МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. «Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-дегі өндірістік шығындар есебі
1.1 «Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-ның техника-экономикалық сипаттамасы
1.2 Өндірістік шығындар түсінігі және жіктемесі
1.3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі
1.4 Өзіндік құнды калькуляциялаудың әдістері
1.5 Өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі
2. «Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-дегі өндірістік шығындардың аудиті
2.1 Өндірістік шығындар аудитің ұйымдастыру
2.2 Өндіріс циклының аудиті
2.3 Өндірістік шығындарды талдау
3. Өндіріс шығындары есебі мен аудитін жетілдіру шаралары
3.1 Шығындар есебіндегі «Директ-кост» әдісін енгізу
3.2 Өндірістік шығындардың аудитті
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Нарық заманында барлық шаруашылық субъектілер басшылары
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және
Экономикалық саласының мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүргізуде, сонымен қатар қаржылық-шаруашылық талдаудың
Қаржылық-талдау кәсіпорынның қаржылык жағдайы мен оның қаржылық тұрақтылығын
Бухгалтерлік есеп - кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз құжаттық
Қазігі заманда басқарушы есеп жүйесінде жетекші орын өндіріс
«Семей былғары-мех комбинаты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жүргізілген зерттеулер
Ал, бұл негізгі
Жалпы бұл дипломдық жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорынның бухгалтерлік
Бұл зерттеудің
Зерттеу тапсырмалары:
Шығындарды есептеу әдістерін қарастыру.
Шығындардың аналитикалық және
Шығындар есебін жетілдіру ерекшеліктері.
Өндірістік шығындардың аудитін жүргізу маңыздылығын түсіну.
Жұмыстың өзектілігі шығындарды
1 «СЕМЕЙ БЫЛҒАРЫ-МЕХ КОМБИНАТЫ» ЖШС ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ
1.1 «Семей былғары–мех комбинаты» ЖШС-нің техника– экономикалық сипаттамасы
Дипломдық жұмыстағы өндірістік шығындардың есебі және
«Семей былғары-мех комбинатының» даму тарихы үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең «Былғары-мех комбинатының»құрылуы.
1920-1941 жылдар аралығында.1951 жылы қазіргі «Былғары-мех комбинаты»территориясында алғашқы
1926-1928 жылдары ҚазССР депутаттарының бұйрығы бойынша осы
алаңда 2 этажды былғары заводы салынып, 1928 жылы
Осы уақыттан бастап завод былғары өнімдерін шығара бастады.
Екінші кезең Ұлы Отан соғысы жылдарындағы «Былғары-мех комбинатының»
Үшінші кезең «Былғары-мех комбинатының»соғыстан кейінгі дамуы. Соғыстан кейінгі
Қазіргі «Былғары-мех комбинаты»тұтынушылардың сұранысына ие болған тері
«Былғары-мех комбинаты» Қазақстандағы аяқ киім өндірісін көтеруге және
Тауарлы- материалдық қорлар есебінің секторы.
Шикізат шығындарының есебінің секторы.
Дайын өнім қозғалысы есебінің секторы.
Дебиторлармен және кредиторлармен жұмыс жасау секторы.
Касса.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 8565000 теңгені құрайды, ол серіктестікті
Кәсіпорынның есептік саясаты бойынша тауарлы-материалдық қорларды орташа құндық
Кесте1- «Семей былғары – мех комбинаты» ЖШС-нің техника
№ Көрсеткіштер 2003 2004 2005
2005-2004 2005-2003
1 Тауарлық өнім (мың тг) 345985 463884
2 Сатылған өнімдерден түскен табыс, мың тг
3 Сатылған өнімнің өзіндік кұны, мың
4 Жалпы табыс, мың тг 197897 245307
5 Кезең шығындары, мың тг 84838 81660 165910
6 Таза табыс, мың тг 113059 163647 192179
7 Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам 606 501
8 Орташа айлық жалақы, тг 11724,6 14522
9 Еңбек ақы қоры, мың тг
10 Дебиторлық қарыздар, мың тг 135250 155400 178600
11 Кредиторлық қарыздар, мың тг 32100 31703 29935
12 ӨӨНҚ орта жылдық құңы, мың тг 41084
Осы көрсеткіштер бойынша қорытынды келесі түрде көрінеді, кестеде
«СБМК» ЖШС-де өндірілген өнімдердің өзіндік құнының өсуі соңғы
Комбинаттың орташа жұмысшылар саны қысқаруда, оған себеп
Комбинаттың дебиторлық қарыздарының өсуі өзге қалаларда орналасқан сату
1.2 Өндірістік шығындар түсінігі және жіктемесі
Бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша «шығыстар» есепті кезеңде активтерді
Осы үғымдардан " шығындар"
деңгейде екені көрініп тұр. Дәл сондықтан, осы күнге
«Шығындар» үғымына
Енді біз "шығындардың" мәнін түсіндіру үшін оны үш
Біріншіден, шығындар ресурстарды пайдаланумен анықталады
Екіншіден, шығындар ақшалай өлшеммен көрсетілген, пайдаланылған ресурстардынң санын
Үшіншіден, шығында кез- келген бөлімшенің қызметі өнімді өндіреді,
Шығындар - ұйымның негізгі қызметі процесінде қалыптасатын шығындар
Баптар бойынша шығындарды топтау "негізгі өндіріс" шотында аяқталған
Демек, біздің пікірімізше, шығындардың жіктемесі басқару мәселелерін шешу
Шығындарды жіктеудің мақсаты – жалпы массадан тек релевантты
1) Бірінші бағыт – жай өндірістік есеп, оның
2) Екінші бағыт - өзіндік құн туралы есеп
3) Үшінші бағыт – шығу орындары бойынша шығындарды
Осы келтірілген мәселенің әрқайсысын шешуде шығындардың өзіндік жіктелуі
Бухгалтерлік есептің аясында шығындарды жіктеудің көптеген белгілері туралы
Табыс пен шығынды анықтау үшін барлық осы ақпараттарды
Оларды былайша ажыратамыз:
тікелей және жанама;
негізгі және үстеме;
өнімнің өзіндік құнына кіретін және өндірістік емес сипаттағы
бір элементті және кешенді;
ағымдағы және бір уақытты.
Бір мезгілде бірнеше белгілер бойынша шығындарды осылайша жіктеу
тікелей материалдар;
тікелей еңбек ақы;
үстеме шығындар.
Бұл кезде бастапқы екеуі өндіріс шығындарының негізін құрайды.
Қазақстандық шаруашылық субъектінің шығындар есебі осы күнге дейін
Алдымен кіретін және шығатын шығындарын талдаудан бастайық, өйткені
Егер бұл қаражаттар есеп беру кезеңі бойында табыс
Сатылған өнімнің өзіндік құнына енген материалдар шығындарын өткен
Өнімнің кейбір түрлерін өзіндік құнына жатқызу әдістеріне байланысты
Негізгі шығындар тікелей шығындар түрінде көрінеді, ал үстеме
Тағы да атап өтетін жәйт: егер өзіндік құнның
Өнім бірлігіндегі тікелей шығындардың көлемі іс жүзінде өндіріс
Шығындарды топтаудың осы түрі бухгалтерлік есептің дәстүрлі
Шығындардың келесі топтау түрі негізгі және үстеме боылп
Арналымы бойынша «классикалық» жіктемесі тек бізде ғана емес,
Батыста тікелей материалдар мен тікелей еңбек ақы негізгі
Бұдан былай «шығындарды негізгі және үстемеге топтастыруды» айтқанда,
Қазірде Қазақстанда бухгалтерлік есеп шоттарын төрт белгілі шоттарға
Батыста үстеме шығындарға мынадай шығындарды жатқызады: өндірісті басқару,
Қажет болған кезінде, шығыстар баптарының осы номенклатурасы толықтырылуы
Бүгіндері «негізгі және үстеме» белгілері бойынша шығындарды топтастырудың
Қазақстандық есеп жүйесі үшін жіктеменің бұл қағидасы жаңа,
Сонымен бірге ол, бізге кезең шығындары мен өнім
Баяндалған шығындарды топтау вариантына дербес өндірістік қызметті жүзеге
өнімнің өзіндік құнына кіретін;
өндірістен тыс.
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындар – бұл материалданған
тікелей материалдық шығындар;
тікелей еңбек ақы шығындары;
жалпыөндірістік шығындар.
ХҚЕС-қа Қазақстанның енуі бухгалтерлік есеп шоттарының жаңа стандартарына
Негізгі өндіріс бойынша материалдар 8011, жұмысшылардың еңбекақысы 8012,
Аталған үш элемент өндірістік шығындарының белгілі бір кезеңге
Осы өндірістік шығындар қоймаға берілген дайын өнім, яғни
Жоғарыда айтқанымыздай, есепте оларды көбінесе қор сыйымдылығы деп
Өндірістен тыс шығындар, немесе есеп беру кезеңінің шығындары
Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес табыстар мен зияндар
Шығындар есептерін ұйымдастырудың осы вариантты негізінде олардың өндірістік
Осылайша шығындар жіктемесінің қағидаларын өндірістік және кезеңдік шығыстарға
кезең шығындары өзінің экономикалық мәні бойынша өнімді шығару,
тек кезең шығынын, қандай табыс алса да, қандай
1.3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі
Өндірістегі өнім шығындарының басты үш негізгі элементтері бар:
Қазіргі кездегі өндірістік ортада шаруашылық етуші субъектілер көп
Ол үшін алдымен шаруашылық субъектінің материалдарды босату және
Қорларды басқарудың басты мақсаты: шикізаттан дайын өнімге дейін
Осымен қатар, онда шамадан тыс қорларды болдырмауын, әр
Бәрімізге белгілі, материалдардың қорлану деңгейі олардың кірісімен тәуелді
Дұрыс емес жазуларды анықтау үшін және басқа қателерді
Біздің пікірімізше, бұл көрсетілген қателер үздіксіз өндірістерде мүмкін
Қоймада жатқан қорлар әр түрлі арналымға ие болғандықтан,
біріншіден, өнімді сату мен өндіру үшін жеткілікті қорлардың
екіншіден, ескіру тәуекелділігін арттыратын, артық қорлардан бас тартуы
Қорлардың оптимальды деңгейі, осы қойылған екі шек нүктелерінің
Сонымен бірге, материалдарды қабылдау барысында, оның материалдық қор
Материалдық қор бөлімі сосын алынған тауарларды тауарды алу
Одан басқа, жоспарлы-өндірістік бөлімі де нарядты орындау үшін
Цехтың мастері осы нарядты алады да, оны қойма
Босату талаптары бухгалтерия алғаннан кейін, онда тізімделген материалдардың
Келесі кезең бухгалтерияда жүргізілетін болғандықтан, ол мынадай операциялардан
шикізат қорларының азайғанын құндылықтардың босатылғаны туралы жазуларды жиынтық
босатылған материалдар санын тіркеу, мұнда тапсырыс туралы немесе
Материалдық қорларды бағалау,осы мәселеге жауап бермес бұрын, босатылған
Қорларды бағалау мен табысты есептен шығару үшін қаржылық
Өнімге баға белгілеу және шешім қабылдау үшін болашақ
Сыртқа есеп берулердің мақсатын өткен кезең негізіндегі шығындар
Сандық есеп осы материалдарға тиесілі өлшем бірлігінде жүргізіледі.
Сомалық есеп біртұтас ақша өлшемінде – валюта есебінде
Бұл арада, есеп әдістерінің көптігін, бірақ оларды шартты
Дәлденген есеп – материалдар қозғалысының абсолютті дәл есеп
Өкінішке орай, бұдан дәлденген есеп жүйесі ешбір елде,
Көптеген жағдайда кезеңдегі нақты дайындалған бағаның орташа өлшенген
үнемі әрбір түскен материалдар бойынша қайта есептеліп отыратын
тек кезеңдер бойынша есептелінетін орташа өлшенген баға.
Өндіріске босатылған материалдардың есептеу жолымен шығарылатын есептік бағалау
Есептің оперативті әдісі кезінде барлық есептеулер кіріс пен
Орташа баға әдісі – материалды кіріске алғанда егер
Есепті бағалар бойынша шикізат пен материалдарды бағалайтын болсақ,
Осындай мәселелерге көңіл бөлмеудің салдарынан, оларда салық жүйесінің
Егер шаруашылық субъектінің өзіне келіп түскен материалдардың сақтау
Сондықтан халықаралық есептік тәжірибеде шаруашылық субъектінің айналымындағы тауарлы-материалдық
Сатылған тауарлардың өзіндік құны шикізатты сатып алуға жұмсалған
Өндірістік қызметте жұмыс күші негізінен қозғаушы күш ретінде
Еңбек ресурстары деп тек шаруашылық субъектінің жұмысшылар саны
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындардың басқарушы есебі басқару жүйесінде
Бастапқыда өндірістік есеп шеңберінде шығындардың түрлері бойынша еңбек
Сондықтан жұмыс күшіне байланысты шығындар есебін мына төмендегі
жіктеме топтары бойынша жұмыс күшіне арналған шығындар есебі
әрбір қызметкерге тиесілі еңбек ақыдан шегеру мен есептеулер
Жұмыс күшіне арналған шығындардың есебі мынадай мақсаттан тұрады
Еңбек ақы шығындары біріңғай болып келмейді, сондықтан басқарудың
жалақының түрлері бойынша – негізгі және қосымша;
элементтері бойынша – кесімді істелген жұмысына қарап төленетін,
қызметкерлердің құрамы бойынша – тізімі-штаттық, келісім-шарт бойынша жұмыс
қызметкерлердің категориялары бойынша – жұмысшылар, қызметкерлер, оның ішіндегі
Шығындар сомасын тарату кезінде оның екі белгісіне: яғни
Осыған байланысты келесі баптарға көңіл бөлу керек сияқты:
өнімді өндіру процесінде тікелей қатысатын, өндірістік жұмысшылардың еңбек
жұмыс сапасына, жоғары шеберлігіне, шығындарды төмендетуге, графикті орындағаны
жалдау шығындары, жұмыс күшін іріктеу;
өндірістік емес төлемге басты назар аудару керек -
Барлық осы аталған шығындардың 80% жуығы өнімнің өзіндік
Өндірістік бөлімшелерін басқарумен байланысты қызметкерлердің еңбек ақы шығындары
шаруашылық субъектінің басқарумен айналысатын мамандар мен басшылардың еңбекақы
Соңғы екеуі, сондай-ақ басқа да қосымша шығындар үстеме
Жұмыс күшінің шығындары тап осындай болып топтастырылса, онда
Жұмыс күшіне арналған шығындарды есептеу процедурасы жүйелі түрде
Келісімді еңбек ақы жекелеген тапсырыстар мен процестердің өзіндік
Шығындарды негізгі және үстемеге бөлу бөлімшелердің қызметін бағалау
Бәрімізге белгілі, үстеме шығыстар екі топқа бөлінеді: жалпыөндірістік
Құрал-жабдықтарды ұстап күту және пайдалану шығындарына: құрал-жабдықтарды жөндеу,
Жалпы алғанда өндірістік үстеме шығыстарының екеуі де кешенді
Үстеме шығыстар есебін ұйымдастырудың қисынды тұрғысынан қарасақ, онда
Бұл үстеме шығындардың тарату процесін сіңіру немесе үстеме
Бірақ, бұл мәселе ғылыми да, тәжірибелі жоспарда да,
Бүгінде есептің халықаралық тәжірибесінде, өндірістік үстеме шығындарын тарату
Бірінші – үстеме шығындарын негізгі өндірістік және қызмет
Екінші – қызмет көрсететін бөлімшенің үстеме шығындарын өндірістікке
Үшінші - әрбір өндірістік бөлімщелері үшін үстеме шығындарды
Төртінші – тапсырыс түрлері бойынша үстеме шығындарды тарату,
Қайтару әдісін пайдалану нормативтік деңгейдің нақтыдан едәуір ауытқуларын
«СБМК» ЖШС-де өндірістік шығындар есебі барлығы 900 шотта
негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы есептелді ДТ-901
өндірістік жұмысшылардың еңбегін өтеу қорынан ақша аударылды ДТ-903
ай басындағы бітпеген өндірістің шығындары негізгі өндірістің шығындарына
Негізгі өндіріс шығындары жинақталып қортындыланды ДТ-900 КТ-901-904
қосымша шығындардың өзіндік құны есептелді ДТ-930
өдіріске материалдар босатылды ДТ-931 КТ-201-206,208
Дәл осындай әдістеме Қазақстанның тәжірибесінде кеңінен қанат жайған.
«СБМК» ЖШС-де өндірістік шығындар есебі бойынша
Шаруашылық операциялар мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1.Негізгі өндіріс қажеттіліктеріне шикізат пен материалдар жіберілді 901
2. Негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы есептелді 902
З.Негізгі өндірске жататын үстеме шығындарды аудару 904 930
4.Есеп беру кезеңі аяғында барлық шығындарды көмекші өндіріске
5.Сатып өткізуге арналған дайын өнімді өзіндік қүны бойынша
б.Жалпы өндірістік қажеттеріне жұмсалған материалдар кұндарына 931 201
7.Бюджеттен тыс қорларға еңбекақыдан аударымдар
933 651,686
1 .4 Өзіндік құнды калькуляциялаудың әдістері
Өзіндік құнды басқару – бұл кез келген шаруашылық
Егер негізгі мақсатты орындауға бағытталған, басқару моделіне сәйкес
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды шартты түрде үш кезеңге
Шын мәнінде, калькуляциялау процесі күрделі болып табылады және
Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізгі
бірінші бөліністе жартылай фабрикаттардың өзіндік құны калькуляцияланады, сосын
Сайып келгенде, калькуляция шығындарды топтастыру мен құжаттаудан басталады,
Калькуляциялаудың түпкі нәтижесі калькуляцияны жасау болып табылады. Калькуляция
Сметалық калькуляцияны, тапсырысты алғанға дейін және өндірісті бастамай
Қорытынды калькуляциясы негізінен өндіріс процесі аяқталған соң жасалады
Жоспарлы калькуляциясы аясында белгілі бір жоспарлы кезеңде өнім
Жекелеген тапсырыстың сметалық калькуляциясы белігі бір кезге жасалады,
Сөйтіп, өзіндік құнды калькуляциялау өндіріс шығындарын шоғырландыру мен
Калкуляциялау мақсаты – оның иеленушілерінің бірлігіне, яғни сатуға
дайын өнімдер мен жартылай фабрикаттардың қорын бағалау үшін
бағаларды бақылау мен белгілеу үшін өзіндік құнның деңгейін
шаруашылық субъектінің қызметінің нәтижесін бағалау және басшының шешім
Запастарды бағалау ішкі өндірістік мақсаттар үшін де, сондай-ақ
Жабдықтар мен өндірістің өзі шығарған құралдарын бағалау сияқты
Калькуляцияның мәліметтеріне сәйкес жылдық қаржылық және салықтық есеп
Бүгінде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндірістік шығындар
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндіріс шығындары есебінің
Экономикалық әдебиеттерде өте жиі калькуляциялауды өнімнің жекелеген түрлері
Сондықтан, өнімнің түрлеріне және оны өңдеудің технологиялық процестетінің
Калкуляциялау мен шығындар есебінің әдісін шаруашылық субъектінің дербес
Бірақ, әрбір шаруашылық субъектінің жеке алғанда, оның тұтастай
Бүгіндегі қолданыста жүрген өзіндік құнды калькуляциялау мен шығындардың
Сонымен қатар өнімді: жарықсыз, жылусыз, тиісті жөндеу жұмыстарынсыз,
Шаруашылық субъектінің басқа да шығындар сияқты, оларды есептеп
Жалпы өндірістік шығындардың бюджетін жасайды. Шығындар қарқыны туралы
Үстеме шығынның тарату базалары таңдалынады. Ол үшін мысалы,
Үстеме шығын нормативтік коэффициенті келешектегі кезеңге болжанған үстеме
Тағы да еске сала кететін жайт, кез келген
1.5 Өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі
Барлығымыз білеміз, өндіріс шығындарының негізгі міндеті болып қаржылық
Үлкен тапсырысты орындау
Егер тапсырысты орындау
Бухгалтерлік есепте шығындар
Өндірістік шығындар есебінің тапсырыстық әдісі ауыр машина жасауда,
Талдамалық шығындар болып тапсырыстарды өздері табылады, ал барлық
Қазіргі кезеңде бәсекелестік күрестің сипаты, әсіресе халықаралық нарықта,
Бүгінгі күні «стандарттық шығында» түсінігі әлемдегі, барлық іскерлік
Дәл осы бағыттар бойынша стандарттар - нормалары дайындалды,
«Стандарт-кост» жүйесінін, артықшылығы
Ауытқу - нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы
Жоспарлау және есеп объектісінде өндірістің заттай негізін құрайтын
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әлдеқайда қолайлы баға мен материал,
2) қалыпты - экономикалық кезең ішінде орташа
3) ағымдық - нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі
4) базистік - жылдың басында белгіленеді және жыл
Қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1) теориялық - кәсіпорын оны жақсы немесе идеалды
2) өткендегі орташа орындау - статистикалық деректермен есептеледі
3) қалыпты орындау - алдағы кезеңдегі норма кернеуінің
шығару көлеміне қарай:
1) теориялық -
2) практикалық - кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді,
3) қалыпты - кезең ішінде өндірістің жоғары
4)болжалды - өнім
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: американдық фирмаларда шығын баптары
Стандартты шығындар
Өндірістік шығындар стандарттары ретінде кәсіпорынмен тағайымдалатын нормалар мен
Шығындар нормалары 3 категорияға бөлінеді негізгі нормалар; идеалды
2. «СЕМЕЙ БЫЛҒАРЫ- МЕХ КОМБИНАТЫ» ЖШС ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР
2.1 Өндірістік шығындар аудитін ұйымдастыру
Нарықтық экономиканың дамуы жағдайында шаруашылық қызметті басқару тұрғысынан
Өндірістік ұйымдарда аудиттің жүргізілуінде өндірілетің өнімдерге кететің шығындардың
Шығындар есебі үшін негіз болып тиісінше ресімделген өнім
Өзіндік құн, негізгі экономикалық көрсеткіштер, табыс рента белділікпен
Кәсіпорынның есеп саясатының талаптары мен міндеттерін сақтай
- шығындарын есептеу әдісінің бастапқы таңдап алынған
-шығындардың құжаттар бойынша сәйкес келуін;
-өндірістік шығындарын есептік кезеңге дұрыс жатқызуын;
-материалдық шығындарға дұрыс жатқызылуын;
-негізгі құралдардың тозуына
-жанама шығындардың дүрыстығы және оларды объектілер бойынша бөлу;
-өндіріс шығындарының дұрыс құжатталуы.
-өзіндік құндарды дұрыс есептеу және тағы басқалары.
Аудитордың міндеті өндіріс шығындарының дұрыс топтастырылуына, өнімнің өзіндік
-баланстың көрсеткіштерінің Бас кітаптағы, есеп регистоларындағы және машина
Есеп саяоатының сақталуына байланысты аудитор мынадай мәселелерді
анықтауға міндетті:
-тексеру кезеңінің барысында
- есепті кезеңдер бойынша өнімнің өзіндік құнына жатқызылған
- матриалдық шығындарының өнімнің
- негізгі құралдарға дұрыс тозу есептегендігін шығындарына
- үстеме шығындар сомасының объектілері
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындарының есебінің
Аудитор қолданылған өндіріс шығындарының есебінің әдістерінің негізделген және
Өнімнің өзіндік қүнына шығындарының дұрыс жатқызылуын тексеру әдістері
Бухгалтерлік есептің 7 «Тауарлы-материалдық қорларының есебі» стандартына әдістемелік
жауапкершілік орталығы бойынша;
құрамы бойынша;
өндіріс үрдісіндегі экономикалық рөлі бойынша;
өндіріс көлеміне байланысты сипаттамасы бойынша;
5) пайда болу кезеңі және өзіндік құнға шығысқа
5) шығындардың түрі бойынша.
Шығындар есебін тексерген кезде өндірістік бөлімшелер және өндіріс
Аудитті орындау сатысы (этапы)
Аудитті орындау сатысында, аудит процесін жүргізу үшін ол
-негізгі құрал, материалдық емес активтер және күрделі шығындар
материалдар есебінің аудиті;
өндіріс шығынының аудиті;
дайын өнім және оны сату процесінің аудиті;
әртүрлі қорлар, резервтер, қаржылық, табыстылық көрсеткіштерінің аудиті.
Өндіріс шығындары есебінің дұрыстығын шығындар жүргізілген тапсырыстар немесе
Кейде шоттар корреспонденциясы бойынша жекелеген шаруашылық операцияларды
Келесіні ескеру керек, өндіріс шығындары пайда болу мерзімінде
«Материалдар» бабында алғашқы құжаттар бойынша материалдық құндылықтарды шығарылатын
Өнімнің өзіндік құнына өндіріске босатылған материалдардың құны да
Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалау келесі әдістердің бірімен
орташа құн;
ФИФО;
ЛИФО;
ерекше идентификация.
Субъектімен қолданылатын бағалау әдісі оның есеп саясатында көрсетілуі
«Материалдар» бабы бойынша басқа ұйымдармен іске асырылатын өндірістік
«Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы» бабы бойынша жұмысшыларға есептелген негізгі
Жыл бойына өз жұмысшыларына тұрақты демалыс беретін кәсіпорындар
Өнімнің өзіндік құнында айтарлықтай үлесті үстеме шығындар алады.
Түгелдеуді бақылауға кіріспес бұрын аудитор клиент бизнесімен жеткілікті
Аудиторға клиент есептеуі нақтылығын дәлелдеу үшін қорытынды тексеру
Аудит есебін жасау сатысы
Аудитор аудиторлық тексеру нәтижесі туралы аудитор есебін
Басқалай көрсетілген аудиторлық қызметтер арнайы анықтама жазып берумен,
Аудитор қорытындысының негізгі бөлімінде аудитор тексеруінің жалпы көлемі,
2.2 Өндірістік цикл аудиті
Өндірістік цикл сату үшін өндірілетін материалдық құндылықтармен
Өндірістік процессінің мәнін білу төменде келтірілген ақпаратты қамтиды.
Күрделіге өнімді дайындау процесіне жеке дербес шектер, өтулерден,
Өнеркәсіптік өндіріс негізгі өнімді өндіру роліне байланысты (
Негізгіге шығару үшін арнайы кәсіпорын (ұйым) құрылған өнімді
Өнеркәсіптің түрлі салаларындағы негізгі өндіріс номеклатурасы сан түрлі
Көмекшіге негізгі өндіріс пен жалпы барлық кәсіпорындарға қызмет
Көмекші өндіріс қатарына жатады: аспаптық, жөндеу-механикалық, жөндеу-құрылыс цехтары,
Көмекші өндіріс өнімінің бөлігін (жұмыс, қызмет көрсету) басқа
Сәйкестік тексерулері ішкі бақылау жүйесі сапасына тест жүргізуге
Өндіріс процессі – кәсіпорынның щаруашылық қызметіндегі негігі, сондықтан
Ішкі бақылау құрылымын зерттеу процессінде аудитор паралельді түрде
Аудиторға клиенттің ішкі бақылау жүйесі алға қойылған мақсаттарға
тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдісі, сонымен бірге бағалау әдісі
соның негізінде өнім өндірісі прцесі бухгалтерлік есепте тіркелетін
басшы бекіткен өндіріс циклы бойынша құжат айналымынының графигі;
тауарлы-материалдық босалқыларды есептен шығару тәртібі;
ТМД түгелдеу жүргізу тәртібі мен мерзімі (материалдарды, аяқталмаған
ТМД жіктелімі, бухгалтерлік есеп тізімі және аналитикалық есепті
Кәсіпорындағы ішкі бақылау процедуралары бола алады:
міндеттерді папа пар бөлу;
мақұлдаудың тиімді процедурасының болуы;
құжатнама және есепке алу жазулары;
тауарлы-материалдық босалқыларды нақты бақылау;
тәуелсіз тексерулерді іске асыру.
Кәсіпорын басшылығы дайындаған және бекіткен саясаттар мен
Мақұлдаудың тиімді процедурасының болуы: ішкі бақылау жүйесі әрекетінің
Құжатнама және есепке алу жазуларында бухгалтерлік есеп стандарттары,
Өндіріс циклындағы ішкі бақылаудың тиімді жүйесін құруда ерекше
Құжатпен айналысу персоналға сұрақ қою арқылы аудитор танысу
Құжат айналымының графигі мынаны көздейді:
соның негізінде есептегі операциялар ғана саны мен ұсыну
құжаттарды толтыру міндеті жүктелген орындаушылар тізімі;
кәсіпорын ішіндегі құжаттар қозғалысы.
Өндіріс циклындағы бухгалтерлік құжаттарды зерттей отырып аудитор төмендегідей
бухгалтерлік жазулар бастапқы құжаттардың түрнұсқасымен бекітілуі керек;
құжаттар мен жазулар үздіксізбірқалыпты номерлеріне ие болуы керек;
барлық операциялар мен оқиғалар операцияны іске асыру кезінде
синтетикалық есеп мәліметтері аналитикалық есеп мәліметтеріне сәйкес келуі
Активтер мен жазуларды нақты бағалау. Мақсаты – тауарлық-материалдық
Тәуелсіз тексерулерді іске асыру. Тәуелсіз тексерулер белгіленген ережелердің
Өндірістік циклдың шаруашылық операцияларының құрамы мен саны негізінен
шикізатты (материалды) өндіріске жіберу;
жалақыны есептеу және төлеу;
дайын өнімнің өзіндік құнын қалыптастыру;
дайын өнімді шығару және оның қозғалуы;
шикізат пен дайын өнімді сақтау.
Сәйкестікті тексеру бірізділікпен жүргізу үшін ішкі бақылау жұмысын
2.3 Өндірістік шығындардың талдауы
Талдау – барлық элементтермен өзара әрекеттеседі, талдау процесінде
Мекеменің жұмысына мінездеме беретің басты көрсеткіштердің бірі өндірілген
Өндірілген өнім, көрсетілген қызмет пен жұмыстың өзіңдік құның
Өндірілген өнімнің өзіндік құның талдау объектілері болып келесі
Тауарлы өнімдердің тұтасымен толық өзіндік құны және шығын
Өнімнің бір теңгеге шаққандағы өзіндік құны;
Бөлек бұйымдардың өзіндік құңы;
Шығынның кейбір статьялары.
Талдауға ақпарат көзі ретінде келесілер жатады: «Ұйымның өндіріс
Өзіндік құнды есептеу мен жоспарлау ұйымдарда шығын элементтері
Шығын элементтеріне: материалдық шығындар, еңбекақы, әлеуметтік төлемдер, негізгі
Шығындарды калькуляция бойынша жұмсалуына қарай топтастыру ресурстардың қайда,
Өндіріс шығындарын дұрыс топтастырып, олардың экономикалық элементтеріне талдау
Кесте 2- Өндірілген өнімнің өзіндік құның талдау
Шығын
элементтері 2004 2005 Ауытқу (+;-)
Мың тг үлесі % Мың тг Үлесі%
м тг %
1 2 3 4 5 6
1.Материалдық шығындар
2. Еңбек ақы
3.Еңбек ақыдан аударымдар
4.Негізгі құралдардың амортизациясы
5. Басқада шығындар 112198
64575
16144
10762
65382 41,7
24
6
4
24,3 134561
67433
11900
13731
77502 44,1
22,1
3,9
4,5
25,4 22363
2858
-4244
2969
12120
19,9
4,4
-26,3
27,6
18,5
Толық өзіндік құң
-айнымалы шығындар
-тұрақты шығындар 269061
191840
77221 100
71,3
28,7 305126
221216
83910 100
72,5
27,5 36065
29376
6689 13,4
1,2
-1,2
Кестеден 2004 жылға қарағанда 2005 жылы толық
Толық өзіндік құрайтын айнымалы және тұрақты шығын көлемдері
Инфляцияға байланысты материалдық шығындармен қоса амортизция көлемі де
Өндірістік шығындарды талдауда маңызды бір көрсеткіш болып Бір
Кесте 3- 1 теңге тауарлық өнімге
№ Көрсеткіштер 2004
Абс. %
1 Сатылған өнімдерден түскен табыс, мың тг.
2 Сатылған өнімдердің өзіндік құны, мың тг
3 1 теңге тауарлық
Кестеден бір теңге тауарлық өнімге шаққандағы шығын
3 «СЕМЕЙ БЫЛҒАРЫ-МЕХ КОМБИНАТЫ» ЖШС ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР
3.1. Шығындар есебінде «Директ-кост» әдісін қолдану
Соңғы жылдары индустриалды дамыған елдердің өнеркәсібінде «директ-кост» деп
Директ-костинг жүйесінің бірнеше айрықша ерекшеліктері де бар: бірінші
Шығындарды өндіріске толық жатқызу жүйесі мен директ-костинг жүйесі
1) Өткізуден түскен - Ауыспалы =Жалпы (маржиналдық) кіріс
2) Жалпы -
(маржиналдық) шығындар
Сонымен, «Директ-кост» жүйесінің стандарт-кост жүйесінде жасалған, үстеме
«Директ-костинг» жүйесін пайдалануда өндірістік шығындардың тұрақты және ауыспалы
Директ-костинг жүйесі өзіне тек тікелей шығындарды ғана енгізеді.
Қазақстанда директ-костинг элементтері көптеген шаруашылық субъектінің қолданыс таба
Сөйтіп, тәжірибеде «директ-костинг» жүйесін қолдану үстеме шығынның дифференциалды
Маржиналды табыс – бұл өнімді сатудан түскен түсім
Есептеулер «толық өзіндік құн» жүйесі кезінде есептелген табыстың
Егер бұндай шектеуші факторлардың саны тым көп болса,
Кесте 4- «Семей былғары-мех комбинаты»
ұйымдастырудағы «Директ-кост» жүйесін қолдану шаралары:
Жетілдіру шарасы Жетілдіру Экономикалық
шарасының тиімділігі
мақсаты
Басқару есебінің Есептің
өзіндік жүйесін қарапайымдылығы,
«Директ-кост» жүйесін қолдану қалыптастыру өнімнің өзіндік
- және өндіріс Құнын азайту
шығындарын мүмкіндігі,
тұрақты және талдамалық
айнымалы түріне (аналитикалық)
бөлу мүмкіндіктердің
кеңейуі
Өндірістегі шығындардың ішкі Тұрақты Ағымдағы
бақылауын ұйымдастыру шығындардың шығындардың
көлеміне арнайы Азаюы, кәсіпорын
бақылау жасау табысының
көбеюіне әкеледі.
Тұрақты шығынды
отырып пайданы
арттыру
Тұрақты шығындар көлемін азайту Кәсіпорын
табысының көбеюі
көбеюі
3.2 Өндірістік шығындардың ішкі аудиті
Аудит ішкі және сыртқы болады. Сыртқы аудит тәуелсіз
-ақпараттық-шешімдерді қабылдау мен оны үйлестірудің әдістемесін қамтамасыз ететін
-басқарушылық-кәсіпорынның түпкілікті мақсатында жету міндеттері мен әдіс-тәсілдерін үйлестіру
-бақылаушылық-кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің жұмысын үнемділігіне бақылау жүргізеді.
Аудит – біздің еліміздегі бақылау мен шаруашылық қызметті
Өндіріс процесінің аудиті – бұл аудиторлармен жүргізілетін есеп
Өндіріс процесі — кәсіпорынның шаруашылық қызметіндегі негізгі, сондықтан
Ішкі бақылау құрылымын зерттеу процессінде аудитор параллельді түрде
Кез келген кәсіпорында шаруашылық қызметті іске асыру кезінде
Тәжірибе көрсеткеніндей, өнімнің өзіндік құнын төмендету мақсатымен шығындар
Сол себепті ішкі аудиттің маңызды міндетінің бірі болып
Өнім өндірісі бойынша шаруашылық операцияларды тексеруде ішкі аудит
өндіріс шығындарының есебінің дұрыстығы мен уақыттылығын тексеру;
шығындарды шығындар есебінің баптары мен объектілері бойынша қажетсіздендірудің
өзіндік құнды есептеудің дұрыстығын тексеру.
Өндірістік шығындардың ішкі аудиті сыртқы аудиторлық тексерістің жұмыс
Кесте 5- «СБМК» ЖШС-не ішкі аудитті ұйымдастыру
Жетілдіру шарасы Шараның мақсаты Экономикалық
тиімділігі
Комбинатта өндірістік
шығындардың ішкі Кәсіпорында Сырттан шақырылған
шығындардың ішкі
бухгалтерлік қызметін аудиторға 100000 тенге
аудитің ұйымдастыру үнемі бақылау жасау төлегеннен,
арқылы,кәсіпорынның кәсіпорынның ішкі
бухгалтерлік есебін аудиторына 40000тенге
дұрыс жүргізу және төлесек, біз 60000 тенге
шығындарды азайтып, үнемдеу жасаймыз және
барынша табыс көлемін кәсіпорын есебі үнемі
жоғарлату. ішкі бақылауда болады
Кәсіпорынның ішкі мен өндірістік шығындар аудитің ұйымдастырудың артықшылықтары:
Кәсіпорынның бухгалтерлік жағдайы үнемі ішкі бақылауда болады, бұл
Кәсіпорын сырттан аудитор шақырғаннан ішкі аудитті ұйымдастырған экономикалық
ҚОРТЫНДЫ
Дипломдық жұмыс «Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-гі өндірістік
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру ұйымдастыру ол дегеніміз кәсіпорынның
Зертеліп жазылған дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде «СБМК» ЖШС-нің даму тарихы, техника-экономикалық көрсеткіштері
«СБМК» ЖШС-нің техника-экономикалық көрсеткіштерін зерттей келесідей қорытындыға келеді:
«СБМК» ЖШС-де өндірілген өнімдердің өзіндік құнының өсуі соңғы
Комбинаттың орташа жұмысшылар саны қысқаруда, оған себеп
Комбинаттың дебиторлық қарыздарының өсуі өзге қалаларда орналасқан сату
Сонымен қатар, комбинатта өндірістік шығындарының жіктелуі мен шығындар
шығындардың жіктелуі;
өндірістік шығындардың негізгі элементтері;
өнімнің өзіндік құның есептеу әдістері;
өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Соларды қарастыра отырып, келесі түйіндерді айтуға болады:
«Шығындар» ұғымына өндіріс шығындарының пайда болуымен байланысты активтердің
Өндірілген өнім шығындарының басты үш элементі бар: материалдар,
Үстеме шығындар дайындау, ұйымдастыру, қызмет көрсету және басқарудан
Шығындар әр түрлі белгілері бойынша келесідей топтарға жіктеуге
Екінші бөлімде- «СБМК» ЖШС-де өндірістік шығындар есебінің талдауы
Үшінші бөлімде- өндірістік шығындар есебінің және аудитінің жетілдіру
Дипломдық жұмысты қорытындылайтың болсақ, мынадай негіз жасауға болады:
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«Бухгалтерлік есеп қызметі» заңы бойынша ҚР Президентінің Қаулысы,
«Аудит қызметі» заңы бойынша ҚР Президентінің Қаулысы,
Бухгалтерлік есеп стандарты – Алматы: LEM, 2002.
Типтік шоттар жоспары, Алматы 2005
Методические рекомендации по применению Типового плана счетов бухгалтерского
Әбдiқалықов Т.Ә. Шағын кәсiпорында бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру: Оқу
Барышников Н.П. В помощь бухгалтеру и аудитору: Справ-метод.
Горшко Е., ленгвист Р. Калькулирование себстоимости на предприятии//
Дюсембаев К.Ш. Аудит и Анализ финансовой отчетности. –
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие.
Джумагазина А.К. Бухгалтерский учет и аудит, 2002, №5.
Евдакимова Д.М. Евразийский вестник аудитора, 2004 год №2
Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и
Кеулимжанов К.К., Тулешова Г.К. Бизнес класс, 2001, №6
Муканов А.Ж. Бухгалтерский учет и аудит, 2000, №3
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского
Назарова В.Л./ Калькулирование себестоимости /Управленческий учет №4 /
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет
Раицкий К.А. экономика предприятия. –М.: Маркетинг, 2000.
Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии.
Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности
Суйц В.П. Ахметбеков Н.Н. Аудит: общий, банковский,
Сейдахметова Ф.С. Особенности учета в различных субъектах хозяйствования:
Савицкая Г.В. Ананлиз Хозяйственной деятельности предприятия. –МН.: ООО
Шеремет. А.Д.– М.: ИД ФБК-ПРЕСС, 2000. Управленческий учет:
Тулегенов Е.Т., Габбасова Ш.М. Бухгалтерский учет и аудит,
Тасмағанбетов Т., Радостовец В.К. Алматы, Экономика 2001
Тасмағанбетов Т.А. Алматы “Дәуiр” 1998 жыл Қаржы есебi:
Попова Л.А., М.Қ. Жұматов Қарағанды 2003 Кәсiпорындағы бухгалтерлiк