Мазмұны
Кіріспе 3
1-бөлім. Еңбек ақының экономикалық мәні және оны жетілдірудің жолдарын
1.1 Еңбек ақының экономикалық мәні 5
1.2. Еңбек ақы есебін жетілдіру бойынша ғалымдармен тәжірибешілердің еңбектеріне
2 бөлім. “Жиенбай ” ЖШС-ң экономикалық сипаттамасы және оның
2.1. “Жиенбай ” ЖШС-ң экономикалық сипаттама беру 12
2.2. “Жиенбай” ЖШС-ң экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық жұмысы
3 Бөлім. «Жиенбай» ЖШС-ң еңбек және оған ақы төлеудің
аудиті 19
3.1. Еңбек және оған ақы төлеудің құжатталуы 19
3.3. Еңбек және ақы төлеудің ның аналитикалық және синтетикалық
3.4. Еңбек және оған ақы төлеудің аудиті 48
Қорытынды және ұсыныстар 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Кіріспе
Экономикасы дамыған елдерде табыстардың қосындысында еңбек ақы көп үлес
Батыстың экономикалық теориясына байланысты ұлттық табыстың құрамында өндіріске әсер
Тақырыптың маңыздылығын ескере отырын еңбек және оған ақы төлеудің
Еңбек және оған ақы төлеу бухгалтерлік есептің ең қиын
Еңбек және оған ақы төлеудің тақырыбына жазудағы алдына қойған
Еңбек және оған ақы төлеудің экономикалық мәнін ашу
Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
Еңбек және оған ақы төлеудің есебін жетілдіру мақсатындв ғалымдар
Еңбек және оған ақы төлеудің синтетикалық және аеалитикалық есебін
Еңбек және оған ақы төлеудің формаларымен нысандарын ашу;
Еңбек және оған ақы төлеудің аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
Осы диплом жұмысының зерттеу объектісі болып «Жиенбай» ЖШС
Дипломдық жұмыстың теоретикалық және әдістмелік негізі болған ғалымдардың және
Тақырып бойынша диплом жұмысында келесі әдістер қолданылды: салыстыру, талдау
Дипломдық жұмыс 63 бетте жазылған: кіріспе бөлімнен, ғалымдар мен
Күтілетін нәтижие болып еңбек және оған ақы төлеудің есебімен
1-бөлім. Еңбек ақының экономикалық мәні және оны жетілдірудің жолдарын
1.1 Еңбек ақының экономикалық мәні
Еңбек адамның мақсатқа сай қызметі. Еңбектің көмегімен адам өз
Еңбек туралы айта отырып, еңбек өнімділігі мен еңбек қарқындылығы
Шаруашылық үрдістері жабдықтау, өндіру және сату деп алдыңғы тауарларда
Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері :
Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан, қоғамдық
Жұмысшы және қызметкерлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу.
Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды есепті
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі
Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының
Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестік
Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы
Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу
Жалақы-еңбек құнының (бағасының) ақшалай өлшемі. Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік
Жалақыны дифференциялау және оның принциптері. Еңбек ақы деңгейі халық
Бірінші принцип –еңбектін күрделігі. Күрделі, біліктілікті (квалификацияланған) еңбек жай
Екінші принцип, еңбек жағдайына қарай жіктеу. Еңбек жағдайы жеңіл
Үшінші принцип, еліміздің дамуын байқайтын экономиканың ең қажетті салаларында
Төтрінші принцип, экономикалық аудан мен аймақтың табиғи-климаттық жағдайының өзгешелігімен
Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 9-қаңтардағы « Қазақстан Республикасы экономика
Бесінші принцип, жұмыскер өзі еңбек ететін жердегі және жалпы
Жалақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде бейнеленген. Еңбек сыйпатының
1.2. Еңбек ақы есебін жетілдіру бойынша ғалымдармен тәжірибешілердің еңбектеріне
Енбекті жетілдіру, жабдықтау жүйісін және еңбек жөніндегі шараларды орнықтыру
Енбек процестерін тәсілге қозғалысқа операцияларға болу арқылы жетілдіру.
Әр жұмысшыларға қарсетті нақтылы тапсырма белгілу
Жұмысшыларды тиімді жұмыс орындау тәсілдеріне әдістеріне үйрету.
Еңбек процестерін зерделеу үшін алдыңғы катарын жұмысшыларды тандау т.б.
Тейлердің еңбегін басқа да ғылымдар толықтары түсті. Мысалы француз
Ағылшын ғылыми Г. Эмарсон(31) бір ғана жұмысшының еңбегін емес,
Мәдиниет негізгі еңбек. Еңбек неғурлым кұрдым болған сайын мәдиниетте
№ 122 «Еңбекпен қамту саясаты » Конвенциясына Қазақстан 1998
Жұмысқа орналасуға көмек көрсету;
Жұмыс персоналдарын ішкіөндірістік оқыту жүйесін дамыту;
Мекемелерді құрылымды қайта құруда квалификациялы жұмысшыларды сақтап, үнемді пайдалана
Жұмыс күшініңмаңызы туралы бірыңғай көзқарас жоқ. Кейбір экономистер жұмыс
Алматы қаласының тұрғындарды әлеуметтік қорғау және еңбек Департаментінің бастығының
әр жұмысқа орналасқан адам үшін жұмысберушіге ең төменгі еңбек
қосымша жұмыс орындарын беруде беделді жұмысберушілерге әлеуметтік салыққа жеңілдіктер
Осы айтылған пікірлер болашақта қолдау табады деген ойдамыз. Баршамызға
- Жұмыссыздықтарға жәрдемақы төлеу кәсіпорындардың төлейтін бюджеттің дотациясынан төленуін;
-Жұмыссыздарға коммуналдық төлемдерді төлеуде жеңілдіктер көрсетілуін;
- Еңбекпен қамту институттары арқылы кадрлардың квалификациясын қайтадан дайындауды
Осы жерде осы шараларды кешенді түрде қолданған кезде ғана
Экономика ғылымдар кандидаты, доцент А.С.Булатов (8) мырзаның пікірінше нарықтың
еңбек ақыны төлеуге еңбек ақының тұрақсыз элементтерін қосуға (
еңбек ақыға дифференциалды баллдар әсер етуші факторлар: жұмысшының квалификациясы,
Жұмыс күшінің кәсіпорынның пайдасына қатыушылығы ескерілінуі қажет
«БизнесСофтТрейдинг» (12) фирмасының мамандары еңбек ақы есептеудің « соңынан
Экомика ғылымдар кандидаты Назарова В.Л (23) ханым еңбек ақы
2 бөлім. “Жиенбай ” ЖШС-ң экономикалық сипаттамасы және оның
2.1. “Жиенбай ” ЖШС-ң экономикалық сипаттама беру
“Жиенбай ” ЖШС 2002 жылы 29 қараша айында құрылды.
1. ЖШС-ң заңды мәртебесі:
“Жиенбай ” ЖШС аталынған қоғам мұнан бұлай мүлік жөніндегі
Қоғам жекменшік болып табылады.
Қоғамның өзінің атауы жазылған елтаңба мөрі бар.
Қоғам өзінің қызметін осы жарғы және Қазақстан Республикасының қолданып
2. “Жиенбай ” ЖШС қызметінің мақсаты мен бағыттары:
2.1. Құрылыс-монтаж жұмыстары;
2.2. Жер жұмыстары;
2.3. Ғимараттармен құрылыстардың күрделілігі 2 және 3 деңгейдегі тіреуіш
және қоршау құрастырмаларын тұрғызу;
2.4. жылу желілерімен жабдықтау;
2.5. электр желілерімен жабдықтау:
2.6. Сумен жабдықтау;
2.7.Құрастырмалар мен жабдықтарды қорғау жөніндегі жұмыстар;
2.8. Майлау және сырлау жұмыстары
“Жиенбай ” ЖШС экономикалық жағдайын сипаттау үшін келесі кестелерді
Кесте 1
“Жиенбай ” ЖШС өндіріс көлемі
№ Көрсеткіштер жылдар 2007/2005 , (%)
2005 2006 2007
Тауарды сатудан кіріс, мың тенге 46543000 44866739 68145135
Негізгі құралдар құны, мың тенге - 18098913 17905516
Жұмысшылар саны 21 22 25 119
Таза кіріс, мың тенге 361548 350273 485682 134
Дебеторлық борыштар, мың тенге 9934673 425494 2185040 21,9
Кредиторлық борыштар, мың тенге 8415740 6487655 3187511 37,8
1 кесетеден көріп отырғанымыздай “Жиенбай ” ЖШС -ның өндіріс
Ал жұмысшылар санының көбеюі кәсіпорынның қызмет өрісінің өсуіне байланысты
2.2. кесте
“Жиенбай ” ЖШС негізгі қорлары құрамы
Көрсеткіштер жылдар 2007/2005 қатынасы, (%)
2006 2007
1.Негізгі өндірістік қор, барлығы, мың тенге 18098913 17905516
Соның ішінде:
Ғимараттар 1340713 1319620 98,4
Машина және жабдықтар 176661 171247 96,9
Басқадай құрылғылар 16590372 16515764 99,5
Жоғырыда келтіріген кесетеден көріп отырғанымыздай қоғамның негізгі өндіріс қорларының
Оның себебі, қолданылыстағы негізгі қорларға есептелген тозуға байланысты.
Соның ішінде: ғимараттар 2 пайызға, машиналар 4 пайызға, басқадай
Бұл жағдайларға қоғамның жыл сайын жаңа өндіріс қорларымен толықтырылмауы
3 кесте
“Жиенбай ” ЖШС -ның қаржылық нәтижие есебі
№ Көрсеткіштер жылдар 2007/2005 қатынасы, (%)
2005 2006 2007
Өнімді өткізуден табыс, мың тенге 46543000 44866739 68145135
Өткізілген өнімнің өзіндік құны, мың тенге 46026503 44366349
Жалпы табыс, мың тенге 516497 500390 693832 134
Табыс салығы, мың тенге 154949 150117 208150 134
Салық салынғаннан кейінгі табыс, мың тенге 361548 350273
Таза табыс, мың тенге 361548 350273 485682 134
«Жиенбай» ЖШС –ң қаржылық нәтижесін талдайтын болсақ , өткізілген
2.2. “Жиенбай” ЖШС-ң экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық жұмысы
“Жиенбай ” ЖШС-ң өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің
Кәсіпорында журналды - ордерлі форма қолданылады. Кәсіпорында журналды -
Кәсіпорының бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері болып:
Субъектіні, тағыда басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруалық қызметі туралы
Субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп - есептеу, үздіксіздік, түсініліктілік, маңыздылық, шындық,
Бухгалтерлік есептің қызметін ұйымдастыру өткізетін шаруашылық операцияларға ішкі және
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу мақсатында бухгалтірлік
Бас бухгалтердің орынбасарының міндеттері: бухгалтерлік операцияларды нормативтік құжаттар мен
Материалдық стол бухгалтері келесідей қызметті атқарады: Орталық қойма шоттарын
Есеп айырысу столының бухгалтері еңбекақы есебін, сатып алушы және
Кассир кассаға нақты ақшаны қабылдау, беру, есеп айырысу шотына
Кәсіпорынның қаржы жұмысынң негізгі бөлімдері мыналар:
Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық жоспары, кіріс
Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бұл жерде жабдықтаушылармен келісім шарт жасалып,
Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджеттен есеп айырысу бойынша,
Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын пайдалану тиімділігі мен
Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға байланысты есептеулер жүргізіліп,
Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының дұрыс ұйымдастырылуына оның қаржылық
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі шаруашылық іс- әрекетінің ағымдағы топтастырылуы
Есеп саясатын қалыптастыру - бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның есеп саясатында іске
кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
есеп саясатын жүргізген кезде шаруашылық операциясын көрсетудің қабылданған әдісінің
Есеп саясатының басты тапсырмасы – шаруашылық қызметін жоғары деңгейін
“Жиенбай ” ЖШС-ң қаржылық қызметінің алдындағы тұрған басты тапсырмалары
кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жолдарын іздестіру;
кәсіпорын органдарымен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді толық және уақытында орындау.
қаржыландыру, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды мақсатты пайдалану.
айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету.
3 Бөлім. «Жиенбай» ЖШС-ң еңбек және оған ақы төлеудің
3.1. Еңбек және оған ақы төлеудің құжатталуы
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның
Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлері
Басшылар қатарына – президент, ректор, директор, меңгеруші, тағы басқалар
Мамандар қатарына – инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және тағы
Басқа да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп және
Бухгалтерлік есепте жұмысшылар мен қызметкерлердің саны мен олардың жұмыс
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны – кәсіпорындар мен ұйымдарға
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және олардың жұмыс уақыты
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі:
кәсіпорындар мен ұйымдардың мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімі) жүргізіледі. Мамандар
жұмысқа алу жайлы бұйрық үлгілі түрі Т – 1;
басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық үлгілі түрі Т –
демалыс берілуі жайлы бұйрық үлгілі Т – 6;
жұмыстан шығарылу жайлы бұйрық үлгілі Т – 8;
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге ұйымның мамандар
Еңбек кітапшасы мамандар бөлімінде сақталып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
Кәсіпорындағы әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге
Толық ай жұмыс істемеген ұйымдарда (құрылыс ұйымдарында, жаңадан іске
Ескерту:
Жұмысшылар мен қызметкерлердің кәсіпорын бойынша орташа еңбекақысын, еңбек өнімділігін
жүкті (екі қабат) және босануға байланысты демалыстағы әйелдер, сондай
заңда қаралған жасқа дейін баланы қарауға демалыс алған әйелдер
оқу демалысындағы еңбекақылары түгел, жартылай сақталған, немесе сақталмаған жұмысшылар
әкімшіліктің ұйғарымы бойынша еңбекақысы сақталмай демалысқа кеткен жұмысшылар мен
Кәсіпорындағы орташа еңбекақыны табу үшін есепке алынатын жұмысшылар мен
Орташа еңбекақы есептеу үшін есепке алынатын жұмысшылар мен қызметкерлердің
Жұмыс істелген уақыт көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс
Табельдерде кәсіпорынның әр құрымының өкілдері бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің
Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығуы, іссапарда болуы, жұмысқа себепсіз
іс – сапарындағы жұмысшы – қызметкерлер үшін – і
демалыстағы жұмысшы – қызметкерлер үшін – д
жұмыстан себепсіз кешіккен жұмысшылар үшін – с тағы да
Табельдер мен оларға негіз болған алғашқы құжаттар еңбекақы есептеуге
Еңбек ақы төлеудің түрлері мен жүйелері
Жалақы- бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім шартында
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап айтқанда:
Бұл жағдайда жұмыс берушінің белгіленген жалақысының деңгейі заңда белгіленген
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбек ақы негізгі және
Негізгі еңбек ақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
Мерзімді және кесімді еңбек ақы
Сыйлықтар мен сый ақылар
Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбек ақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер;
Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды атқарғаны үшін төленетін
Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін берілетін
Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер;
Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін
Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны;
Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын
әскери жиындарға қатысқаны үшін сондай-ақ демалыс немесе мейрам күндері
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген (иеленген) тарифтік мөлшерлемесі
Кесімді еңбек ақы деп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін
Кесімді еңбек ақының мынадай жүйелері бар: тікелей кесімді, кесімді
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақыны есептеудің тікелей кесімді жүйесі
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді сый ақылар өндірісте өнім
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбек ақыны есептеудің үдемелі
Кесімді еңбек ақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар мен
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге
Мерзімді еңбек ақыны есептеу.
Мерзімді еңбек ақыға жұмысшылар мен қызметкерлердің түнгі уақытта
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы ұйымдарда қызметкерлерге төленетін мерзімдік
Кесімді еңбек ақыны есептеу.
Кәсіпорындарда кесімді еңбек ақы төлеу жүесі бойынша – жұмысшылар
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе өнім
Тарифтік мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбекерлердің қызмет иесінің (лауазымды
Жұмыс мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін жіктеледі, ал
Тариф сеткасының бірыңғай разряды Тарифтік коэфициент (1 разрядқа
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24
11 2,05
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық – мамандырылған топтарындағы қызмат
Тарифтік – мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын тарификациялауға және оларға
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін, мамандығының деңгейі бойынша
Мейрам күнінің алдындағы қысқартылған жұмыс уақытына еңбекақы есептеу және
Жас өспірімдерге еңбекақы төлеу
Кәсіпорындарда аптасына 6 күн жұмыс күні, бір күн демалыс
Жас сәбилі аналардың демалуы және баланы тамақтандыру үшін берілеиін
Еліміздегі заңға кәсіпоындар мен ұйымдарда жұмыс істейтін және қызмет
Мемлекеттік, қоғамдық міндеттер мен жұмыстарды атқарған уақытта төленетін төлем
Ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс уақыты кезінде олардың атқарған
Соттың мәжілісіне куә ретінде қатысу;
Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың конференцияларына, пленумдарына, съездеріне қаиысу;
Әскери комиссариаттың шақыруына бару және тағы басқа жұмыстар.
Түнгі уақытта істеген немесе атқарған жұмыстары үшін төленетін төлем
Кәсіпорындарда кешкі сағат 22.00-ден ертеңгі, яғни таңғы 6.00 сағатқа
Түнгі жұмыс уақыты 1 сағатқа қысқартылған ұйымдарда жұмысшылар мен
Біреудің орнына жұмыс істегені (атқарғаны ) үшін төленетін еңбекақы
Біреудің орнына уақытша атқарған қызмет деп өндіріс қажетіне немесе
Жұмысшыларға өзіне берілген разрядтан төмен тарифтелген жұмысты атқарғаны үшін
Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы алатын жұмысшылар ұйым басшысының өкіміне сәйкес
Жұмысшылар мен қызметкерлердің қан тапсырған күніне, яғни донорлық міндетті
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлер қан тапсырған, яғни донорлық қызмет
Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін төлем
Ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың кінәсінен жұмыстың тоқтап қалған
Өнім өндіру барысында кездесетін ақау үшін төленетін төлем
Ақау деп өнім өндіру барысында сапасы жағынан белгіленген стандартқа
Жұмысшылар мен қызметкерлердің мерзімнен тыс уақытта орындаған жұмыстарына, атқаратын
Халық шаруашылық салаларында нақтылы жұмыс уақыты белгіленген кәсіпорындарда жұмысшылар
Жұмысшылар мен қызметкерлерге демалыс және мейрам күндерінде істелген жұмыстарына,
ҚР-ның еңбек туралы заңына сәйкес кәсіпорындарда демалыс күндері жұмысшылар
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа амалсыздан шықпай қаоған уақытына еңбекақы
Ұйымдарда жұмыстан заңсыз босатылып, бұрынғы жұмысқа қайта орналасқан жұмысшылар
Ұйымдардағы жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекке уақытша жарамсыздығына және сырқаттанған
ҚР-ның заңына сәйкес қайтыс болған жұмысшы-қызметкерлерді жерлеуге арналған әлеуметтік
Жұмысшылар мен қызметкерлердің кәсіпорында жұмыс істеу немесе қызмет атқару
Кәсіпорындардағы жұмысшылар мен қызметкерлердің бәріне және олардың әрқайсысына бір
Өнім өндіру есебі ең алдымен орындалған жұмыстың, операцияның, өндіріп
Өнім өндіру есебі әрбір кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбегін
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы ұйымдарда өндіріс түрлеріне байланысты
- Жұмысшылар мен қызметкерлерге әрбір операция бойынша әстелген жұмысы
- Өндірілген өнімдер мен істелген жұмыстың жалпы көлемін ең
- Еңбек пен еңбекақыны өндірістің түріне қарай қолданудағы тағы
Операциялар бойынша қабылдау жүйесі жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдерін
Кәсіпорын бойынша өндірілген өнімге, істелген жұмысқа күнделікті наряд жазу
Кәсіпорынның бақылау бөлімі өндірісте өндірілген, жасалып шығарылған өнімнің сапасы
Өндірілген өнімнің топтары бір бөлімшеден немесе цехтан екінші бөлімшеге,
Кәсіпорындарда көп жағдайларда еңбекті ұйысдастырудың бригадалық түрі кеңінен қолданылады.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге жоғарыда айтылғандай еңбекақыны есептеу және төлеу
Көпшілік өндіріс орындарында, әсіресе үздіксіз өндірістерде жұмысшылар мен қызметкерлерге
Үздіксіз еңбек үрдістері ұйымдастырылған көп сериялы өндіріс орындарында өнім
3.3. Еңбек және ақы төлеудің ның аналитикалық және синтетикалық
Ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін кейбір төлемдердің мөлшері олардың
Мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерді атқарған уақыты үшін төленетін төлем.
Қызметтік іссапарда болған уақытқа төленетін еңбекақы.
Жас сәбилі аналарға демалу және баланы тамақтандыру үшін берілетін
Жас өспірімдердің қысқартылған еңбек уақытына төленетін төлем.
Өндірістен қол үзіп немесе қол үзбей оқитын жұмысшылар мен
Амалсыздан жұмысқа шықпаған уақытқа төленетін төлем.
Ауыл шаруашылық жұмыстарына қатысқан уақыттары үшін жұмысшылар мен қызметкерлерге
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек демалысы немесе пайдаланбаған еңбек демалысы
Зейнетақы, табыс салығы және жылдық жұмыс нәтижесі бойынща сыйақы
Осы күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің
Жинақталған зейнетақы қорына аударылатын сома (жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген
Жеке табыс салығы ( 10 %), 2007 жылғы Салық
Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар (алимент,
Несиеге сатып алған тауарлары, заттар үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің
Әр түрлі жарналар (жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша
Дербестік сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің жаөбаша өтініші
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген аванс пен артық
Жеке меншік үй салуына банктен алынатын ұзақ мерзімді несиені
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өзі жұмыс істейтін
Ұйымға келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталатын ұсталымдар. Кәсіпорындардағы жұмысшылар
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақы бойынша есеп айырысу
Д-т: “Тауарларды (жұмыстарды) сату бойынша шығындар” шоты,
“Жалпы әкімшілік шығындар” шоты,
“Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы” шоты, “Көмекші өндірістегі жұмысшылардың
К-т: “Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу” шоты.
7110 шоттың дебитіне маркетинг бөлімінің басқа да тауарларды сатумен
7210 шоттың дебитіне ұйымдағы әкімшілік басқару қызметкерлердің еңбек ақысы
8110 шоттың дебитіне негізгі өндірісте жұмыс істейтін жұмысшы-қызметкерлердің мерзімді
8110 шоттың дебитіне көмекші өндіріс жұмысшы-қызметкерлерінің істеген жұмыстары мен
8410 шоттың дебитіне цехтің әкімшілік басқару және басқа да
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбек ақыдан
Д-т: “Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу ” шоты;
К-т: “Зейнетақымен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу ” шоты,
“Бюджетпен басқадай салықтар алымдар бойынша есеп айырысу ”және басқа
Сонымен қатар жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы төленгенде:
Д-т: “Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу ” шоты;
К-т: “Ақшалар”шоты түрінде.
Ал есептеліп, бірақ уақытысында тартылмағанда және тағы да басқа
Д-т: “Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу ” шоты;
К-т: “Өзге де алажақ борыштар” шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы есептегенде бухгалтерлік есепшоттары бойынша
№ Операциялар
мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы, сыйақы және басқа
Негізгі өндіріс жұмысшыларына;
Қосалқы өндіріс жұмысшыларына;
Цехтің қызметкерлеріне;
Кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлеріне;
Маркетинг бөлімінің, басқа да тауарларды (қызметтерді, жұмыстарды) сатумен айналысатын
8310
8410
7210
7110 3350
3350
3350
3350
3350
2. Жұмысшыларға кезекті демалыс ақысын есептеу (егер демалыс ақысын
Демалыс ақысынан есептелген әлеуметтік салық сомасы 3380
3380 3350
3150
3. Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбек ақыдан зейнетақы қорына
3220
4. Жеке тұлғаларға есептелген еңбек ақыдан ұсталатынтабыс салығы сомасына
5. Жұмысшылардың еңбек ақысынан сот органдарының шешіміне сәйкес орындалатын
6. Жұмысшылардың еңбек ақысынан олардың есеп беруі бойынша ұсталатын
7. Бүлінген материалдық-құндылықтардың орнын толтыру мақсатымен жұмысшылардың еңбек ақысынан
8. Жұмысшылардың еңбек ақысынан олардың алдынғы уақыттарда алған қарыздары
9. Есептелген, бірақ белгіленген мерзімде таратылмаған еңбек ақы (алушының
10. Жұмысшылар мен қызметкерлерге кассадан төленген еңбек ақы, сыйақы,
1010
11. Лауазымды тұлға болып саналатын жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген
12. Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбек ақыдан ұсталған табыс салығы
3120
13. Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбек ақы сомасы кассадан төленді
1010
14. Жұмысшылардың алдағы уақыттардағы демалыс ақылары үшін есептелген резерв
15. Есептелген әлеуметтік салық сомасы 8110, 8210 т.б. 3150
3.4. Еңбек және оған ақы төлеудің аудиті
Жұмыскерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың аудитінің міндеті күшіндегі
Аудитор шаруашылықтың есеп жүргізу саясатында қаралған еңбек ақы есептеу
күшіндегі заң актілерінің баптарында қаралған жалақы төлеудің есебінің жүргізу
бастапқы құжаттарының тұпнұсқасын ( нғыздылығын ) олардың жалақы есептеу
мерзімдік және кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы есептеудің
шаруашылықтың қолданысындағы сыйақы есептеу жүйесі бойынша жұмыс көлеміне және
уақытша жұмысқа қабілетсіздігі бойынша жәрдем ақы және әр түрлі
жалақыдан ұстаған ұсталымдардың дұрыстығын тексеру;
депонеттегі жалақыны тексеру;
еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша, жасалған шоттарының корреспонденцияларының
шарыашылықтың жұмыскерлерімен еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысудың есебін
Шаруашылық жүргізушінің шаруашылықтың еңбек ақы төлеу бойынша қарыздары туралы
Аудиторға тестің нәтижесі бойынша жұмыскерлермен еңбек ақы төлеу бойынша
Ішкі бақылаудың және бухгалтерлік есептің деңгейінің төмендігі, барлық есеп
Бұндай жағдайда аудитор бастапқы құжаттарының нағыздығын ( тұпнұсқалығын )
Еңбек ақы бойынша жұмыскерлермен есеп айырысуларды тексерген кезде аудитор
Бастапқы құжаттарын зерттеген кезде, аудитор жұмыс уақытының есебінің табелін
Әсіресе, шаруашылықтың жеке құрамының тізімінде жоқ және шамалы уақыт
Жұмыскерлердің жеке құрамының есебін кадрлар бөлімі, не арнайы тағайындаған
Әрбір жұмысқа қабылданған тұлғаға ( тұрақты, уақытша, маусымдық )
Есептелген сомалар және ұсталымдар туралы мәліметтер бет есептен есептеу
Осы ведомостың негізінде 3350 « Жұмыскерлермен қысқа мерзімді еңбек
Бастапқы құжаттарын және есептеу – төлем ведомостарын тексерген кезде
Аудиттің маңызды іс - әрекетінің бірі әр түрлі жағдайларға
кесімді, мерзімді, тарифтік қойылымдар, жалақы мөлшері бойынша төлемдердің дұрыстығына,
шаруашылықта қолданылып жүрген сыйақы төлеу жүесі бойынша кесімді және
жұмыстың қалыпты жағдайдан ауыткуына байланысты түнгі уақыттағы жұмыстар үшін,
Егер еңбек ақы есептеу бойынша бастапқы құжаттарын текскрген кезде
Бұның нәтижесінде қаржылық нәтижені дұрыс анықтаудың мүмкіндігін төмендетеді.
Аудитор қалыпты жұмыс жағдайының ауытқуына байланысты қосымша ақы есептеудің
Бұл айтылғандардың қатарына жұмыс орындарының жабдықталуы, сақтандыру шараларының қаралғандығы
Бұрынғы құжаттарда қаралмаған қосымша технологиялық операциялар анықталған жағдайда, осы
Аудитор түнгі жұмыстарға және жұмастан тыс уақыттарға қосымша есептелген
Анықталған ақауы бар өнімдерге акты жасап, онда ақаудың шығындары
Сонымен қатар, аудитор мереке күндері үшін жұмысқа еңбек ақы
Мереке күндері жұмыстар үшін мынадай еңбек ақы төлеу тәртіптерінің
кесімді жұмыстағы жұмысшыларға екі еселенген кесімді нарықтан кем емес;
сағатпен және күндік тарифтік қойылыммен жұмыс істейтін жұмыскерлерге сағатына
Жұмыскердің келісім бойынша ақшалай қосымша төлемдер еселенбей қалыпты төлем
Егер жұмысшы мереке және түнгі уақытқа жиі кез келетін
Жұмыскерлердің жалақысынан заң актілеріне сәйкес мынадай ұсталымдар жүзеге асырылуы
Табыс салық, 2007 жылдың 1 қантарынан күшіне енген Қазақстан
Орындау беттері бойынша, тек қана қолдағы бар беттер немесе
Жұмыскерлердің шаруашылыққа келтірген материалдық зиянын өндіру үшін шаруашылықтың төрағасының
Аудиторлық тексеру қорытындысында елеулі ықпал ететін мынандай мәселені анықтау
белгіленген мерзімде алмаған жалақы сомасы дер кезінде депонентке жатқызылғандығын;
депоненттегі сома төленгендігін және талап етілмеген депонеттік борыш табыстың
жұмысты қосып атқару бойынша еңбек ақының дұрыс төленгендігін;
күшіндегі заң актілерінде қаралған жұмыс істемеген уақытқа төлем (
шығынның еңбек ақы төлеу қорына дұрыс жатқызылғандығын;
кейбір төлемдердің өнімінің өзіндік құнына ( жұмыс, қызмет )
аналитикалық және синтетикалық есеп жүргізудің, жиынтық мәліметтердің және қаржылық
еңбек ақы қоры бойынша бухгалтерлік есеп корреспонденцияларының дұрыс жасалғандығын.
Аудитор еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысуды тексере отырып,
Несиелік борыштың келесі бабы, бухгалтерлік баланста көрсетілгендей, «ЖШС заңды
Бұл бап бойынша, есептелген соманың шаруашылықтың табысына және өнімнің
Бюджетке төленетін төлемдердің ішінде әлеуметтік салық бойынша есеп айырысу
Аудитор әлеуметтік салық бойынша есептелген төлем сомаларының дұрыс есептелгендігін,
салық салу объектісі болып табылатын еңбек ақы қорының көлемінің
әлеуметтік салықтың, қаржыландыру көздеріне қарастан, тиісті салықтарды ұстауға дейін
заңды тұлғалар әлеуметтік салық есептемейтін төлемдер түрлеріне есептелмегендігіне;
әлеуметтік салық төлеушілердің салық Кодексінің бабының тармағында белгіленген шеңберінде
Аудитор бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысуды 65 «
сақтандыру ұйымдарының қандай ұйымдық – құқықтық нысанда құрылғандығын;
сақтандыру ұйымдары мен шарушылықтың арасында сақтандыру шарты жасалғандығын;
міндетті және ерәктә сақтандыру тәртіптерінің сақталғандығын;
жеке басты сақтандыру сомалары еңбек ақысынан сенімхат арқылы ұсталғандығын;
мүлікті сақтандыру операцияларының заңдылығын;
шаруашылықтың төтенше жағдайлардан және табиғи апттың салдарынан шеккен зиянын
Несиелік борыш бойынша жұмысты аяқтай отырып, аудитор тағы да
Бухгалтерлік есеп шоттарындағы анықталған сәйкес келмейтін жазулары, күшіндегі заң
Сонымен қатар, аудитор 3380 « Жұмыскерлердің кезекті демалысы бойынша
Атап айтсақ, бұл шоттарда мынадай сомалар көрсетілуі мүмкін:
алдағы жұмыскерлердің кезекті демалыс ақысын төлеуді ( әлеуметтік салықты
жыл сайынғы бір рет сіңірген еңбек жылдарына сыйақы төлеу;
өнеркәсіп саласындағы маусымдық дайындық жұмыстары бойынша өндірістік шығындар;
негізгі құралдарды және жалдағы берілген құрал – жабдықтарды жөндеу
уақытша ( титулдық ) ғимараттар және құрылғылар тұрғызу бойынша
Өндіріс және айналым шығындарының есебінен резерв жасау тәртібі тиісті
Резерв жасау үшін міндетті шарт – олардың құру тәртібі,
Аудитор, негізгі құралдарды жөндеуге жасалған резервтің дұрыс құрылуын және
Қорытынды және ұсыныстар
Жалақы-еңбек құнының (бағасының) ақшалай өлшемі. Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік
Нарықтық экономиканың қай саласында да еңбек және оған ақы
«Жиенбай » ЖШС мәліметтері негізінде «еңбек және оған ақы
Қаржы және есеп жұмысының көлеміне қызметкерлерінің міндеттерін тиісті адамдарға
Шаруашылық еңбек және оған ақы төлеу есебін бекітілген нұсқаулықтар,
Осы «Жиенбай » ЖШС есептерінің синтетикалық және аналетикалық есебінің
алғашқы құжаттардың толтырылуында барлық реквизиттері толықтай толтырылмаған, кейбір жауапты
Депоненттік еңбек ақы бойынша субшоттар дұрыс ұйымдаспаған.
Бекітілген типтік формаларының сақталмауы, яғни бухгалтерияда алғашқы құжаттардың қолдан
Сонымен дипломдық жұмысты аяқтай келе мынадай ұсыныстар жасағым келеді:
ішкі бақылау жүйесін күшейту;
өздеріне қажетті типтік формасын типографияға бастырып қолдану;
шаруашылықта «1С: Бухгалтерия» программалық пакетін қолдану;
кәсіпорындағы қызметкерлердің квалификациясын көтеру үшін оқуларға жіберу;
алғашқы құжаттар мен жабдықтау жұмысының еңбек сиымдылығын төмендету үшін
прогрессивтік нормалар мен жоспарлы көлемдерін негізге ала отырып, өндіріске
алғашқы есептеулерді жүргізуді жетілдіру мақсатында еңбек және оған ақы
жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан, қоғамдық
Осы аталған ұсыныстарды шаруашылық ұйымдастыру жағдайына ескеріп, өндірісте қолдануды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
ҚР –ң « Еңбек туралы заңы » 10.12.1999 жылғы
ҚР –ң « Тұрғындарды еңбекпен қамту заңы » 23.01.2001жылғы
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” заң, 26.12.95,
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Заң 28.02.2007
Қаржылық есеп берудің Ұлттық стандарттары № 2 - Алматы
Қаржылық есеп берудің Ұлттық стандарттары бойынша типтік шоттар жоспары
Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі ( өзгертулер мен толықтырулар) –
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030жыл.
Маркс К. Капитал.// Маркс К., Энгельс Ф. Соч.-Т.25-ЧП.
Нұсқау ( орыс тілінде) Организации и оплаты труда работников
Адамчук В.В. және басқалары. Еңбек экономикасы : Оқулық. 1999
Ашитов З.Д. «Қазақстанның хұқы»: Оқулық .2003 жыл- Алматы.:995.-310 беттер.
Булатов А. С. «Өтпелі экономика кезеңінде еңбек ақыны реттеу»
Байтурсынова А. «Нақты еңбекті суреттеу» // Деловая неделя. -2003жылғы
Бенке И. «Қызметтер көрсету нарығында еңбек ақы ынталандыру көзі
Берешев С. «Еңбекпен қамтудың ерекшеліктері » // Қазақстандағы еңбек
Бизнес Софт Трейдинг Экономика предприятия: Курс лекции. - М.:
Дурановская Г. « Демалысқа шығу уақыты және демалыс уақытына
Добрынин А.И. « Еңбек ақы төлеу тәртібі» //БУХГАЛТЕРЛЕРДІҢ СЫРТҚЫ
Искаков Н.А. «Жұмыссыздық және онымен күрес» //Саяхат. -2002 жылғы.
Катарбаева А. «Қазақстан Республикасында еңбекке ақы төлеу туралы»
//Экономика и статистика.// -2004. -4.. 76-80 беттер. – 2сурет.,5кесте
Кондраков Н.П.Дондраков И.Н., Бухгалтерский учет в бюджетных организациях /Н.П.
Курасова А. « Еңбек ақыжүйесін автоматтандыру» //Бухгалтер+компьютер. – 2000
Каржова Н. ҚР-да еңбекті нормалау. // Финансы Казахстана. -1999жылғы.-10-11.беттер.58-62.
Методические рекомендации по вопросам оплаты труда работников //Труд в
Молдажанов Р. «О концептуальных подходах Федерации профсоюзов РКк реформированию
Мулдагалиева А. Расходы по оплате труда: Учет труда //
Назарова В.Л. Об уровне оплаты труда в РК в
Еңбек ақы қорына кіргізілетін төлемдер туралы //Бухгалтер.// -2007жылғы .-6
Радостовец В.К. И. др. Бухгалтерский учет на предприятии. -3-е
Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятии Алматы. 1998
Сатанов И. «Жекешелендіру кезіндегі төленетін еңбек ақылар» //транзитттік экономика.-2001жылғы
Ситникова Е. «ACCESS жобасындағы еңбек ақы есептеу тәртібі "
Тейлор Ф.У. « Әлемдік еңбек ақы есептеу ерекшеліктері »
Шеденов У. «Қазақстандағы еңбек қатынастарын реттеу »// Қазақстандағы еңбек.-2003.
Эмарсон Г. // Еңбек және оған ақы төлеу жөнінде
Фойль О « Шет елдердің экономикалық теориясы»; 1999 жылғы
“Бюллетень бухгалтера” журнал 2007-2008 (№1-5).
3