Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстанда жергілікті өзін - өзі басқару жүйесі
Мазмұны
Кіріспе………………………………………………………………….............3
I. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың даму
1.1.Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктерді
бөлу мәселелері...........................................................................................5-12
II. Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды
қалыптастырудың мәні................................................................................13
2.1.Мемлекеттің тұтастығын сақтаудағы жергілікті өзін - өзі басқарудың
рөлі...............................................................................................................13-21
2.2. Қазақтан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару
модельдері...................................................................................................21-26
Қорытынды.......................................................................................................27-28
Пайдаланған әдебиеттер....................................................................................29
Кіріспе
Нарықтық экономика құрудың стратегиялық міндеттері мемлекеттік басқарудың барлық
Екінші жағынан, нарықтық экономика шешім қабылдау жүйесінде шектен
Қазіргі таңда еліміздің мемлекеттік құрылысын жетілдіру, оның ішінде
Бірақ бұл бағытты абсолют ретінде қабылдап, бүкіл қоғам
"Қазақстан - 2030" Стратегиясында қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет
Тақырыптың зерттеу дәрежесі. Жергілікті органдар өзінің қызметін орталық
Орталық органдар жергіліктілерді әкімшілік бақылауыңда өзінің кейбір актілерін
Орталық органдар өзіңің жергілікті басқару құрылымдарымен арақатынастарында қаржылай
Сонымен қатар жергілікті органдарды қоғамдық, сот және т.б.
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде әкімшілік-аумақтық бөліністің әр қилылығы
1. Жалпы мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатына сәйкес
2. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының мүдделерін
3. Қазметінің қоғамдық маңызы бар салаларында бекітілген жалпы
4. Азаматтардың құқықтары мен заңды
қамтамасыз ету.
Жұмыстың теориялық - методолологиялық және практикалық ғылыми зерттеулер
Қазақстан өзінін тәуелсіздігін жариялап, демократиялық қоғам құруға бел
ЖӨӨБ мәселесі Қазақстан үшін, қазақ халқы үшін мүлдем
Көптеген дамушы елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, жергілікті өзін-өзі
І. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың даму ерекшеліктері.
. Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктерді бөлу мәселелері
Қазіргі уақытта Қазақстан жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін құру
Бұрынырақ осындай жүйені құруға талай рет ұмтылыс жасалды.
Жергілікті өзін-өзі басқарудьщ заңнамалық негізін әзірлеу мен оны
Билікті орталық пен аймақтарға жіктеу мәселесінің қоғамымызда талқыланып
Жергілікті басқаруды дамыту мақсаты әр әкім өз мекенінің
Жергілікті жағдайда экономиканы басқаруды жетілдіру жолдарын іздестіруде көптеген
Тарихқа тоқталып өтсек, жергілікті басқарудың даму жолы былайша
жалпыодақтық;
республикалық;
жергілікті.
Кейін 1991 жылғы 15 ақпанда "Жергілікті өзін-өзі басқару
Жоғарғы Кеңес өзінің таралуы алдында 1993 жылдың 10
Ал 2001 жылдын қаңтарында "Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік
Қазір "Жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Заң жобасы көпшіліктің
1 қаңтарынан бастап күшіне енді.
Бүгінгі күні көптеген мемлекеттердің кұрылымдарына елеулі өзгерістер енгізілген:
Мемлекеттік және жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарының алуан түрлілігіне
Жергілікті басқарудың кепілдігі занды түрде мыналар болуы мүмкін:
жергілікті басқаруды және оның органдарын мемлекеттік басқару жүйесінде
жергілікті басқару органдарының экономикалық және қаржылық дербестігі;
жергілікті басқару органдарының басқа органдар мен ұйымдармен қарым
қатынас жасау қүқығы және толық құқық субъектісі ретінде
жергілікті атқарушы органдардың іс-әрекетіне
Жергілікті басқару органдарының өкілеттігімен өлшенетін аймақтың
Жергілікті баскару аумақтарда жүзеге асады, ол заң ұғымында
2004 жылдан бастап әкімшілік-аумақтық бірліктер әкімдерінің аппараты құрылып,
өнімге (қызметке) бағаны және тарифті реттей алады;
ұйымдардың жетекшілерін тағайындайды;
жергілікті тапсырыстарды орналастырады;
қоғамдастық аумағында орналасқан ұйымдардың жергілІк-ті элеуметтік-экономикалық дамыту шараларына
белгіленген заң бойынша сыртқы экономикалық іс-эре-кеттің тэртібін жүзеге
Жергілікті басқару органдарының қаржылық ресурстарына келер болсақ, ол
жергілікті бюджет қаражаттарынан;
бюджеттен тыс, валюта жэне басқа да қорлардың қаражаттарынан;
республикалық салықтардан аударма; жергілікті алымдардан, айып пұлдардан жэне
жер қойнауын пайдалану қүқығына төлем; жердің, қозғалмайтын мүліктің
жергілікті бағалы қағаздар, акционерлік қоғамдар мен серіктестіктердің үлестік
Бүгінгі таңда жаңа жүйені өмірге енгізу үшін аса
Осы бағыттағы алғашқы нақты қадамдар Қазақстан Президенті жанындағы
Демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу мен нақтылау жөніндегі мемлекеттік
Жергілікті өзін-өзі баскару жергілікті қоғамдастық шеңберінде іс-қимыл жасайтын
Кеңесті Төраға басқарады, оны Кеңестің не жергілікті қоғамдастықтың
2006 жылдың мамыр айында демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу
жергілікті өзін-өзі басқару - халықтың міндеті емес, тек
жергілікті өзін-өзі басқарудың нысандарының деңгейін анықтау керек;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының формасы (бұл орган -
жергілікті өзін-өзі басқару органы атқаратын қызметтердің шегін анықтау
Олардың саны - 51);
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының бірігіп, үлкеюіне жол беру;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржысы оларға бөлінген қызметтерге
«Жергілікті өзін-өзі басқару туралың Заң жобасы талкыға түскеннен
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары - бұл мемлекеттік құрылымдары
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қүрылуына орай жүмыс тобының
Тұтастай алғанда, жергілікті өзін-өзі басқару жөніндегі жұмыстар ол
«Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға раналған негізгі
Қазіргі кезде мемлекеттік аймақтық саясатты іске асыру орталық
Мемлекеттік аймақтық саясатты іске асырудың ұйымдық нысандары болып
Ресей тәжірибесі көрсетіп отырғандай, аймақтық бағдарламаларды іске асыруда
Мемлекеттік аймақтық саясат аймақтарды дамытудың стратегиялық мәселелерді шешудегі
Аймақтық саясатты іске асырудағы аса маңызды проблеммалардың бірі
Қазіргі кезеңде Қазақстан өкілеттіліктерді белгілі бір бөлігін орталықтан
жергілікті мемлекеттік басқару шегінде ғана танылады;
жергілікті мәселелерді шешуге құқылы;
сайлау және сайлау органдары арқылы іске асырылуы мүмкін;
қызметі заңдармен белгіленген өкілеттіліктердің негізінде жүргізіледі.
Конститутцияның «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару»
Қазақстан Республикасының «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» заңына сәйкес
Бүгінгі таңда мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару арасындағы
Мемлекеттік аймақтық саясаттың қағидалары жалпы мемлекеттік инвестициялық саясаттың
Жергілікті өзін-өзі басқарудың мақсаты - өндірістік және әлеуметтік
Орталық пен аймақтар арасындағы қызметтерді қайта бөлу түбегейлі
аймақтық нарықтарда тұтыну тауарларына ұсыныс, жұмыспен қамту деңгейлерін
экономикалық тиімсіз кәсіпорындарды ретпен жоюды қамтамасыз ету;
аймақтағы кәсіпорындардың арасында тиімді шаруашылық байланысы ұйымдастыру;
аймақтағы өндірістік жүйесінің шешуші элементтерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету,
жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз ететін, жергілікті нарыққа тауарлар
ІІ. Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды
2.1. Мемлекеттің тұтастығын сақтаудағы жергілікті өзін - өзі
Біздің қоғамымыздағы экономикалық реформалардың қазіргі құраушы бөлігі жергілікті
Экономикалық тұрғыдан қарастырғанда, жергілікті өзін-өзі басқару сферасындағы қайта
Жергілікті басқару – жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттік
Өзін-өзі басқару – бұл қандай да бірқоғамдық ұйымның
Жергілікті өзін-өзі басқару мемлекетте 3 негізгі мақсатты орындау
Жоғарыда айтқандарды ескере отырып, жергілікті өзін-өзі басқару –
Жергілікті өзін-өзі басқару - жергілікті істерді сол
Жергілікті өзін-өзі басқару теориясына келетін болсақ, бұл мәселеге
Жергілікті өзін-өзі басқару теорияларын қалыптастыруға герман заң мектебі
Бұл теория көрсеткендей, қауымдастықтың өз істерімен щұғылдану
Еркін қауымдастық теориясы жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырылуының
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын қоғам мүшелерінің сайлауы
қауымдастықпен жүргізілетін істердің өзіндік жұмыстар және мемлекетпен берілген
жергілікті өзін-өзі басқару – қауымдастықтың өз табиғаты бойынша
жергілікті өзін-өзі басқару органдары – мемлекеттік емес, қауым
мемлекеттік органдар қауымдастықтың жеке концепциясына араласуға құқығы жоқ.
Бұдан соң, еркін қоғамдық теориясының орнынан өзін-өзі басқарудың
А.Черботаев өзінің «Қазақстан Рсепубликасындағы жергілікті өзін-өзі қалыптастыру проблемалары»
1996 жылы жеке үйлер мен үй топтарының деңгейінде
Жалпы республикадағы өзін-өзі басқаруды құру қажеттілігін мемлекеттің 1990
Кесте 1. Жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару бойынша
Жылдар Халықаралық келісімдер мен конвенциялар Кодекс
1990
1
1
1 3
1991
2
3
5
1992
1
1
2
1993
3
1
4
1994
1
1
1995
2 1
3
1996
6
4 10
1997
7 1 2
3 13
1998
4 1 3
10 18
1999
2 1 13
16 32
2000
1 2 3 4 3 7 20
2001
1 5 3 10
7 26
2002
6 7 12 3 6 34
2003
5 5 6 12 1 15 44
2004
7 9 16 1 5 38
2005
3 2 16 2 11 34
2006
2 8 19
32 61
2007
1 1 3 18 1 20 44
барлығы
8 54 45 137 11 137 392
Ал, 2007 жылдың 21 мамырындағы ҚР Конституциясына
Қазақстан Рсепубликасының «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заң жобасында
Жергілікті өзін-өзі басқару – халықтың өздігінен ұйымдасу
Жергілікті мәні бар сұрақтар – халықтың осы заңмен
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары – осы заңмен, мемлекеттік
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдары – қалалық және
Жергілікті өзін-өзі басқарудың атқарушы органы – жергілікті өзін-өзі
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімі – халық топтары
Жергілікті басқарудың лауазымдық тұлғасы – жергілікті өзін-өзі басқарудың
Қазақстан Республикасы азаматтары ауылдық және қалалық қоғамдастықтарда келесі
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлау арқылы;
халыққа сұрау жүргізу арқылы бастаманы жүзеге асыру;
халықтың құқықтық бастамашылықты жүзеге асыру арқылы;
осы территорияларда тұрып жатқан сайлаушыларды жазалау шараларын
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары жергілікті өзін - өзі
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын атап өтер болсақ, ауылдық
Ал қалалық өзін-өзі басқару органдарына келесілер жатады: өкілетті
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау және олардың
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілеттіліктерінің жойылуының негіздеріне келер болсақ,
Әкімшілік-терриоториялық сферадағы қайта ұйымдасуды қолданыстағы заңның шексіз негізгі
Кесте 2. Жергілікті қауымдағы мүдделер жүйесі
Субъектілер Мүдделер
Жергілікті қауым
Еңбекке қабілетті халық
Үй шаруашылығы
Аз қамтылған жанұялар
Мектепке дейінгі балалар
Кеңес, жамағат
Үй шаруашылығының меншікті кооперативті Халықты өмірлік қамту
Жұмыспен қамту
Бірінші қажеттіліктегі тауарлар бағасы мен қызмет тарифтерінің қолайлығы
Әлеуметтік көмек пен тарифтерге жеңілдік
Бала-бақшалар мен үш жасқа дейінгі балаларға көмек және
Коммуналдық меншікті басқарудан түскен түсім мен ішкі шаруашылықтағы
Алынған табыстар, үй шаруашылығы экономикасының нығайуы
ЖӨӨБ органдары осы мүдделерді тиімді үйлестіру механизмі арқылы
Мемлекеттің басқару жүйесіндегі жергілікті жерлердің басқару жүйесінің маңыздылығы
Жергілікті мемлекеттік басқарудың негізгі міндеті тек өзін-өзі басқару
2001 жылы «Қазақстан Республикасы жергілікті басқару туралы»
Қазіргі уақытта біздің алдымызда тұрған стратегиялық міндеттердің бірі
ҚР аймақтық экономикасын реформалаудың рөлі мен бастапқы мүмкіндіктерін
экономикаға тіреу болатын және барлық республикада техника-технологиялық бастаманы
экономикасы экспортқа бейімделген аймақтар;
агроөнеркәсіп кешендері саласына мамандандырылған аймақтар;
экономикасы дағдарысты және депрессиялық аймақтар.
Елбасының тапсырмасы бойынша жүргізілген сараптама қорытындылары жергілікті жерлерде
жергілікті мемлекеттік басқарудың түрлі деңгейінде мемлекеттік қызметшілер санының
жергілікті атқару органдарының ұйымдастыру құқықтық формаларының ретке келтірілмеуі
орталық және жергілікті деңгейдегі басқару схемалары арасында өзара
жергілікті мемлекеттік басқару құрылымының тұрақсыздығы. Атап айтқанда, әрбір
Нарық жағдайында кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғаның мемлекеттік тіркеу құжаты
жергілікті сайлау органдары;
атқарушы органның басшысын сайлау;
жергілікті органның бюджеті;
кіріс көздерін бақылау және қоғкамға қызмет көрсету жауапкершілігі;
қаражатты жұмсауға нақты құзіреттілігі;
меншік құқығы.
Жоғарыда аталған Еуропадағы принциптердің тек алғашқы екеуі ғана
азаматтардың қоғамдық бірлестігі мүшесі ретінде өзінің тұрғылықты жеріндегі
биліктің көлденеңнен болуымен қатар тікелей басқару жүйесінің
Халықаралық тәжірибеде ЖӨӨБ-дың үш типті моделін айрықша көрсетуге
Англосаксондық жүйесінің басты ерекшелігі жергілікті сайланбалы органды бақылап,
Ал қажет деп тапқан жағдайда түрлі қаржы-механизмдерін пайдалана
Құрылымдық жүйе немесе француздық жүйе Франция, Италия және
Жергілікті өзін-өзі басқарудың аралас жүйесіне Германия мен Жапонияның
Мемлекеттік қызмет негізін жетілдірудің маңызды формасы жергілікті мемлекеттік
Біздің елімізде мемлекеттік қызметшілердің бойына осы аталған және
Қазіргі кезде мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін көтеру жөнінде оқу
Көптеген елдерде жүргізілген эксперименттердің нәтижесінде халықты басқарудың төмендегі
мемлекеттік басқару (федералдық немесе республикалық деңгейде);
жергілікті мемлекеттік басқару (әкімшілшік- аумақтық құрылымның жоғары буындары
аумақтық өзін-өзі басқару (төменгі әкімшілік аумақтық бөлініс
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесі орталық және әкімшілік аумақтар
Жергілікті жерлердегі әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін төмендегі мәселелерге
жергілікті мемлекеттік билікті күшейту керек, яғни селолық округтардағы
жергілікті мемлекеттік басқару органдарының (селолық органдардың, аудандардың, қалалардың,
аймақтарда шағын бизнесті қолдау бағдарламаларын жетілдіру.
мәслихатты жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінен шығарып, жергілікті өзін-өзі
жергілікті өзін-өзі басқару бюджетін құру.
ЖӨӨБ қоғамдық өмірге енсе, онда қос үкіметтің
Құрылым жағынан да, мазмұны жағынан да жергілікті өзін-өзі
2.2 Қазақтан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару модельдері
Қазақстан экономикасы өте маңызды қиындықтарды бастан кешіріп отыр.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы орталық органдардан аумақтар мен
Жергілікті өзін-өзі басқару – қызметтер кешенін ұсыну жолы
Жергілікті өзін-өзі басқару моделі ең алдымен территориялық жағынан
Жоғарда айтылған мәселелерге байланысты жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін
Әр түрлі елдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың тұрақты элементтерінің
Жергілікті өзін-өзі басқару моделі қазіргі кезде Қазақстан Рсепубликасындағы
Әлемдік тәжірибеде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жұмысына жоғарыда
жергілікті қоғам мүшелері ретінде азаматтардың өз территориясында тұратын
өкіметтік басқарудың вертикалды жүйесінің қалыптасуы.
Әлемдік жергілікті өзін-өзі басқарудың үш моделі бар:
англосаксондық;
континенттік (француздық);
советтік (аралас).
Анлосаксондық модель Ұлыбританияда, АҚШ-та, Канадада және Британдық
Континеттік модель Еуропада, Африкада, Латын Америкасында, Таяу Шығыста
Жергілікті өзін-өзі басқарудың советтік моделін Кубада, Қытай Халық
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, муниципалитеттер ірі жұмыс берушілердің
Демек, Қазақстан Рсепубликасы үшін жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін
Биліктің жергілікті органдарын реформалаңдыруды орталықсыздандыру үрдісін бастау
- жергілікті жөне аймақтық нәтижелі.басқарудың жоқтығы;
- жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешуге қабілеті жететін азаматтық
қоғамның ойдағыдай дамымауы.
Соның нәтижесінде екі мақсат пайда болып отыр:
- кәсіби және нәтижелі аумақтық басқаруды құру және
функцияларды шоғырланудан алшақтату үрдісі;
- азаматтық қоғамды құру үрдісінің басталуы.
Посткеңестік елдерде орталықсыздандыру процесі басқа тұрақты демократиялық жүйе
ЖӨӨБ-дың ұйымдық моделін қ
Кесте 3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымдық моделі.
Моделде көрсетілгендей ауыл, ауылдық аймақтық, аудандық маңызы бар
Сонымен қатар, өзін өзі басқару, биліктің бөлінуінің қажетті
Қорытынды
Қазақстан Республикасы қазіргі кезде өзінің мемлекеттік дамуында жаңа
Бірақ қазіргі кезде мемлекеттік құрылымда бұл жүйенің
Мұның басты себептері қолданыстағы заңдылықтардың, соның ішіндегі сайлау
Қазақстанның қазіргі сатыдағы дамуы реформа үрдістерінің арасалмағын орталықтан
Бірақ қазіргі кезде мемлекеттік құрылымда Бұл жүйенің қызметтері
Қазіргі кездегі жергілікті жерлердегі билік қазіргі кездегі талаптарға
Мұның басты себептері қолданыстағы заңдылықтардың, соның ішіндегі сайлау
Қазақстанның қазіргі сатыдағы дамуы реформа үрдістерінің арасалмағын орталықтан
Биліктің жергілікті органдарын реформалаңдыруды
орталықсыздандыру үрдісін бастау жолында келесі проблемаларды шешу қажет:
- жергілікті жөне аймақтық нәтижелі.басқарудың жоқтығы;
- жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешуге қабілеті жететін азаматтық
қоғамның ойдағыдай дамымауы.
Соның нәтижесінде екі мақсат пайда болып отыр:
- кәсіби және нәтижелі аумақтық басқаруды құру және
функцияларды шоғырланудан алшақтату үрдісі;
- азаматтық қоғамды құру үрдісінің басталуы.
Посткеңестік елдерде орталықсыздандыру процесі басқа тұрақты демократиялық жүйе
Екіншіден, өзін өзі басқару, биліктің бөлінуінің қажетті (яғни
Пайдаланған әдебиеттер
Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық,
"Жеті жарғы", - 2001ж.
Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның
алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы,
1995 ж. 89, 95 баптар.
Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми Web-сайты: www.government.kz
3
Облыстық артқарушы органдар
Атқарушы билік
Өкілетті билік
Соттар
Жергілікті қауым ассоциясы
Аудандық атқарушы органдар маңызы бар
Ауылдық, ауылдық аймақ, қалалық (аудандық (аудандық маңызы бао
Аудандық және қалалық (облыстық қалалар) кеңесі
Ауылдық, ауылдық аймақ, қалалық маңызы бар қала), облыстық
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары
Мемлекеттік басқару