төменгі палата-
Бундестаг жасырын дауыс беру арқылы жалпы тікелей сайлау жолымен
Депутаттардың қалған бөлігі көп мандатты округтерде партиялық жер тізімі
Бундестагтағы орынның жартысы жинаған дауыс санына пропорционал түрде партиялар
фракцияны қалыптастыру үшін депутаттардың ең болмаса 5 пайызының болуы
Бундестаг президенті ежелгі неміс конституциялық дәстүрі бойынша ең күшті
ГФР- дың негізгі заңы императивтік мандатты қабылдамайды, онда партия
Бундестаг депутаттары еркін сөйлеуге және парламентте өз ойын айтуға
Бундестаг өзінің ұйымдық құрылымын және жұмыс жасау тәртібін өздігінше
Бундестагтағы парламенттік қызметті жүзеге асыру үшін көптеген комитеттер құрылады,
петициялар бойынша;
сыртқы істер бойынша;
қорғаныс бойынша;
Бундестаг сонымен қатар қажет деп санаған жағдайда басқа да
Бундестаг заңдылық саласында негізгі рольді иеленеді: ол заңдарды қабылдайды,
Бундестаг өзінің бақылау функцияларын үкіметпен ұсынылған бюджет туралы заңды
Бундестаг Федерацияның құзыреттілігі жартылай немесе толық жүретін салаларда ғана
Мемлекеттік қызмет жүйесі қарастырса Германияда және тағы да бірқатар
Профессионалды шенуліктің болуы мен қызмет етуі тарихи дәстүрге сүйенеді
Заңдар құқықтық статус бойынша келесідегідей шенеуліктер категориясын бөледі:
лауазымға өмірлік тағайындалатын шенеуліктер;
ерекше құқықтық предписание негізінде белгілі бір мерзімге тағайындалатын шенеуліктер,
анықталмаған мерзімге тағайындалатын шенеуліктер. Бұл топ әлеуметтік әлсіз қорғалған.
лауазымғы сынақ мерзімімен тағайындалатын шенеуліктер. Сынақ мерзімі шенеулікке
почетные шенеуліктер өз қызметтерін прфессионалды емес, уақытша орындайды.
Федералды заң шенеулікке белгілі бір талаптарды қояды: герман азаматтылығы
Федералды заңға сәйкес шенеуліктер төрт рангке бөлінеді: төменгі, орта,
Шенеулік лауазымына үміткерлер алдымен ұзақ мерзімді дайындық қызметінен өтуі
Шенеуліктердің лауазымдық топтар жүйесі бар.Олардың әрбіреуінде қызмет өтіліне байланысты
Конституцияға сәйкес үкімет (министрлер кеңесі) елдің саясатын анықтайды және
Үкіметтің қызметіне премьер – министр жетекшілік жасайды. Ол президентпен
Заң жобаларын дайындаған уақытта үкіметке Мемлекеттік кеңес көметеседі.Ол дайындалған
Әлеуметтік–экономикалық саясат сұрақтары бойынша үкіметке Экономикалық және әлеуметтік кеңес
Франция әкімшілік қатынаста жиырма екі аймаққа, тоқсан тоғыз департаментке,
Аймақтар ( округтер)1972 жылы құрылған, ал 1982 жылдан бері
Аймақтың басында аймақтық кеңес отырады.Ол алты жыл мерзімге тікелей
Аймақтық кеңеске консультативтік көмекті әлеуметтік – экономикалық кеңес
Департаменттер ең алғаш Ұлы Француз революциясы (1789 – 1790
Бас кеңес департамент жұмысына басшылық жасайды, соның ішінде жергілікті
Францияда жергілікті мемлекеттік қызмет 1983–1984 жылдары мемлекеттік қызмет туралы
Орталық мемлекеттік қызмет сияқты жергілікті мемлекеттік қызметтің әрекет етуі
Консультативтік органдар жүйесін жергілікті мемлекеттік қызметтің жоғарғы кеңесі басқарады.
1949 жылдың бірінші қазанында Қытай Халық Республикасы құрылғаннан бері
1982 жылғы конституция ҚХР – ның мемлекеттік құрылымына маңызды
ҚХР–ның Жергілікті мемлекеттік қызметтің жоғарғы кеңесі жергілікті мемлекеттік қызметке
Жергілікті мемлекеттік қызмет жүйесінің қызмет етун қамтамасыз ететін Аймақтық
Аймақтық мемлекеттік қызметің Ұлттық орталығы жергілікті мемлекеттік қызметкерлердің профессионалдық
Төрағасының институтын қайта құру;
ҚХР – ның Орталық әскери кеңесін құру;
Билік пен басқару органдарының болыстық буынын қайта құру;
Кейбір жоғары лауазымдық тұлғалардың орындарында отыру мерзімін шектейтін уақытты
Халық өкілдері жиналысының тұрақты комитеттерінде мүше болу мен
Қаржы мен қаржылық әрекетті бақылауды күшейту үшін ревизиялық органдар
Жалпы алғанда 1982 жылғы конституция елдің мемлекеттік құрлысын анықтайтын
Осы принциптерден шыға отырып, мемлекеттік құрлыс пен мемлекеттік саясат
Мемлекеттік биліктің өкілетті органдарының қалыптасуының ерекшелігі келесіде: халық жалпы,
Биліктің өкілетті органдарының қалыптасуының мұндай әдісін бірнеше объективті себептермен
ХӨБЖ- ның тұрақты комитеті келесідегідей негізгі қызметтерді атқарады:
ҚХР–ның конституциясында барлық мемлекеттік органдарға штатты қысқарту мен аппаратты
Қытай Халық Республикасының ерекшелігі болып оның мемлекеттік құрылымына Орталық
Шетел елдердін тәжирибиесін ескере отырып, ҚР мемлекеттік басқару аппаратын
3.2
Осы жоғарыда көрсетілген шетел тәжирибиесін ескеріп Қазақстан Республикасынын мемлекеттік
Шағын және орта бизнесті реттеу кезенінде мемлекеттік органдардын