МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Жоспарлаудың жалпы түсінігі. 4
1.1. Жоспарлаудың түсінігі, мәні, методологиясы 4
1.2 Қазақстандағы жоспарлауды жүзеге асыратын орган 7
1.3. Индикативті жоспарлау 8
1.4. Индикативті жоспарлаудың әлемдік тәжірибесі 12
1.5 Қазақстандағы индикативті жоспарлау 18
2. Қазақстан Республикасының өнеркәсібі 20
2.1. Ұлттық экономикадағы өнеркәсіптің ролі 20
3. Қазақстан Республикасындағы кластерлер 22
3.1. Кластерлердің қажеттілігі, даму тенденциясы 22
3.2 Кластерлердің дамуына қажетті жағдайлар 25
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы «Қазақстан Республикасы өнеркәсібін жоспарлаудың
Екінші бөлім Қазақстан Республикасының өнеркәсібіне арналады. Өзіне барлық
Үшінші бөлімде өнеркәсіптің дамуының бірден – бір себепкері,
1. Жоспарлаудың жалпы түсінігі.
1.1. Жоспарлаудың түсінігі, мәні, методологиясы
Жоспарлау экономиканы мемлекеттік реттеу әдістерінің ең тиімдісі.
Жоспарлау жалпы түрде мақсаттарды ғылыми дайындау мен
Жоспарлау әртүрлі басқару деңгейлерінде жүзеге асырылады: макродеңгейде –
Жоспар нақты анықталған мақсаттың қойылуы және зерттелетін объектінің
Жоспарлаудың үш жағын қарастырады: әлеуметтік – экономикалық, методологиялық,
Формасына және мазмұнына байланысты жоспарлау директивті, индикативті және
Директивті жоспарлау заңдық күші бар және оны орындаудағы
Бұдан басқа директивті жоспарлау өте детализациялығымен ерекшеленеді, бұл
Индикативті жоспарлау – бұл рыноктық экономиканың құрылуына әсер
Индикативті жоспарлау нарықтық экономика жағдайында кеңінен қолданылады және
Қызмет ету кезеңіне байланысты ұзақмерзімді жоспарлар (10 одан
Жоспарлаудың негізгі методологиялық қағидалары келесілер:
• ғылымилылық қағидасы; жоспарлар экономикалық дамудың заңнамалары мен
• әлеуметтік бағыт және қоғамдық
• қоғамдық өндіріс тиімділігін арттыру
• пропорционалдық және балансталғандық қағидасы; мұнда нарықтық
• приоритеттілік қағидасы; экономика дамуындағы приоритетті
• қысқамерзімді және ұзақмерзімді
Жоспарлаудың негізгі әдістеріне жатады: баланстық, нормативтік, бағдарламалық- мақсаттық
Баланстық әдіс әр өнімнің түрі бір жағынан қандай
Экономикалық баланстың жалпы жүйесінде материалдық, еңбек және қаржылық
Нормативті әдіс – ғылыми - техникалық прогресс жетістіктерін
Норматив – ресурсты қолдану деңгейін немесе оның өлшем
Нормалар мен нормативтер кешені нормативтік база деп аталады.
Бағдарламалық - мақсаттық әдіс бұл көлемді ұлттық шаруашылық
Жоспарлаудың маңызды түрі болып стратегиялық жоспарлау табылады. Ол
Стратегиялық жоспарлаудың негізгі мақсаты – ұлттық экономиканың сәтті
Стратегиялық жоспарлаудың объективті қажеттілігі экономиканың әртүрлі деңгейлілігі, меншіктің
Сонымен қатар ресурстардың шектеулілігі еңбектің, өндіру мен өңдеудің
Стратегиялық жоспарлаудың маңызды инструменті болып бағдарламалау табылады. Жалпыұлттық,
Өндіріс стратегиясын дайындауда мемлекеттің мақсатты бағдарламалары статусына ие
а) соңғы мақсат;
б) осы шараны жүзеге асырудағы квалификацияланған және шығармашылықнәтижесі
в) соңғы мақсатқа жету үшін қажетті ресурстар кешені;
г) жүзеге асырудың этаптары мен кезеңдері;
д) негізгі атқарушылар мен басқа атқарушылар құрамы;
е) сол бағдарламаны шешугеқатысатын шаруашылық субъектілерінің
ж) өндірістік – шаруашылық байланыстар механизмі;
и) жауапкершілік және ынталандыру жүйесі;
к) қаржыландырудың көздерін және көлемін анықтау;
л) күтілетін соңғы нәтиже және экологиялық салдары;
Жоспарлау жалпы стратегиялық жоспарлау негізінен мемлекеттік мақсатты бағдарламаларды
1.2 Қазақстандағы жоспарлауды жүзеге асыратын орган
Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті жоспарлау министрлігі –
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттарының стратегиялық мақсаттары
экономикалық талдау, макроэкономиаклық болжау мен Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
жоспарлауды жақсарту;
жүйені жақсарту туралы ұсыныстар еңгізу;
мемлекеттік активтерді тиімді басқару саясатын жасауға көмек беру;
т.б.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттарын болжаумен, жоспарлаумен
1.3. Индикативті жоспарлау
.
Жоспарлау жүйесінде бірнеше типтер бар: директивті, индирективті, регулятивті
Индикативті жоспарлау рыноктық экономиканы мемлекеттік реттеу құралдарының бірі
Индикативті жоспарлау (лат. тілінен “indicator” – бағдар) –
Индикативті жоспарлау – мемлекет пен экономиканың басқа субъектілерінің
Сурет.1. Экономика және бюджетті жоспарлау министрлігінің құрылымы
жұғысты жобаларды қосатын экономикалық өсу схемасы пайда болуы
Индикативті жоспарлаудың негізін мемлекеттік институттар мен шарушылық жүргізуші
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, индикативті жоспарлауды әлеуметтік-экономикалық даму
Демек, индикативті жоспарлаудың мәні келесіде:
шаруашылық жүргізуші субъектілер жасап шығаратын жоспарлар мен бағдарламаларды
жалпы ұлттық жоспардың мағынасына сай келетін қаржы-несиелік саясатты
ұлттық экономиканың даму мақсаттары мен оларға жетуге қажетті
Индикативті жоспарлау – мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатына сай келетін
Әлеуметтік-экономикалық дамудың индикаторы ретінде келесілерді қолдануға болады:
экономиканың динамикасын, құрылымы мен тиімділігін;
қаржылардың жағдайын;
ақша айналымын;
товарлар мен құнды қағаздар рыногын;
жұмыспен қамтылу мен халықтың өмір сүру деңгейін;
сыртқы экономикалық байланыстарды сипаттайтын көрсеткіштер.
Бұл көрсеткіштердің (индикаторлардың) өзара байланысты және іштен балансталған
Әлеуметтік-экономикалық процестерге мемлекеттің әсер ету шаралары ішінде келесілер
орталықтандырылған қаржылық және валюталық қаражаттар мен несиелер;
салықтық тұтқалар;
амортизация жүйесі;
кедендік алымдар, лицензиялар мен квоталар;
мемлекеттік қажеттіліктерге өнімдерді алып келу көлемдері мен мемлекеттік
Батыс германдық теоретиктердің бірі К.Шиллердің пікірінше “индикативті жоспарлаудың”
Б.Даллагоның пікірінше жоспараудың индикативті типі мемлекеттік меншік базасында
Индикативті жоспарлаудың құрамдас элементі – таңдап алынған басымдықтарды
Бұл консенсустық механизмдер ұзақ уақыт бойы индикативті жоспарлаудың
Шет елдерде индикативті жоспарлау толығымен және таза күйінде
1.4. Индикативті жоспарлаудың әлемдік тәжірибесі
Бірқатар елдерде индикативті жоспарлар мемлекеттік реттеудің тиімді құралы
1996 жылы Япония үкіметі ұлттық шаруашылықтың бәсеке
Нидерландыда жоспарлар «Физикалық жоспарлар туралы есеп берулер»,
Германияда, Канадада, Испанияда, АҚШ – та барлық ұлттық
Сонымен, индикативті жоспарлау Франциядан бастау алып әлемде кеңінен
Француздық жүие Ұлыбритания мен Германия сияқты елдердегі макрожоспарлаудың
Индикативті жоспарлаудың қалыптасу себебі Шарль де Голль саясатына
Индикативті жоспарлаудың француздық жүйесінің “атасы” – Жан Моне.
1-кесте. Франциядағы индикативті жоспарлаудың дамуының тарихи кезеңдері.
Кезеңдер Жылдар Қысқыша сипаттамасы
1 1947-1953 Бұл жоспар экономиканы қайта құру мен
2 1954-1957
3 1957-1961 Ашық экономика жағдайында 1957-жылғы Рим келісім
4 1962-1965
5 1966-1970
6 1970-1975 1973 жылғы бірінші мұнай дағдарысынан кейін,
7 1976-1981
8 1981-1985 X Жоспарды дайындау кезінде жасалған сандық
аралық 1982-1983
9 1984-1989
10 1989-1992
11 1993-1997
Франциядағы индикативті жоспарлаудың эволюциясы экономикалық конъюнктураға байланысты объективті
Француздық жоспарлау жүйесінде басқа елдерге қарағанда келесі ерекшеліктер
Рыноктық экономикамен біріккен жоспарлау
Француздық жоспарлау рыноктың орнын алмастыруды емес, керісінше рынок
Ал рыноктың кемшіліктері табиғи монополиялар кезінде, сыртқы әсерлер
Эволюциялық жоспарлау үшін икемді және жеңіл құрылымның болуы
Бұл ерекшелік француздық жоспарлаудың ұзақ тарихи эволюциялық дамуының
Француздық жоспарлаудың қағидалары:
♦ француз қоғамының бейімделменген, кемшін түстарын ұжымдық қарастыру
♦ орта мерзімдегі болашақты бірлесіп көруге
♦ Мемлекеттің болашақ қызметіндегі міндеттемелер мен оның әріптестермен
Демек диалог, консенсус және үйлестіру – Француздық жоспарлау
Осы үш қағиданың негізінде француздық жоспарлаудың функциялары анықталады.
француз қоғамының күшті және әлсіз жақтарын ұжымдық сараптау
Бұл әртүрлі әріптестерді (мемлекеттік әкімшілікті, кәсіпкерлерді, кәсіподақтарды) және
экономикалық және әлеуметтік даму кезіндегі мәселелерді идентификациялау;
Жоспарлау экономика мен рыноктың одан да жақсы қызмет
нақты шешімдерді ұсыну
Француздық жоспарлау ұзақ мерзімді жоспарлаумен үйлесетін әлеуметтік -
Сөйтіп, француздық жоспарлауды ұйымдастырудағы индикативтік тәсіл рыноктық экономикамен
Әдетте француздық жоспарлар бес жылға арнап жасалынып, болашақтағы
Жоспардың басты бөлімдері – экономикалық өсу, инвестициялар, қаржы
Жоспардың мазмұнындағы маңызды мәселе “мемлекеттің араласу актісін” анықтау,
жоспарланатын кезеңдегі экономика саласындағы мемлекеттің негізгі мақсаттары;
капитал салымдарын қаржыландыру көздерін және мемлекеттің оған сай
Франциядағы индикативті жоспарларды жасау технологиясы
Франция Парламенті жоспарды қабылдап, бектітеді. Бұл өз кезегінде
Жоспар белсенді талқыға түседі, яғни жоспарлау процесіне елдің
Француз жоспары 2 типті құжаттан тұрады және олар
Комиссиялардың баяндамалары
Ол комиссия ішінде жоспардың мәтінімен қатар жасалады және
Жоспардың мәтіні
Ол парламент ассамблеяларының талқылауына және дауыс беруіне Үкімет
Басты жоспарлау комиссариаты (БЖК) комиссиялардың жұмысына қызмет көрсетеді,
Әрбір комиссияның төрағасы БЖК-дан тыс, сондай-ақ әкімшліктен де
Басты жоспарлау комиссариаты (БЖК) – шағын ұйым, бұл
жоспарды жасау;
Жоспарды жасау бірнеше ірі кезеңдерден құрылады:
үкіметтің бастапқы мәтінін жазудан басталады;
БЖК ұйымдастыратын тақырыптық комиссиялардың барлық жүйесінде жұмыс істеуге
Жобаның жоспарын жасауға арналған ведомство аралық дискуссиялар. Бұл
Кеңестің ұсыныстарын есепке ала отырып, Үкімет жаңартылған Жоспардың
барлық процедура Парламенттің Жоспар мәтінін қабылдаумен бітеді.
Үкіметке кеңес беру;
Премьер-министр жанындағы экономикалық саясат жөніндегі кеңесші ролін атқарады.
ұзақ мерзімді құрылымдық мәселелерді зерттеу, яғни болашаққа жоспарлау.
Бұл қызметтердің негізгі мақсаты – француз қоғамын модернизациялауға
Макро экономикалық дамудың сандық индикаторларын жасау мен талдауды
Нақты жоспарда таңдап алынған басымды тақырыптарды түсіндірудегі арнайы
Парламентте талқылау көзі бола алатын Жоспарды орындау жағдайлары
1.5 Қазақстандағы индикативті жоспарлау
Экономика және бюджетті жоспарлау министрлігі Японияның, Оңтүстік Кореяның
Индикативті жоспарлаудың бұл жүйесі «Қазақстан – 2030» даму
Ұзақ мерзімді жоспарлар он жылдық кезеңді қамтиды және
Бірінші онжылдық этапта стратегиялық мақсаттар өндірісті жандандыруға, бос
Үкімге сәкес индикативті жоспарлау – экономиканың дамуына жақсы
Қазақстандағы индикативті жоспар дегеніміз:
ішкі және сыртқы факторларға байланысты үш жыл мерзімге
Қазақстан Республикасының стратегиялық даму жоспарына, Қазақстан Республикасы Президентінің
Көрсеткіштер (индикаторлар) мен әлеуметтік-экономикалық дамудың мемлекеттік реттегіштердің тізімі
Индикативті жоспарлардағы әлеуметтік-экономикалық дамудың нақты көрсеткіштердің (индикаторлардың) тізімін
Индикативті жоспарлаудағы бекітілген мақсаттарға жету үшін шаруашылық етуші
Жоспарлаудың бес түрлі функциялары бар:
әлемдік және отандық экономиканың дамуының экономикалық талдауын жасайды;
елдің және оның аймақтарының экономикалық даму қарқынын қамтымасыз
жоспарланатын кезеңдегі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін шешуде
аймақ аралық интеграцияның дамуы мен халық табыстарының артуына
рыноктық механизмнің әрекет етуі негізінде экономиканың өзін өзі
Қазақстан Республикасындағы жалпы Индикативті жоспарларды жасауға келесі ұйымдар
▪Республикалық деңгей – Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті
▪Аймақтық деңгей – Астана және Алматы қалалары мен
Оны экономикалық жоспарлау бойынша жергілікті уәкілетті ұйымдар жасайды.
▪Мемлекеттік, салалық (секторлық), аймақтық бағдарламалар – орталық және
▪Ұлттық компаниялардың дамуының индикативті жоспарлары.
Республикалық индикативтік жоспардың басты бөлімдері – Қазақстан Республикасының
2. Қазақстан Республикасының өнеркәсібі
2.1. Ұлттық экономикадағы өнеркәсіптің ролі
Өнеркәсіп өндірісі көлемінің өсуі еліміздің өте маңызды экономикалық
1995 2000 2004 2004 жыл
1995 жыл-ға%-бен 2000 жыл-ға%-бен
Республикалық ЖІӨ-дегі өнеркәсіп ЖҚҚ-сының үлесі, %-бен 23,5 33,2
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млрд. теңге 696,3 1798,3 3867,9
Өнеркәсіп өнімдерінің нақты көлемінің индекстері, өткен жылға %-бен
соның ішінде:
кен өндіру өнеркәсібі 100,5 121,0 113,4 235,4 165,1
өңдеу өнеркәсібі 83,7 117,4 109,2 162,6 146,5
электр энергиясын, газ бен су
өндіру және бөлу 92,2 105,8 102,0 88,7 124,5
Өнімдерді табиғи көрінісінде өндіру
шикі мұнай, млн. тонна 17,9 30,6 50,7 в
газ конденсаты, млн. тонна 2,5 4,7 8,8 в
табиғи газ, млрд. текше метр 5,9 11,5 22,1
фосфор, мың тонна 50,1 15,4 81,0 161,7 в
ферроқорытпалар, мың тонна 809,1 1093,1 1447,3 178,9 132,4
жазық илек, мың тонна 2152,9 3893,8 4039,7 187,6
өңделмеген мырыш, мың тонна 169,2 262,6 316,7 187,2
тазартылған мыс, мың тонна 255,6 394,7 445,3 174,2
*жедел деректер
Соңғы бір жарым жылда республиканың өнеркәсіп кәсіпорындары өнімдердің
3. Қазақстан Республикасындағы кластерлер
3.1. Кластерлердің қажеттілігі, даму тенденциясы
Әлемнің тиімді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қосылу
Ғалымдардың талдауы нәтижесінде Қазақстан үшін келешегі бар делінген
Жалпы мамандар пікірінше, қазір Қазақстан экономикасының дамуы пайдалы
Қай елдің болмасын халықаралық тауар нарықтарындағы тұтынушы үшін
Белді экономист сарапшылар, Парламент депутаты, академик Кенжеғали Сағадиев
белсенді индустриялық–инновациялық саясат жүргізу арқасында кәсіпорындардың технологиялық қайта
шикізат базасы, білікті қызметкерлер мен мамандардың арқасында дүниежүзілік
жаңа жоғары технологиялық тауарлар өндіру мен қызмет түрлерін
инновациялық мақсатқа арналған қаржылық қорлардың үлестірілуі мен қолдануының
инновациялық өндірісті мемлекет тарапынан қолдау мақсатында мұндай өндіріспен
шикізат экономикасына арқа сүйеуді тоқтату. Әлемдік нарықтағы тиімді
экономиканың шикізаттық емес салаларында халықаралық деңгейдегі сапаға сай
өнеркәсіп салалары үшін инновациялық мүмкіндіктерді іздестіріп, олардың тиімді
қазақстандық энергетикалық компаниялардың өнімін өткізетін дәстүрлі әлемдік нарықтарда
қазір аймақтарда шағын және орта бизнесті қолдау инфрақұрылымы
кәсіпкерлік саласында агенттік түріндегі арнайы өкілетті орган керек.
Ел экономикасының халықаралық тауар нарықтарындағы бәсекелестік қабілетін дамыту
өнеркәсіп кәсіпорындарының мамандармен қамтамасыз етілуін бақылап отыратын Мониторинг
жұмыс берушілердің өз қаржысын кәсіби білім беру, жұмысшылар,
ірі кәсіпорындар негізінде кәсіптік-техникалық мектептер, колледждер мен университеттер
Кластерлік стратегияның ел экономикасын шикізатқа тәуелділіктен құтқару үшін
Мұның бәрі елде шикізаттық емес салаларды дамытудың қажеттілігіне
Кластерлерді дамыту үшін таңдалып алынған жеті салада алғашқы
Экономика ғылымдарының докторы, профессор Арыстан Есентүгеловтың пікірінше, кластерді
3.2 Кластерлердің дамуына қажетті жағдайлар
Сонымен отандық кластерлердің аяғынан нық тұрып кетуі экономиканың
1. Елде ішкі инвестициялар үшін қолайлы инвестициялық ахуал
заңнама саласында экономиканың дамуы үшін ұтымды дайын тауар
елдің Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына тез және қолайлы түрде
2.Инновациялық дамуға дем беруші қаржы институттары жүйесін одан
3. Қаржы нарығын ары қарай жетілдіру. Елде әлі
Кластерді дамыту стратегиясының өзін тағы да бір қайта
Қазақстан - 15 млн. ғана адам тұратын ел,
Қазақстанға Шығыс Еуропа елдерін тұтынушы үшін бәсекеде жеңіп
Қорытынды
Жоспарлау жалпы түрде мақсаттарды ғылыми дайындау мен
Индикативті жоспарлау (лат. тілінен “indicator” – бағдар) –
Индикативті жоспарлаудың бұл жүйесі «Қазақстан – 2030» даму
Ғалымдардың талдауы нәтижесінде Қазақстан үшін келешегі бар делінген
Қолданылған әдебиеттер
1. Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности формирования, тенденции
Бибатырова И.А. Государственное регулирование национальной экономики.Алматы, Қазақ университеті,2004
Кубаев К.Е. Индикативное планирование в Республике Казахстан. Алматы,
Басовский Л.Е. Прогнозирование и планирование в условиях рынка.
5. Современный экономический словарь. Под. ред. Райзберга Б.А.,-1998.-
6. Волчкова Л.Т. Планирование социально-экономического развития: Теория, методология,
7. Батин В.-Индикативное управление от Франции до Татарстана./Время
Экономическая и социальная политика Франции./Российская-Французская серия информационных материалов.-№36.-1995
9. Правила разработки индикативных планов социально-экономического развития Республики
10. www.stat.kz.
11.www. kazinform.
2
Экономикалық саясат және индикативті жоспарлау департаменті
Мемлекеттік қарыз бен несиені жоспарлау департаменті
Салық саясат және болжау департаменті
Ақпараттандыру саясаты департаменті
Құқықтық және ұйымдастыру жұмыстары департаменті
Салалық органдар шығындарын жоспарлау департаменті
Әлеуметтік саладағы шығындарды жоспарлау департаменті
Бюджеттік саясат және жоспарлау департаменті
Аймақтық саясат және бюджетаралық қатынастар департаменті
Салалық саясат және бағдарлама департаменті
Стратегиялық жоспарлау және инвестициялық саясат департаменті
Халқаралық экономикалық және қаржылық қатынастар департаменті
Мемлекеттік қорғаныс аппараты, қоғамдық тәртіпті жоспарлау департаменті
Экономика және бюджетті жоспарлау министрлігі