Шегенделген ұңғыма

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Геологиялық бөлім
1.1 Географиялық және экономикалық жағдайлар
1.2 Ауданың геология – геофизикалық зерттеу тарихы
1.3 Стратиграфия
1.4 Тектоника
1.5 Мұнайгаздылық
1.6 Сулылығы
1.7 Ұңғыны қазу кезінде кездесуі мүмкін қиындықтар аймақтар
1.7.1 Бұрғылау ертіндісінің жұтылу мүмкіндіктері
1.7.2 Ұңғыма қабырғасының опырылып түсуі мүмкін аралығы
1.7.3 Мүмкін болатын қауіпті ұстау аймағындағы аралық
1.7.4 Мұнай газдын пайда болуы мүмкін болатын аралықтар
1.8 Тасбағанды іріктеу аралық
1.9 Болашақта горизонтты сынау және ашу
1.9.1 Горизонтты сынау тәсілдері және аралық
1.9.2 Өнім горизонтын ашу әдісі
1.10 Ұңғыдағы геофизикалық зерттеулер
1.10.1 Ашық оқпанда барлық тілікте
1.10.2 Шегенделген ұңғыма
2 Техникалық және технологиялық бөлім
2.1 Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
2.2 Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
2.2.1 Қашаулар мен шегендеуші тізбектердің диаметрін таңдау
2.3 Бұрғылау қоңдырғысын таңдау
2.4 Бұрғылау тәртібінің параметрін жобалау
2.4.1 Бұрғылау тәсіліне байланысты ара қашықтық тередігі бойынша жуатын
2.4.2 Қашаудағы белдік жүктемені және оның айналу жылдамдығын жобалау
2.4.3 Бұрғылау тәртібінің параметрін бақылау
2.5 Ұңғыманы бекіту
2.5.1 Шегендеу тізбегін жобалау және оның беріктілікке есебі
2.5.2 Аралық және пайдаланылған тізбектін төменгі конструкциясы
2.5.3 Шегендеу тізбегін түсіру және түсіруге дайындық жұмысы
2.6 Ұңғымаларды игеру
2.6.1 Өнімді қабаттарды ашу және байқау
2.6.2 Мұнайлы қабаттарды байқау әдісі
2.6.3 Ұңғыманы ондағы сұйықтан жеңілдету түрімен алмастыру арқылы игеру
2.6.4 Ұңғыманы ауа айдау арқылы игеру
2.6.5 Қабатты ашу және байқау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова: Гидромониторные долота,
гидромониторный эффект,
профиль, конструкция,
градиент давления,
насыщения.
В дипломном проекте рассматриваются вопросы проводки эксплуатационной скважины глубиной
В его недрах встречаются нефть и газ с разными
В проекте также рассматриваются резервы повышения технико-экономических показателей строительства
АҢДАТПА
Өзекті сөздер: Гидромониторлық қашаулар,
Гидромониторлықтиімділік,
Профиль, құрылма, қысым
Дипломдық жобада Аққар кен орнында 3200м пайдалану ұңғымасын шиеленісті
Оның қойнауында қасиеттері жағынан әртүрлі мұнай және газ кездеседі.
Жобада сондай-ақ ұңғыма құрылысының техникалық-экономикалық көрсеткіштерін көтеру, еңбек жағдайын
КІРІСПЕ
Әртүрлі отын мен май қажет ететін мұнай және жанармайдын
Химиялық өндірісте табиғи газ шикізаты жақсы және арзан отын
Осылайша мұнай мен газ және оның қайта өңделген өнімдері
Ел басы Нұрсылтан Назарбаевтын Қазақстан 2030 жолдауында мұнай және
Ел экономикасының мұнай – газ саласы республикамыздағы жетекші сала
Мұнай – газ саласы ел экономикасының түпқазығы деп түсінсек,
1 Геологиялық бөлім
Географиялық және экономикалық жағдайлар
Қазақстаның Әкімшілік өндірістік қатынастар бойынша Маңғыстау облысының Ерали ауданың
Геологиялық ауданың көлемі континентальді климаты шөлді аймаққа жатады. Жазы
Өсімдік құрлымының бүркеніші өте кедей және буу ауданда құрғақшылық,
Жобаланған көлемнең 6 шақырым жерде орналасқан солтүстік – батыс
Бұрғылау жұмысы “МаңғышлақМұнай” МУРБ өндірістілік бірлестігі арқылы жүргізіледі. Материалды
Тампонаж жұмыстары Өзен тампонаж кеңсесінде жүргізіледі. Бұл база Жаңа
Электр жүйесімен ДВС қамтамасыз етеді. Ақтау қаласынан автобуспен вахтаны
Бұрғылау орнымен басқарманың байланысы радио бекеті арқылы жүзеге асады.
Ауданың геология – геофизикалық зерттеу тарихы
Жетібай - Өзен тектоника сатысында 50 – жылдары жүргізілген
Палеотектоникалық жаңғыртуға негіз болған МОГТ сейсмобарлау материалдары солтүстік –
МНГФ трестісіне бөлімшелерді тиянақты жұмыс өткізу үшін кепілдеме берілді.
Орта Триастын жанартау – карбонаты шөгіндісі қабаталынған табанымен шағылдырғыш
Стратиграфия
Аққар іздеу бұрғылау жобаланған алаңында жобамен 3000 – 3350
Триастық жүйе (Т)
Зертеліп жатқан шөгінді алаңында триасты жүйе төменгі, орта, жоғарғы
Төменгі бөлім
Төменгі Триастын шөгіндісінде аргилитпен құмай тас болады.
Аргилитер қатты шашыранқылап сынатын жіңішке бөлшектенетін айналы сырғаныш жарықшақтық
Ортанғы бөлім
Орта Триасты шөгіндісі негізінен жанартау – карбонатты таужыныстардан құралған
Құмай тастар ұсақ және орта түйіршікті, массивті, жарықшақты, сазды,
Аргилиттер жіңішке бөлшекті ықшам қабатты жіктелген жынысты, арасында
Әктастары оргонагенді ортанғы және ықшамды кристалды бөлігіне баяулап өтетін
Туфтары – сұр және күл тәрізді түске баяу өтетін
Жоғарғы бөлім (Т3)
Негізгі жоғарғы Триасты құмды малта тастар қабаты құрайды. Тіліктері
Құм тасты сұр, ақшыл сұр, ұсақ орта және сирек,
Құмай тастар құрамы құм тасқа ұқсас. Сұр саз, күнгірт
Аргилиттер қабыршықты гравилитер мен ұсақ малта тастар және жұмыр
Юра жүйесі (J)
Юра жүйесінің шөгіндісі ортанғы және жоғарғы бөлімдерден тұрады. ПОМН
Ортанғы бөлім (J2)
Ортанғы бөлімнің құрамаында Аален, Байос жік қабат.
Аалендік жік қабат (J2а)
Аален жік қабатының шөгіндісі әртүрлі түйіршіті құм тастардан жуандау,
Құм тастар сұр, сары сұр, бура, ұсақ орта және
Байос жік қабаты (J2bj)
Байостін шөгіндісінен саздармен құмай тас, құм тас кезектесіп құралған.
Таужыныстары өсімдікті органикадан тұрады. Құм тастары сұр, сары сұр,
Құмайт тастар сұр, бура, орта және төменгі түйіршікті полимиктелінген.
Бат жік қабаты (J2bt)
Бат жік қабатының шөгіндісіне тән нәрсе құм тастармен құмайтардын
Құмай тастар құрамы құм тастарға ұқсайды, яғни олар құмды
Жоғарғы бөлім (J3)
Жоғарғы Юраның аралық шөгіндісі Келловей, Оксфорд және Кемеридж, Титон
Келловей жік қабаты (J3сl)
Келловей жік қабатының шөгіндісі таужыныстарының құмды, құмайты, саз қоспаларының
Құм тастары мен құмайтары сұр, жасыл жеткілікті түрде ұсақ
Литологиялық ерекшеліктеріне қарағанда келловей жік қабаты үш бөлікке бөлінеді.
Ортанғысы құм тасты және құмайты құрамында саздары бар болып
Оксфорд жік қабаты (J3ох)
Оксфорд жік қабатының төменгі бөлігі сазды – карбонатты шөгіндісіндегі
Сазы сұр, күнгірт сұр, жасыл сұр, мергельді, құмайты, сирек
Мергелийдін құрлымы әдетте плитоморфты және ықшам түйіршікті. Негізгі олардың
Құм тастары ұсақ түйіршікті ақшыл сұр, сұр, күнгірт сұр
Кембридж жік қабаты (J3km+t)
Кемеридж – бұл жік қабатының шөгіндісі доломитпен мергелей қабығы
Әктастардын органогенді айырмашылықтары 35 -55% пайызы кристалданып кеткен ине
Құм тастарымен құмай тастары сұр, жасыл сұр полимиктелінген крем
Бор жүйесі (К)
Бор жүйесінің шөгіндісі жоғарғы және төменгі бөлітерден тұрады.
Төменгі бөлім (К1)
Төменгі бөліктін шөгіндісі неоком жік қабатының астына Альб, Апт
Неоком жік қабатының үсті (К1пе)
Неоком шөгіндісінің шаюлуы жоғарғы Юра шөгіндісіне астасады. Негізінен жік
Тіліктін орта бөлігі құм тастардан саздан, құмай тастардан, әктастардан,
Тіліктін жоғарғы бөлігі мергелий және саздын әктастардан құралған саздан
Құм тастар ұсақ орта әртүрлі түйіршікті, әртүрлі деңгейде цементелген
Жіңішке ықшам түйіршікті әктастар ұсақ түйіршікті карбонаттардан құралған. Олар
Апт жік қабаты (К1а)
Апт жік қабаты әртүрлі жоғарғы қабаттағы Неоком шөгіндісімен астасатын
Апт саздары құмай тастары органикамен араласқан жіңішке бос детриті
Құмай тастар күнгірт сұр, жасыл дақтары бар, әртүрлі түйіршікті
Құм тастары жасыл сұр, сұр, ұсақ түйіршікті құмай тасты
Цемент карбонатты немесе аралас түрдегі бозальді кеуекті саздары бар.
Мергелий күнгірт сұр таза немесе біраз мөлшерде құмай тастар
Жоғарғы бөлігі сазбен құмайты бар құмай тастардан жасалған. Саздары
Құм тастары күнгірт сұр және жасыл сұр әртүрлі түйіршікті
Мергельдері күнгірт сұр, жасыл сұр, тығыз, жіңішке ықшам түйіршікті
Жоғарғы бөлім (К2)
Жоғарғы Борлы шөгіндісі Сеномон жік қабатынан Сенон – турон
Сеномон жік қабаты (К2сm)
Шөгіндінің литомол құрамы ірі түйіршікті құмай тастармен құм тастардан
Құмай тастар жасыл сұр әртүрлі түйіршікті және ірі түйіршікті
Құм тастары жасыл сұр, ұсақ түйіршікті құмай тасты, орташа
Сенон – турон жік қабатының жоғарғысы (К2sn+t)
Сенон – турон шөгіндісі фосфоритті құм тас табанынан басталады.
Бұл жік қабаттын жоғарғы Борға ұқсас жазатын Бор, Борлы
Таужынысының түсі ақшыл сұр, ақ, кейде сары дағы бар.
Химогенді әктастарды оргоноген детриті бар политоморфтар немесе құм тасты
Жазатын Бор тығыз кей жерлері қопысытылған жұмсақ жарышақтарында біраз
Дат жік қабаты (К2d)
Дат жік қабатының шөгіндісі әртүрлі сенон – турон шөгіндісімен
Палеоген жүйесі (Р)
Палеоген шөгіндісі дат жік қабатының таужыныстарымен астасады. Тіліктері ұсақ
Тіліктін ортаңғы бөлігі балық қалдықтары бар сазды әктастарымен және
Жоғарғы жағындағы таужыныстарының қалындығы астында төселгендерден бөлектеніп тұрады. Ол
Саздар майлы кейде әлсіз құм тасты болып келеді. Құрамында
Неоген жүйесі (N)
Неоген шөгіндісі Палеоген шайып өткен жоғарғы қыртыста жатады. Олар
Мергельдер құмай тас материалдардын қоспасы бар жасыл сұр саздар
Саздары ақтасты, ортанғы бөлік тіліктері жасыл саздардан құралған. Саздары
Төрттік жүйе (Q)
Төрттік жүйенің шөгіндісін элювиальды провлюляльды бұлар құмдар құмдасын саздықтар.
Тектоника
Аққар тектоникалық ауданы Жетібай - Өзен тектоникалық құрлымына кіреді.
Юра шөгіндісінің табанындағы құрылымдық жопары (V1 – горизонтымен көрсетілген)
Юра көтерілісінің солтүстігіне қарай Аққар солтүстік – батыс және
Олардын екеуінің ампитудасы аз бір – бірімен жымдаса астасқан
Құрылым картасында IV Оксфорд, III готерив табаны горизонтан көрінеді.
Мұнайгаздылық
МОГТ сейсмо жұмыстары барысында екі терас полусводанда және екі
Орта Юра шөгіндісінің мұнай газдылығы шамамен Аққар және солтүстік
Осылайша бағдарланған мұнай газ қаныққан диапозоны өзіне орта төменгі
Триас және Юра мұнайының физика – химиялық қасиеті хабар
Сулылығы
Ұңғыма қимасының жобасы бойынша Триастан басталған Төрттікке дейін таужыныстар
Триастық шөгіндісі сынауының сипаттамалары жетеді, сондықтанда су құрамы және
Иод аз болып шықты 6 мг/л – ға дейін,
Бром – 146 мг/л,
Хлор – 64 мг/л,
Кальций – 8,4 мг/л,
Магни – 0,9 г/л,
Натрий мен калий -30 г/л.
Солтүстік – батыс Жетібайдың №9 ұңғыманың тексеру жұмыстары нәтижесі
Төменгі – орта Юра шөгіндісі №29, 35 – ші
Лейасе – ааленс
Төменгі келловей – бойос
Жоғарғы Юра
1.Лейасе – аален су қабатының шөгіндісі хлор кальций түріндегі
Na : K қатынасы – 0,8 құрайды
Иодтың болуы – 7 ÷ 10 мг/л
Бром – 200 – 235 мг/л
Судың тығыздығы 200 С – 1,1 г/см3
Хлордың болуы – 95 г/л
Сульфат – 39 – 51,8 мг/л
Кальций – 11 мг/л
Магний – 2 г/л
Гидрокарбонат – 207,5 мг/л
Шығымы тәулігінде – 15 м3 құрайды егер 850 м
Минералдануы – 142 -150 г/л
2. Төменгі келловей – байос су қабатының шөгіндісі
Судың тығыздығы 200 С – 1,08 ÷ 1,09 г/см3
Шығымы әртүрлі, келловей шөгіндісінің шығымы тәулігіне – 83 м3
Байос шөгіндісінің ағыны тәулігіне – 144 м3 егер 359
Тәулігіне – 286 м3 (№69 ұңғыма) егер 598 м
Байос шөгіндісінен тәулігіне – 0,29 м3 егер 689 м
Тәулігіне – 51 м3 егер 746 м болса (ұңғыма
Бұл суда түрі хлоркалиді иодтын болуы – 8 мг/л
Бром – 200 – 274 мг/л.
Ұңғыны қазу кезінде кездесуі мүмкін қиындықтар аймақтар
Солтүстік – батыс Жетібай ауданындағы ұңғыманы бұрғылау аймақта мүмкін
Кондуктор
Техникалық тізбек Ø 245 мм х 1250 м
Пайдалану тізбегі Ø 146 мм х 3500
Ұңғыманың нақтылы тереңдігі 3500 м. Бұрғылау техникалық тізбек бойынша
Ұңғыманың ары қарай тереңдігі жоспарланған тереңдікке дейін мынандай параметрлі
Бұрғылау ертіндісінің жұтылу мүмкіндіктері
Палеогенде аралық 60 - 100 метрлік кез – келген
Сенон – туронда 335 – 500 метрлік аралықта қойнау
Альбде аралық 950 – 1035 метрлік қашықтықта қарқындылығы белгісіз,
Ұңғыма қабырғасының опырылып түсуі мүмкін аралығы
Триасты 2900 – 3100 м аралықта ашылу кезінде және
Опырылу бұрғылау ертіндісінің сүзгілеуімен байланысты және жарықшақты аргилитін ісінуі
Мүмкін болатын қауіпті ұстау аймағындағы аралық
Сенон – турон 335 - 500 м аралықта ұңғыма
Триаста 290 - 300 м аралықта ұңғыма қабырғасының опырылып
Мұнай газдын пайда болуы мүмкін болатын аралықтар
1975 -2180 м, 2700 – 2780 м, 2780 –
Тасбағанды іріктеу аралық
Жоспарланған ұңғымада тасбағанды іріктеу көмірсутектерін жинау аралықтығына, металогиялық экранға
Мұнай мен газ геология барлау жұмыстарын жүргізетін ережеге сәйкес
Болашақта горизонтты сынау және ашу
Горизонтты сынау тәсілдері және аралық
Ашылатын мұнай газдылығын ашуды бағалауды тездету үшін МИГ 127
Тіліктін қаныққан бағасы жинауыштын кеуекті түрімен екі есе өседі
Егер болашақ тілікті ашса жуу сұйықтығының жұтылуы белгіленеді, енді
Өнім горизонтын ашу әдісі
Алғаш ашу кезінде жұмыс жиынтығын түсінуге жүгінеміз себебі ол
- Қабатын өнімділігінің қанығуын және құрылым мүмкіндігін бағалау.
- Өнім қабатындағы таужыныстарын тұрақтылық мүмкіндігін бағалау.
- Өнім қабатындығы ең үлкен коэфициенті
- Өнім қабатындағын барлық қалындығын бір әдісте бұрғылауға
- Өнім қабатының жинауыш қасиетін анықтау, қабат
Ұңғыдағы геофизикалық зерттеулер
Аудандағы геологиялық тілікті аса толық үйрену мақсатымен оның мұнай
Ашық оқпанда барлық тілікте
Каротаж қарсыластығының литология жинауыш қасиетінің құрлымын үйрену үшін (КҚ),
Ұңғыманың техникалық күйін үйрену барлық тілікте 1 : 500
Болашақ аралықтын масштабы 1 : 200, ұңғыманың диаметрін өлшеу
Шегенделген ұңғыма
Барлық тіліктер масшатаб 1 : 500 бөлінген цементаждын бақылау
Болашақта аралық масштабы 1 : 200, цементеуді бақылау.
Кесте 1 – Қабат сынаудын ара – қашықтығы
Индекстін стратиграфикалық
бөлімшесі
Қабат сынаудын ара - қашықтығы, м
Басы Соны
Бат
Байос
Аален
Жоғарғы Триас
Ортанғы Триас
Төменгі Триас 2195
2255
2325
2410
2470
2540
2705
2725
2745
2785
2805
2865
2915
2955
3005
3050
3130
3170 2240
2280
2385
2455
2495
2600
2725
2745
2765
2805
2825
2915
2955
3005
3050
3090
3170
3200
Кесте 2 – Тасбағанды іріктеу
Стратиграфикалық бөлімше Аралық, м Өтімділігі
Басы Соны
Аален
Жоғарғы Триас
Ортанғы Триас
Төменгі Триас 2400
2475
2510
2550
2745
2835
2900
3000
3015
3070
3140
3160 2415
2490
2525
2575
2760
2845
2915
3015
3030
3115
3160
3200 15
15
15
25
15
10
15
15
15
45
20
40
2 Техникалық және технологиялық бөлім
Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
Бұрғылау тәсілінің бір түрін қолдану туралы шешім қабылданады, яғни
Қазіргі кезде бұрғылау тәсілін таңдау тәртібі түптілікті толық жетілдірілді
2000 м – ге дейін турбиналық бұрғылау тәсілі, ал
Жоғарыда айтылған факторларға байланысты жобаланған Аққар алаңында 2000 м
Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
Ұңғыма құрылмасы – бұрғылаудағы, техникалық-экономикалық көрсеткіштерді анықтаушы негізгі фактор
Бұрғылаудың геологиялық шарты бойынша таужынысының беріктігі төмен болғандықтан шегендеу
Мұнай газдың шықан кезде таужынысының құлап және опырылып кетпенуі
Бұрғылау жұмысы практикада нақты түрде айтылады, яғни уақыт шығыны
Осылайша ұңғыма құрылмасының тау – кен геологиялық шартты бойынша
Ұңғыма құрылымын, ұңғыма бұрғыланатын ауданның түпкілікті зерттеулеріне байланысты таңдаймыз.
Ұңғыма құрылмасын жобалау үшін ең алдымен бұрғылау шартына сиыспайтын
Жалпы айтқанда ұңғыма құрылмасын жобалаудың кең тараған екі
Бірінші тәсілде: қабаттық қысым (Рқ), жұтылу қысымының (Рж) мәндері
Қабат қысымының градиенті төмендегі формула бойынша анықталады:
(1)
Мұндағы: - қабат қысымы, МПа
- қаралатын тереңдік, м
Жұтылу қысымының градиенті төмендегі формула бойынша анықталады:
(2)
Ұңғыма түбіндегі қысым градиенті төмендегі формула бойынша анықталады:
(3)
Мұндағы: - резервтік коэффициент
- қабат қысымының градиенті
Бұрғылау сұйығының тығыздығын төмендегі формула бойынша анықтаймыз:
(4)
Мұндағы: - еркін түсу үдеуі, м/с2;
Екінші тәсілде: жобаланған ұңғыманың нақты құрылымын орнату үшін қабаттық
Біздің жағдайда ұңғыманы жобалауды екінші тәсіл арқылы жүргіземіз. Ол
Қабаттық қысымның аномальдық коэффициентін төмендегі формула бойынша табамыз:
(5)
Мұндағы: - Қабаттық қысым, МПа
- Тұщы судың тығыздығы, кг/м3
- Еркін түсу үдеуі, м/с2
- аралықтың тереңдігі, м
Шешімі:
10 – 180
180 – 310
310 – 366
366 – 560
560 – 710
710 – 1235
1235 – 1377
1377 – 1520
1520 – 1780
1780 – 1995
1995 – 2080
2080 – 2315
2315 – 2605
2605 – 2785
2785 – 2845
2845 – 3090
2090 – 3200
Осы есепке қарап барлық ұңғыма оқпаның қойнауқат қысымы таралған
Енді тереңдікке байланысты жұту қысымының (Кж) индексінің мәнін төмендегі
(6)
Мұнда: Рж – жұтылу қысымы, Zn – тереңдігінде, Па
Болжаланған мәліметтер бойынша №1 – ші ұңғыма қимасынан Рж
Шешімі:
10 – 180
180 – 310
310 – 366
366 – 560
560 – 710
710 – 1235
1235 – 1377
1377 – 1520
1520 – 1780
1780 – 1995
1995 – 2080
2080 – 2315
2315 – 2605
2605 – 2785
2785 – 2845
2845 – 3090
2090 – 3200
Қабырғалардың опырылуынан, бұрғылау аспабын қысып қалудан, жұтылудың алдын алуға
(7)
Мұндағы: - таңдалынып алынған жуу сұйығының тығыздығы,
– аномальды коэффициент.
– резевтік коэффицциент, тереңдікке байланысты мәндері
1200м-ге дейін
1200м-жоғары
2500м- жоғары
Шешімі:
10 – 180
180 – 310
310 – 366
366 – 560
560 – 710
710 – 1235
1235 – 1377
1377 – 1520
1520 – 1780
1780 – 1995
1995 – 2315
2315– 2785
2785 – 2845
2845 – 3200
Кесте 3 – Тереңдік ара – қашықтығының қысымы
Тереңдік,м Рқ,МПа Ка Рж,МПа Кж Ρ0кг/м3
0
180
710
1235
1377
1520
2315
2785
2845
3090 180
710
1235
1377
1520
2315
2785
2845
3090
3200 1,8
7,1
12,18
14,18
15,66
24,1
29,52
30,73
34,61
35,84 1,0
1,0
1,03
1,03
1,03
1,04
1,06
1,08
1,12
1,12 3,33
13,13
22,85
25,48
23,56
39,36
47,35
48,37
53,77
55,68 1,85
1,85
1,85
1,85
1,55
1,70
1,70
1,70
1,75
1,75 1100-1150
1100-1150
1130-1180
1080-1130
1080-1130
1090-1150
1120-1170
1140-1190
1180-1230
1180-1230
Алынған мәліметтер бойынша (1 – суретке) графигін құрамыз, ал
Қашаулар мен шегендеуші тізбектердің диаметрін таңдау
Бірлескен графигі арқылы бұрғылау процестін шарты бойынша бұрғыланып жатқан
Сондықтанда ұңғыма құрылмасының диаметриялық өлшемдерін анықтау пайдалану тізбегінің диаметрін
[1] Әдістеме арқылы қашаудың және құбырдың диаметрін есебі бойынша
Дс = Дм + 2 * Δк =
Мұндағы:
Дм – шегендеу құбыры муфтасының диаметрі, мм
ΔК – шегендеу тізбегі муфтасымен ұңғыма қабырғасы арасындағы радиалды
Ауданың бұрғылау тәжірибесі бойынша ГОСТ 20692 – 75 арқылы
Мұнай газдын пайда болуының жоюлы кездегі ғана жыныстың
Аралық тізбектін ішкі диаметрін табамыз:
Ді = Дқ + 2Δ = 0,2159 +
Қабырға қалындығына байланысты ГОСТ – 632 – 80 бойынша
Аралық тізбектін астына ұңғыма диаметрін табамыз:
Дұ = 0,27 + 2 * 10-3 * (20
Ұралықтын коэффициентіне байланысты қашау диаметрін табамыз:
Дқ = Дұ + Ұ = (0,310 ÷
ГОСТ – 206 – 92 бойынша ссымалы аймақтын алдын
Ді = Дқ * 2Δ = 0,21593 *
ГОСТ – 632 – 80 бойынша кондуктордын 0,324 м
Кондуктор астынан ұңғыма диаметрін табамыз:
Дұ = 0,351 + 2 * 10-3 * (30
Ұралық коэффициентіне байланысты қашау диаметрін тандаймыз:
Дқ = Дұ : Ұ = (0,411 ÷ 0,431)
ГОСТ – 206 – 92 – 75 бойынша 0,3937
Ұңғының сағасының жұтылуы болдыпмау үшін диаметр 0,426 м
Алынған мәліметер бойынша ұңғыма құрылымын тандаймыз.
Кесте 4 – Ұңғыма құрылымы
Ара қашықтығы Тізбектін атауы Муфтаның
диаметрі,м Сыртқы
диаметрі,м Қашау диаметрі,м
Басы
(үсітінен), м Соны (астынан), м
0
0
0
0 8
180
2000
3200 Бағытаушы
Кондуктор
Аралық
Пайдалану 0,451
0,351
0,270
0,166 0,426
0,324
0,245
0,146 0,490
0,3937
0,2953
0,2159
Бұрғылау қоңдырғысын таңдау
Бұрғылау қоңдырғысының әрбір торабы қоңдырғының өзі сияқты әртүрлі параметрмен
Нақтылы жүк көтергіштігі – бұрғылау тізбегіндегі қоңдырғының қолайлы ұзақ
Жоғарғы жүк көтергіштігі ілмектегі жіберілетін шекті және ол бұрғылау
Бұрғылау құбырының түрін таңдау кезінде ГОСТ 26 – 62
Жобаланған ұңғыманың 3200 м тереңдіктегі бұрғылау жұмысы электр энергиясымен
Бұл жүктеме ілмектегі 2Мн – ға тең жіберілген жүктемеден
Мұнарадағы жүктемені мына формуламен табамыз:
1[1] Рм = Рі + Ртж + Рт +
Мұндағы:
Рі – ілмектегі жүктеме
Ртж – тальдік жүйеніің жылжымалы салмағының жүктемесі
Рт – жылжымайтын арқан соныңдағы тартылудың жүктемесі
Ркрон – кронблоктың салмағының жүктемесі
Рі = Рок245 = В0 * (Qok) + РКВ
Рі = 1,39 * 1,37 + 0,03 = 1,97
Жылжыйтын және жылжымайтын арқан соның дағы тартылудың жүктемесі:
Рн = Рхп + Рмп
Тізбектін көтерілу уақытындағы тартылуы Рхп қысқарту формуласымен анықтауға болады:
Мұндағы:
n – ағыс жұмысының жабдықтау саны.
Тальдік жүйені келесі формуламен есептейміз.
Мұндағы:
m – арқан қорының беріктілігі m = 3
Рразр – арқаның тілік күші 1[1] кестесі
Рразр = 50900 кгс/Мн2
ηтж – жабдықтауға байланысты тальдік жүйенің пайдалы әсер коэффициенті:
η = 0,771 – 0,865
Ртж – бағдармен алынған Ртж =(3 ÷ 6)тж тальдік
Жылжымайтын арқан соныңдағы кернеу:
Бағдармен алынған кронблок салмағы Р = 2.5 Т.
Мұнараның биіктігі свеча ұзындығына байланысты және төменгі формуламен анықталады:
h = lcв * (1,4 + 1,7) = 24
Мұндағы:
lcв – свечаның ұзындығы l = 24.
Осылайша мұнара жүктемесіне бұрғылау БҚ 125 БД жиынтығынан алынған
БҚ 125 БД параметрі
Бұрғылау тереңдігі
Шығырдың есептелген қуатылығы
Тальдік жүйенің есептелген жоғары көтергіш жылдамдығы 2,01 м/с
Тальдік жүйенің жоғары жабдықталуы
Шығыр
Бұрғылау тәртібінің параметрін жобалау
Бұрғылау тәртібінің астында бұрғылау көрсеткішіне әсер ететін, белгілі бір
Мұндай бұрғылау тәртібінің параметр санына төменгілер жатады:
Қашаудағы белдік жүктеме, (Qg)
Қашаудағы айналым саны, (n)
Жуатын сұйықтын мөлшері, (Q)
Жуатын сұйықтын сапасы (беріктілігі, тұтқырлығы, суқайтарымдылығы, жылжудың тұрақты кернеуі).
Осы параметрлердің үйлесімділігі бұрғылау көрсеткішінің ең жоғарғы сапалы және
Жобаның алдынғы салаларында ара қашықтық тереңдігі бойынша белдік жүктеменің
Сол уақытта ұңғыманың түбінде жиналған таужыныстарның тиімді бұзылуына, тиімді
Жоғарыда берілгендерге байланысты белгілі бір таужынысытарының жұмыстары үшін ең
Осы жобада қашаудың тиімді түрін таңдау мақсатымен және ондағы
Қашаудың әрбір тобында бар көрсеткіш тұрақты математикалық әдіспен
Бұрғылау тәсіліне байланысты ара қашықтық тередігі бойынша жуатын сұйықтықтын
Барлық бұрғылау тәсілі кезіндегі шығынды (Q) таңдау үшін негізгі
Шығатын мәлімет
1. Кондуктор, 324 мм диаметрлі, 0 – 180м ара
ρбр = 1,1 * 104 Н/м3
2. Аралық тізбек, 0 – 2000 метрлік ара қашықтықтағы
ρбр = 1,15 * 104 Н/м3
(А9Ш түптік қозғалтқышпен бұрғылау)
3. Пайдалану тізбегі, 0 – 3200 метрлік, қашау диаметрі
ρбр = 1,22 * 104 Н/м3
(ротормен бұрғылау)
Бұрғылау қоңдырғысы У8 – 6МА2. екі сорап пен жинақталған.
0 – 2000 метрлік ара қашықтықта Маңғышлақтағы бұрғылау тәжірибе
Берілген ара қашықтыққа ұңғыманың жуу тәртібінің гидравликалық есебіне кететін
А9Ш түптік қозғалтқышына қажет шығын.
Мұндағы:
- төлкеге қажетті айналу моменті
Mn = Mg * Gmax + M0 = 20.4
Gmax = 100 Н орта қатылықтағы таужынысына арналған
Меншікті моменті:
Мө =
Қашаудағы жүктемеге тәуелді момент:
M0 = 550 * Дg = 550 * 0.2953
Жуу сұйықтығының меншікті шығыны:
м3/сағат
Жуу сұйықтығының шығыны түптік қозғалтқыштың энергетикалық параметріне және турбинада
2000 – 3200 метрлік ара қашықтық
Qmax = F3 * 0.057 = 0.785 * 0.21592
Қашаудағы белдік жүктемені және оның айналу жылдамдығын жобалау
Ұңғыманы өткізу түптіктік және роторлық тәсілмен жүргізіледі.
0 – 2000 ара қашықтықта бұрғылаудың түптік тәсілі кезінде
қатынасымен сипатталады.
Мұндағы:
Рх – бос жүргендегі қысымның түсуі
РТ – тежегіш тәртібіндегі қысымның түсуі
К0 – жуу сұйықтығының беріктік шығынына тәуелсіз коэффициенті және
Мұнда
k.n.g. қолайлы жағдайда 0,44 тең (кестелік мағынасы).
Онда M мен N – ді көрсетіп,
белгілі тәуелділер арқылы және жоғары қажетті жасалғанды зертеп қолайлы
А9Ш турбина үшін:
Осы мағыналарды қоя отырып, түптік қозғалтқыштын қолайлы жағдайының формуласын
Р0; n0; М0; N0;, 0 – 180 м., Q
АМТ = 0,306; АРТ = 0,021
Қысымның түсуі:
мұнда:
%
%
Түптік қозғалтқышта А9Ш белдігінің және радиальді тіреуіш теңселуінің болуы
Бұрғылаудың ең жоғарғы жылдамдығы мына формуламен 20[5] түріне байланысты
Vм = A * Gx * ny көрсетілуі мүмкін.
Мұндағы:
G – қашаудағы белдік жүктеме
n – белгілі х пен у белдігіндегі айналым саны,
Сонда жұмсақ таужыныстары үшін төменгі формула:
Мұнда α = 0.5; β = 0.6 коэффициенті
Gv ,Gw – белдік жүктеме, мұнада жоғарғы механикалық
Q = 0.049 м3/с
Онда қашаудағы моментті жүктемеден тәуелсіз формуламен шығарамыз:
M0 = 550 * Дg = 550 * 0.3937
Меншікті моменті: Мө =
Мө =
Онда К = 3,3 жұмсақ таужыныстарының коэффициенті, В =
А = 200 үшін n = 420 айн/мин =
Осы ара қашықтықтағы орта таужыныстары үшін К = 3
Мө =
Бос жүрістегі турбина арқылы сұйықтықтын шығының келесі формуламен анықтаймыз:
ондағы n = nx, Ркл = РТ
Қолайлы шығының формуласын анықтаймыз:
Табылған жүктемедегі қашаудын кедергі моментін мына формуламен есептейміз:
Mg = My * G + Mα = 16.2
Mg – дің Q - const айналу сәйкестігін анықтаймыз:
n1 = nx
Төменгі формуламен қысымның түсуін анықтаймыз:
n2 =
180 – 1380 ара қашықтығы диаметрі 295,3 мм қашаумен
Мө =
M0 = 550 * Дg = 550 * 0.2553
Мұнда
MT = 0.306 * 11.6 * 472 = 7841
M3 = 19.23 * 187 + 162.4 = 3758.4
n =
Мұнда
РT = 0.0021 * 1,15 * 462 = 5,1
1380 – 2000 ара қашықтығы орта таужыныстарынан құралған К
Мө =
Mg = 17.2 * 208 + 162,4 = 3740
n =
Роторлық бұрғылау үшін қашауға жіберілетін жүктеме АБҚ салмағымен анықталады
Gmin = Fн * Pф = α * Fн
Мұндағы:
Pф – таужынстарының түптегі нақтылы беріктігі (МПа)
Pм – таужыныстарының қатылығы
α – түпкі жағдайдағы ескерілетін коэффициент.
Бастапқы аудандағы шарошка тістерінің түйісуі:
Мұндағы:
Дg – қашау диаметрі, м
Вн – шарошка тістерінің бастапқы өтпеуі, мм
η – кернеу коэффициенті
Gmin – ды Fн = Fk шартынан
мұндағы
Fk – қашаудың шарошка тістерінің тозған таужыныстарымен түйісу ауданы.
Осылайша ротормен бұрғылағандағы қашау жүктемесі шамамен
Fk * Рф < G < Gқ
өзгеруі мүмкін.
Қашаудағы айналым жылдамдығы n қоңдырғының қатар шартағы жіберілетін жұмысынан
(5 ÷ 7) түйісу қолайы уақыты шамамен шектесу керек,
τ ≥ τon
Мұнда:
dш – шарошка диаметрі, мм
z – тістін саны
2000 – 3200 ара қашықтықта қашау 215,9 мм болады.
Vтех = f * (C0)n
тәуелді дәрежесінің белдік жүктемесімен байланысты.
Мұнда:
n – түптін тазартылған көрсеткіші және жақсы тазарғанда өсіп
Осы берілген ара қашықтық үшін шығатын қаттылық мағынасы Рn
Бұрғылау тәжірибесінің есебінен аламыз:
d = 0.7 және d = 1.026
Тістердің түйісуінің бастапқы ауданы:
Жұмсақ таужыныстары үшін қажетті белдік жүктеме Рм = 50
Gmin = 200 * 1.08 * 500 = 0.108
Орта таужынысы үшін Рш = 750 Н/мм2 Fн =
Gmin = 200 * 750 * 1,2 = 180
Қашаудың таза айналымы, яғни түптегі шарошка тістерінің жұмысынан және
Мұнда:
dш – шарошка диаметрі, 143,5 мм
z – тістін саны 18
τon = 5 ÷ 7 м сек тісьердің таужынысьарымен
Бұрғылау тәртібінің параметрін бақылау
Ұңғыманың бұрғылау тиімділігі шығатын материалдардың және бұрғылау ертіндісінің көрсеткіш
Құрал – сайман салмағы, роторлы бұрғылау қоңдырғысының төлкеде айналу
Ұңғыманы бекіту
Ұңғыманы бекітудің негізгі мақсаттары:
а) пайдаланылатын аймақтан қарама – қарсы бағытқа сұйықтықты
б) барлық өткізгіш аймақтардың бір – біріне саңылаусыз
в) тұрақсыз таужыныстарынан құралған ұңғыманың қабырғасын бекіту;
г) пайдалану арнасын қабат сұйықтығының тоттануынан қорғау.
Ұңғыманы бекітудің және өткізгіш аймақтардың бытырап кетуінің кең тараған
Шегендеу тізбегінің ұңғымасын бекіту “Мұнай және газ ұңғымасының бекіту
Шегендеу тізбегін жобалау және оның беріктілікке есебі
Жобаланған ұңғыманың конструкциясына сәйкес таңдаған бекіту ара қашықтығында шегендеу
Кондуктор 0 – 180 × 324
Д × 9,5 ГОСТ 632 – 80 құбыр маркасынан
Кесте 5 – Шығатын мәлімет
Аталуы Өлшем бірлігі Шегендеу тізбегі
Кондуктор
Аралық
Пайдалану
L – саға ара қашықтығы
l0 – цементтін көтеру биітігі
H – сұйықтықтың деңгейіне дейін
l – НГВП қабатқа дейінгі саны
ρсұй – сұйықтықтын меншікті салмағы
ρбе – бұрғылау ертіндісінің меншікті салмағы
ρц – темент ертіндінің меншікті салмағы
ρс – тізбектегі сұйықтын меншікті салмағы
Рқ – башмақ ауданы
Рmin – аз ішкі қысым
В – пайдаланып болғанан кейінгі ұңғыманың мұнай газы
К – цементтелген жиынтық коэффициенті
n1 – майысу
n2 – ішкі қысым
n3 – страг. бірлігі м
м
м
г/см3
г/см3
г/см3
г/см3
кгс/см2
МПа 180
180 2000
2000
2300
2300
1,15
1,15
1,83
газ
208
0,3
1,0
1,52
1,45 3200
3200
3000
3000
1,01
1,22
1,83/1,76
газ
358,4
0,25
1,15
1,15
1,3
2000 м × 245 аралық тізбегі.
Ұңғыманы бекіту аймағында қабаттын аз гидра тілігі Ргр 1,0
II 1650 1100 550
36190
0,245 Д 0,011 >1,0 1,52 3,23
III 1100 330 770
550670
0,245 К 0,011 >1,0 1,52 2,14
IV 330 0 330
23270
0,245 К 0,012 >1,0 1,52 2,0
Пайдалану I 3200 3000 200
7480
0,146 К 0,010 >1,15
II 3000 2580 420
14410
0,146 Д 0,010 >1,15 >1,15 4,5
III 2580 2180 400
12480
0,146 Д 0,09 >1,15 >1,15 2,3
IV 2180 1900 280
7840
0,146 Д 0,08 >1,15 >1,15 2,17
V 1900 1720 180
5620
0,146 Д 0,09 >1,15 >1,15 1,3
VI 1720 1120 600
16800
0,146 Д 0,08 >1,15 >1,15 1,3
VII 1120 826 294
9210
0,146 Д 0,09 >1,15 >1,15 1,3
VIII 826 557 269
9260
0,146 Д 0,010 >1,15 >1,15 1,3
IX 557 290 267
9920
0,146 Д 0,011 >1,10 >1,15 1,3
X 290 0 290
9960
0,146 К 0,010 >1,10 >1,15 1,38
Кесте 6 – Шегендеу тізбегінің конструкциясы
Секция № Құбыр қабыр. қалындығы, мм Беріктілік тобы Секцияның
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Барлығы 10
10
9
8
9
8
9
10
11
10 К
Д
Д
Д
Д
Д
Д
Д
Д
К
200
420
400
280
180
600
294
269
267
290
3200 74800
144100
124800
78400
56200
168000
92100
92600
99200
99600
1029650
Аралық және пайдаланылған тізбектін төменгі конструкциясы
Тізбектін конструкциясы түсінігінің астында белгілі бір қоңдырғы жиынтығы жатқаны,
Бір атаудағы технологиялық жабдықтау бұйымы жұмыс принципі жағынан бір
Жабдықтау түрімен мөлшері жағынан шегендеу тізбегінің қолдануы мен диаметрі
Төменгі конструциясы тізбек башмақтарынан тұрады, олар шегендеу тізбегінің ұңғыма
– шегендеу тізбегінің ұңғымасын бекіту кезінде қолданылатын шегендеу тізбегі
– “стоп” сақинасы ұңғыманы цементтеген кезде тампонаж ертіндісінің
– тіктеуіш ұңғымадағы шегендеу тізбегінің әртүрлі қоспалы араласуын қамтамасыз
– шегендеу тізбегінің цементтеу процесіндегі алшақтау кезінде ұңғыма қабырғасының
– турбулизатор ұңғыманы цементтеу кезінде құбырдың арғы жағындағы кеністікте
– цементтелген тығын бұрғылау ертіндісі мен шегендеу тізбегін цементтегендегі
– ұңғыманы бекіту кезіндегі сатылы цементтеу – муфты көп
Шегендеу тізбегін түсіру және түсіруге дайындық жұмысы
Ұңғыманы бұрғылау аяқталғанан кейін ЭМР жүргізуді жеңілдету үшін және
Содан кейін қиын кеністікте цементтеу ертіндісін жоғары көтеруге ұңғыма
Шегендеу тізбегін түсірмес бұрын бұрғылау қондырғысының құрал – жабдығын
– фонарьді бекіту және оны цементтеу;
– шығырды, барабан құрсауын тежеуіш таспасын тексеру;
– тальдік арқанды, ротордың көлдеңендігін, ротор астындағы балдың күйін
– ПКР және АКБ – 3М тексеру;
– КПБ – 3 краның ДВС және сораптарды және
Шегендеу құбырының салмағы жинақталған мәлімет тізіміне сәйкес сыртқы үлгісіне
Тізбекті түсіргенде ауысым сайын қажетті жұмысшылармен оның ішнде екі
Ұңғыма бағанасының берілген ара қашықтығына шегендеу тізбегін түсіру ешбір
Кесте 2.14
Тізбек атауы Түсіру рет. № Шифр н/е түр мөлшер
1.Кондуктор 1 Башмақ БК – 324 ОСТ39 –
2. Аралық 1 Башмақ БК – 245 ОСТ39
2 Қайту клапаны ЦКОД245-2 ТУ39 -01-08-28-77
0,270 0,365 57 1 1990
3 Цементелген сатылы ТУ39-861-83 0,225 0,270
1 1100
муфта МСЦ – 245
3. Пайдалану 1 Башмақ БК – 146 ОСТ39 –
2 Қайту клапаны ТУ39 -01-08-28-77
0,166 0,350 20 1 3190
ЦКОД – 146 – 1
3 МСЦ – 1 – 146 ТУ39-861-83 0,125 0,176
4 Центратор ЦЦ ТУ39-01-08-283-77 0,148 0,270 0,680 10 40
146/191 – 216 – 1
5 Турбулизатор ТУ39-01-08-284-77 0,148 0,206 0,110 1,3 10 Кавернойға
ЦТ – 146/212 – 216
6 Коронкалы жалғау ТУ26-16-9-76 0,148 0,250 0,190 1
СК – 146/190
1. Таужыныстарының гидра тілігі болмауын, бұрғылау ертіндісінің жұтылу
Р ≤ [Рж] 4,54.[8]
2. Түсіру кезінде тізбектін арғы жағындағы технолоиялық жабыдқтаудың және
Құрал – жабдықтарды пайдалану тәжірибесі мен ұңғыма өткізгіштігі көрсеткендей
Шегендеу тізбегінің түсіру жылдамдығының технологиялық тыңғылықты шектеуі тізбек жылжыған
Кондуктор – 0,5 м/с
Аралық тізбек – 0,8 м/с
Пайдалану тізбегі – 1,0 м/с
Түсірілудің осы жылдамдықтары тізбек артындағы жабдықтада бұзылу элементерінің болмауына
Шегендеу тізбегін түсіру процесінде бұрғылау ертіндісін 250 м кейін
Ұңғымаларды игеру
Өнімді қабаттарды ашу және байқау
Өнімді қабаттарды ашу мен байқау бұрғылау жұмыстарының ішіндегі ең
Өнімді қабаттарды ашу сапасына ұңғымада мұнай мен газ ағынын
Өнімді қабаттарды байқаудың мақсаты іс жүзінде қолданылатын географиялық зерттеулер
Мұнайлы қабаттарда ашу әдісі жобаланушы ұңғымада қабатты толық ашу
1.Ашық бұрқырамалау (фонтанирование) мүмкіншілігін болдырмайды.
2.Ұңғыма түбі маңындағы тау жыныстарының табиға сүзілгі қасиетін сақтайды.
3.Ұңғыманы сусыз пайдалану мерзімінің ұзақтығын арттырады және мұнайдың ұңғы
Жобаланушы ұңғыманың өнімді қабатын біршама қысымға ие сондықтанда оны
Перфорациялау процесі кезінде қысымға қарсы әрекет жасау мақсатында саз
Мұнайлы қабаттарды байқау әдісі
Қабат жағдайына қарай оны ашу мен ағын шақыру әдістері
Ұңғыма түбіндегі қысымды азайтудың төмендегідей әдістері бар:
1.Ұңғыма оқпанындағы саз ертіндісін сумен, ал қажет болған жағдайды
2.Компрессор арқылы берілетін ауамен сығымдап деңгейді төмендету.
3.Ұңғымада сұйықтық салмағын аэроциялау арқылы төмендету, яғни бір уақытта
Ұңғыманы ондағы сұйықтан жеңілдету түрімен алмастыру арқылы игеру
Ұңғыма саз ертіндісімен толтырылған болғандықтан ағынды шақыру және ұңғыма
Бұл үшін ұңғымаға сорапты-компрессорлы құбырды сүзгі тусына дейін түсіріп
Егерде сумен жуғаннан соң мұнай ағыны алынбаса, онда осындай
Ұңғыманы ауа айдау арқылы игеру
Ұңғымаға сорапты – компрессорлы құбырды түсіреді де сағаға бұрқырама
Қабатты ашу және байқау
Құбырдағы сұйық аэроцияланады да, оның тығыздығы азайғандықтан сұйық құбырдан
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жоба, кафедра берген тапсырма және құрастырылған әдістемелік қолданбаларды
Жобаның геолоиялық бөлімінде өнімді қабаттын қабаттық қандай шөгінділерде тапқаны
Техникалық технологиялық бөлім ұңғыма құрылысы үшін қажетті ұңғыма құрылысы,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Аманқұл Ә.С. Проектирование конструкции скважин и ыбор буровых
2. Аманқұл Ә.С. Ұңғымаларды аяқтау. Алматы: 1999ж.
3. Аманқұл Ә.С., Қараулов Ж. Дипломдық жобалауға арналған әдістемелік
4. Справочник инженера по бурению. Под редакцией Булатова А.И.
5.Справочник по креплению нефтяных и газовых скважин. Под редакцией
6. Элияшевский И.В. Сторонский М.Н: Типовые задачи и расчеты
7. Броун Г.Е. и др. Охрана труда в бурении,
8. Денисенко Г.Ф. Охрана труда – М.: Высшая школа,
9. Калабаев Х.А. Методические руководства по составлению экономической части
10 Кәсіпорын стандарты. Оқу жұмыстары СТП 164-08-08 – Алматы: