Жоспар
Кіріспе. . . . . . . .
І. Тәуекелділік маңызы және олардың жіктелуі
1.1. Тәуекелдің теориялық аспектілері. . . .
1.2. Тәуекелдердің жіктелуі. . . . . .
1.3. Тәуекелділік түрлері. . . . . .
ІІ. Тәуекелділікті басқару және оларды азайту тәсілдері
2.1. Тәуекелділікті басқару әдістері. . . . .
2.2. Сыртқы реттелмейтін тәуекелді басқару. . . .
ІІІ. Тәуекелділікті басқару стратегиясы және оларға әсер етуші
3.1. Тәуекелділікті басқару әдісіне талдау. . . .
Қорытынды. . . . . . . .
Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . .
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы-тәуекелділікті басқару стратегиясы. Курстық жұмыстың мақсаты-
Курстық жұмыстың негізгі міндеті –тәуекелдердің маңызын ашу,
Курстық жұмыстың өзектілігі-Қазақстан Республикасындағы банк тәуекелдерінің жоғары ливиридж
Мұның бәрі банктің банк тәуекелдерін басқарудың өз стратегиясын
Курстық жұмысты жазу барысында заңнамалық және нормативтік актілер,
І. Тәуекелділік маңызы және олардың жіктелуі
1.1. Тәуекелдің теориялық аспектілері
Нарықты және нарықтық инфрақұрылымдарды, шаруашылық байланыстарын орнықтырудың жаңа
Аталмыш проблемаларды шешуде банк жүйелері басты рөл атқарады.
Барынша көп пайда табуға ұмтылу нарықтық қатынастар жағдайындағы
Кез келген шаруашылық қызметінде қандай да бір шаруашылық
Тәуекел-бұл табысқа жете алмаған жағдайдағы оның болуы мүмкін
Тәуекел пайданы жоғалту және берілген несиелерді уақытында төлемеушіліктің
Проблемалар күтпеген жерден туындайтын болса;
Банктің бұрынғы тәжірибесіне сәйкес келмейтін (коммерциялық банктер институты
Басшылық қаржылық шығындарға әкелуі мүмкін (қажетті және қосымша
Банк қызметінің тәртібі немесе заңдардың жетілдірілмегендігі нақты жағдайлар
Банк операцияларының түгеліне жуық түрлері тәуекел жағдайында болады.
көптеген ұйымдардың өндірістік құлдырауы және қаржылық тұрақсыздығымен, бірсыпыра
банк жүйелерін құрудың аяқталмаушылығы;
кейбір негізгі заң актілерінің жоқтығы немесе жетілдірілмегендігі, база
инфляция.
Бұл жағдайлар туындайтын банк тәуекелдері мен оларды зерттеу
Тәуекелдер нақты деректерден, бүгінгі жағдай мен болашақ дамуға
Тәуекел-бұл көпшілігі сәйкес келмейтін, ал кейбір жағдайларда қарама-қайшы
болуы мүмкін қауіп пен сәтсіздіктің шегі;
сәтті бастау негізінде үміт ете отырып жасалатын қызмет;
бірнеше баламалы ахуалдан бірін таңдай отырып, қателік жасау
Теорияға сәйкес, тәуекелге мыналар тән болып саналады:
белгісіздік;
баламалықты таңдаудың қажеттілігі;
баламалықты жүзеге асырудың ықтималдылығын бағалау мүмкіндігі.
Көрсетілген элементтер белгілі бір тәуекел ету жағдайында шешім
Тәуекел қарамақайшылық, баламалылық, белгісіздік сияқты белгілермен сипатталады.
Қарамақайшылық мынадай жағдайларда көрінеді. Біріншіден, тәуекел оң нәтиже
Баламалылық екі немесе одан да көп мүмкіндіктерден іс-қимыл
Белгісіздік-бұл ең алдымен сенімнің, бір жақтылықтың болмауы.
Тәуекелдің-субъективті және объективті екі тұжырымдамасының аражігі ажыратылады. Объективті
1.2. Тәуекелдердің жіктелуі
Шығындардың (тәуекелдердің) болу мүмкіндігі күні бұрын қаралғанда және
Тәуекелдерді жіктеудің негізі болып қаланған неғұрлым маңызды элементтерге
коммерциялық банктің үлгісі (типі) немесе түрі;
клиенттердің құрамы;
банк тәуекелдерінің пайда болуы немесе әсер ету аясы;
тәуекелдерді есептеу әдісі;
банк тәуекелдерінің дәрежесі;
тәуекелдерді уақыттар бойынша бөлу;
тәуекел есебінің сипаты;
банк тәуекелдерін басқару мүмкіндігі.
Тәуекелдер уақыт бойынша ретроспективті ағымдағы және болашақтағы болып
Ретроспективті тәуекелдердің сипатына және оларды төмендету тәсілдеріне талдау
Банк тәуекелдерінің дәрежесі (деңгейі) бойынша төменгі, баяу және
Банктер өз қызметтерін жүргізу процесінде пайда болған жерлері,
Тәуекелдердің жоғарыда келтірілген жіктеу элементтері аса маңызды және
Тәуекелдің үлгісі (типі) немесе түрі. Мамандандырылған, салалық, әмбебап
Клиенттердің құрамы және тәуекелдің туындауы. Қарыз алушыларға бөлек-бөлек
банк тәуекелдерінің туындау аясы мен оның әсері.
банк тәуекелдерін есептеу әдісі бойынша. Нарықтық экономика жағдайында
тәуекелді салмақтау (өлшеп көру) дәрежесі. Банк тәуекелінің дәрежесі
операциялар мен тәуекелдерді есепке алу сипаты. Олар баланстық
банк тәуекелдерін басқару мүмкіндіктері. Бұл жерде тәуекелдер реттеуге
Сонымен, тәуекелдерді жіктеудің негізі болып қаланған элементтердің сипаттамасы
1.3. Тәуекелділік түрлері
Тәуекелдер өзінің алуан түрде көрінуіне, пайда болу аясына,
Банктің өз бетімен жүргізген операциялары бойынша тәуекелдерге несие,
Несие тәуекелі-несие берушіге есептелетін негізгі берешек пен пайыздарды
Пайыздық тәуекел-коммерциялық банктердің, несие мекемелерінің, инвестициялық қорлардың берілген
Валюталық тәуекел шетел валюталарының бірінің өзге валютаға, оның
Қоржындық (портфельдік) тәуекел-бағалы қағаздар нарығындағы шығындардың болу мүмкіндігі.
Уыстан шығарып алған пайдалар тәуекелі-бұл қандай да бір
Бұдан тысқары, банктің әкімшілік-шаруашылық шығындарын өтеуге қабілетсіздігімен байланысты
Атап өткен тәуекелдердің бүкілі бір-бірімен өзара байланысты. Мәселен,
Банк тәуекелдерін басқарудың негізіне келесі принциптер жатады:
мүмкін болар зияндар мен жағдайлардың пайда болу көздерін
тәуекелді қаржыландыру, оларды экономикалық стелиризациялау және азайту;
басшылардың, қызметкерлердің жауапкершілігі, міндеттері.
Тәуекелді басқарудың нақты саясаты және механизмі. Барлық бөлімшелермен
Банк тәуекелдерінің сипаттамасы банк қызметімен байланысты тәуекелдердің, сол
Банк тәуекелдері өтімдік (ликвидті) тәуекеліне және табыс тәуекеліне
депозиттік тәуекел;
күшін ұзарту (пролангация) (салымдарды ұзақ мерзімге созу) тәуекелі;
несие тәуекелі (ссудалар мен олар бойынша пайыздарды қайтара
жаңадан жоспарланбайтын несиелер тәуекелі;
жаңа қызмет түрлері бойынша тәуекелдер.
Табыс тәуекелі жұмысшылардың кәсіби сапаларына қатысты. Мұндай тәуекелдердің
несие тәуекелі;
валюта тәуекелі;
ел (елдер) тәуекелі;
салалық тәуекел.
Несие тәуекелі-қарыз алушының негізгі борышты уақытында төлей алмау
Әлеуетті несие тәуекелдері операцияларға және операциялардың сатыларына байланысты
Тәуекелдер негізгі пайда болу факторлары бойынша экономикалық және
Экономикалық тәуекелдер-бұл банктің өзіне немесе ел экономикасындағы қолайсыз
ІІ. Тәуекелділікті басқару және оларды азайту тәсілдері
2.1. Тәуекелділікті басқару әдістері
Қандай да тәуекелдің қолдануға болатын дәрежесін анықтау және
Тәуекелдерді басқарудың негізгі құралдарына (әдістеріне) келесілерді жатқызуға болады:
тәуекелдерді салмақтай білу қағидасын пайдалану;
сыртқы тәуекелдерді есепке алу (салалық, аймақтық, сақтандыру);
банк клиентінің қаржылық жағдайын, оның төлемқабілеттілігін, рейтингін және
несиелерді көбейту саясатын жүргізу банк операцияларының жалпы көлемін
ірі несиелерді тек консорциалды негізде ғана беру;
өзгермелі пайыздық ставканы пайдалану;
депозиттік сертификатты енгізу;
банктің қайта есептеу операцияларын кеңейту;
несиелер мен депозиттерді сақтандыру;
кепіл құқығын енгізу;
нақты және кепілдерді қолдану.
Тәуекелдерді танып білу үшін несие салымдарын орналастыруды бақылайтын
Банктің несиелік салымын: сенімділігі жоғары, сенімді, сенімділігі аз,
Деректер базасы негізінде күн сайын төлемқабілеттілік пен өтімдік
Коммерциялық банктің төлемқабілетсіздігі мен баланстың теңгерілмеген өтімдігі бойынша
мерзімдері бойынша пассивтерді қайта топтастыру көмегімен талап еткенге
өтімді активтерді, оның ішінде несиелерді жеткілікті түрде өтеу
қызметтің жекелеген түрлерін дербес баланстарға бөлу жолымен балансты
меншікті қаржыларды көбейту;
басқа банктерден қарыздар алу және т.б.
Сақтандыру-тәуекелдерді басқару құралы ретінде. Сақтандырудың көмегімен тәуекелдердің экономикалық
Несиелерді сақтандыру өзінің негізі бойынша несие тәуекелін азайтуға
Сақтандыру ерікті екі үлгіде жүзеге асырылады:
қарыз алушының жауапкершілігін сақтандыру (қарыз алушы сақтандырушы болып
несиені қайтармау тәуекелін сақтандыру (сақтандырушы-банк, ал сақтандыру объектісі-несиені
Келесілер сақтандырудың негізгі кезеңдері болып саналады:
сақтанушы қабылдайтын жауапкершілік мөлшері;
сақтандыру оқиғасын анықтау;
шығындарды өтеу тәртібі;
сақтандыру тарифі мен сыйлықтардың мөлшері.
Валюталық тәуекелдерді сақтандыру ерекшелігі назар аударуды талап етеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың өз валюталық қорларын банк шоттарында
барлық шетел валюталарына ұлттық валюта бағамдарының түсу тәуекелі;
әрбір теңге құнын түзетуге әкелген шетел валюталары бағамдарының
Валюталық тәуекелдердің туындауы оларды сатып алу-сату кезіндегі мәмілелерді
Валюталық тәуекелдерді сақтандыру әдістері-бұл күтіліп отырған валюта бағамының
2.2. Сыртқы реттелмейтін тәуекелді басқару
Коммерциялық сыртқы тәуекелдер еларалық, валюталық және кездейсоқ апаттар
Еларалық тәуекелдер банктер мен мекемелер қызметін интернационалдандырумен, ғаламдық
Еларалық тәуекел белгілі ел валютасының өзге бір ел
Еларалық тәуекел деңгейін талдаудың бірегей әдістемесін Швейцарияның банк
Шамамен, 1980 жылы Швейцарияның банк корпорациясының экономикалық банк
Валюталық тәуекел немесе бағамдық шығындар тәуекелі банк операцияларының
Валюта тәуекелін басқаруға алғашқы талпыныс өзгермелі бағамдар енгізілген
Сыртқы әдістерге мыналар жатады:
сыртқы клиенттер мен контрагенттерге қатынасы, сол сияқты монополистік
негізгі банк оның филиалдары арасындағы төлемдерді реттеу;
неғұрлым тұрақты валюталарды таңдау.
Стратегиялық тұрғыдағы валюта тәуекелдерінен қорғау банктің өзінің, сол
Одан тысқары, бүкіл ірі банктердің түгелі дерлік валюталардың
ІІІ. Тәуекелділікті басқару стратегиясы және оларға әсер етуші
3.1. Тәуекелділікті басқару әдісіне талдау
Банк тәуекелдерінің басқарудың менеджменттің негізгі бөлігі болғандықтан ол
Инвестициялық тәуекелдер өзіне келесідей тәуекелдердің түрлерін қосады: жіберіп
Тәуекелді басқарудың (менеджмент бойынша) негізгі элементтері:
нақты құжаттандырылған; банктің сауда саясатының ережелері еңбек процесін
тәуекелді басқаратын арнайы топты құру; ол банктің бөлімшелерінен
нарықтық және несиелік тәуекелдер бойынша лимиттер қабылдау, белгілі
банк басшыларын тәуекел бойынша ақпараттың қуаттылығын анықтау;
тәуекелді басқару жүйесінің элементтері аудиторлар мен кезекті тексеріледі.
Үлкен банк әдетте тәуекелдерді басқару бойынша 2 комитет
1) несиелік комитет;
2) активтерді және пассивтерді басқару коэффициенті (КОМАП).
Несиелік комитет жасайтын саясатқа жауапты несие бөлімдері, операциялық
Несиелік комитет құрамына әдетте:
1) банк басшысы;
2) несиелік және бухгалтерлік бөлім басшылары;
3) аналитика бөлімінің басшылары және т.б. жоғары бөлім
Несиелік комитеттің функциялары:
1) несиелік саясатты жасау және мониторинг;
2) несие рейтингін жасау;
3) жаңа несие алу бойынша критерийлерде қарастыру;
4) ссуда бойынша шектеулер енгізу.
Экономикалық, әсіресе қаржылық тәжірибеде қарапайым түрде
Қаржылық қызмет аумағы қатарында тәуекелділікті
Активтерді және пассивтерді басқару коэффициенті (КОМАП) құрамы:
1) банк басшысы;
2) операцияның және несие бөлімінің басшылары;
3) аналитикалық қолдау бөлімінің басшысы;
4) қаржылық бақылау бөлімінің басшысы.
Бұл комитетінің функциялары:
1) қаржылық тәуекелдерді шектеу;
2) пайыздық саясатты жүзеге асыру;
3) валюталық тәуекел бойынша шектеулер енгізу;
4) баланстан тыс операциялар бойынша шектеулер енгізу;
5) капитал құрылымының тәукелдерін басқару.
Комитеттің міндеттемелері:
1) банк ішіндегі инструкцияларды жасау;
2) банк тәуекелдерін басқару саясатының мақсатын анықтау;
3) банк тәуекелдерінің заңнамалары, түрлері;
4) оларды бағалау әдістері бойынша шектеулер енгізу.
Банк тәуекелдерін басқарудың 3 тәсілі бар:
1) лимиттеу;
2) еркіндікті бағалау;
3) VAR әдісі.
Лимиттерге жататындар:
1) позициялық лимиті;
2) стоп-лост лимиті;
3) капитал тәуекел лимиті;
4) көлемді лимиті;
5) позиция мінездемесі бойынша лимиттер.
Көптеген қаржылық операциялар анықталмағандық жағдайында жүргізіледі. Сондықтан олардың
Қаржылық жүйе құрылымының әр түрлі элементтері арқылы қаражаттар
Нарықтар
Артық қаржылық
қаражаттары бар
экономикалық субъектілер
Қаржылық
делдалдар
1-сурет.Қаржылық ағымдар
Қаржы жүйесінің көмегімен ақша ресурстарының орналасуына тәуекелдер де
Капиталдар және тәуекелдер бөлігі бір-бірімен байланысты және бір
Сіз бизнеспен айналысуға шешім қабылдадыңыз және ол үшін
Берілген мысалдағы негізгі тәуекелділікті өзіне сіздің акционеріңіз алады,
Тәуекелділіктің дәрежесі мен көлеміне қаржылық механизм арқылы әсер
Тәуекелділік-менеджмент негізіне тәуекелділікті бағалау, ұстау, беру және төмендеу
Қаржылық нарық және оның жеке бөліктерімен жүргізуді талдау
Қаржылық нарықты тауарлары ақша, банктік несие және бағалы
Қаржылық нарық тауарлар түріне сәйкес несие және қор
Нарықтық экономика жағдайындағы қаржы нарығын белгілеу тұтынушыларға тауар
Бір иемденушіден екінші иемденушіге тауар ағымы ақша төлемдерінің
Қаржылық және операциялық тетіктің жиынтық тәуекелімен байланысты.
Қаржылық “тетік” немесе қаржылық ливеридж компания
Экономикалық рентабельділігі бірдей деңгейдегі 2 кәсіпорынды қарастырайық.
І кәсіпорында актив-100000 ақша бірлігі, пассив-100000 ақша бірлігі,
ІІ кәсіпорында жеке қаражаттар активі-100000 ақша бірлігі, пассив
Инвестицияларды пайдаланудың нетто нәтижесі екі кәсіпорында да бірдей
Кәсіпорын салық төлемейді деп есептейік. Онда І кәсіпорын
ІІ кәсіпорын сол 20000 а.б. алдымен қарыз бойынша
Бұдан байқайтынымыз 20% бірдей экономикалық рентабельділік кезінде кәсіпорында
Фирма қызметінің рентабельділік (profitability) немесе табыстылық көрсеткіштерін қарастырайық.
ROS=EBIT/сату көлемі
Акционерлік капиталының табысының коэффициенті (return on equity-ROE):
ROA=EBIT/сату көлемі сату көлемі/актив құны=ROS*ATO=сатылым рентабельділігі*актив
Бұл жерде активтердің айналымдылығы ATO мынадай түрде болады:
ATO=сату көлемі/актив құны.
ROA коэффициентін ROS және ATO коэффициенттері
1-кесте
Атауы ROS ATO ROA
Супермаркет желісі 0,03 5 0,15
Коммуналдық қызмет кәсіпорын 0,3 0,5 0,15
Енді фирма капиталы құрылымын және кредиторларға оның қарыздану
ҚК=жалпы қарыз/жалпы активтер
Несиелік тәуекелдерде қарастырылатын пайыздық төлеу бойынша шығындарды көтеруге
ROE=(I-салық мөлшерлемесі)*(EBIT/қарыз -%мөлш)*қарыз/капитал
Бұл қатынастың мағынасы келесідей, егер фирманың EBIT/қарыз
Мысал үшін А және В фирмаларын қарастырайық. А
Енді активтер табыстылығы коэффициентінің (ROA) капитал табыстылығы
2-кесте
Іскерлік кезеңнің ROE-ға әсері
Экономикалық жағдайлар ROA ROE
A B
Сәтсіз жыл 2% 1,40% -4,24%
Қалыпты жыл 15% 10,50% 14,00%
Сәтті жыл 30% 21,00% 35,00%
Бұл кестеде займдық капитал бойынша пайыздық мөлшерлеме
Операциялық тетіктің іс-әрекеті компания қызметіндегі займдық ақша
3-кесте
Пайыздық мөлшерлеменің ROE-ға әсер етуі
Атауы А В
Жалпы активтер 100000а.б. 100000 а.б.
Акционерлік капитал 100000 а.б. 50000 а.б.
Қарыз 0 50000 а.б.
Пайыздар мен салықты төлеуге дейінгі фирма пайдасы (EBIT)
Активтер табыстылығының коэффициенті (ROA) 12% 12%
1 нұсқа. Жылына 6%пайыздық мөлшерлемесі бар займ
Пайыздар мен салықты төлеуге дейінгі фирма пайдасы
Пайыздарды төлеуге шығындар 0 3000 а.б.
Салық салынатын пайда 12000 а.б. 9000 а.б.
Салықтар (емес 30%) 3600 а.б. 2700 а.б.
Таза пайда 8400 а.б. 6300 а.б.
Акционерлік капитал 100000 а.б. 50000 а.б.
Капитал табыстылығының коэффиенті (ROE) 8,40% 12,60%
2 нұсқа Жылына 10% пайыздық мөлшерлемесі бар
Фирма пайдасы (EBIT) 12000а.б. 12000 а.б.
Пайыздарды төлеуге шығындар 0 5000 а.б.
Салық салынатын пайда 12000 а.б. 7000 а.б.
Салықтар (мөлшерлемесі 30%) 3600 а.б. 2100 а.б.
Таза пайда 8400 а.б. 4900 а.б.
Акционерлік капитал 100000 а.б. 50000 а.б.
Капитал табыстылығының коэффициенті (ROE) 8,40% 9,80%
3 нұсқа. Жылына 15%пайыздық мөлшерлемесі бар
Фирма пайдасы (EBIT) 12000 а.б. 12000 а.б.
Пайыздарды төлеуге шығындар 0 7500 а.б.
Коммерциялық тәуекелдің құрама бөлігі қаржылық тәуекелділік болып табылады.
Қаржылық тәуекелдер ақшаны сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге
Ақшаны сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге келесідей тәуекелдердің
Қорытынды.
Курстық жұмысты қорытындылай келе, тәуекел дегеніміз-бұл табысқа жете
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде тәуекелділік маңызы, теориялық аспектілері
Тәуекелдің-субъективті және объективті екі тұжырымдамасының аражігі ажыратылады. Объективті
Тәуекелділікті басқару және оларды азайту тәсілдері, әдістері және
Қандай да тәуекелдің қолдануға болатын дәрежесін анықтау және
Ал тәуекелділікті басқару стратегиясы және оларға әсер етуші
Тәуекелдерді танып білу үшін несие салымдарын орналастыруды бақылайтын
Пайдаланылған әдебиеттер
Управление банковскими рисками / Вальравен,-Москва-1998
Банк ісі / Искаков
Банки Казахстана / 2005, № 11
Банки Казахстана / 2005, № 12
Банки Казахстана / 2006, № 1
Деньги и кредит / 2005, № 1
Деньги и кредит / 2005, № 2
Деньги и кредит / 2005, № 4
Деньги и кредит / 2005, № 7
Деньги и кредит / 2005, № 9
Деньги и кредит / 2005, № 19
32