Әл-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Философия және Саясаттану факультеті
Жалпы психология кафедрасы
К У Р С Т Ы Қ
ТАҚЫРЫБЫ: Жоғары әскери оқу орындарындағы курсанттардың кәсіби
Орындаған: 1-курс магистранты
Оразалы Анар
Ғылыми жетекші: п.ғ.к, доцент
Дүйсенбеков Д.Д.
Қорғауға жіберілді: " " "
кафедра меңгерушісі, психол.ғылым.
кандидаты, доцент
Алматы, 2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 6
1.1 Әскери психологияның даму тарихына теориялық шолу 6
1.2. Әскери қызметтің құрылымы мен психологиялық мазмұны 15
1.3. Әскери қызметке тұлғалық-кәсіби бағыттылық мәселелері 19
1.4. Қазақстандағы әскери қызметке кәсіби даярлаудың психологиялық
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 46
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі көптеген Қарулы күштердің жұмысында және олардың
Жұмыстың өзектілігі — Қазақстан Республикасының Қарулы күштері оның
Қарулы күштердің басшыларының шешімімен бүгіндері әскерлер қатарында әлеуметтік-психологиялық
Біздің болашақ әскерлеріміздің 1990 жыл оқу барысында әскери
Қазіргі кездегі Қарулы күштерде болып жатқан ең басты
Халқымыздың батыры Б.Момышұлы “Солдаттың бойында жауынгерлік қасиетті тәрбиелеуде
Жұмыстың мақсаты — Қазақстан Республикасының жоғары әскери оқу
Жұмыстың теориялық маңыздылығы — курсанттардың болашақтағы әскери іс-әрекетіне
Жұмыстың практикалық маңыздылығы — Осы бағытта жүргізілген зерттеулердің
І. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Әскери психологияның даму тарихына теориялық шолу
Батыс Европа және АҚШ елдерінде әскери психология өз
Францияда әскери психология идеалистік әлеуметтік психологиялық иірімде пайда
Соғыстан кейін әскери психологтар әскердің жеке құрамын идеологиялық
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Франция әскери психологиясында көптеген
Әскери психологияның ең негізгі міндеті жауынгерлерді дайындауда қорқынышты
Бірінші дүниежүзілік соғыстың басындағы Германия әскерлерінің қолбасшылары әскери
Бірінші дүниежүзілік соғыста жеңіліске ұшырағаннан кейін Германияда миллитаризм
Сонымен бірге Қарулы Күштер қарамағында арнайы лаборатория да
Соғыстан кейін Қарулы Күштерде әскери психологиямен айналысатын жұмысшылар
Әскери психология мәселелерімен айналысатын советтің орнына ұлттық қауіпсіздікті
1942 жылы “Моральдық қызмет” көрсету, хабарландыру және ағарту
Басқару ұжымдарының әскери психологиялық зертеулер жұмысы 4 томдық
Англияда әскери психологияның дамуына қатты көңіл бөлінген. Соғыстан
Екінші Дүние жүзілік соғыс кезінде және одан кейінгі
Зерттеулер арнайы эксперименттік тіркелініп отыратын құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген
Ағылшындар соғыс кезінде өздерінің қарсыластарына моральдық әсер ету
Қазіргі кезде ағылшын әскери психологтары ұшудағы біліктілік пен
НАТО блогының құрылуымен әскери психологияның үйлестік зерттеу тенденциялары
Ресейдегі әскери психологиялық ойдың дамуы
Ресейдегі әскери психологиялық ойдың жетістіктері ең алдымен І-Петр
Петр әскери психологиялық көзқарастары оның әскерге және әскери
І Петр ойларын жалғастырушы генерал-фельдмаршал П.П.Румянцев болды. ІІ
А.В.Суворов соғысты жүргізу өнершісі мен соғысты басқара білушісі
Кутузов жауынгерлер мен әскерлерге қажет қасиеттердің ішінде
Әскери психологияның дамуына көп көңіл бөлген Г.И.Бутаковтың ізбасары
Әскери психологиялық көзқарастар жүйесінде Драгомировтың жаны ашымастың және
Г.Е.Шумаков әскери психологияға анықтама беруге және оның тақырыбы
1.2. Әскери қызметтің құрылымы мен психологиялық мазмұны
Әскери әрекет құрылымына қарап жекелік, топтық, мүшелік
Әскери іс-әрекет жауынгерлік жағдайда шектен тыс күрделі шиеленіс
Ғылыми-техникалық өрлеу әскери іс-әрекетті мамандандыру, автоматтандыру және ойшылдықпен
Қазақстан жауынгерлерінің әрекеті осы мемлекет халқының қауіпсіздігін қаматамасыз
Бейбітшілік уақытта әскери әрекеттің мақсаты жауға қарсы жауынгерлік
Жауынгерлік іс-әрекетті басқарудың психологиялық жағы бұл оның мазмҒнына
Жауынгерлік жаттығу іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері
Жауынгерлік жаттығу іс-әрекеті әскери іс-әрекеттің, әскер құрамын соғыс
а) мақсаттармен нәтижелердің өзгешелігімен санасу, жауынгерлік техникалар мен
б) шынайы жауынгерлік жағдайда жұмыс жасауға бейімделу, үйрену.
в) ұғымның және жеке адамның жауынгерлік іс-әрекетіне әртүрлі
Жауынгерлік шеберлікті қалыптастырудың психологиялық негізі, жауынгерлік шеберлікті қалыптастыру
Білімді меңгеру процесі оларды практика жүзінде қолданумен аяқталады.
Оқытудың мақсаты: оқытуды жүргізудің әдіс-тәсілдері жауынгерлерге қандай іскерлік,
1.3. Әскери қызметке тұлғалық-кәсіби бағыттылық мәселелері
Психология ғылымында бағыттылық деп-бұл даралық қасиет ізденіс жүйесіне
Әскери қызмет процесінде жауынгрелер өз алдына әртүрлі мақсаттар
Әскерлердің кәсіптік бағдары бұл жеке даралық құрылымының қиын
Бейімділік — тұрақты және күшті түрткі жауынгер айтылған
Саяси жұмыскер мен командирдің жұмысын меңгерудегі солдаттың қатынасына
Қазақстан Қарулы күштерінің әскери санын көбейту. Адамның дүниетанымы
Жауынгерлердің мақсаты мен перспективаларының қалыптасуында командирлер мен саяси
Жауынгерлердің іс-әрекетінің түрткісі мамандыққа теңестіру мәселесі — бұл
Қазақстан әскерлері қазіргі замандағы соғыста сәтті жауынгерлік әрекеттер
Қазіргі замандағы соғыс Қазақстан әскерлері мен жауынгерлік және
Жауынгерлерге үйретілген жағдайды барынша күрделендіре түсу керек. Тек
Сөйлеу формасындағы тапсырмалар мен операциялардың мазмұнын алдын-ала айту,
Әскери техникалар құралдандырумен тактикалық әрекеттің күрделене түсуіне байланысты
Бұл жерде әскери іс-әрекеттің әртүрлі аймақтарында дағдылар мен
Кәсіптік әрекетті психологиялық жағынан зерттеу жеке адам психологиясының
Бірқатар зерттеушілер кәсіптік әрекеттің зор мәні бар екенін
Біріншіден жеке адамның ерекшеліктері жұмыста да ең негізгі
Екіншіден жеке адамдық ерекшеліктер мамандықты игерген кезде ең
Үшіншіден жеке адамдық ерекшеліктері кәсіптік әрекеттің субьективті көріністеріне
Төртіншіден жұмысшылар арасында жақсы және төмен жұмыс жасайтын
Бесіншіден ғылыми техниканың дамуына байланысты мамандық түрлерінің көбеюімен
Алтыншыдан, кәсіпкерлердің жекелік қасиеттерін мақсатты түрде қалыпқа келтіру
Мамандыққа бейімделуді қарастыру аймағының теориялық жұмыстары біздің елімізде
Елімізде және қарулы күштерде бұл мәселе әлі түсінісу
Қазіргі кездегі Қарулы күштерде болып жатқан ең басты
Өкінішке орай, қазіргі кездегі үкіметіміздегі елеулі өзгерістетрге байланысты
Қазіргі жағдай әскери қызметке және мемлекет құрамына қарайтын
Әскери — профессиология қазіргі әскери маман саясатын жүзеге
Осыған байланысты әскери профессиологиялық жұмыс әскери бөлімшелерді іріктеп
Әскери профессиологиялық бағыттың негізгі жұмысы әскери мамандықты
Біздің болашақ әскерлеріміздің 1990 жылы оқу барысында әскери
Біріншіден — Қарулы күштердің бөлімшелеріндегі өзгеріс процестерін жетік
Екіншіден — Қарулы күштер әрекетіндегі әскери экономикалық жағынан
Үшіншіден — Қарулы күштерде информациялық технология мен басқаруға
Офицер маманын насихаттау қарапайым дәрежеде қалып отыр. Әскери
Мамандыққа бейімділік және мамандыққа іріктеу құрылымдарындағы шаруалардың тиімділігі
жастар мен оқу бөлімшелерін бітірушілерді іріктеу және оларды
әскери бөлімшелер құрамынан тыс мамандыққа іріктеу тобын
мемлекет жастары және әскери қызметкерлер арасындағы әскери мамандыққа
әскери қызметкерлерді тексеру оның ішінде арнайы психологиялық әдістемелерді
әскери бөлімшелердегі штаттан тыс мамандыққа таңдау тобын бақылап
запасқа шығатын әскери қызметкерлерді жұмысқа орналастыруды және оларды
мамандыққа бейімділік мәселесі және мамандық таңдау қорытындыларын талдау
Әскери мамандандыру жұмыстарының ең негізгі бөлімі әскери профессиолог
Профессиограмма — бұл профессиографияның дайындалған қорытындылары. Әскери профессиология
Профессиограмманың ең маңызды бөлігі психограмма болып саналады. Психограмма
Зейінді сананың жағдайы ретінде эмоциялық ұстамдылық, аффектация, енжарлық,
Әскери кәсіпке іріктеу — бұл әскери еңбекті сараптаудың
Мамандыққа кіріспе: Қазіргі кездегі көптеген Қарулы күштердің жұмысында
Психологиялық стрестерден шығару жауынгерлерді ұрыс жағдайы кезіндегі тұрақтылықпен
Бірінші маманның барлық зерттеу әрекеті бөлімдердің тіршілік әрекеттерінің
Екіншіден әртүрлі әдістемелердің көмегімен әскери қызметкерлерде сенімді қарым-қатынас
Үшіншіден алынған мәліметтерді басшыларға жалпыланған түрде және оларды
Офицер-психологиялық іріктеудің ұйымдастырушысы ретінде топтасқан әскери ұжымның жауапкершілік
Курсанттарды іріктеумен офицер айналысады. Ең бастысы таңдау кезінде
Курсанттарды іріктеу кезінде саяси іскерлік қасиеттеріне, оның саналы
Психикалық процестерге түйсіну және қабылдау мен ес, елестету,
Курсанттарды психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық ұйымдастыру, басқарушының сапаларын қалыптастыруды
жарамды, яғни таңдаудағы барлық белгілерге сәйкес келеді.
шартты түрде жарамды.
жарамсыз.
Белгіленген белгілерге ешқандай келмейді. Әрбір жағдайда таңдаудың ойланатын
Офицер курсанттарды психологиялық іріктеудің ұйымдастырушысы. Осы жұмысқа жарамды
1.4. Қазақстандағы әскери қызметке кәсіби даярлаудың психологиялық
Қазақстанның жауынгерлік дәстүрі арқылы ерлікке баулудың маңызы маңызы
Қазақстан халқының ерлік және жауынгерлік тарихи мұрасы мол
Неміс ғалымы В.В.Радлов Өзінің “Сібір жазбалары” атты еңбегінде
Қазақстан Республикасы әскери доктринасы және әскери құрылыс тұжырымдамаларында
Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16-желтоқсанда өзінің тәуелсіздігін жариялағаннан
А.Бақаевтың “Армия және ұлт санасы” деген мақаласында
Қазақстан Республикасының президенті Н.А.Назарбаевтың “Қазақстанның болашағы — қоғамның
Көп ұлтты Қазақстан халқы үшін отансүйгіштік сезімінің рухани
Б.Момышұлы патриотизм деп — Отанға деген сүйіспеншілік, жеке
Біз ұрпақ тәрбиесінде отбасы, Отанның, өскен ортасының әсерінің
Әскери тәрбие жұмысында саяси сапалық, өз Отанына шексіз
Әскери патриоттық тәрбиені жетілдіру жолында өткендегі әскер
Қазақстанды мекендейтін әрбір ұлт өзінің мемлекет алдындағы міндет
Психолог-ғалым М.Мұқанов “Совет жауынгерлерінің ерлік істерінің психологиялық ерекшеліктері”
М.Мұқанов психология ғылымы тұрғысында әділ бағасын береді. Әскерлерде
Психологиялық дайындықтың міндетімен маңызды жан-жақты жақсы дайындалған, шыныққан,
Әскери бөлімдердің жүйке жүйелерінің психологиялық тұрақтылығы мен сенімділігі
Әскерлерді психологиялық дайындаудың нақты мазмұнына:
өз қаруларына, әскери техникаға, жолдастарына, командирге, жеңіске деген
өз қарсыластарын жеңудің варианттарын ерекшеліктері мен талаптарын қалыптастыру.
жауынгерлік жағдайы тікелей қатысты психологиялық қиындықтарымен таныс болу.
өзін-өзі басқару мен еріктік сапалардың үйлесімді дамуы.
психологиялық жауынгерлік-профессионалдық қасиетті дамыту, әсіресе ойлаудың сапасын арттыру.
ерекше “психологиялық сенімді” қасиетті қалыптастыру, дамыту.
психологиялық қиындықтарды шешу үшін тез және сапалы шешімдер
бейбіт өмірімзге лайықты жауынгерлік психологиялық тұрақшылықты қамтамасыз ету.
ішкі жауынгерлік дайындықтың психикалық халін қалыптастыру, сақтауды белгілі
Психологиялық дайындықтың мазмұны әскерлердің мамандығына, қызметіне, міндетіне және
Қазақстандағы әскери қызметкерлерді даярлаудың психологиялық астарлары Қазақстан Қарулы
Әскери білім беру мекемелерінде курсанттар арасында психологиялық дайындықты
психологиялық дайындықтың жоспарларын жасау;
сабақ жүргізілуде жауынгерлік жаттығу тапсырма курсында тексеру;
сабақ жүргізуде жауынгрелік жаттығуларға үйрету кезінде оқыту мақсатымен
күшті психологиялық әсері бар әдістердің түрлері мен таза
материалдық базаны жасау және оны толық жетілдіру;
психологиялық дайындық нәтижесін тексеру, әдістемелер жүргізу.
Әскерлерді психологиялық дайындаудың құрылымы өте күрделі және оған
Психологиялық дайындықтың компоненттерін қалыптастыру мақсатымен қолданылатын әдістер мен
Жалпы психологиялық дайындық қалыптасуы: а) өзінің рухани қажеттілігі
Қазақстанның әскери доктринасында, әскери істерді жүргізуде және жауынгерлік
Психологиялық дайындықтың әскери тәрбие мен жауынгерлік шеберлікті қалыптастыруымен
Арнайы психологиялық дайындық әскерді жауынгерлік жағдайда төзімді болуға
Танымдық процестерді белсендірген кезде ғана психиканың танымдық процестері
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл жұмыс қазіргі кездегі Қарулы күштер саласындағы әскери
Әскери профессиология — қазіргі әскери маман саясатын жүзеге
Жұмыстың мақсаты әскери қызметін өтеу барысында офицерлер құрамын
Қазақстан Республикасы әскери доктринасы және әскери құрылыс тұжырымдарда,
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Аманжолов К. Әскери терминдердің орысша-қазақша сөздігі, А., Қазақстан
Афанасьев Г.М. Раннее ориентация или поздний самоанализ, М.,
Бакаев Л.Н. Военно-патриотическое наследия. Б.Момышұлы и современное
Бакаев Л.Н. Любая армия должно иметь своей национальные
Бакаев Л.Н. Политика военного стройтельство Республики Казахстан, А.,
Балақаев Т. Армия және ұлт саясаты, / қаз.
Барабанщиков А.В. Основы военной психологии и педагогики, М.,
Барт А.И. Военное психология и педагогика, А.,
Введение в профессию /учеб.мет.пособие для войсковых психологов/ подгот.
Вопросы профессоведение, науч.ред. В.Я.Гаврилов, М., 1982.
Гарбер Е.И. Методика профессиографий, Саратов 1992.
Гичон И.С. Психология профессионального становление специалиста, учеб.пос.
Глучико А.Н. Психофизиологические основы психогигиены и психопрофилактики /военно
Гуревич К.М. Проофессиональная пригодность и основные свойства нервной
Демина Л.Р. Психологические аспекты индивидуальной профадаптаци, Барнаул.
Джангаров Т.Т., Маришук В.Л. Отбор курсантов в летние
Дьяченко М.И. Индивидуальный подход в воспитани войнов, Воен.изд.
Жакупов С.М., Бердібаева С.М. Психологиялық зерттеу нәтижелерін статистикалық
Жданов И.А. Прогнозирование успешности профессиональной деятельности, М., 1988.
Звоников В.М., Понамаренко В.А. К вопросу о психологическом
Иванова Е.М. Основы психологической и профессиональной деятельности, М.,
Ковалев А.Г. Психология личности “Просвещение” 1965.
Кулагин Б. Основы профессиональной психодиагностики, Л. 1964.
Лайнбаржер П. Психологическая война, 1962.
Луков Г.Д., Платонов К.К. Психология, М., Воен.изд. 1964.
Луков Г.Д. Воспитание воли у советских войнов, Воен.изд.
Лучшие психологические тесты для профотбора и профориентации, Петрзоводск
Мерлин В.С. Проблемы экспериментальной психологической личности, М., 1970.
Мельников В.М., Ямпольский Л.Т. Введение в экспериментальную психологию
МомышҒлы Б. Психология войны, А.
Минжанов Н.А. Проблемы профессионально психологической подготовки служателя, учеб.завд.
Муканов М.М. О характерных психологических особенностях подвига советского
Новое оружие и дисциплина война, Воен.изд. 1964.
Общая психодиагностика /Под.ред. А.Бодолева, В.Столина М., 1987
Основы профессиональной и психофизиологического отбора, Киев 1987.
Платонов К.К. Структура и формирование личности, М., 1986.
Подоляк Я.В. Практические вопросы военной психологии М., 1987.
Практикум по психологии / А.А.Бодолеева, В.Столина М., 1987.
Практикум по экспериментальной и прикладной психологии /под.ред. А.А.Крылова
Профессиональная ориентация и этапы методов, Киев 1990.
Психологическая диагностика проблемы и исследований /под.ред. К.М.Гуревича М.,
Психология профессиональной подготовки, С-Пб 1983.
Психологический отбор инспекторов военназировании пожарной охраны для работы
Психолого педагогические основы деятельности командира /под.ред. Павловского М.,
Романов В.Г. Военно-юридическая психология 1987.
Роступов А.Г. Психологическая подготовка к службе, Минск 1984.
Роступов А.Г. Формирование проф-пригодности.
Селезнев И.А. Война и идеологическая борьба, 1964.
Сейтимов Н.М. Военно-политическая безопасность современного Казахстана, А., 1998.
Современная буржуазия военная психология, Сб-перевод статьи Воен.изд. 1964.
Сидеренко Е.В. Мет-матем. Обработки психологии, Санкт-Петербург 1996.
Столяренко Л.Д. Основы психологии, Ростов на Дону 1997.
Теплов Б.М. Ум полководца, Изд. АПН. РСФСР 1960.
Хрестоматия по инженерной психологии, Душков А.А. 1991.
Шромченко А.Ф. Вопросы психологии в управление войсками, М.,
22
2