Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі”
Орындаған:
Тексерген:
Алматы 2006 жыл
Жоспар
Кіріспе 2
I тарау. Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекет қызметінің теориясы
1.1. Бағалы қағаздарды шығару және олардың эмиттенттері 5
1.2. Бағалы қағаздар нарығы – қаржы нарығының құрамдас
1.3. Бағалы қағаздар нарығының қызметі және оның маңызы
1.4. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері
II тарау. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы 17
2.1. Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының талдауы 17
2.2. Бағалы қағаздар нарығы және оларды мемлекеттік реттеу
2.3. Бағалы қағаздар нарығының даму жолдары 25
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер 29
Кіріспе
Қазақстанның орталықтанған – жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі
Қоғамдағы соңғы 6 – 7 жылда болған өзгерістер
Социализм жүйесі өндірісті де, әлеуметтік – экономикалық қажеттілікті
Нарық – күрделі, әрі жан-жақты қызмет атқаратын қоғамдық
Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық – құқықтық
Бұл курстық жұмысты жазудағы менің мақсатым: бағалы қағаздар
Курстық жұмысты жазуда пайдаланылған әдістемелік негіздер ретінде –
Курстық жұмыстың міндеттері ретінде:
бағалы қағаздар туралы түсінікті ашу
бағалы қағаздардың мәнін, құрылымын ашу
ҚР бағалы қағаздар нарығын талдау болып табылады.
Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар
90–шы жылдардың экономикалық тәжірибесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің нарықтық
Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және
I тарау. Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекет қызметінің теориясы
1.1. Бағалы қағаздарды шығару және олардың эмиттенттері
Бағалы қағаздар – ең алдымен мүлікті иемденуге құқық
Шығару жөнінен бағалы қағаздар нарықтық және нарықтан тыс
Нарықтан тыс бағалы қағаздар әр түрлі қорларға немесе
Сонымен қатар, нарықтан тыс бағалы қағаздарға (мысалы, АҚШ–та
Ал айналымға түсетін бағалы қағаздарды нарықтық бағалы қағаздар
Бағалы қағаздарды шығарып, оларды бірінші иемденушілерге (инвесторларға) сату
Біріншіден, қоғам құрып, олардың акцияларын құрылтайшылар арасында орналастырғанда.
Екіншіден, қоғамның алғашқы жарғылық капиталының көлемін жаңадан акция
Үшіншіден, заңды тұлғалардың, яғни мемлекеттің, мемлекеттік органдардың немесе
Сонымен, қоғам құрылғанда оның жарғылық капиталы құрылтайшылар арасында
Эмитент және сонымен қатар эмитенттің келісімімен бағалы қағаздарды
Эмиссия проспектісінің бірінші тарауында эмитент туралы жалпы деректер,
Кәсіпорын құрылған кездегі оның жарғылық капиталының мөлшері;
Шығарылатын бағалы қағаздардың түрі, оның номиналы, жазылу бағасы;
Акция сатуды бастау және аяқтау күндері;
Бір инвестор сатып алуға рұқсат етілген акция саны;
Бағалы қағаздарды сату түрі (қолма–қол ақшаға немесе қолма–қол
Кейбір инвесторларға сатып алуды шектеу;
Эмитенттің адресі мен телефоны бар.
Эмиссия проспектісінің келесі тарауларында бұдан бұрынғы эмиссия туралы,
Ал қорытынды тарауларында бағалы қағаздарды сатып алу шарттары,
Қорыта айтқанда, эмиссия проспектісін шығару эмитенттің сенімділігін, инвесторлар
Эмитент пен инвестиция институттары, яғни акцияларды алғашқы иемденушілерге
Бағалы қағаздарды шығаруды мемлекет органдары қатаң бақылап отырады.
Бағалы қағаздар нарығы тек әдеттегі тауар – ақша
Бұл елдерде бағалы қағаздар нарығы жаңадан қалыптасып келе
Ірі және орта кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды акционерлік қоғам
Жекеменшіктендіру чектеріне кез – келген жекеменшіктендірілген кәсіпорынның акциясын
Жекеменшіктендіру чегіне басқа акционерлік қоғамға айналған кәсіпорындардың акциясын
Осы айтылғандардан басқа, жекеменшіктендіру чегін мұра етіп қалдыруға,
Қорыта айтқанда, жекеменшіктендіру бір жағынан бағалы қағаздардың жаңа
1.2. Бағалы қағаздар нарығы – қаржы нарығының құрамдас
Қазақстан Республикасының жоспарлы экономикадан түбегейлі жаңа, нарықтық, мемлекет
ұлттық жалпы өнімнің заттай құрылымының ¾ бөлігі өндірістік
Нарықтық экономика – адамзат өркениеттілігінің ең жоғарғы жетістігі
Шаруашылықты нарық әдістерімен жүргізу қаржы нарығының мол мүмкіндігін
Жалпы қаржы нарығы біріне – бірі байланысты және
Біріншіден, айналымдағы қолма – қол ақша нарығы және
Екіншіден, несие капиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ
Үшіншіден, бағалы қағаздар нарығы. Бұл нарықтың кебір белгілері
КСРО – да қазан революциясына дейін болғанымен, соңғы
Бағалы қағаздар нарығы экономиканың кез – келген саласының
1.3. Бағалы қағаздар нарығының қызметі және оның маңызы
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтардан өзінің айрықша тауарымен
Жалған капитал – нақты капиталдың қағаз белгісі, яғни
Бағалы қағаздар ақша капиталының немесе басқа материалды құндылықтардың
Бағалы қағаздар нарығы нарықтық экономикада күтпеген кездейсоқ болатын
Кәсіпорынның қосымша капиталға мұқтаждығы көптеген жағдайларға байланысты. Олардың
Экономикасы дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар көмегімен қосымша капитал
1.4. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері
Кез – келген заңның мазмұны қоғамда орын алып
Бағалы қағаздар нарығын құқықтық ережелермен қамтамасыз ету деген
Бағалы қағаздар туралы Қазақстан заңдары орыстың азаматтық (саудалық)
1917 жылғы Қазан революциясына дейін Қазақстан Ресей империясының
Сол уақытта, яғни 1922 жылы РСФСР – дың
1937 жылы 7 тамызда Ресей Федеративтік республикасының Орталық
1929 жылы 6 қарашада Ресей Федеративтік республикасының орталық
Ол кезде вексельдер және чектермен қатар тауарларды сақтау,
Мемлекеттің “өз ішінде” айналымға түсетін мемлекеттік облигациялар шығарылады.
Дегенмен КСРО халықаралық сауда – есеп айырысуында төлем
Экономиканы қайта құру идеясы өндірісті қосымша инвестициялау көздерін
Қазақстанда 1990 – 1994 жылдары бағалы қағаздар шығарып
Жоғарыда айтылған Азаматтық заңдардың Негіздері;
1991 жылдың 21 маусымындағы “Шаруашылық серіктестіктері және акционерлік
1991 жылдың 11 маусымындағы “Бағалы қағаздар айналымы және
1991 жылдың 13 қарашасындағы Қазақ КСР – ның
Жоғарыда айтылған заңдар негізінде шығарылған басқа ережелер жиынтығы.
Мүлікті мемлекет меншігінен алу және жекеменшіктендіру арқылы акцияландыру,
Вексельдер, банктік (депозиттік) сертификаттарды шығаруды және оларды айналымға
Сол жылдары акционерлік қоғамдар, оның ішінде жекеменшіктендірілген қоғамдар,
Өз тәжірибеміз бағалы қағаздар нарығында мемлекеттің атқаратын рөлін
Сондықтан 1994 жылдың 20 наурызында Республика Президентінің “Бағалы
Жарлық шыққан күннен бастап 1991 жылғы Қазақстанның екі
1995 жылдың сәуірінен Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын дамытудың
II тарау. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы
2.1. Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының талдауы
2004 жылғы маусымда Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің мемлекеттік
2004 жылғы маусымда 6 айлық МЕКҚАМ бойынша ғана
Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздарын сыйақы төлеуді қоспағанда
Нәтижесінде Қаржы министрлігінің айналыстағы бағалы қағаздарының көлемі 2004
Ұлттық Банктің ноттары эмиссиясының көлемі 2004 жылғы маусымда
Маусымның аяғында айналыстағы ноттардың көлемі өткен аймен салыстырғанда
2004 жылғы маусымда өткен аймен салыстырғанда Қазақстан Республикасы
2004 жылғы шілдеде Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздарын
Қаржы министрлігінің мемлекеттік бағалы қағаздарын сыйақы төлеуді ескере
Ұлттық Банктің ноттары эмиссиясының көлемі 2004 жылғы шілдеде
Шілденің аяғында айналыстағы ноттардың көлемі өткен аймен салыстырғанда
2004 жылғы шілдеде өткен аймен салыстырғанда Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі 2004 жылы 126,2 млрд.
Нәтижесінде қаржы министрлігінің айналыстағы бағалы қағаздарының көлемі 2004
2004 жылы кірістілік төмендейді: 12 айлық МЕКҚАМ –
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 қыркүйектегі №
айналыс мерзімі үш, алты, тоғыз және он екі
айналыс мерзімі бір жылдан астам және толық бес
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді қазынашылық
айналыс мерзімі бір жылдан астам және толық бес
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді индекстелген
айналыс мерзімі бес жылдан астам ұзақ мерзімді жинақтық
Ұлттық Банк ноталары эмиссиясының көлемі 2004 жылы 561,9
Нәтижесінде 2003 жылдың желтоқсан айымен салыстырғанда 2004 жылдың
2004 жылы репо операцияларының көлемі 60,1% – ға
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығында қолданыстағы шығарылымдары бар акционерлік
Бағалы қағаздар нарығында 62 брокер – дилер, 18
Өткен айда 47 акция шығарылымы (проспектісінде өзгерістер енгізілген
1 тамыздағы жағдай бойынша 2619 қолданыстағы акциялар шығарылымы
2005 жылғы шілдеде 6 инвестициялық пай қоры тіркелінді,
2005 жылғы 1 шелдедегі жағдай бойынша «А» санаты
2005 жылғы шілдеде Агенттік бағалы қағаздар нарығында қызметті
2005 жылғы шілдеде Агенттік Басқармасы бағалы қағаздар нарығына
«Жарияланған акциялар шығарылымын мемлекеттік тіркеу, акцияларды орналастыру және
«Базалық активі Қазақстан Республикасының эмитент – резиденттері болып
«Акционерлік қоғамның аффиилирленген тұлғалары туралы мәліметтер беру туралы»;
«Бағалы қағаздар нарығындағы лицензиялау қызмет ережесін бекіту туралы»
«Зейнетақы активтерін инвестициялық басқару қызметін жүзеге асыру ережесін
2.2. Бағалы қағаздар нарығы және оларды мемлекеттік реттеу
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай, әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканың
Бағалы қағаздар нарығының мәні өндірістің құлдырауына жол бермеуде
Бағалы қағаздар нарығы нақты меншік иелері ретінде заңды
Бағалы қағаздарды шығарушы өндірісін кеңейтуге мүмкіндік беретін қосымша
Бағалы қағаздар мемлекеттік және өндірістік тапсырыстарды шешу мақсаттарында,
Қаржылық тұрақтандырылу және нарықтық экономиканың барлық субъектілерінің, соның
1. Өзіне келесі эмитенттерді топтастыратын бағалы қағаздар нарығының
а) Бағалы қағаздар нарығының бірінші нарығы:
- бағалы қағаздар нарығының эмитенттері мен инвесторлары;
- бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары;
- мемлекеттік реттеу органдары;
б) Бағалы қағаздар нарығының қайталама нарығы:
- бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары;
- бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының өзін –
- бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымы;
- мемлекеттік реттеу және бақылау органдары.
2. Бағалы қағаз нарығы инфрақұрылымының әрі қарай дамуы.
3. Бағалы қағаз нарығының ұйымдастырылуы және қызмет етуі
4. Бағалы қағаздар нарығының мемлекеттік реттелу жүйесінің қалыптасуы.
5. Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығын бағалы қағаздардың
Жаңадан шығарылған бағалы қағаздар бірінші немесе бастапқы нарықта
Қайта сату нарығында бағалы қағаздардың биржалық айналымы және
Биржаға кез келген компания еркін түрде жіберіле бермейді.
Биржа өзінің беделін сақтау және нығайту мақсатында акцияларды
Биржаның негізгі белгілері төмендегідей:
тұрақты және ұйымдастырылған түрде қызмет атқарады;
сауда келісімдері тауарсыз жүргізіледі;
іскерлік келісімдер бірін бірі алмастырып, тұрақты да жаппай
Бағалы қағаздар нарығының өркениетті нарығын қалыптастыруда және дамытуда
Әлеуметтік психологиялық мақсаттар – бұл бәрінен бұрын тұрғындардың
Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу механизмі келесі бағытта
1. Мемлекет бағалы қағаз нарығын реттеу, ұйымдастыратын заң
- акционерлік қоғамдардың қалыптасу тәртібін анықтайды және реттейді;
- бағалы қағаздарды шығару тәртібін және акцияны шығаруға
- бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан түсетін пайдаға салық
- биржаның қызметін және бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар
2. Мемлекет мекемелері нарық субъектісі ретінде бағалы қағаздар
3. Ұлттық банктің ақша – несие саясаты арқылы
Бұл облигацияларды Ұлттық банк сатып алғанда коммерциялық банктердің
Бағалы қағаздар нарығына Ұлттық банкінің есептеу пайызы ықпал
Міндетті резерв қорларының нормасы да бағалы қағаздар нарығына
Несие кеңейгенде қарыз пайызы төмендейді, ақша алу жеңілдейді.
Резерв нормасы өскен болса, ақша алу қиындайды, қарыз
Банк резервтерін өзгерту қаржы саясатының өте қуатты құралы
Ұлттық банктің бағалы қағаздар нарығына ықпал жасау жолымен
Бағалы қағаздар нарығына мемлекет бюджетінен тапшылығы да әсер
Банкілердің, корпорациялардың және тұрғындардың қолында өзгермелі пайызды облигациялар
Қазақстан Республикасы Батыс елдерінің бірқатар қаржы инвестициялық құрылымдарымен
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығы толыққанды дамып, жоғары деңгейде
Бағалы қағаздар нарығының дамуы және оның тиімді жұмыс
Сонымен, бағалы қағаздар нарығы ұлттық экономиканы одан әрі
Қазақстанның болашағы, әлеуметтік – экономикалық дамуы, өзінің қолындағы
2.3. Бағалы қағаздар нарығының даму жолдары
Қазіргі кезде Республикада бағалы қағаздар нарығы қалыптасу шағында.
Экономикалық мәселелерге:
нарықты реттейтін механизмнің жоқтығы;
бағалы қағаздар нарығын дамытатын бірыңғай көзқарас жүйесінің жоқтығы:
заңдардың мүлтіксіз орындалмауы;
салымдарды тіркеу жүйесінің жоқтығы (депозитно – регистраторская система);
бағалы қағаздар нарығының материалдық – техникалық негізінің аздығы;
нарық инфрақұрылымы өсу деңгейінің төмендігі жатады.
Ал, әлеуметтік – психологиялық мәселелерге бағалы қағаздар нарығында
Бағалы қағаздар нарығына мамандарды Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық
Дүниежүзілік нарық тарихында бағалы қағаздар нарығының негізгі үш
Банктік үлгі – онда бағалы қағаздар нарығы механизмі
Банктік емес үлгі немесе нарықтық үлгі – онда
Аралас үлгі – онда бағалы қағаздар нарығы механизмі
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының ерекшелігі – кіші
Бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісінің банктік үлгіден айырмашылықтары
Нарықта акционерлік капитал үлесінің көптігі;
Үлестік бағалы қағаздардың қарыздық қағаздардан көптігі;
Өндірісті қаржыландырудағы тура бнктік несиенің аздығы;
Нарықтағы банк емес мекемелердің көптігі.
Бұлардан басқа мемлекетіміздің бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісін
Өндірісті өркендету үшін шығарылып сатылған акциядан түскен
Әлі көп уақытқа дейін Қазақстан нарығында өндіріс саласын
Саясат факторы – дүниежүзіндегі сияқты, Қазақстанда да бос
Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы
Қорытынды
Осы күнгі ұйымдастырылған және жан-жақты заңдастырылған нарықты шаруашылық
Қорытып айтқанда, бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы және оның
Ұлттық экономиканың өсіп өркендеуі ішкі өнімнен түскен таза
Сондықтан өзімізге қажетті өнімді өндіру саласын негізінен ішкі
Қолданылған әдебиеттер
Б.А. Көшенова “Бағалы қағаздар нарығы” оқу құралы. Алматы
Журналдар: 1. “Банки Казахстана” № 7,8 2004г. №
2. “Рынок ценных бумаг Казахстана” № 6 (110)
3. “Хабаршы” Алматы № 6 (46) 2004ж.
29