МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ 4
1.1 Қазақстан Республикасы еңбек құқығының әдісі, функциясы және жүйесі
1.2 Еңбек құқығының негізгі қағидаларының түсінігі және мәні 11
1.3 Жеке еңбек шартының түсінігі мен мазмұны 13
2 ЕҢБЕК ШАРТТАРЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ 37
2.1 Еңбек шарттарындағы қызметкерлер мен жұмыс берушілердің құқықтары мен
2.2 Жоғары оқу орындары ішкі қатынастарын құқықтық реттеудегі еңбек
2.3 Жеке еңбек шартының жузеге асуы кезіндегі жұмыс
2.4 Жеке еңбек шарттар бойынша жұмысшының өмірі мен денсаулығының
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 66
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының еңбек
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-бабына сәйкес, біздің
Қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету өзекті мәселе, әрі мемлекет
Қызметкерлердің еңбегін қолдану барысында олардың денсаулығы мен өмірінің қауіпсіздігін
Қазіргі уақыттағы отандық құқықтық ғылымда еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
Мәселенің ғылыми жетілдіру жағдайы. Дипломдық жұмыста еңбек қауіпсіздігін және
Еңбек құқығын зерттеушілер қатарынан келесі ғалымдарды ерекше атап өту
Зерттеудің пәнін еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғаудың құқықтық ұғымы,
Дипломдық жұмыс мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыс мақсаты
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер қойылған:
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі отандық, халықаралық және
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау институтының, принципінің және салааралық
қызметкерлердің еңбек жағдайларын жақсартуға септігін тигізетін еңбек қауіпсіздігі және
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, тиісті параграфтарға
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ
1.1 Қазақстан Республикасы еңбек құқығының әдісі, функциясы және жүйесі
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес адамның және заматтың маңызды
Қазақстан Республикасындағы еңбек бостандығына қатысты конституциялық құқық, ең алдымен,
Еңбек құқығының рөлі, міндеттері және қызметі өзара тығыз байланысты
Еңбек адамның табиғи қажеттігі болып табылады. Еңбек адамның өмір
Еңбек – бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене,
1. өз игілігіне бағытталған жеке еңбек
2. жалданбалы еңбек
Дәл осы жалданбалы еңбек – жұмыс берушімен қатынасқа түсуді
Мысалы, азамат жеке дербес еңбек қызметімен айналысып – заңды
Еңбек құқығын құрайтын қатынастар
1. Негізгі қатынастар – жұмыс берушінің (ұйым, жеке кәсіпкер)
Еңбек қатынастары келесі ерекше белгілерімен сипатталады:
а) еңбек үрдісінде туындайды және дамиды. Қызметкер өзіне жүктелген
ә) еңбек қатынастары – бұл нәтижесінде жұмыс беруші еңбек
б) еңбек қатынастары ерік білдірудің белгісі болып табылады, яғни,
в) қызметкердің еңбек тәртібіне бағына отырып еңбек ұжымына қосылуын
г) еңбек қатынастары ерекше заңды фактпен – еңбек шартымен,
д) мамандығына, біліктілігіне, лауазымына қарай жұмысқа тікелей қатысудың қажеттігімен
е) жұмысқа іс жүзінде қабылданған кезден басталады. Еңбек құқығы
ж) қызметкерге оны жұмыстан босату жөнінде бұйрық жарияланған және
Еңбек құқығы еңбек қатынастарымен қатар осы қатынастардан туындайтын және
1. еңбек ұжымының жұмыс беруші және оның басшылығымен арасындағы
2. кәсіподақ органының қызметкерлердің мүдделерін қорғау, еңбекке ақы төлеу
3. азаматтарды жұмысқа орналастыруға және жұмыс іздеп жүрген азаматтарды
4. қадағалау және бақылау органдарының жұмыс берушімен еңбек заңдарын
5. өндірісте кадрларды дайындау немесе біліктілікті көтеруге қатысты қатынастар.
6. жеке немесе ұжымдық келіспеушіліктерден туындайтын еңбек дауларын шешуге
Еңбек құқығының қызметі – бұл еңбек құқығы нормаларының күшінің
Еңбек құқығының сабақтас құқық салаларынан айырмашылығы. Қазақстан Республикасындағы еңбек
Еңбекті қолдануға, оның жағдайларына және ұйымдастырылуына қатысты дау туған
Ал азаматтық қатынастарда аталған талаптарды орындау міндетті емес. Яғни,
Енді еңбек құқығының әлеуметтік қамтамассыз ету құқығымен арақатынасын қарастырып
Еңбек құқығы саласының жүйесі. Әрбір құқық саласының, соның ішінде,
Жалпы бөлімге еңбекті қоғамдық ұйымдастыру элементтеріне жататын, қызметкерлердің жұмыс
Еңбек құқығы саласының ерекше бөлімі институттарға, яғни, еңбек құқығы
1.2 Еңбек құқығының негізгі қағидаларының түсінігі және мәні
«Қағида» сөзінің өзі латын тіліндегі «principium» cөзінен туындаған және
жүйенің негізін құрайды және осы құқықтық жүйенің барлық қасиеттерін
Еңбек құқығының қазіргі кездегі қағидалары еңбекті ұйымдастыру саласындағы қоғамдық
Мысалы, ҚР «ҚР еңбек кодексінде» негіздемелік қағидалары еңбек бостандығы
Қолданыстағы заңнамаға талдау жасайтын болсақ, еңбек құқығының қазіргі кездегі
Ұзақ уақыт бойы оқу әдебиеттерінде еңбек құқығы саласының қағидалары
қажет.
Еңбек құқығының негізгі қағидаларының мәні мынада:
1) олар біріккен түрде еңбек құқығының барлық нормаларының басты
2) еңбек заңнамасының одан әрі дамуына, жетілуіне бағыт береді;
3) еңбек құқығының нормаларын қолдануға көмек береді, себебі, қандай
4) жекелеген нормаларды еңбек құқығының жүйесіне біріктіруге, оларды осы
5) еңбек құқығы субъетілерінің жағдайын, құқықтық мәртебесін анықтайды, олардың
әрекет ету саласы бойынша барлық құқықтық қағидаларды үш түрге
- барлық құқық салаларына, соның ішінде, еңбек құқығына да
- құқық саласының нормаларының ерекшеліктерін, олардың
бағыттылығын көрсететін салалық қағидалар;
- тек белгілі бір құқық саласына тән сала ішіндегі
Кейбір салалық қағидалар өзінің сипаты бойынша салааралық та, яғни,
1.3 Жеке еңбек шартының түсінігі мен мазмұны
Жеке еңбек шарты дегеніміз - бұл қызметкердің ішкі еңбек
Қазіргі кезде азаматттардың еңбекке қатысты өз құқықтарын жүзеге асыру
Жеке еңбек шартының белгілері. Жеке еңбек шарты белгілерінің бірі
Кәсіп – бұл белгілі бір қызметтің сипаты және мақсатымен
Мамандық – бұл қызметкердің мейлінше тиімді еңбек етуіне мүмкіндік
Жұмыс беруші жеке еңбек шартына сәйкес қызметкерден жеке еңбек
Жеке еңбек шартының басқа маңызды белгісі болып өндірістік қызметке
Қызметкердің ішкі еңбек тәртібіне бағынуы жеке еңбек шартының келесі
болады:
- еңбекті бағалаудың бірыңғай талаптарына негізделе отырып, еңбектің сапасына
- жалақы төлеу алдын-ала белгіленген нормаларға сәйкес жүргізіледі;
- төлемдердің негізгі бөлігі (тарифтік ставкалар және лауазымдық жалақылар)
- ақшалай нысанда жүргізіледі;
- заңдарда белгіленген ең төменгі мөлшерден кем болмауы тиіс;
- белгілі бір мөлшермен шектелмейді.
Жұмысқа қабылдауға жол берілетін жас еңбек кодексінің 30-бабы
1. Жеке еңбек шартын он алты жасқа толған адамдармен
2. Орта білім алған не жалпы білім беретін оқу
3. Ата-анасының бірінің (қорғаншысының, қамқоршысының) келісімімен жеке еңбек шарты
бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушымен
4. Ата-ананың (қорғаншының, қамқоршының) келісімі жазбаша нысанда (өтініш) беріледі,
жеке еңбек шартына қол қояды.
5. Он сегіз жасқа толмаған адамдарды ауыр дене жұмыстары
Бұл бапқа сәйкес жеке еңбек шартының тараптарының бірі ретінде
1) жасөспірім орта білім алған не жалпы білім беретін
2) жасөспірімнің ата-анасының, қорғаншысының немесе қамқоршысының жеке еңбек шартын
бұл кәмелетке толмағандардың және сотпен әрекетке қабілетсіз (әрекет қабілеттігі
Он төрт жасқа толған оқушылармен, олардың ата- аналарының (қорғаншысының,
1. Жеке еңбек шарты:
1) белгіленбеген мерзімге;
2) бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге;
3) белгілі бір жұмысты орындау уақытына;
4) жұмыста уақытша болмаған қызметкерді ауыстыру уақытына ;
5) маусымдық жұмысты орындау уақытына жасалуы мүмкүн.
2. Егер жеке еңбек шартында оның қолданылу мерзімі айтылмаса,
Белгісіз мерзімге жасалатын еңбек шарттары – бұл еңбек шарттарының
Белгілі мерзімге жасалатын еңбек шарттары еңбек құқығы қатынастарындағы шарттардың
Егер жеке еңбек шартында оның әрекет ету мерзімі көрсетілмесе,
Қоса атқарылатын жұмыс туралы еңбек шарты. Қоса атқару ретінде
Үйде жұмыс істейтін қызметкерлермен жасалатын еңбек шарттары. Қажетті жағдайларда
отырып, жұмысты үйінде өз еңбегімен орындау туралы жеке еңбек
Үй қызметкерлерімен жасалатын еңбек шарттары. Үй қызметкерлері азаматтардың үй
Жеке еңбек шартының тараптары. Жеке еңбек шартының тараптары болып
Жеке еңбек шартының мазмұнын тараптардың өзара құқықтары мен міндеттерін
Қызметкердің еңбек функциялары, яғни, оның мамандығына, біліктілігіне және лауазымына
Қызметкердің жалақысының мөлшері. Мемлекет азаматтардың еңбегіне белгіленген жалақы мөлшерінен
Аталған қажетті үш жағдай әрбір еңбек шартында көрініс табуы
- жұмыстың басталу уақыты. Жеке еңбек шартының қажетті бұл
- шарттың түрі (белгісіз мерзімдік, белгілі мерзімдік, маусымдық, уақытша
Қосымша жағдайлар өзінің мазмұны бойынша әр түрлі болуы мүмкүн.
Алайда, жеке еңбек шартының қосымша жағдайларының мәнін төмендетуге де
Еңбек шарттарын жасасудың тәртібі. Еңбек заңдары еңбек шарттарын жасасу
еңбек шартын жасасу кезінде одан тиісті құжаттарды талап етуге
бұрынғы жұмыстары, отбасы жағдайы туралы анықтамалар, бұрынғы жұмыс орнынан
көрсетеді және оның жасы, білімі, кәсібі туралы м.ліметтерден тұрады.
Еңбек шарты жазбаша нысанда, кемінде екі дана етіліп жасалады
18 жасқа толмаған жасөспірімдер; еңбек жағдайлары зиянды және
Материалдық жауапты лауазымдарға (кассир, сатушы және т.б.) мүлікті және
ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 4-бабы қызметкердің іскерлік қабілетімен
беруші жұмысқа қабылдаудан бас тартқан кезде жүгінген тұлғаның талабы
Қазіргі кезде жұмысқа қабылдау туралы хабарландырулардың арасында біліктілік талаптарымен
Жұмысқа қабылдау кезіндегі сынақ
1. Жеке еңбек шартын жасасу кезінде қызметкердің оған тапсырылатын
2. Сынақ туралы талап жеке еңбек шартында көрсетілуге тиіс.
3. Сынақ кезеңіндегі қызметкерлерге осы Заңның нормалары, жекееңбек, ұжымдық
4. Сынақ мерзімін үш айдан асыруға болмайды.
Қызметкер дәлелді себептермен жұмыста болмаған кезең, сынақ мерзіміне есептелмейді.
Егер жұмыс берушіде жұмысқа қабылдағалы тұрған қызметкердің іскерлік қасиеттері
Жұмыс беруші сынақтың нәтижелерін шартта белгіленген мерзімде бағалауға міндетті,
Сынақтың нәтижесі қанағаттандырмаса, жұмыс беруші қызметкерді кәсіподақтың келісімінсіз, өтемақы
Еңбек келісім-шарты – бұл жұмысшы мен жұмыс берушінің арасында,
Жеке еңбек келісім-шарты мына жағдайларда тоқтауы мүмкін:
екі жақтың келісімімен еңбек келісім-шартын бұзған кезде;
еңбек келісім-шартының мерзімі аяқталса;
жұмыс берушінің ықыласы бойынша келісім-шартты бұзған кезде;
жұмысшының ықыласымен еңбек келісім-шартын бұзған кезде;
екі жақтың еркінен тыс жағдайлар бойынша;
жұмысшының еңбек қатынасын жалғастырудан бас тартқан кезінде;
Қазақстан Республикасының заңдарында қарастырылған жағдайлардан басқа, еңбек қатынастарын жалғастыру
Еңбек келісім-шартын бекіту шарттарының бұзылуы кезінде. Жұмыс берушінің атқарушы
Еңбек келісім-шартын тоқтату жұмыс беруші – жеке тұлғаның қайтыс
Еңбек келісім-шартын тоқтату күні Еңбек кодексінде қарастырылған жағдайлардан тыс,
Жұмысшының уақытша еңбекке жарамсыздық кезеңі мен еңбек демалысы кезеңінде
Жеке еңбек келісім-шарты мына жағдайда бұзылады:
Екі жақтың келісімімен. Еңбек келісім шартының жағы хабарламаны екінші
Жұмыс берушінің ықыласы бойынша. Жұмыс беруші, еңбек келісім-шартында ұзақ
Жұмысшы ықыласымен. Жұмысшы, Еңбек кодексінің 57 бабының 4 тармағында
Жұмысшының таңдау жұмысына ауысуына байланысты. Мұның негізі жұмыс берушінің
Еңбек шартын тоқтату негіздері
Еңбек шартын тоқтату негіздері мыналар:
1) тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу;
2) еңбек шарты мерзімінің аяқталуы;
3) жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
4) қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
5) тараптардың еркінен тыс мән-жайлар;
6) қызметкердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкердің сайланбалы
8) еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуы;
9) жұмыс берушінің атқарушы органы басшысымен жасалған еңбек шартында
Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу
Еңбек шарты тараптардың келісімі бойынша бұзылуы мүмкін. Еңбек шартын
Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартының бұзылу күні қызметкер мен
Еңбек шартында қызметкермен келісім бойынша, жұмыс берушінің қызметкерге бір
Мерзімінің аяқталуына байланысты еңбек шартын тоқтату
Белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты, мерзімінің аяқталуына байланысты
Жұмыстың аяқталған күні белгілі бір жұмыстың орындалу уақытына жасалған
Жұмыс орны (лауазымы) сақталған қызметкердің жұмысқа шыққан күні уақытша
Егер еңбек шартының мерзімі аяқталғанда еңбек қатынастары іс жүзінде
Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзудың негіздері
Қызметкермен еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша:
1) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс
2) қызметкерлер саны немесе штаты қысқартылған;
3) біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қызметкер атқарып жүрген лауазымына немесе
4) өзінің жұмысын жалғастыруына денсаулық жағдайының кедергі келтіруі салдарынан
5) сынақ мерзімі кезеңінде жұмыс нәтижесі дұрыс болмаған;
6) қызметкер бір жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде дәлелді
7) қызметкер жұмыста алкогольдік, нашақорлық, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (соларға
8) қызметкер, жарақаттар мен аварияларды қоса алғанда, ауыр зардаптарға
9) қызметкердің жұмыс орнында басқаның мүлкін ұрлау (оның ішінде
10) ақшалай немесе тауарлық құндылықтарға қызмет көрсететін қызметкердің кінәлі
11) тәрбиелік функциялар атқаратын қызметкер осы жұмысын жалғастырумен сыйыспайтын,
12) қызметкер еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өзіне мәлім болған
13) егер тәртіптік жазасы бар қызметкер еңбек міндеттерін дәлелді
14) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларда қызметкердің мемлекеттік құпияларға
15) еңбек шартын жасасу кезінде түпнұсқа құжаттар немесе мәліметтер
16) жұмыс берушінің атқарушы органы басшысының, оның орынбасарының не
17) қызметкер жүктілігі және босануы бойынша демалыста болған, сондай-ақ
Өндірістік жарақат алуына немесе кәсіптік ауруға шалдығуына байланысты еңбекке
18) қызметкер сот актісіне сәйкес одан әрі жұмыс істеу
Еңбек Кодексте қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс берушінің бастамасы
Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу мүмкіндіктерін шектеу
Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу тәртібі
Егер еңбек шартында, ұжымдық шартта ескертудің анағұрлым ұзақ мерзімі
Еңбек Кодексіне сәйкес еңбек шартын бұзу үшін қызметкердің осы
Еңбек шарты Еңбек Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 2) -
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, қызметкер біліктілігінің жеткіліксіздігі
Қызметкерлерді аттестаттау тәртібі, талаптары мен кезеңділігі ұжымдық шартта, ал
Қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу
Кызметкер жұмыс берушіге кемінде бір ай бұрын жазбаша ескерте
Еңбек шарты қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы келісім бойынша
Еңбек шартын бұзу жұмысты жалғастыру мүмкіндігінің болмауына байланысты жағдайларда,
Қызметкер жұмыс берушінің еңбек шарты талаптарын орындамағаны туралы оған
Қызметкер осы бапта көзделген ескерту мерзімі ішінде еңбек шартын
Ескерту мерзімі өткен соң қызметкер жұмысты тоқтатуға құқылы, ал
ҚР Еңбек Кодексте қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін еңбек шартын
Тараптардың еркінен тыс мән-жайлар бойынша еңбек шартын тоқтату. Еңбек
1) қызметкер әскери қызметке шақырылған (кірген) кезде қызметкер тиісті
2) қызметкер не жұмыс беруші-жеке тұлға еңбек қатынастарын жалғастыру
3) қызметкер не жұмыс беруші-жеке тұлға қайтыс болған жағдайда,
4) сот қызметкерді әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі
5) бұрын осы жұмысты атқарған қызметкер жұмысына қайта алынған
Сот үкімінің, шешімінің заңды күшіне енген күні немесе қызметкердің
Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартқан кезде еңбек шартын
1) қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге жұмысқа ауысудан
2) еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты қызметкер жұмысты жалғастырудан бас
3) жұмыс беруші - заңды тұлға қайта құрылған кезде
4) еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өндірістік жарақат алған, кәсіптік
Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан жазбаша түрде бас тартқан кезде
Қызметкердің уақытша еңбекке қабілетсіз болуы (оның ішінде жүктілігі және
Қызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуына немесе оның лауазымға тағайындалуына
Қызметкердің жұмыс берушіні хабардар етуі және қызметкердің жұмысқа (лауазымға)
Еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуы салдарынан еңбек шартын тоқтату.
1) медициналық қорытынды негізінде қызметкердің денсаулық жағдайына қайшы келетін
2) адамды белгілі бір лауазымдарды немесе белгілі бір қызметті
3) белгіленген тәртіппен шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат алмай
4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да жағдайларда еңбек
Еңбек шарты заңда көзделген жағдайларда тоқтатылған кезде, жұмыс беруші
Еңбек шартының тоқтатылуын ресімдеу
Жұмыс беруші - жеке тұлға қайтыс болған (сот қайтыс
Жұмыс берушінің актісінде осы Кодекске сәйкес еңбек шартын тоқтатудың
Еңбек Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыстың соңғы күні еңбек
Жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату туралы актісінің көшірмесі үш
Еңбек кітапшасын және еңбек қызметіне байланысты құжаттарды беру. Жұмыс
Жұмыс беруші қызметкердің (оның ішінде бұрынғы қызметкердің) талап етуі
Жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған, банкроттыққа ұшыраған, жұмыс
Жеке еңбек дауларын қарау.
Егер еңбек шарты бұған заңды негізсіз, не басқа жұмысқа
Бұрынғы жұмысына қайта алынған қызметкерге амалсыз бос жүрген (жұмыстан
Жеке еңбек дауын қарайтын орган қызметкердің өтініші бойынша қызметкерге
Жеке еңбек дауын қарау жөніндегі органның қызметкерді бұрынғы жұмысында
Жеке еңбек дауларын келісім комиссиялары және (немесе) соттар қарайды.
Келісу комиссиясын құру және оның жұмысын ұйымдастыру. Келісу комиссиясы
Келісу комиссиясының қызметкерлерден құрылатын мүшелері қызметкерлердің жалпы жиналысында (конференциясында)
Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берген күннен бастап жеті
Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну үшін мынадай
Келісу комиссиясы, Еңбек Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де
Егер қызметкер келіспеушіліктерді жұмыс берушімен арадағы өзі немесе өз
Еңбек дауларын келісу комиссиясында қарау тәртібі - келісу комиссиясына
Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берілген күннен бастап күнтізбелік
Келісу комиссиясы отырысқа куәгерлерді шақыртуға, мамандарды шақыруға құқылы. Комиссияның
Келісу комиссиясының отырысы оған қызметкерлер атынан өкілдік ететін мүшелерінің
Келісу комиссиясының отырысында хаттама жүргізіледі, оған комиссияның төрағасы немесе
Келісу комиссиясының шешім қабылдау тәртібі және оның мазмұны -
Келісу комиссиясының шешімінде:
ұйымның (бөлімшенің) атауы, комиссияға жүгінген қызметкердің тегі, аты, әкесінің
комиссияға жүгінген күн мен дауды қарау күні, даудың мәні;
комиссия мүшелері мен отырысқа қатысқан басқа да адамдардың тегі,
шешімнің мәні және оның негіздемесі (заңға, өзге де нормативтік
дауыс беру нәтижелері көрсетіледі.
Келісу комиссиясы шешімінің тиісінше расталған көшірмелері шешім қабылданған күннен
Келісу комиссиясының шешімі онда белгіленген мерзімде орындалуға тиіс. Комиссияның
Еңбек шартын бұзу кезіндегі тараптарының материалдық жауапкершілігі
Еңбек шарты тарапының келтірілген залалды (зиянды) өтеу жөніндегі міндеттері.
Еңбек шартында, ұжымдық шартта қызметкер мен жұмыс берушінің материалдық
Еңбек шартының залал (зиян) келтірілгеннен кейін тоқтатылуы еңбек шарты
Еңбек шарты тарапының залал (зиян) келтіргені үшін материалдық жауапкершілігі
Жұмыс беруші қызметкер алдында:
1) қызметкерді өз жұмыс орнында еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз
2) қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін;
3) қызметкердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиян үшін
Қызметкер жұмыс берушінің алдында:
1) жұмыс берушінің мүлкін жоғалту немесе бүлдіру арқылы келтірілген
2) қызметкердің әрекеті (әрекетсіздігі) нәтижесінде туындаған залал үшін материалдық
Қызметкер мен жұмыс беруші ұжымдық шартта, еңбек шартында белгіленген
Жұмыс берушінің қызметкерге оны еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз айыру
Қызметкер басқа жұмысқа заңсыз ауыстырылған, жұмыс орнына жіберілмеген, еңбек
тиесілі өзге де төлемдерді оған өтеуге міндетті.
Еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің қызметкерлер өкілдерімен келісілген
Қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін жұмыс берушінің материалдық жауапкершілігі:
Қызметкердің мүлкіне залал келтірген жұмыс беруші оны еңбек шартының,
Қызметкердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс
Қызметкердің еңбек міндеттерін атқаруына байланысты оның өміріне және (немесе)
Сақтандыру төлемдері болған кезде жұмыс беруші қызметкерге сақтандыру сомасы
Жұмыс берушілердің қызметкерлердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиянды
Қызметкердің жұмыс берушіге залал келтіргені үшін материалдық жауапкершілігі:
Қызметкердің жұмыс берушіге залал келтіргені үшін материалдық жауапкершілігі Еңбек
Қызметкер жұмыс берушіге келтірілген тікелей нақты залалды өтеуге міндетті.
Егер залал еңсерілмейтін күштің не аса қажеттіліктің, қажетті қорғаныстың,
Қызметкерге қалыпты өндірістік-шаруашылық тәуекел санатына жатқызылуы мүмкін залал үшін
Жұмыс беруші қызметкерлердің қалыпты жұмысы және оларға сеніп тапсырылған
Тікелей нақты залал деп жұмыс берушінің бар мүлкінің азаюы
Қызметкердің материалдық жауапкершілігінің шегі:
Қызметкер келтірілген залал үшін, егер Еңбек Кодексте өзгеше көзделмесе,
Қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал үшін толық материалдық жауапкершілікте
1) қызметкерге толық материалдық жауапкершілікті өзіне алу туралы жазбаша
2) қызметкер біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің және
3) алкогольдік, нашақорлық немесе уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас) жағдайда
4) материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде оларды
5) қызметкердің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен расталған заңсыз
Толық жеке және ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік туралы шарттар:
Өндіріс процесінде өздеріне берілген мүлік пен құндылықтарды сақтауға, өңдеуге,
Толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік туралы шарттар
Қызметкерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз
Еңбек шарты тараптарының келтірілген залалды (зиянды) өтеу тәртібі: Еңбек
2 ЕҢБЕК ШАРТТАРЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ
2. 1 Еңбек шарттарындағы қызметкерлер мен жұмыс берушілердің құқықтары
Біздің елде алғаш рет Конституциямен адамның негізгі құқықтары мен
Адам мен азаматқа кепілденген конституциялық құқықтар мен бостандықтар
Азаматтардың құқықтарының шынайылығы негізінде олардың кепілденгендігі жатады. Тұлға бостандығы,
Еңбекке құқықты жүзеге асыру белгілі бір жұмысты атқарумен байланысты
азаматтардың жұмысты, кәсіпті таңдау және еңбек қатынастарына түсуін қамтамасыз
саны мен сапасына сай мемлекетпен белгіленген төменгі шектен
заңсыз жұмыстан босатудан азаматтардың еңбекке құқықтарының кепілдіктер.
Азаматтардың еңбекке құқығы қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық заңнамада бекітілген.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жөнінде
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік жауапкершілікпен қатар
Еңбекке құқықтың құқықтық табиғаты туралы заң ғылымдарында бірнеше
Еңбекке құқықты субъективтік құқық ретінде қарастыра отырып, бір ғалымдар
С.Н. Братусь кеңестік әдебиетте алғаш субъективтік құқықты
Еңбекке құқық келесі құқықтарды қамтиды:
Қоғам мен тұлға мүдделерін үйлестіре отырып, өз мүмкіндіктері мен
Мемлекеттік органдардан, кәсіпорындардан, мемлекеттік емес ұйымдардан таңдалған кәсібі, біліктілігі,
әркімнің еңбекке қабілетін қолдануды қамтамасыз ету үшін қоғамда белгіленген
ҚР 1995 жылғы Конституциясы еңбекке құқық орнына, еңбек ету
Біз еңбекке құқық мазмұны Конституцияда тек бекітіліп
Конституциялық еңбекке құқықтың нормативтік мазмұны 24-баптың 1-3 бөліктерінің мағынасына
Қазақстанда еңбекке құқық алғаш рет 1937 жылғы Қазақ КСР
Кеңес дәуіріндегі еңбекке құқық мазмұны теріс түсіндірілді. Ол кезде
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық жауапкершілікке жұмыс беруші
Әкімшілік құқықбұзушылық туралы ҚР кодексінің 87- бабы бойынша
ҚР Қылмыстық Кодексінің 148 бабының 1 бөлігі бойынша
Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылғы 19 желтоқсандағы «Әлеуметтік экономикалық
2.2 Жоғары оқу орындары ішкі қатынастарын құқықтық реттеудегі еңбек
Жоғары оқу орындары (бұдан әрі - ЖОО) қызметінің тұрақты
ЖОО-ы ішкі қарым-қатынастарын реттеудің белгілі бір мөлшерде диспозитивтік сипаты,
Білім беру саласындағы заңнама студенттердің, оқытушылардың, ЖОО-ы әкімшілігінің өзара
Бірақ мұндай ережелер мен нормаларды белгілеудегі екіұштылық, білім
Сондықтан, білім беру саласы қатысушыларының әлеуметтік, педагогтік қатынастарын реттейтін
1. Сабақтарға, оның ішінде практикалық және семинарлық сабақтарға қатысу
2. Студенттердің білімін бағалау критерийлерін белгілеу. Әдетте, ЖОО-да не
3. Жоғарыдағы мысалға ұқсас жағдай, студентке баға нақты көрсете
4. Оқытушы кешігіп келген студенттерді сабаққа, әдетте лекцияға кіргізбей
5. Өз этикалық жағы бар, өзекті мәселелердің бірі, аралық
6. Ішкі тәртіп ережелеріне, сабақтарды, оларды түрлеріне сәйкес –
7. Заңнамадағы студенттерді оқудан шығарып жіберуді реттейтін норма да,
Осыған ұқсас мысалдар тізбесін жалғастыра беруге болады. Сырт көзге,
Сондай-ақ, студенттің құқықтық мәртебесін зерттеу оның тек білім беру,
Біздің пікірімізше, жеке тұлғаның білім беру саласындағы конституциялық құқықтары
Осы тектес, ЖОО оқытушыларының құқықтары мен бостандықтарын, бірінші кезекте,
Дегенмен, қорытындылай келе, жалпы алғанда студенттер, оқытушылар (ЖОО-ның өзге
ЖОО-ы ішкі қатынастарының тәртібін белгілеуді айқындайтын негізгі іргетасын қалаушы
Тағы бір маңызды фактор, ЖОО-ның ішкі қатынастары тәртібін белгілеуде
Сондай-ақ, аталған мақсат білім алушының мақсаттарымен және жеке тұлғаның
Екінші жағынан, ЖОО-ның ішкі қатынастарын құқықтық реттеудің қандай да
Біздің ойымызша, ЖОО-ы ішкі қатынастарын реттеудің келесі төрт деңгейін
1. Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары, білім
Біздің пікірімізше, ондай нормалар өзіндік рамалық сипатта болуы
2. Екінші деңгейді, ЖОО-ы өзі белгілейтін және тек соның
3. Адамгершілік қағидалары және этикалық сипаттағы нормалар мен ережелерден
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы ЖОО-дарында студенттер, оқытушылар мен әкімшілік
4. Төртінші деңгейге, студент пен әкімшілігі арқылы ЖОО, оқытушы
Біздің ойымызша, оқу негізін ақылы түрден ақысыз түрге ауыстыру,
Жоғары оқу орны ішкі қатынастарын нормативтік реттеуден бұрын, оларды
Нормативтік ережелермен біріншіден, білім беру процесіне қатысушылардың құқықтары мен
2.3 Жеке еңбек шартының жузеге асуы кезіндегі жұмыс
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамаларына сәйкес, ұйым денгейінде еңбектік
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексінің 10
Осы Кодекстің 11 бабының 1 тармағына сәйкес жұмыс беруші
ЕК-нің 1 бабы 1 тармағының 45 тармақшасына сәйкес «жұмыс
ЕК –нің 69 бабының 1 тармағына сәйкес «жұмыс беруші
Еңбек кодексіне сәйкес, жалпылық тәртіпте, еңбек ұжымының өкілді органымен
Кейбір мәселеге байланысты, ЕК-де жұмыс берушілердің актілерінің нақты анықталмағандығына
Осы мәселеде туындайтын сұрақтар-егер қызметкерлердің өкілдері жұмыс берушімен ұсынылған
Еңбек кодексінің 11 бабында осы сұрақтар айқындалуы тиіс еді.
Осы кодекстің алдында қабылданған еңбек туралы заңнамаларында жұмыс берушілердің
Осы мәселе щеңберінде, ғылыми теориялық негізде ғалымдармен өз уақытында
Екіншіден, ұйым деңгейінде қабылданатын актілер орталықты тәртіпте бекітілген процедураларды
Үшіншіден, құқықтық реттеуде жол берілген кемістіктерді жою мақсатында.
Төртіншіден, ұйым деңгейінде қалыптасатын еңбек құқығы субъектілерінің әрекеттерін орталықты
Құқықтық қатнастарды диспозитивтік қағидат негізінде реттеудің маңызы- материалдық мүдделі
Еңбек кодексінде, ұйым деңгейінде қабылданатын актілер, сол актілерді қабылдайтын
Өз уақытында, Еңбек кодексі қабылданбастан бұрын осы актілердің жалпы
Жұмыс берушілер, Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23-қаңтардағы №149 –П
Жұмыс берушілер - коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар, сондай-ақ
АК-нің 43-бабының 1,2,3-тармақтарына сәйкес заңды тұлғаның өкілдіктері, филиалдары сенімхат
Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтар, кәсіби бағдарлама бойынша, сондай-ақ қызметтің
Азаматтардың білікті заңдық көмек (14-б.,1-т.) алуына және тиісті ақпарат
Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын азаматтарға шет елдерде жұмыспен
Еңбек кодексінде, халықты жұмыспен қамтамассыз ету мәселесіне байланысты, сонымен
Осы мәселе бойынша, белгілі ғалым С.А.Дмитрованың еңбегінде халықты жұмыспен
Осы аспектіде, Қазақстан Республикасының Конституциясымен белгіленген адам мен азаматтың
Азаматтардың өтініштерін қараудың құқықтық негіздемелері күн санап күшейіп келеді.
Азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен бостандығын қорғауды қамтамасыз ету саласында,
Қызметкерлердің өтініш беруге деген құқығы ҚР ЕК-нің 22-бабының 1-тармағына,
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12-қаңтардағы «Жеке және заңды тұлғалардың
Іс жүргізумен байланысты, ресми құжаттарды ресімдеудің, соның ішінде қызметкерлердің
Осы зерттеу мәселесіне байланысты, білім беру қызметі саласы, қолданылған
Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша оқу-әдістемелік сипаттағы актілерді дайындау және
Оқу-әдістемелік құжаттар, олардың біліктілігі бойынша, жұмыс беруші актінің санатына
Жалпы, қабылданатын актілер қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеуге бағытталады, олардың
Еңбек заңнамасының нормаларына сәйкес өкілетті органның өкілеттілігі құрылтайшы құжаттармен,
Оқу үдерістерін жетілдіруге бағытталған оқу үдерісінің жаңа технологиясының, ұйымдастырушылық-техникалық
Осы заңның 52-бабының 7-тармағы 3-тармақшасының 3-бөліміне сәйкес, жоғары оқу
ПОҚ студенттер үшін оқу материалдарын дайындаумен, ОӘҚ құрастырумен, оқулықтар,
Білім беру министрлігінің 2007 жылғы 29-қарашадағы №583 бұйрығымен бекітілген
Осы Ережелер жоғары оқу орындары құрылымдық бөлімшелерінің оқу-әдістемелік құжаттамаларды
Барлық жоғарыда көрсетілгендер ПОҚ-тың еңбек нормаларын белгілеу саласында құқықтық
Бұл мәселеде, заң шығарушы ресми құжаттардың, олардың құқықтық, қаржылық
Айта кету керек, 11 жыл бойы, Европалық аймақта жоғары
2.4 Жеке еңбек шарттар бойынша жұмысшының өмірі мен денсаулығының
Құқық теориясының, оның ішінде еңбек құқығы теориясының қазіргі даму
Көзқарастардың бір-біріне сәйкес келмеуіне, олардың әртүрлі болуына қарамастан, құқық
Қазіргі уақытта бұл қағиданы зерттеу үзінділік түрде кездеседі
Аталмыш қағида біздің мемлекетіміздің ата заңы Конституцияда және еңбек
Уақыт ағымымен кейбір құқық қағидалары өз маңызын заманға сай
Ағымдағы заманның ажырамас бөлігі – ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды түрде
Жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасы ғылыми
Құқық теориясында қағидалар жалпы, салалық және салааралық болып бөлінетіні
Сонымен, жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасы
Жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасы еңбек
Бірақ бұл бөлу /дифференциация/ адамдардың нақты физиологиялық өзгешеліктерін теңестірердей
Қазақстандық заңнамада ауыр, зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында, түнгі
Еңбек аясында қолданылатын жасөспірімдерге қатысты артықшылар мен жеңілдіктер өндірістік
Еңбекті қорғау саласында еңбекқабілеттілігі төмен тұлғалар үшін де белгілі
Одан басқа, жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасын анықтайтын
Сонымен, жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасы
Жұмысшының өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидасы ғылыми
ҚОРЫТЫНДЫ
Еңбек қауіпсізігі мен еңбекті қорғауды еңбек құқығының институты ретінде
Еңбекті қорғауды салааралық құрылым ретінде қарастыра отырып, біз мынадай
Конституция құқықтың бүкіл жүйесінің қалыптасуы бастау алатын негізгі заң
Еңбекті қорғауды еңбек құқығының принципі ретінде қарастырған зерттеулер мынадай
Әлеуметтік немесе саяси құрылыс қандай болса да, негізгі өндіргіш
Қызметкердің өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету принципі еңбек
Айтылғандардың барлығын ескере келе, атом өнеркәсібі саласындағы қызметкерлердің еңбегінің
Қазақстанның Конституциясында әлеуметтiк мемлекеттi құрудың негiзгi құқықтары мен принциптерi
Мемлекеттiң кешендi, көпсалалы сипаттағы әлеуметтiк-құқықтық саясаты әлеуметтiк маңызы бар
Нарықтық экономика жағдайында еңбек нарығының және халықтың жұмыспен қамту
Бұл ретте еңбек қызметiнiң және еңбеккерлердiң еңбек жағдайының сипатына
Әлеуметтiк саладағы заңнама мемлекеттiң әлеуметтiк саясаты басымдықтарының серпiнiн, мемлекет
Әлеуметтiк заңнаманы дамытудың перспектикалық бағыттарының бiрi: зейнетақы активтерiн орналастыру
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
«Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейiнгi кезеңге арналған
Қазақстан Республикасының Конституциясы: 30 тамыз 1995 жыл // «ПАРАГРАФ»
Еңбекті қорғау ережелерін бұзушылықтардың себептері және еңбек шарттарын жақсартуға
Нургалиева Е.Н: Трудовое право в новых условиях хозяйствования //
«Ќазаќстан Республикасының Еңбек кодексі». Ќазаќстан Республикасының 2007 жылғы 15
Ахметов А., Ахметова Г. Еңбек құқығы: (Электрондық ресурстар). –
Жұмағұлов Ғ.Б., Ахметов А., Ахметова Г. Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы:
Әкімшілік құқықбұзушылық туралы ҚР кодексі, 30 қаңтар 2001жыл
ҚР қылмыстық кодексі, 16 шілде 1997 жыл.
Строгович М.С. Избранные труды. М, Наука,1990,Т.1,с. 205.
Морозов П.Е Сравнительный анализ правового регулирования проблем занятости и
Щебетина М.В. Нарушение законодательства о труде: уголовно-правовое и криминологическое
Эмирова И.Е. Уголовно-правовая защита прав женщин и несовершеннолетних в
Конституция Республики Казахстан. Научно правовой комментарий. Алматы. «Жеты жаргы».
О.С. Смирнов. Трудовое право. Учебник. Издание 2-е. М., «Проспект»,
В.Н. Уваров. Трудовое законодательство Республики Казахстан. Алматы, ТОО «Баспа»,
В.Н. Уваров. Трудовое законодательство Республики Казахстан. Алматы, ТОО «Баспа»,
О.С. Смирнов. Трудовое право. Учебник. Издание 2-е М., «Проспект»,
В.Н. Уваров. Трудовое законодательство Республики Казахстан. Алматы, ТОО «Баспа»,
Трудовой Кодекс РК. 15.05.2007г. Алматы, ТОО “Издатаельство LEM”.
Правила оказания платных образовательных услуг государственными учреждениями образования. Утвержден
Сластенин В.А., Каширин В.П. Психология и педагогика: учебное
Барабанова С.В. Государственное регулирование высшего образования в Российской Федерации:
Дащинская З.П. Конституционно-правовое регулирование организации и деятельности общеобразовательных учреждений:
Кудрявцев Ю.А. О статусе и социальной защите педагогических работников
Документы международного права по вопросам образования /Сост. Ю.А.Кудрявцев и
Г. Абдыкалыкова Халықты жұмыспен қамту Стратегиясының жүзеге асырудың іс-
С.А. Дмитрова Проблемы труда и занятости населения -
Д.У. Рыскалиев. Еңбек қатынастарын реттеуде жұмыс берушелердің актілерінің маңызы//ҚазҰУ
С.В.Передерин Об особенностях отдельных процедур в трудовом праве //
Теория государства и права. Таукелев А.Н., Жоламан К.Д., Мухтарова
Толкунова В.Н., Гусов К.Н. «Трудовое право», Москва, «ЮРИСТ», 1995
Уваров В.Н. Трудовое право Республики Казахстан. Алматы, КазГЮУ баспасы,
Пашерстник А.Е. О сфере действия и принципах советского трудового
Иванов С.А. Советская наука трудового права: проблемы и перспективы
Нургалиева Е.Н., Бухарбаева С.А. «Принципы трудового права», А., 2004;
Смирнов О. В. Основные принципы советского трудового права. М.,
68