Мазмұны
Кіріспе..............................................................................................3
І Тауарлардың есебі және оның
принциптері
1.1 Жалпы тауарлардың мәні мен бағалануы..............................................5
1.2 Тауарлардың сатып алыну есебі.............................................................8
1.3 Тауарлардың сатумен байланысты кепілдік
міндеттемелерінің есебі...........................................................................15
ІІ Тауар операциаларын есептеудің ерекшеліктері мен
қызмет жеңілдіктерінің есебі
2.1 Комиссиондық дүкендегі тауарлардың операциялық есебі................19
2.2 Сатып алынған тауарларға бағадан да сатудан да
жеңілдіктердің есебі................................................................................22
2.3 Тауарларды сатумен байланысты шығыстардың есебі........................25
ІІІ Тауардың есеп-шот жағдайын жетілдіру мәселелері............28
Қорытынды........................................................................................31
Пайдаланған әдебиеттер..................................................................34
КІРІСПЕ
Сатуға арналған тауарлар өндірушіден
Курстық жұмыстың мақсаты – тауарларды сату мен сатып
сатып алынған тауарлардың есебі;
тауарлардың сатумен байланысты кепілдік міндеттемелерінің есебі;
тауар операциаларын есептеудің ерекшеліктері мен қызмет
жеңілдіктерінің есебі.
Сауда кәсіпорыны өзінің шығындарының орнын толтыру пайда түсіру
Саудалық үстеме бағаларының деңгейлерін сауда обьектісі дербес анықталды.
Сауда жүйесінде есепті материалдық жауапкершілігі бар әр тұлға
Түгендеуді әр жеке тұлға материалдық жауапкершілігі бар тұлғалар
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйым-дастырудың күрделі
І Тауарлардың есебі және оның бухгалтерлік есебінің принциптері
1.1 Жалпы тауарлардың мәні мен бағалануы
Тауарлар Қазақстанның территориясынан уақытша шығарылуы немесе уақытша әкелінуі
Уақытша шығарылатын немесе уақытша әкелінетін тауар
Ал уақытша шығарылған 222 шоты кредиттеледі де, 223
«Уақытша шығарылған тауарлар» субшоты дебеттеледі, ал егер де
Сенген жақ сенімді білдірген жақтың оған берген тапсырмасына
Сенім берген жақ сенген жағына оның жасаған шығынын
Мысал. «Узень» ЖШС-гімен (сенім берген жақ) және «Спектр»
Сенім берген жақ келісім-шарт бойынша сенген жағына марапаттау
1 – кесте – шығыстарға байланысты шоттар корреспонденциясы
Қа-тар
№ Шаруашылық
теңге
корреспонденциясы
дебет
кредит
1
Сенген жақтың операциясын
2 Берілген тапсырманы орындамен байланысты шығыстардың
100000
811 681, 634,
671, 333 т.б
3 Ай бойында сенім берген жақтың атына тауарды
Келісім-шарттың сомасы 20000000 теңге болған, осыдан марапаттау сомасы
-марапаттау сомасына
-келісім-шарт тапсырмасы бойынша жасалған (жасаған) шығының өтеудің (компенсациялаудың)
40000
100000
22400
301
301
301
701
701
633
Жиымы 162400
4 Сенім берген жақтың атынан
5 Сенім берген жақтың ұсынылған шоты өтелді
Сенім беруші жақтың операциясы
1 Сенген жақтың мәліметіне сүйене отырып сол сенген
Тауардың нақты өзіндік құнына
Келісім-шарттың құнына
ҚҚС сомасына
1100000
1724138
275862
801
301
301
222
702
633
2 Сенген келісім шарты бойынша тапсырманы орындау қызметі
-марапаттау сомасына
-келісім шарт бойынша тапсырманы орындау барысында жасалған шығысы
-ҚҚС сомасына
40000
100000
22400
811
811
331
671
671
671
1.2 Тауарлардың сатып алыну есебі
Тауар – материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж
Сату бағасы – бұл тауардың сол бойынша ең
сатып алынған құны – бұл құжаттармен қуатталған (шоты,
акциз – бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді:
қосылған құн салығы – келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі
Бұл жауапты тұлғаның жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай қиындық туғызбайды,
Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туызбайды, өйткені
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйым-дастырудың күрделі
Магазинге тауар келіп түскен кезде оның атауы, айрықша
Кейбір тауарлар өзінің техникалық себептері бойынша штрихтық кодтауға
Есептік құнын таңдау – алынған құны бойынша немесе
арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі;
орташа өлшемдік құн әдісі ;
ФИФО әдісі – запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы
- ЛИФО әдісі – запастарды соңғы сатып
Бұл аталған әдістердің қолдану тәсілдері жоғарыда қарастырылған.
Бөлшек саудадағы тауарлар есебі 222 «Алынған тауарлар» шотында
222/1 субшоты - «Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы тауарлар»,
222/2 субшоты - «Бөлшек саудада сату үшін алынған,сатып
Есепке алу сату бағалары бойыншажүргізіледі.Есепке алу сол тауардың
222/3 субшоты - «Тауардың үстеме бағасы». Бұл субшотта
Сатылған тауардың үстеме бағасын белгіленген үлгі бойынша есептен
222/4субшоты - «Тауар бағасына қосылған құн салығы».Бұл субшотта
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан тазартылады,
Сөйтіп, 222/3 және 222/4 субшоттары тек тауардың сатылу
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық есептің
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі, магазиннің бас
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады,
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін есептейді,
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың сатылу
2. Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай
3. Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан
4. «Болжамдық сальдосын» жалпы сатылған өнімнің құнына
5. Тауар қалдығына қатынасты сатылмаған сауда үстемесінің
6. «Болжамдық сальдодан» 222/3 шоты бойынша тауар
Сонымен, жоғарыда айтылған есептеулердің мәні: ай басындағы сауда
Тауар бағасындағы қосылған құн салығы тіркелген пайыздық мөлшерлемесі
1.3 Тауарларды сатумен байланысты кепілдік
міндеттемелердің есебі
Бөлшек сауда кәсіпорындарында тауарды сату бойынша сауда ережесіне
Кепілдікті берген мерзімінің ішінде немесе жарамдылық мерзімінде,ал олар
-сатып алу бағасын азайтуды;
-тауардың кемістігін тегін орнына келтіруді;
-кемістігін орнына келтіруге жасалған шығысын өтеуді;
-тиісті сапасы бар тауарға айырбастауды;
-зиянды өтегеннен кейін келісім-шартты бұзуға құқығы бар.
Кепілдік мерзімі нормативтік құжаттарында белгіленеді және ол сатылған
Сатып алынған тауардың кемістігі табылған жағдайда 14 күннің
Енді біз кепілдік міндеттемесінің орындалу жағдайының әртүрлі көрінісін
Мысал. Кәсіпорын халыққа таңазытқыш сатумен айналысады. Сатушы ұйым
2-кесте – Сатуға байланысты шоттар корреспонденциясы
Қатар
№ Шаруашылық операциялардың
мазмұны Сомасы
теңге Шоттар
кор- сы
дебет кредит
1
1. Тауар өндіруші кәсіпорыннан жеңілдігі ескерілген 1000 дана
-мұздатқыштың алынған сомасы
-ҚҚС сомасына
17241379
2758621
222
331
671
671
2. Кәсіпорында тауардың есебі сатып алынған бағасы бойынша
-сатылған мұздатқыштан түскен түсім сомасына
-мұздатқыштың сатып алынған құнына
22500000
3600000
17241379
451
451
802
702
633
222
3. Мұздатқышты жндеу үшін алынған запас бөлшектері, кепілдік
-келіп түскен запас бөлшектерідің сомасына
-ҚҚС сомасына
760000
121600
205
331
671
671
4. Келіп түскен тауармен және запас бөлшектері
2880221
633
331
5. Бюжетке ҚҚС сомасы төленді (3600000 –
719779
633
451
6 Алты ай өткен соң 12сатып алушыларға, олардың
- запас бөлшектер
- жөндеу жұмысымен айналысқандарға еңбек ақы төленді
72180
61100
11548
811
811
811
205
681
634
Жыл соңында тауарды сатумен және жалпы және әкімшілік
Егер де тауардың кемістіктері тұтынушылардың кінәсінен
Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңға және бөлшек сауда
Келісім-шартты бұзу, негізінен, бағаның өсуінен, не төмендеуінен болуы
ІІ Тауар операциаларын есептеудің ерекшеліктері мен
қызмет жеңілдіктерінің есебі
2.1 Комиссиондық дүкендегі тауарлардың операциялық есебі
Комиссондық магазиндер, әдетте, жеке тұлғалардан комиссиялық жағдайда алынған
Мүлікті комиссияға қабылдаған кезде тауартану маманы екі данада
Комиссиондық келісімнің және түбіршектің кері жағында мынадай реквизиттер
Тауартану маманы жазып берген түбіршекпен комиссиондық келісім қабылданған
Тауардың жазба қағазына комитет пен магазиннің тауартану маманы
Комитеттен сату үшін қабылданған тауарларды комиссионерлер қабылдап алған
Мысал. Жеке тұлғамен жасалған келісім-шартқа сәйкес кәсіпорын комиссияның
3 – кесте – Жеке тұлғамен жасалған келісім-шартқа
Қатар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,
теңге Шоттар кор-сы
дебет кредит
1 Келісім-шартта қарастырылғандай,комиссияға қабылданған тауарларды кәсіпорын комиссионер қабылдады
2 Келісім-шартта қаралғандай тауарды жеткізу,түсірумен байланысты шығыстарын
25000 811 комиссияға қабылданған тауарлады сатумен байланысты шығыстары
3 Шартта белгіленген бағасы бойынша комиссияда қабылданған тауарды
451,441 301
4 Сатқаннан түскен табыс анықталды,ҚҚС есептемегенде 655172
104828 301
301 702
633
5 Комитетке берілетін сомасы 570000теңге (760000-760000х25) 570000
6 Комитетке берілген сомадан,табыс көзінен жеке табыс
7 Комиссиядан қабылданған тауарды комитеттің сатқаны үшін
8 ҚҚС сомасы бюджетке аударылды 104828 633 441
9 Табыс көзінен ұсталған жеке табыс салығының
10 Сатылған тауар баланстан тыс шотқа есептен
11 Сатылған тауар бойынша шығысы мен
Табыс
Шығыс
655172
25000
570000
702
571
570
571
811
802
2.2 Сатып алынған тауарлаға бағадан да
Сатылған тауарлардың қайтарылуының есебі 222. Бұл шот тұтынушыға
Бөлшек сауда кәсіпорындарын да қайтарылып берілетін тауарлардың есебі
Қайтарылатын тауарлардың басты себептері болып:алып-сату бойынша жасалған келісім-шарттың
Сатудан жасалатын жеңілдіктердің есебі 222. Қалыптасқан практикалық есеп
Сату көлемінен жеңілдік-айға, тоқсанға және басқа да мезгіл
Қолма-қол төлемі үшін жеңілдік-шотты қолма-қол ақшамен сатып алушыларға
«Сконто жеңілдігі (баға жеңілдігі) - жабдықтаушының шотында көрсетілген
Делдалдық жеңілдік - тауардың сатылуын ұйымдастырушы делдалдарға, агенттерге
Жабық жеңілдік – тұйықталған кәсіпорындарға тауарды сатқаны үшін
Сатып алушыларға берілетін жеңілдіктердің барлық түрі келісім-шартта көрсетілуі
Бағадан жасалатын жеңілдіктердің есебі. Жеңілдіктер дегеніміз - тауар
Іс жүзінде шегерімдердің мынадай түрлері қолданылады.
Сатып алынатын тауарлардың санына байланысты баға жеңілдігі тауарды
Уақытпен байланысты жасалатын жеңілдіктер - негізінен маусымдық сипатта
Сандық жеңілдік - тапсырыстың көлеміне және саласына байланысты
Арнайы жеңілдік- белгілі бір жабдықтаушымен көптен бері байланысы
Егер тауарладың сапасы төмен болса немесе белгіленген талаптарға
- табиғи факторлардың немесе өндірістегі обьективтік жағдайлардың ықпалымен
- жыл мезгілдері бойынша әртүрлі мөлшерде тұтынатындықтан (суға,
- сапасы бірінші категориялы өнімге жасалатын жеңілдіктер;
Баға жеңілдіктерінің барлық түрлері сатып алушы кәсіпорынның табысы
Егер де жеңілдік тауарды сату кезінде берілмесе, онда
Тауарларды сатумен байланысты шығыстардың есебі
Тауарлады, жұмыстарды және қызметтерді сатуға байланысты жұмсалған
Бұл шотта сату бойынша жұмсалған шығыстардың мынадай түрлері
Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын жасағанда сату бойынша жұмсалған
Өнімді сатуға жұмсалған шығындардың баптары бойынша талдау есебіөнімді
Бірінші жағдайдажарнамаға салық салынады, өйткені ол 2 МЕК
4 – кесте -Төменде 811 «тауарлар өнім сату
№ Шаруашылық операциялардыңмазмұны Сомасы
теңге Шоттар кор-сы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Тауарды сатумен байланысты еңбеккерлерге, сондай-ақ тауарды
2 Жинақ зейнеткерлік қорға, міндетті зейнеткерлік жарнасы
3 Жалақы сомасынан тиісті қорларға аударымдар жасалды
4 өнімді буып-түю, орау үшін ыдыс материалдары
5 Жабдықтаушылардан жарнама, қойманы күзету, комиссиондық және
-жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі үшін
-ҚҚС сомасына
24000
3840
811
331
671
671
6 Қойманы жалға бергені үшін, жалға сомасы
-жалға төлемі үшін
-ҚҚС сомасына
27000
4320
811
331
687
687
7 Сату процесінде қолданған негізгі құралдармен материалдық
18000
811 111,116
131,134
8 Құжаттармен дәлденген, тауарды сатумен байланысты басқа
1900
811
333,451
811 шотының дебеті бойынша айналымның жиыны
163726
9 Есептік кезеңнің соңында есепке алынған шығыстар
163726
571
811
Жоғары да келтірілген жазбалардың нәтижесі бойынша 811 шоты
III Тауардың есеп шот жағдайын жетілдіру
«Тауарлар» есеп шоты – сату үшін сатылып алынған
Өнеркәсіптік және басқа да өндірістік кәсіпорындарда бұл есеп
Жабдықтаушы, өткізуші және сатушы кәсіпорындар 21 тауарлар есеп
222 «Тауарлар» есеп шоты бойынша мына төмендегідей ішкі
222-1 «Қоймадағы тауарлар»
222-2 «Бөлшек саудадағы тауарлар»
222-3 «Тауарлар салынған және бос ыдыстар»
222-4 «Сатып алынған бұйымдар»
222-5 «Ұстай тұру бұйымдары»
222-1 «Қоймалардағы тауарлар» ішкі есеп шотында көтерме сауда
222-2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» ішкі есеп шотында бөлшек
222-3 «Тауарлар салынған және бос ыдыстар» ішкі есеп
Сатушы кәсіпорындар тауарлар салынған ыдыстар мен бос ыдыстарды
222-4 «Сатылып алынған бұйымдар» ішкі есеп шотында 222
222-5 «Ұстай тұру бұйымдары» ішкі есеп шотында қолда
Құны төленгенімен айдың соңында әлі қоймаға келіп түспеген
Сатып алушыларға (тапсырыс берушілерге) босатылған, жөнелтілген тауарлар және
Қорытынды
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі, магазиннің бас
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады,
Енді сатылған тауардың сатып алынған бағасын көрсету үшін,әдетте,
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін есептейді,
Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың сатылу бағасына
Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай басындағы тауардың
Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан (сатылған өнімнен
«Болжамдық сальдосын» жалпы сатылған өнімнің құнына және сатылмай
Тауар қалдығына қатынасты сатылмаған сауда үстемесінің сомасын: ай
«Болжамдық сальдодан» тауар қалдығына жататын сауда үстемесінің сатылмаған
Сонымен, жоғарыда айтылған есептеулердің мәні: ай басындағы сауда
Қорыта келгенде Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған заңмен
Курстық жұмысты жазу барысында келесідей тұжырымдар
жалпы тауарлардың сатылуы шығарылған кәсіпорынға тікелей байланысты .
тауарлардың шығындарының есебі кірістерді есепке алуға комиссия
Комиссиялық дүкендердің көп болуы тауардың көп мөлшерде
Пайдаланған әдебиеттер
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы.- Алматы,1996-2003
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы
Андреев В.Д. Практический аудит.-М. Экономика, 1994.
Андросов А.М. Бухгалтерский учет.-М. Финансы и статистика,
Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері.-Алматы: АЙАН,
Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет.- М., 1996.
Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А.
Қаржылық есеп беру – Алматы: экономика, 2001
Кеулімжаев Қ.Қ. , Тулегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов
9 Козлова Е.П., Парашутин
учет в промышленности.- М. 1995.
10 Укашева Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік
Алматы: Ұлағат, 1999 жыл.
3