Мемлекет шығыстарын ұйымдастыру

 Реферат.
ЖОСПАР
Кіріспе 3
I Бөлім. Мемлекет шығыстарын ұйымдастыру 6
1.1 Мемлекет шығындарын шектеудің аса маңызды критерийлері 7
1.2 Экономиканы қаржыландыру 9
1.3 Мемлекет кірістерінің мәні 10
1.4 Мемлекет кірістерінің сыныптамасы 15
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін бөлу
2.1 Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың қағидалары 18
2.2 Қазақстан Республикасында бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік
III Бөлім. Шығыстар құрылымын әзірлеудегі кезеңдер 23
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер 27
Кіріспе
Мемлекеттің шығыстары - бұл мемлекеттің жұмыс істеуімен байланысты
Мемлекеттің шығыстары - мемлекеттің қаржы саясатының маңызды құралы,
Шығыстардың диалектикасы «өзгерістер» ұғымында қаралғанға ұқсас болып келеді.
1. Ақша қаражаттарын олардың, мақсатты арналымы бойынша пайдалану,
2. Айырбас процесінде қаражаттарды нақтылы жұмсаудан бөлгіштік сипаттағы
Бұл екі аспект «шығыстар» ұғымының оның «шығындар» ұғымына
Мемлекеттің шығыстары мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттің
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі жүйесінде (нарықтық және әкімшіл-әміршіл)
Мемлекет шығыстарының құрамына мемлекеттік бюджеттің, мемлекеттік бюджеттен тыс
Мемлекеттік сектордың кәсіпорындары шығыстарының құрамына мыналар кіреді:
өндірістік, шаруашылық - пайдалану қызметімен байланысты шығындар;
ұлғаймалы ұдайы өндіріске (негізгі құрал - жабдықтарға және
бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер;
көтермелеу және ынталандыру қорларына аударылатын аударымдар.
Шығындардың бірінші тобы қорлардың (капиталдардың) ауыспалы айналымымен байланысты
Басқа категориялардың арасында мемлекет шығыстарының жайы мемлекеттік меншіктің
Мемлекет шығыстарының басым бөлігі қоғамдық тауарды, игіліктерді және
«Мемлекеттiк кiрiстер терминi» - әдебиеттерде және құқықтық актiлерде
Барлық мемлекеттiк кiрiстердiң жүйесi орталықтандырылған және орталықтандырылмаған кiрiстерден
Мемлекеттiк кiрiстердiң бөлiктерiн орталықтандыру бюджеттiң мақсатымен - халық
Кiрiстердiң екiншi бөлiгi кәсiпорындардың шаруашылық ұйымдардың тiкелей өз
Сонымен, мемлекеттiк кiрiстердiң түсiнiгi кең түсiнiк болып табылады.
Қаржы теориясында критерийлерге бөлiнетiн мемлекеттiк кiрiстердiң бiрнеше түрлерiн
Кейде кiрiстердi орталықтандырылған және орталықтандырылмаған деп бөледi.
Бюджет аралық қатынастарда салықтарды – тұрақты бекiтiлген деп
Ал реттеушi кiрiстер республикалық және жергiлiктi бюджеттерге жалпы
I Бөлім. Мемлекет шығыстарын ұйымдастыру
Мемлекеттің шығыстарын ұйымдастыруға оларды болжау, сондай-ақ оларды қаржыландыру
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландырудың мақсатты сипаты мемлекеттің қаражаттарын қатаң
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландырудың қайтарусыз сипаты берілген ресурстарды (кредит
Дамуды жоспарлар мен болжамдардың орындалуына қарай қаржыландыру қаржы
Ресурстарды пайдалануда үнем режимін сақтау - мемлекеттің шығыстарын
Мемлекет шығыстарының жеке түрлері экономикалық маңызы мен мазмұны
1.1 Мемлекет шығындарын шектеудің аса маңызды критерийлері
Мемлекеттің шығыстарын шектеудің (айырудың) аса маңызды критерийі материалдық
1) материалдық өндіріспен тікелей байланысты және өндірістік сфераға
2) қызметтің өндірістік емес сферасындағы шығыстар;
3) мемлекеттің резервтерді жасау шығыстары;
Шығыстардың бірінші тобы мемлекеттің шаруашылық қызметімен шартталған және
Мемлекет шығыстарының екінші тобы қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
Өндірістік емес сфераның қажеттеріне жұмсалатын шығыстар тұтыну қорына
Үшінші топтың мемлекет шығыстары - мемлекеттік резервтерді жасау
Предметтік (мақсатты) белгісі бойынша мемлекеттің шығыстары экономикаға, әлеуметтік
Аумақтық белгісі
Салалық белгісі бойынша материалдық өндіріс сферасында мемлекеттің шығыстары
Мемлекеттің шығыстары қаражаттарды ең жоғарғы тиімділікпен пайдаланған жағдайда
І. Шаруашылық есептегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қаржыландыру меншікті
Ерекше жағдайларда әдіс ретінде айналысқан қолма-қол ақша шығару
Бюджеттік қаржыландырудың мынадай нысандары қолданылады: демеуқаржы, субвенциялар, субсидиялар.
Демеуқаржылар кезінде ақша қаражаттары қайтарусыз тәртіппен бюджет пен
Субвенциялар - халықты әлеуметтік қолдауы қамтамасыз ету жөніндегі
- Субсидиялар - үлестік негізде белгілі бір шараларды
Аталған нысандар (оларды қалыпты жүзеге асырған жағдайларда) трансферттік
1.2 Экономиканы қаржыландыру
Экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар - бұл өндіріс көлемінде
Экономикаға жұмсалатын шығыстарда басты орынды ұлттық шаруашылықтың салаларының
1) құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;
2) жабдық, сайман, аспап сатып алу шығындары;
3) өзге күрделі жұмыстар мен шығындар (жобалау-іздестіру, геологиялық-барлау
4) жаңа салынып жатқан кәсіпорындар үшін кадрларды даярлауға
Күрделі жұмсалымдар мыналардың есебінен қаржыландырылады:
1) шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттары;
2) банктердің ұзақ мерзімді кредиттері;
3) халықтың жинақ ақшасы (тұрған үй құрылысына);
4) бюджеттен қаржы бөлу,
Кәсіпорындардың меншікті қаражаттарының үлесі өсіп келеді, бұл шаруашылық
Жөндеуге жұмсалатын шығыстар табиғи тозған және сапалық ескірген
1.3 Мемлекет кірістерінің мәні
Мемлекет қаржысының іс-әрекеті кезінде өзара тығыз байланысты екі
Мемлекеттің кірістері деп экономикалық қатынастардың жүйесін айтады, бұл
Жиынтық қоғамдық өнімді бөлудің нәтижесінде мемлекеттің, жеке кәсіпорындардың,
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қаржы арқылы халықтың
Сонымен бірге халықтың бастапқы табыстары да қызметтің өндірістік
Мемлекеттің кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың қарамағына қаржы ресурстарын қалыптастырумен
Орталықтандырылған қаржы кірістері негізінен салық түсімдері, сыртқы экономикалық
Мемлекеттің орталықтандырылған кірістерінің құрамыңда басты орынды бюджеттің кірістері
Мемлекет кірістерінің басым бөлігін түрлі деңгейдегі бюджеттерге орталықтандыру
Табыстар ұғымының материалдық-заттай жағы мемлекетте, шаруашылық жүргізуші субъектілерде,
Мемлекет кірістерінің экономикалық мағынасы және оларды ұйымдастыру мемлекеттік
Мемлекет табыстарының қалыптасуы мемлекеттің тікелей белсенді қатысуымен жүзеге
Мемлекет өндіріс құралдарының және тиісінше, қосымша өнімнің иесі
Мемлекеттік меншіктен алынатын табыстарға мыналар жатады:
1) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың жалпы табысы (пайдасы),
2) мемлекеттік мүліктен алынатын табыс (мемлекеттік тұрғын үй
3) мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар көрсететін ақылы қызметтерден
4) бюджеттік мекемелердің үй-жай үшін жалгерлік төлемді,
"Мемлекеттің кірістері" мен "Мемлекеттің қаржы ресурстары" ұғымдарын ажырата
"Қаржы ресурстары" ұғымы мазмұны жағынан "мемлекеттің кірістері" ұғымынан
Мемлекет кірістерінің көзі ұлттық табыс болып табылады, ал
"Мемлекеттің кірістері" және "мемлекеттік бюджеттің кірістері" ұғымдары да
Мемлекет кірістерінің сипаты айтарлықтай дәрежеде мемлекеттің өзіне қажет
Мемлекет кірістерінің жүйесінде орталық орынды салықтар алады. Олар
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
Фискалдық маңызы бойынша екінші әдіс мемлекеттік қарыздар болып
Мемлекет кірістерін жұмылдырудың үшінші әдісі эмиссия, оның үстіне
Қағаз-ақша эмиссиясы да, кредит эмиссиясы да егер олар
Мемлекеттің кірістерін жұмылдырудың жоғарыда сипатталған әдістері мемлекеттік басқарудың
1.4 Мемлекет кірістерінің сыныптамасы
Меншік нысандарын ұйымдық-құқықтық ресімдеуге қарай мемлекеттің кірістері мыналардан
1) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың табыстарынан;
2) жеке кәсіпкерлік сектордың салық түсімдерінен;
3) халықтың салық төлемдерінен;
4) кооперативтік және ұжымдық кәсіпорындардың салық түсімдерінен;
5) қоғамдық ұжымдардың салық түсімдерінен.
Жасалу сфераларына байланысты мемлекеттің кірістері: материалдық өндіріс сферасында
Қаржылық мазмұны бойынша мемлекеттің кірістері: салықтық;
салықтық емес болып бөлінеді (мемлекет иелігінен алудан және
Салықтық кірістерді жұмылдыру жағдайында меншік нысандарының ауысымы болуы
Жұмылдыру әдістері бойынша кірістер орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып
Жалпы ішкі өнім мен ұлттық табыс құнының жеке
Қоғамның таза табысы ақша нысанында қосымша өнімнің құнын
Қосымша өнімнің және тиісінше таза табыстың аса маңызды
Таза табыс өсуінің басты факторлары:
еқбек өнімділігін арттыру (өнім өндірудің көлемін арттыруды қамтамасыз
өнім өндіруге жұмсалатын материал және ақша ресурстарын үнемдеу;
өнім сапасын жақсарту;
негізгі және айналым өндірістік капиталдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру;
табиги өндіріс жагдайлары.
Практикада кейбір шаруашылық жүргізуші субъектілер табысты бағаны жөнсіз
Бүгiнгi таңда Республикалық бюджеттiң 60 проценттейiн салықтар құрайды.
Жеке және заңды тұлғалардың табыс салығы;
Қосылған құнға салық;
Акциздер;
Жер салығы;
Транспорт құралдарына салық;
Әлеуметтiк салық;
Заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салық;
Бiрiңғай жер салығы;
бағалы қағаздарды эмиссиялауды тiркеу үшiн алым;
Қазақстан Республикасының территориясында автотранспрот құралдарының жүргенi үшiн алым;
заңды тұлғалардың және жеке тұлғалардың «Қазақстан», «Республика», «Ұлттық»
кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды тiркегенi үшiн алым;
заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
аукциондық сатулардан алым;
базарларда тауарларды өткiзгенi үшiн алым;
радиожелiлiк ресурстарды пайдаланғаны үшiн алым;
жеке және заңды тұлғалардың өз фирмалық атауларында, қызмет
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдерi және салықтары.
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін бөлу
Бірнеше жыл бойғы мемлекеттің қаржылық дамуы үшін экономикалық
Өз кезегінде мемлекеттік шығыстар мемлекеттің қызметтеріне байланысты ақшалай
Мәселен, Азия Даму Банкі мемлекеттік шығыстар менеджменті
- мемлекеттік инвестициялар бағдарламаларын қайта қарау;
- орта мерзімді үш жылдық шығыстар бағдарламасының шеңберін
- мемлекеттік қарыз үлесін
- қаржы және қаржыға қатысты заңдарды дайындау және
- ішкі аудит жүйесін жетілдіру;
- мемлекеттік қаржы есебі жүйесіне мәлімет базасын құруда
Жобалы цикл идеясы Батыc және Шығыс Еуропа мемлекеттерінің
Мемлекеттік секторды реформалауда басқару процесіне және басқа да
Мемлекеттік сектор қорларын пайдалану тиімділігі мен олардың нәтижелерін
1. қаржылық тәртіп;
2. экономиканың басым
3. ресурстарды тиімді пайдалану (операциялық тиімділік).
Мемлекеттік шығыстар менеджменті жоғарыда аталған мақсаттар мен міндеттерге
1. Мемлекеттік шығыстар жүйесін дауыс арқылы құру. Бұл
2. Кепілді ережелер мен талаптарды қатаң сақтау саясатына
Ақпараттық жариялық және мемлекеттік қаржыларды жұмсау аясындағы саясатты
Өз кезегінде, жариялық мағынасы:
а) бекітілген бюджеттер мен олардың орындалу есептерін ашық
б) бюджет жобалары соның ішінде мемлекеттік биліктің заң
Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мұндай саясат сайлаушылардың
2.1 Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың қағидалары
Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың классикалық теориясының негізгі қағидаларын Оутс қалаған
2 кестеде бюджеттік жүйе 1 деңгейлері арасында шығыс
Ары қарай қоғамдық тауарлар (құндылықтар) мен қызметтер «қоғамдық
Кесте 1
Бюджеттік жүйе деңгейлері арасында шығыс өкілеттіктері мен функцияларын
Шығындар мен функция статьялары Саясат,
Қорғаныс
Ф
Ф**
Жалпы ұлттық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Халықаралық
қатынастар
Ф
Ф
Жалпы ұлттық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Халықаралық сауда
Ф Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Аймақтық сауда
Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Тұрғындарға
трансферттер Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Кәсіпорындар
мен салаларға
субсидиялар Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер мен қайта бөлу
Иммиграция
Ф
Ф Аймақтық
өнеркәсіптік саясат
Жұмыссыздықтан
сақтандыру Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер мен қайта бөлу
Салықты-
бюджеттік саясат Ф,А
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен
Экономикалық
қызметті реттеу
Ф
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен шығындар
Табиғи ресурстар
Ф
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен шығындар
Қоршаған орта
Ф,А,Ж
А,Ж Координация
мүмкіндігі
Өнеркәсіп
және ауыл
шаруашылығы Ф,А,Ж
А,Ж Жалпы ішкі нарықты
қорғау
Білім
Ф,А,Ж
А,Ж Ішкі
дамуына ықпал өтеді
Денсулық сақтау
Ф,А,Ж
А,Ж
Жалпы
тиімділіктер
шығындар
Әлеуметтік қамсыздандыру Ф,А,Ж А,Ж
Полиция
А,Ж
А,Ж
Аймақаралық маңызды
сыртқы әсерлер
Сумен
қамтамасыз ету,
канализация
қалдықтарды
тазалау Ж
Ж
«Табиғи
трансфертттер
Өртсөндіру
күзеті
Ж
ж
«Табиғи
трансферттер
Саябақтар мен
қоғамдық
демалыс
орындары Ф,А,Ж
А,Ж
Көбіне
көлемдегі тиімділіктер
Федералды маңызы бар жолдар
А,Ж
Көбіне
көлемдегі тиімділіктер
Аймақтық
жолдар А
А,Ж
Көбіне
биліктің функциялары, алайда ұлттық немесе аймақтық
Жергілікті
жолдар ж
Ж
Аймақтық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Қаржылай көмек Ф,А Ф,А
Жергілікті көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Өз мақсаттарына жетуге бюджеттік трансферттер
Іс жүзінде заңдылықтарға сай Қазақстан Республикасындағы шығыс өкілеттіктерінің
2.2 Қазақстан Республикасында бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік
Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік алымдар
Қазіргі бюджетаралық қатынастар механизмін талдау нэтижелері көрсетіп отырғандай
Түрлі билік деңгейіндегі бюджеттер арасандағы қарым-қатынас механизмін келесі
- облыс және аудан аумағында қалыптасатын қаржы ресурстарының
- аймақтардың минималды бюджеттік қамтамасыздану нормативтерін ары қарай
- жеке бюджеттік қаржылардың төменгі шекті деңгейін анықтау:
- аймақтардың құқықтары мен міндеттерін, соның ішінде жергілікті
Бюджеттік рәсім (процесс) әдетте бюджет қызметінің төрт сатысын
- бюджет жобасын жасау;
- бюджетті қарау мен бекіту;
- бюджеттің атқарылуы (орындалуы);
- бюджеттің атқарылуы туралы есеп және оны бекіту.
Айтылған әрбір төрт кезеңдегі бюджет процедурасының негізгі кемшілігі
III Бөлім. Шығыстар құрылымын әзірлеудегі кезеңдер
Бюджет жобасы, алдын ала әзірленген қаржы баланстарының есебімен,
- жоспарланған шығыстардың жиыны шығыс бағдарламасының пакеті терминімен
- барлық шығыстар бағдарламасының пакеттерін оларды орындауға кеткен
- сол не басқа шығыстар бағдарламасын орындауға кеткен
- шығыстар бағдарламасының орындалуын бақылау, орталықтандырылмаған болуы керек
- шығыс бағдарламасына кеткен шығынды және оларды сатудан
- шығыстар бағдарламаларын жүзеге асыру мақсатын қалыптастыру ағымдағы
- бағдарламаны жүзеге асыруда әртүрлі ұйымдар мен қаржы
- бюджет жоспарын нақтылау алдында ағымдағы кезеңдегі шығындарды
- қаражаттарды жұмсау кезінде нақты кірістердің азаю немесе
- бюджет шығыстарын жоспарлауда, форс-мажорлы жағдайлар есепке алынуы
Бюджет ресурстарын пайдалану процесі келесі қағида негізінде құрылуы
1. Бюджеттік жоспарлау деңгейі нақты жүзеге асырылған мақсаттардың
2. Жоспар мен қолданыстағы заңға кеткен шығындардың сәйкес
3. Бюджеттің атқарылуын бақылау.
Қорытынды
Нарықтық экономикаға көшу кезеңiнде Қазақстан Республикасының алдындағы тұрған
Бұл бюджеттердiң негiзгi кiрiс көзi – салықтар, алымдар,
Бюджет процедурасын нақтылауда, бюджет жобасын әзірлеуде қандай заңды
Қолданыстағы ма әлде келешектегі өзгерістерді есепке алғандағы заңды
«Бюджеттік технологизм» тұғырнамасында процедура мәселесін заңмен реттеу барысында
Мұнда бюджет процесіне қатысушыларға қажетті ақпаратты қамтамасыз ету
Бюджетті атқару стадиясы, бюджетті дайындау, қарау және бекіту
Тағайындалған көлеммен салыстырғанда, бюджеттік қаржыландыру көлемін өзгерту
Жергілікті қаржы қоғамдық өнімнің ақша түріндегі бір бөлігін
Жергілікті қаржының әлеуметтік-экономикалық мәні жалпы мемлекеттік қаржыға ұқсас.
Жергілікті бюджет жергілікті қаржының бір бөлігі бола отырып,
Жергілікті бюджет ұлттық табысты қайта бөлу және жергілікті
Жергілікті бюджеттердің экономикалық мәні олардың атқарылатын қызметінен көрінеді.
Жергілікті бюджеттің сәйкесінше кірісі мен шығысы болады.
Кірістері республикалық бюджеттегідей салық түсімінен, салық емес түсімінен,
Қолданылған әдебиеттер
Нормативтi актiлер:
ҚР Конституциясы 30.08.1995ж.;
ҚР «Салықтар және бюджетке төленетiн басқа мiндеттi төлемдер
ҚР «Бюджет жүйесi туралы« 24.12.1996ж. заңы;
ҚР «Бюджет жүйесi туралы« 01.04.1999ж. заңы;
ҚР «Мемлекеттiк баж туралы« 31.12.1996ж. заңы;
ҚР «Алматы қаласының ерекше статусы туралы« 01.07.1998ж. заңы;
Алматы қаласының маслихатының «Алматы қаласының символикасын пайдалану туралы«
Арнайы әдебиеттер:
Аттапхан К.А. Фискальная система Государства: роль и вопросы
Найманбаев С.М. Салықтық құқық, Алматы – 1996ж.;
Худяков А.И. Основы теории финансового права. Алматы –
Худяков А.И. Налоговое право РК. Алматы – 1998ж.;
Ілиясов Қ.Қ. Құлпыбаев С. «Қаржы» Алматы – 2005
«Қаржы - қаражат» ғылыми практикалық журналы №1,
«Альпари» журналы №1, 2004 жыл
Цыпкин С.Д. Советское финансовое право. Москва; 1974, 177-179
Kaori Hayashi Publ3c expenditures and developing countries //
Oates W. Fiscal Federalism. N.Y. Harcourt Brace Jovanovich.
Shah A. The Reform of Intergovernmental Fiscal Relations
Издибаев Т. Премьер считает, что параметры бюджета 2003
3