МАЗМҰНЫ
Кiрiспе 3
1 Жергілікті бюджетті басқарудың
1.1 Бюджеттiң құрылуының методологиялық аспектiлерi 5
1.2 Экономиканың тұрақты дамуы жағдайындағы бюджет 13
саясатының ахуалы 13
1.3 Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi бюджеттiң қалыптасуы 24
механизмiн саралау 24
2 2009-2011 жылғы жергілікті
2.1 Жергілікті бюджет кірістер құрамының
2,2 Жергілікті бюджеттің кірістер құрамындағы салықтық
түсімдерін талдау 32
2.3 Бюджеттің кірістер құрамындағы салықтан тыс
2.4 Бюджет кірістер құрамындағы негізгі капиталды сатудан және
трансферттік түсімдердің орындалуы 38
2.5 Бюджеттің орындалу жүйесіндегі шығыстар бөлігіндегі 42
қаржылардың жұмсалыну талдау 42
3 Жергілікті бюджетке түсімдерді болжаудағы бюджетаралық
3.1 Жергілікті бюджеттің кірісін арттыру жолдары 46
3.2 Жергiлiктi бюджеттiң орындалуын қадағалау және
жоғарлту 49
3.3 Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастар 58
жетiлдiрудiң мүмкіндiктерi 58
Қорытынды 65
Пайдаланылған әдебиеттер 68
Кiрiспе
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Нарықтық қатынастардың тұрақты дамуы жағдайында
Аймақтардың әлеуметтiк-экономикалық дамуында маңызды болып бюджет жүйесi табылады.
Мемлекеттiк басқарудың жергiлiктi деңгейлерiн қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету
Тұтастай алғанда Қазақстандағы әр түрлi билiк деңгейлерi арасындағы
Қазiргi кезде мемлекеттiк аймақтық саясатының негiзгi бағыттары Қазақстан
Диплом жұмысының мақсаты және мiндеттерi. Диплом жұмысындағы зерттеудiң
Мақсаттың жүзеге асуы үшін, мынадай мiндеттердi шешу
экономиканың әр түрлi даму деңгейлерiнде бюджет жүйесi шешетiн
Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесi туралы заңның өзгеруiне байланысты
бюджет жүйесiнiң қызмет ету тәжiрибесiн жүйелендiру, бюджетаралық қатынастарды
қолданыстағы тәртiптi және елдегi, сондай-ақ Зайсан аудандық
жергiлiктi бюджеттер мен бюджетаралық қатынастардың қазiргi жағдайын анықтау;
Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастарды ұйымдастыруға қатсты ұсыныстар.
Ғылыми зерттеудiң пәнi мен объектiсi. Зерттеу пәнi болып
Зерттеудiң әдiстемелік негiзi. Зерттеудiң теориялық және әдiснамалық негiзiн
Ақпарат көзi болып әлеуметтiк-экономикалық дамудың бағдарламалық құжаттары, Қазақстан
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы бюджетаралық қатынастарды одан әрi
Жұмыстың құрылымы мен көлемi кiрiспе, үш тарау қорытынды,
1 Жергілікті бюджетті басқарудың
1.1 Бюджеттiң құрылуының методологиялық аспектiлерi
Қоғамдық өндiрiс дамуының объективтi заңдарын құрып бiлу мемлекетке
Экономикалық санаттар қызметiн iске асырудың қажеттi негiзi ретiнде
Бюджет қатынастарына объективтi сипат тән. Ол мемлекет құзырында
Бiрақ, мемлекетпен байланыста бола отырып, олар қанша дегенмен
Бюджеттiк қатынастар қызмет ету барысында оларға сәйкес болатын
Жекелеген ғалымдардың пiкiрi бойынша, елдiң бюджеттiк қорын қалыптастыру
Қаржы қатынастарының белгiлi жиынтығы ретiнде мемлекеттiк бюджетке, қаржы
Мемлекеттiк бюджет, берiлген экономикалық қатынастардың жиынтығы ретiнде объективтi
Осылайша, мемлекеттiк бюджеттiң өмiр сүруi (қалыптасуы) – адамдардың
Бiздiң ойымызша, бюджеттiк қатынастар кез-келген мақсатты ақша қорларының
Сонымен қатар, “мемлекеттiк бюджет” санатына белгiлi бiр өзiндiк
1) мемлекеттiк бюджет мемлекет құзырындағы ұлттық табыстың бiр
2) бюджеттiң көмегiмен ұлттық табыстың, яғни ұлттық байлықтың
3) қаржының басқа буындарына қарағанда бюджеттiк қайта бөлу
4) бюджеттiк бөлудiң аумағы мемлекеттiк қаржылар құрамында орталық
Отандық ғылымда мемлекеттiң құзырында ақша ресурстарын орталықтандыру мен
Қаржылық қатынастар дамуының эволюциясы қаржы санатының экономикалық мазмұнын
Осыған сәйкес қаржы қатынастарының iшкi құрылымының күрделенуiне, олардың
Осылайша, қоғамның экономикалық негiзiндегi өзгерiстер – бөлу қатынастарының
«Қаржы» түсiнiгi бұрынғыға қарағанда, бөлу қатынастарының жиынтығын ғана
М.К.Шерменевтiң мемлекеттiк бюджет терминiмен аталатын екi түсiнiктiң арасындағы
Бюджет мәнiнiң ашылу қиындығы оның бiркелкi емес аспектiлерiнiң
Бөлу қатынастары саласында бюджеттiң экономикалық мағынасын көрсететiн үш
бюджет қорын қалыптастыру бойынша мемлекеттiң халықпен, кәсiпорындармен, бiрлестiктермен
2) мемлекеттiк билiк органдары, кәсiпорындар мен ұйымдар арасында
3) бюджет қорын пайдалану бойынша бөлу үдерiсiнiң басқа
М.В.Родионова экономикалық мазмұны бойынша мемлекеттiк бюджеттi “халық шаруашылығы,
Осылайша, «бюджет» түсiнiгiн әр түрлi көзқарастардан талдай келе,
«Бюджет» терминiмен байланысатын құбылыстардың мәнiн зерттеу кезiнде, бiз
Бюджеттi екi аспектiде қарастыру қажет - қоғамдық дамудың
Бюджетте қоғам түрғысынан әлеуметтiк-экономикалық дамуды реттеу мақсатында ұдайы
Бюджеттiң экономиканы басқару субъектiсi ретiндегi қызмет етуi өндiрiстiң
Экономикалық санаттардың қисындық қатарында табыстар мен шығыстардың орны
Әдiстемелiк жағынан дұрыс ұйымдастырылған бюджеттiк механизм негiздiң нақтылығымен
Бiздiң ойымызша, бюджет механизмiнiң ұдайы өндiрiстiң қажеттiлiгiне парапарлығы
Бюджет және бюджеттiк механизм деген экономикалық санаттары терең
Бюджеттiк механизм – мемлекет әр түрлi әдiстер арқылы
Ұйымдастырушы-экономикалық және әдiстемелiк айқындамалар көзқарастарынан бюджеттiк механизм әрқайсысының
Бюджеттiк қатынастардың iс жүргiзушi қалыптасуының көзқарасынан қарасақ, бюджеттiк
Қызмет етуi қаржы қатынастарының - бюджеттiк қатынастардың ерекше
Бюджеттiк механизмнiң жалпы сипатының мәселелерi бойынша бiз В.М.Родионованың
а) бюджеттiк механизм, бөлу қатынастарының пайдалануын сипаттай келе,
б) қондырма санат бола отырып бюджеттiк механизм, бiр
в) экономика дамыған сайын бюджеттiк механизм де өзгерiп
г) бюджет механизмiнiң мәнi, оның iшкi құрылымы өзара
Жоғары атап өткен жалпы белгiлермен қатар, қарастырылып отырған
«Бюджеттiк механизм» түсiнiгiн әр
Бюджет механизмiн экономиканы реттеу үшiн пайдалану мемлекеттiң құзырына
Бюджет механизмiн жетiлдiру, бiздiң айқындамамыз бойынша әдеттегi бюджеттiк
Мемлекеттiк бюджет әрқашан да әлеуметтiк сала мен экономиканың
Мемлекеттiк бюджеттiң халық шаруашылығы үйлесiмдерiн реттеуге белсене қатысудың
Көптеген әрекет аспектiлерiне қарамастан бөлу қызметi бюджет санатына
Бiздiң ойымызша, мұндай басқару қарастырылып отырған жүйенiң бiртұтастығын,
Бұл жоспарлы тапсырмаларды iске асыру кезiнде бюджет механизмiнiң
Салалық және аумақтық үйлесiмдердi жетiлдiру мәселесi халық шаруашылығы
Бюджет өндiрiстiк емес құрылымның құнына да әсер етпей
Ұлттық табысты саларалық және аумақаралық қайта бөлу тек
Нарықтық экономиканың тұрақты дамуы жағдайында мемлекеттiк бюджет өз
1.2 Экономиканың тұрақты дамуы жағдайындағы бюджет
саясатының ахуалы
Бюджет экономиканы қаржылық реттеудiң құралы ретiнде көрсетедi. Бiр
Бюджет және бюджеттiк реттеу кез-келген әлеуметтiк-экономикалық жүйеге тән.
Нарықтық экономикаға бет бұрған елдерде мемлекеттiк жылдық бюджеттiң
Шаруашылықтың тұрақты түрде дамуы үшін қаржы ағындарын жiтi
Негiзiнде бюджетте халық пен заңды тұлғалардан мемлекетте қалыптасатын
Егер, бюджет қатынастары – мемлекетпен, халық, мекемелер, кәсiпорындар
Әсер ету нысандары әр түрлі болуы мүмкін: кәсiпорындарды
Егер, бюджет саясатының бағытталуы экономиканың дамуы заңдылықтарының анықталуы
Макроэкономикалық реттеудiң маңызды құралы болып бюджет саясаты табылады,
Бiздiң түсінуiмiз бойынша бюджет саясаты ұдайы өндiрiстiк кезең
Бюджет бюджет саясатының негiзгi құралы ретiнде мемлекеттiң қаржы
Экономикалық теорияда бюджет саясатын жүргiзудiң әр түрлі әдістерi
Экономикалық теориядан белгiлi болғандай мемлекеттiң бюджет саясатының бiрнеше
Сонымен қатар, жыл сайынғы бюджеттi теңгеруге талпыныс инфляцияны
Бюджеттiң теңгерiмдiлiгiне қатысты бюджет құрылымын қайта қарау жолымен
Бюджет саясатының екiншi тұжырымдамасына сәйкес бюджет мiндеттi
Бюджет саясатының үшіншi тұжырымдамасы макроэкономикалық тұрақтануға жету мен
Бюджет саясатының сипаттамасына (дискрециялық немесе автоматты тұрақтандырғыш саясаты),
Бюджет саясаты бюджеттiң белгiлi бiр механизмiн әзiрлеу, қарастыру,
Егер, дамыған елдерде ортақ валюта-қаржылық жүйенi жасау бөлігiнде
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 24 сәуiрдегi № 548-II
Сурет 1 Мемлекеттiк реттеу жүйесiндегi бюджет саясаты
Бюджет экономикаға бюджет механизмi арқылы әсер етедi. Экономикаға
Осыған байланысты бюджет жүйесiнiң қызмет етуi келесiдей қағидалар
1) барлық бюджеттiң бiртұтастыєы, толықтылығы, нақтылығы, жариялылығы және
2) мемлекеттiк қаржы статистикасының бiртұтас нысаны, ортақ бюджеттiк
3) бюджетте барлық түсімдердiң толық көрiнуi және түсімдердiң
4) мемлекеттiң ақша-несие саясатының өзара iс-қимылы және ақша
5) бюджет қаражаттарының жұмсалуына бағыттаудың анықталуы және
Бюджет жүйесi құрылуының жеке буындары арасындағы өзара байланысты
1 Кесте
Қазақстан Республикасында салықтық түсімдердің деңгейi, 2010
Салықтық түсімдер Ағымдағы кезеңге түсімдердiң жоспарлануы
(мың. тг.) Ағымдағы кезеңге түсімдердiң кассалық орындалуы
(мың. тг.) Түсімдердiң кассалық орындалуының
көрсеткiшi (%)
Корпорациялық табыс салығы 777629044,0 834332337,6 107,3
Жеке табыс салығы 117488169,0 122998821,0 104,7
әлеуметтiк салық 192025111,0 197300262,0 102,7
Мүлiк салығы 35965098,0 37271921,0 103,6
Жер салығы 6409066,0 6902853,0 107,7
Көлiк салығы 6835892,0 7075919,0 103,5
Бiртұтас жер салығы 306928,0 351390,0 114,5
Қосылған құн салығы 292831666,0 343925731,2 117,4
Акциздер 33115496,0 33416100,1 100,9
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланудан
320436205,0
335698255,4
104,8
1 кестенің жалғасы
Салықтық түсімдер Ағымдағы кезеңге түсімдердiң жоспарлануы
(мың. тг.) Ағымдағы кезеңге түсімдердiң кассалық орындалуы
(мың. тг.) Түсімдердiң кассалық орындалуының
көрсеткiшi (%)
Кәсiби және кәсiпкерлiк қызметтi жүргiзуден алымдар
4046948,0
4670905,7
115,4
Кеден төлемдерi 49933038,0 53086415,8 106,3
Халықаралық саудаға басқа да салықтар
8187987,0
9162218,4
111,9
Басқадай салықтар 97801,0 36869,6 37,7
Мемлекеттiк баж 10704886,0 12083978,3 112,9
Ескерту - Қазақстан Республикасы статистика жөнiндегi агенттiгi «2009
1 кестеде көрсетiлгендей салықтық түсімдердiң жиналуы негiзiнен корпорациялық
Бюджет саясаты – бюджеттiк қаржыландыру арқылы әлеуметтiк-экономикалық дамудың
Қазiргi кезеңдегi бюджет саясатының нәтижелiлiгiн анықтау күрделiлiгi бюджет
1999 жылға дейiн республиканың қаржы жүйесi демеуқаржы алу,
Тек бұл елдер Қазақстаннан асып түсетiнi, ол елдерде
Бюджет тапшылығы, әсіресе, 1994 жылы кәсiпорындардың өзара берешегiн
Қорытынды бойынша бюджет саласында мемлекеттiк қызмет көрсетулердiң бiрлiгiне
1) зейнетақы төлемдерiнiң қысқаруына алып келген, үй шаруашылығына
2) мемлекеттiк капитал салымы қысқартылды (жалпы iшкi өнімнен
3) мемлекеттiк қызметтi қаржыландыруға шығыстардың азаюы (жалпы iшкi
4) бiлiм беру және денсаулық сақтауға бөлінетiн қаржы
5) бюджет саласында жалақы мөлшерi төмендедi.
Мемлекеттiк салықтар мен шығындар (мемлекеттiк тауарлар мен қызмет
Жиынтық сұранысқа мемлекеттiк шығыстардың ұлғаюының әсерi қаншалықты күшейгенiн
Кс = ∆ЖIӨ / ∆МШ
мұндағы,
Кс — мемлекеттiк шығыстардың мультипликаторы;
∆ЖIӨ — жалпы iшкi өнімнiң өсiмi;
∆МШ — мемлекеттiк шығыстардың өсiмi.
Мемлекеттiк шығыстар 1999-2000 жылдары тұрақтануға көшкеннен соң, 2006
Алдағы кезеңнiң маңызды ерекшелiгi болып салық базасының күшеюi
1994-1996 жылдардағы негiзiнен дискрециялық бюджет саясатын ұстауды жүргiзетiн
1) мемлекеттiк шығыстың өсу қарқынының қысқаруы;
2) салықтардың ұлғаюы;
3) салық салудың өсуiмен мемлекеттiк шығыстардың қысқарылуының үштастырылуы.
1997-1999 жылдар аралығында тұрақтанғыш бюджет саясаты жүргiзiлдi, ол
а) мемлекеттiк шығыстардың артуыменен;
б) салықтардың төмендеуiменен;
в) салықтардың төмендеуi мен мемлекеттiк шығыстардың өсуiнiң үштастырылуыменен
Аймақтарда бюджетаралық өзара қатынастардың жүйесiн жаңарту қажеттiгi туындады,
Жоғарыда айтылғаннан, салық салу мен мемлекеттiк шығыстарды өзгерту
Осыған байланысты бұл мәселенi қарастыру мемлекеттiк шығыстар мен
Экономикалық өсу және кезеңдi экономикалық дамуды мемлекеттiк реттеу
Бюджеттi қалыптастыру көзқарасынан бюджет саясатының механизмi бұл –
Ал, бюджет үдерiсiн ұйымдастыру жағынан бұл бюджет
Экономиканың өтпелі кезеңiндегi бюджет саясатын жүргiзуде бiрқатар ерекшелiктер
а) аймақтық деңгейде егемендiлiк пен қаржы жүйесiнiң жергiлiктi
б) бюджетаралық қорлардың бiрiгуiмен бюджетаралық қатынастардың және шоғырландырылған
в) салық салынатын базаның ұлғаюы мен салықтардың ырықтандырылуы
Осы жұмыста әлеуметтiк бағытталу мен макроэкономикалық тұрақтану тұжырымдамасына
2001-2010 жылдар деңгейiнде жалпы iшкi өнімнiң мөлшерi және
Бюджет саясаты алдағы 3-5 жылға экономикалық өсудiң мемлекеттiк
1.3 Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi бюджеттiң қалыптасуы
механизмiн саралау
Нарықтық тұрпаттағы шаруашылық жүргiзу жүйесiне көшу жергiлiктi билiк
Жергiлiктi бюджеттiң қалыптасуының қазіргi механизмiнiң қызмет етуi Қазақстан
Жергiлiктi бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстарының қалыптасу принциптерi тұтастай
Айта кететiн жағдай, жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне байланысты
1) бiлiм беру мен денсаулық сақтауды қаржыландыру;
әлеуметтiк қамтамасыз ету мен жекелеген сипаттағы халық үшін
тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, сумен жабдықтау және инженерлiк инфрақұрылым;
мәдениет, туризм, спорт, жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарын ұстау;
экология және оңтайлы табиғат пайдалануды ұйымдастыру; шағын
жұмыспен қамтамасыз ету;
несиелерге қызмет көрсету бойынша шығыстарды енгiзетiн кезектi қаржы
Қысқа, орта және ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк және аймақтық
Республикалық бюджеттен Республикалық бағдарламалар мен қосымша бағдарламаларды қаржыландыру
мемлекеттiк, мемлекетаралық және өкілдiктi органдарды ұстауға жалпы мемлекеттiк
қолданбалы және iргелi ғылыми зерттеулер саласы; қорғаныс, қоғамдық
мәдениет, спорт, туризм салаларын ұйымдастыру бойынша орталық
радио, телевидение және басқа да бұқаралық ақпарат құралдарының
ауыл шаруашылығы тауарөндiрушiлерiн қолдау;
ұдайы өндiрiс, орман шаруашылығы, экология және жануарлар әлемiн
жаңа тұрғын үй саясатын жүзеге асыру және тұрғын
мемлекеттiк зейнетақы төлеу қорынан зейнетақы төлемдерi және мүгедектiк
асырау адамынан айырылу;
мемлекеттiк борышқа қызмет көрсету бойынша шығыстарды қосқанда Қазақстан
қысқа, орта және ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк және аймақтық
Табыс түсімдерiн бөлуде жергiлiктi бюджеттiң өзiндiк табыс базасын
Қазақстан Республикасы аймағының жеке бюджетi бұл – елдiң
Кесте 2
ҚР әр түрлі бюджет деңгейлерi бойынша табыстарды
(млн. теңге)
Бюджет
Деңгейi 2009 ж. 2010 ж. 2011 ж.
Мөлшерi % Мөлшерi % Мөлшерi %
Республикалық бюджет 722033,9 59,8 978358,9 61,6 1723913,1 69,7
Жергілікті бюджет
486298,5 40,2 609379,5 38,4 749660,6 30,3
Мемлекеттiк бюджет
1208332,4 100 1587738,4 100 2473573,7 100
Ескерту:2008-2010 жылдардағы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң статистикалық
3-кестенi талдасақ, 2008 жылдан 2010 жыл аралығында Республикалық
Кесте 3
Қазақстан Республикасындағы Республикалық және жергiлiктi
бюджеттердiң өсу қарқынының серпiнi, (%)
Бюджет деңгейi 2009ж./2008ж. 2010ж./2009ж 2011ж./2010ж
Республикалық
Бюджет
127,7
135,5
176,2
Жергiлiктi бюджет 126,0 125,3 123,0
Ескерту - 2007-2010 жылдардағы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң
Құрылымдық өзгерiстердiң өсу серпiнiн қарастыра келе, табыс бойынша
Кестеде көрсетiлгендей, анағұрлым белгiлi ауытқуды Қазақстан Республикасы бюджет
Жергiлiктi бюджеттiң өзiндiк табыстары бұл – нарықтық экономика
Талданған кезеңде Қазақстан Республикасы жергiлiктi бюджетiнiң табыстарын қалыптастыруды
2007-2010 жылдар кезеңiндегi аймақтық бюджеттегi табыстар құрамындағы салықтық
Сурет 2 2010 жылға Қазақстан Республикасының
бюджетi табыстарының құрылымы, (%)
2 суретте көрiнiп тұрғандай, 2010 жылы Қазақстан Республикасының
Жергiлiктi басқару органдарының маңызды заңдық негiзi жергiлiктi басқару
Жергiлiктi бюджетке түсетiн салықтық түсімдердi он екi буынды
Кесте 4
ҚР жергiлiктi бюджеттiң салықтық түсімдерiнiң өсу серпiнi,
Салық түрлерi 2008ж./2007ж. 2009ж./2008ж. 2010ж./2009ж.
Жеке табыс салығы 120,5 105,6 124,8
Әлеуметтiк салық 117,8 106,5 117,4
Мүлiк салығы 111,2 116,1 118,2
Жер салығы 102,0 108,1 116,2
Көлік құралдары салығы 100,9 117,6 118,1
Бiрыңғай жер салығы 99,5 93,6 99,5
Қосылған құн салығы 96,4 89,0 - Акциздер
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер
141,4
120,6
158,7
Кәсiби және кәсiпкерлiк қызметтердi жүргiзгенi үшін алымдар
128,0
121,7
118,4
Басқадай салықтар 128,7 147,9 263,7
4 кестенің жалғасы
Салық түрлерi 2008ж./2007ж. 2009ж./2008ж. 2010ж./2009ж.
Заңды мәнi бар әрекеттердi жүргiзгенi үшін және
159,9
119,8
88,0
Ескерту - Қазақстан Республикасы статистика жөнiндегi агенттiк мәліметтерi
Сондай-ақ, әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, бюджеттiк құрылғыны қайта
Осыған байланысты Қазақстанның бюджет құрылғысын демократияландырудың жетекшi бағыттары
Осыған байланысты жергiлiктi бюджеттiң құрылуының құрылымдық ерекшелiктерiн ескере
Бекiтiлетiн және реттелетiн табыстар арасындағы сандық үйлесiм болып
Жергiлiктi билiк және басқару органдарының қызмет етуiнiң маңызды
Жергiлiктi басқару органдарының алыс-берiс мүмкіндiгi жергiлiктi бюджеттiң табыстарын
Қазiргi кезде Қазақстанда жергiлiктi басқару органдары өз деңгейiнде
Жергiлiктi үстемеақылар енгiзу, салықтардың ставкаларын түрлендiру мүмкіндiгi және
Қазақстанда жергiлiктi бюджеттер бағалы қағаздар нарығына шықпастан бұрын
1) Үкiметтiк деңгейде қаржы саласын орталықсыздандыруға бағытталған заңдарды
2) Жергiлiктi басқару органдары есептiлiк және өзiнiң жұмысының
3) Жергiлiктi басқару органдарының несиенi өтеу қабiлетiнiң рейтингiн
4) Жергiлiктi басқару органдары азаматтардың өздерi тұрып жатқан
2 2009-2011 жылғы жергілікті
2.1 Жергілікті бюджет кірістер құрамының
Нарықтық қатынастар басқарудың жергілікті органдарын реформалау жергілікті бюджетттердің
Жалпы жеке аумақтар мен аймақтар бюджеттеріне қаражаттардың түсу
Сонымен бірге, бюджет кірістерін алу шаруашылық қызмет барысында
Жергілікті бюджетке түсетін кірісті 5- кестеде қарастырамыз.
Кесте 5
Көрсеткіш-
2009 ж
2010 ж
Нақтылан-ған
бюджет сомасы
Болжам
Нақты түсім
Ауыт-қуы
(+;-)
Болжам
Нақты түсім
Ауыт
қуы
(+;-)
Кірістер 79064772 78836560,3 -228211,7 99401593 100013771,2 612178,2 21177210,9
Салықтық
түсімдер 7430834,0 7212065,7 -218768,3 8121637,0 8451702,8 330065,8 1239637,1
Салықтан тыс түсімдер 56050 64349,0 8299 61000,0 51441,8
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 35400 17739,8
Трансферт-тік түсімдер 71542488 71542405,5 -82,5 91168953 91510091,5 341135,5
Зайсан аудандық әкім аппаратыны-ң қаржы басқармасының
Есептеу мәліметтер бойынша Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы
Ал 2010 жылы бюджет кірістерін жоспармен салыстырғанда кірістер
Жалпы 2009-2010 жылдар аралығындағы бюджет кірісіне тоқталсақ. Кірістер
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының бюджет кірісінің
Осы мәліметтерге сүйене отырып Зайсан аудандық қаржы басқармасының
Сурет 3 Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы
бюджет кірісіндегі түсімдердің орындалуы
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының 2009-2010
а) салықтық түсімдер – 8,75 пайызды,
б) салыққа емес түсімдер - 0,065 пайызды,
в) негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер – 0,01025
г) алынған ресми трансферттер – 91,2 пайызды құрайды.
2,2 Жергілікті бюджеттің кірістер құрамындағы салықтық
түсімдерін талдау
Егер екі мемлекет бір - бірімен соғыс жүргізсе,
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
Салық - заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз - белгілі бір мерзімде және белгілі
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70
Салықты материалдық тұрғыдан алғанда - бұл,
Салықтық материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір
Материалдық салықтық қатынастар - ақшалай қатынастар, өйткені ол
Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық - салық төлеушілерден
Ал, құқықтық тұрғыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім,
Салық құқығы - мемлекеттің салықтық әрекеті процесінде пайда
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
Материалдық категория жағынан - бұл белгілі бір ақша
Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме
Салықтың экономикалық белгілері ретінде келесі көрсетілгендерді атауға болады:
Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
Салық - ақшалай нысанда төленеді;
Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады;
Салық - баламасыз сипатта болады;
Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Жамбыл облысы қаржы басқармасындағы бюджет кірісіндегі салықтық түсімдер
2 кесте
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының
Көрсеткіш-
2009 ж 2010 ж нақтылан-ған
бюджет сомасы
Болжам Нақты түсім Ауыт-қуы
(+;-) Болжам Нақты түсім Ауыт
қуы
(+;-)
Кірістер 79064772 78836560,3 -228211,7 99401593 100013771,2 612178,2 21177210,9
Салықтық
түсімдер 7430834 7212065,7 -21868,3 8121637 8451702,8 330065,8 1239637,1
Кірістерге салынатын табыс салығы 3452111,0 3405874,6 -136236,4 3911914
Әлеуметтік салық 3437704,0 3249699,3 -188004,7 3205691,0 3374246,5 168555,5
Тауарлар,
жұмыстар қызметтерге салынатын ішкі салық
541019,0
55649
15472,8
1004032
901338,8
-102693,2
344847
Ескерту: Зайсан аудандық қаржы басқамасының бюджетті орындау
Есептеу нәтижелері бойынша салықтық түсімдердің 2009 жылдағы бюджет
а) кірістерге салынатын табыс салығының 136236,4 мың тенгеге;
б) әлеуметтік салықтың 188004,2 мың теңгеге кеулеріне байланысты
Ал 2010 жылдағы бюджет кірісіндегі салықтық түсімдердің нақтысын
а) кірістерге салынатын табыс салығының 264202,8 мың
б) әлеуметтік салықтың 168555,5 мың теңгеге өсулеріне
Қорыта айтсақ 2009-2010 жылдар аралығында салықтық түсімдер 1239637,1
Бюджет кірісінің салықтық түсімдер қозғалысына 2- суретте қарастырамыз.
Сурет 4 Жергілікті бюджет кірісіндегі салықтық
Бюджет кірісіндегі салықтық түсімдер 2009-2010 жылдар аралығында төмендегідей
а) кірістерге салынатын табыс салығы – 48,3
б) әлеуметтік салық – 42,45 пайызды,
в) тауарлар, жұмыстар, қызметтерге салынатын ішкі салық –
Салық қатынастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
Сонымен қатар салықтық құқықтық бірнеше белгілері бар, атап
салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
салық - мемлекеттің бір жақгы белгіленімі больш табылады;
салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
салық – мәжбүрлеме сипатта болады;
салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге
2.3 Бюджеттің кірістер құрамындағы салықтан тыс
Салықтан тыс түсімдер маңында бюджетке Салық кодексінде
Салықтық емес түсімдер жіктеледі:
а) аумақтық белгілері бойынша;
ә) қалыптастыру мен төлету белгілері бойынша;
б) төлемдер төлету үшін нақты негіздері бойынша.
Бірінші белгілері бойынша белгілі деңгейдегі бюджетке түсетін, яғни
Салықтық емес түсімдер – негізгі капиталды сатудан түсетін
3 кесте
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының
Көрсеткіш-
2009 ж 2010 ж нақты-ланған
бюджет сомасы
Болжам Нақты түсім Ауыт-қуы
(+;-) Болжам Нақты түсім Ауыт
қуы
(+;-)
Кірістер
79064772 78836560,3 -228211,7 99401593 100013771,2 612178,2 21177210,9
Салықтан тыс түсімдер 56050,0 64349,4 8299,4
Мемлекет меншігінен түсетін түсімдер
52950,0
59421,0
6471
61000,0
51441,8
9558,2
-7979,2
Мемлекеттік кәсіпорындардың таза кірісі бөлігінің түсімдері
100,0
2833,5
2733,5
500
660,2
160,2
-2173,3
Мемлекет меншігіндегі мүлікті жалға беруден түсетін түсімдер
10000
8964,5
-1035,5
10000
10556,3
556,3
1591,8
Мемлекеттік бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйақылар
42500
45413,6
2913,6
50000
34054,6
-15945,4
-11359
Салықтан тыс басқа да түсімдер
350
2209,4
1859,4
500
6170,7
5670,7
3961,3
Ескерту: Зайсан аудандық қаржы басқамасының бюджетті орындау
Зайсан аудандық қаржы басқармасының 2009 жылдың бюджетінің
1) мемлекет меншігінен түсетін түсетін түсімдер
2) мемлекеттік кәсіпорындардың таза кірісі бөлігінің түсімдерінің
3) мемлекеттік бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйақылардың 2913,6
4) басқа да салықтан тыс түсімдердің 1859,4 мың
Сондай-ақ 2010 жылдың бюджетінің кірісіне түсетін салықтан тыс
Бюджетке түсетін салықтық емес түсімдердің қозғалысын 3-
Сурет 5 Бюджетке кірісіне түсетін салықтық емес
орындалу қозғаласы
Зайсан аудандық қаржы басқармасы бойынша бюджет кірісіне
а) мемлекеттік кәсіпорындардың таза кірісі бөлігінің түсімдері –
ә) мемлекет меншігіндегі мүлікті жалға беруден түсетін түсімдер
г) мемлекеттік бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйақылар 68,3
д) салықтан тыс басқа да түсімдер – 11,65
2.4 Бюджет кірістер құрамындағы негізгі капиталды сатудан және
трансферттік түсімдердің орындалуы
Капиталмен жасалған операциядан түсетін түсімдер осы төлемдерді төлеуді
Мүлік сатудан түсетін түсімдерді болжамдау олардың бірнеше жылғы
Зайсан аудандық қаржы басқармасы бойынша бюджет кірісіне түсетін
4 кесте
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының
Көрсеткіш-тер
2009 ж 2010 ж Нақтылан-ған
бюджет сомасы
Болжам Нақты түсім Ауыт-
қуы
(+;-) Болжам Нақты
Түсім Ауыт-
қуы
(+;-)
Кірістер
79064772 78836560,3 -228211,7 99401593 100013771,2 612178,2 21177210,9
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер
35400 17739,8 -17660,2 50000 535,1 -49464,9 -17204,7
Мемлекетке тиесілі мүлік пен ұйымдарды сатыдудан түсетін
33060
14879,8
-18180,2
47110
301,4
-46808,6
-14578,8
Материалдық емес активтер мен жерді сатудан түсетін түсім
2340
2860
520
2890
233,7
-2656,3
-2626,3
Ескерту: Зайсан аудандық
Бюджет кірісіндегі негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 2009
Ал 2010 жылғы негізгі капиталды сатудан түсетін түсімді
Сурет 6 Зайсан аудандық қаржы басқармасы бойынша
түсетін негізгі капиталды сатудан түсеттін түсімдер қозғалысы
Есептеу нәтижелері бойынша бюджет кірісіне түсетін түсімдегі негізгі
Капиталмен жасалған операциядан түсетін түсімдерді болжамдаумен қатар бюджет
Аудан бюджеттерінің түсімдер көлемінде облыс бюджетінен бөлінген ресми
Бюджет кірісіндегі ресми трансферттерге тоқталайық. Бюджет субвенциялары мен
Республикалық немесе облыстық бюджеттерде бекітілген сомма шегінде төмен
Жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі-Қазақстан Республикасының заңымен – республикалық
Жалпы сипаттағы трансферттерді айқындау кезінде өңірдің салықтық әлеуеті,
Жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі тиісті жергілікті бюджеттің кірістері
5 кесте
Зайсан аудандық әкім апаратының қаржы басқармасы
Көрсеткіштер
2009 ж 2010 ж Нақтылан-ған
бюджет сомасы
Болжам Нақты түсім Ауыт-
қуы
(+;-) Болжам Нақты
түсім Ауыт-
қуы
(+;-)
Кірістер
79064772 78836560,3 -228211,7 9941593 10013771,2 612178,2 21177210,9
Трансферт-тік түсімдер
71542488
71542405,5
-82,5
91168956
91510091,5
341135,5
19967686
Аудандық
(қалалық) бюджеттен
Трансферттер
5442,0
5435,8
-6,2
2391728
2391723,7
-4,3
2386287,9
Республикалық бюджеттен түсетін
трансферт-тер
71537046
71536969,7
-76,3
88777228
89118367,8
341139,8
17581398,1
Ескерту: Зайсан аудандық қаржы
Есептеулер нәтижесінде Зайсан аудандық қаржы басқармасының мәліметтері
Ал 2010 жылы бюджет кірісіне түсетін арнайы трансферттер
Жалпы қорыта айтсақ 2009-2010 жылдар аралығында бюджет кірісіне
Осы мәліметтерге сүйене отырып бюджет кірісіне түсетін трансферттік
Сурет 7 Зайсан аудандық әкім
бюджет кірісіне түсетін трансферттік түсімдер қозғалысы
Есептеу нәтижелері бойынша бюджет кірісіне түсетін трансферттік түсімдер
а) аудандық (қалалық) бюджеттен трансферттер -1,4 пайызды;
б) республикалық бюджеттен түсетін түсімдер – 98,6 пайызды
2.5 Бюджеттің орындалу жүйесіндегі шығыстар бөлігіндегі
қаржылардың жұмсалыну талдау
Бюджет шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын
Республикалық бюджеттің шығыстар құрылымы Бюджеттік кодекске сәйкес келесі
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерге жұмсалған;
қорғаныс, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздікке жұмсалатын;
білім беруге жұмсалатын;
денсаулық сақтауға жұмсалатын;
әлеуметтік қамтамасыз ету мен әлеуметтік жәрдемге жұмсалатын;
тұрғын үй- коммуналдық шаруашылығынан жұмсалатын;
мәдениет, спорт, туризм және ақпарат кеңестігіне жұмсалатын;
өнеркәсіп, құрылыс, жер қойнауын пайдалануға жұмсалатын;
көлік және коммуникацияға жұмсалатын;
табиғатты қорғау іс-шаралары және ауыл, орман, су, балық
6 кесте
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы басқармасының
Көрсеткіш-
тер
2009 ж 2010 ж Іс жүзіндегі
түсімдердің
ауытқуы
(+;-)
нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзін-
де орын-
далуы
сомасы Ауыт-
қуы
(+;-) Нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзінде орында-луы
сомасы Ауытқуы
(+;-)
Шығыстар 80320028 79797400,7 -522627,3 99155210 97597758,7 -1557451,3 896183658
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер
1979168,0
2029624,3
50456,3
2534810,0
2516814,3
-17995,7
487190
Қорғаныс 71517 91515,3 19998,3 117751 458790,1 341039,1 367274,8
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік
3461003,0
2453789,2
-7213,8
2948041
2941956,5
-6084,5
488167,3
Білім беру 10473904 10155036,1 -318867,9 11697412 11160925,6 -536486,4
Денсаулық сақтау 22090481 22003929,4 -56551,6 19746177 19507603 -238574
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздан-
Дыру
2930553,0
2900377,6
-30175,4
2988260,0
2979715,0
-8545
79337,4
6 кестенің жалғасы
Көрсеткіш-
тер
2009 ж 2010 ж Іс жүзіндегі
түсімдердің
ауытқуы
(+;-)
нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзін-
де орын-
далуы
сомасы Ауыт-
қуы
(+;-) Нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзінде орында-луы
сомасы Ауытқуы
(+;-)
Тұрғын үй коммунал-дық шаруа-шылық
6197860
6190462,8
-7397,2
8471941
8466531,6
-5409,4
2276068,8
Мәдениет,
спорт, туризм және ақпараттық кеңестер
2470322,0
2470023,7
-298,3
2766955
2762477,8
-4477,2
292454,1
Ауыл,су, орман,балық шаруашы-
лығы,
қоршаған ортаны қорғау
2840378
2838747,6
-1630,4
3590044,0
3471621,9
-118422,1
632874,3
Көлік және байланыс
3592952
3592447,8
-504,2
4068895,0
4048426,3
-20468,7
455978,5
Отын және энергетика-
лық кешен
459755,0
459755,0
-
378790
373420
-5370
86335
Басқалары
232015 151634,6 -140380,4 1216699 280048,2 -936650,8 128413,6
Есептеу нәтижелері бойынша бюджеттен бөлінген қаржылар 2009
-қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік саласына 7213,8 мың теңгеге;
-денсаулық сақтау саласына 318867,9 мың теңгеге;
-әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру саласына 30175 мың
- білім беру саласына 318867,9 мың теңгеге,
- қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік саласына 7213,8
- көлік және байланыс саласына 504,2 мың теңгеге
Ал 2010 жылы бюджеттен бөлінген қаржылардың іс жүзіндегісін
жалпа сипаттағы мемлекеттік қызметтер саласына 17995,7 мың теңгеге;
қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 6084,5 мың теңгеге;
білім беру саласының 536486,4 мың теңгеге;
денсаулық сақтау саласына 238574 мың теңгеге,
әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру саласына 8545 мың
тұрғын үй коммуналдық шаруашылық саласына 5409,4 мың теңгеге,
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңестер 4477,2 мың
көлік және байланыс саласына 20468,7 мың теңгеге;
отын және энергетикалық кешен саласына 5370 мың теңгеге
Жалпы 2009-2010 жылдардың нақты түсімдерін салыстырғанда шығыстар 89618358
-жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер саласына 487190 мың теңгеге;
-қорғаныс саласына 367274,8 мың теңгеге;
-қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 488167,3 мың теңгеге;
-қоғдық тәртіп және қауіпсіздік саласына 488167,3 мың теңгеге;
-білім беру саласының 1005889,5 мың теңгеге;
-әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру саласына 79337,4 мың
-тұрғын үй коммуналдық шаруашылық саласына 2276068,8 мың теңгеге;
-мәдениет,спорт,туризм және ақпараттық кеңестіктер саласына 292454,1 мың теңгеге;
- ауыл, су, орман,балық шаруашылығы, қоршаған ортаны қорғау
-көлік және байланыс саласына 455978,5 мың теңгеге былтырғы
Республикалық бюдежттің әзірлеу , қорғау және бекіту
Атқарушы органдар тиісті әкімшілік аумақтық бірліктердің бюджеттік бірыңғай
Атқарушы органдар тиісті әкімшілік аумақтық бірліктер бюджеттерінің атқарылуын,
Бюджеттерді қалыптастыру жергілікті өкілетті органдар әзірлейтін жергілікті бағдарламалар
Жергілікті атқарушы органдардың заңды және жеке тұлғаларының сондай-ақ
7 кесте
Зайсан аудандық әкім аппаратының қаржы
Көрсеткіштер
2009 ж 2010 ж
нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзінде орындалуы
сомасы Ауытқуы
(+;-) нақты-
ланған
бюджет
сомасы іс жүзінде орындалуы
сомасы Ауытқуы
(+;-)
Б 1 2 3 4 5 6
Кірістер 79064772 78836560,3 -22811,7 99401593 100013771,2 612178,2
Шығыстар 80320028 79797400,7 -522627,7 99155210 97597758,7 -1557451,3
Бюджет тапшылығы (профициті)
-1255256
-960840,4
-
246383
2416012,5
2169629,5
Зайсан аудандық қаржы басқармасының мәліметтері бойынша кірістер 2009
2010 жылдың нақты кірісі 100013771,2 мың теңге болса,
3 Жергілікті бюджетке түсімдерді болжаудағы бюджетаралық
3.1 Жергілікті бюджеттің кірісін арттыру жолдары
Жергілікті бюджеттің мақсатты нәтижелік индикаторлары мен қызметінің
Бұл мақсатта, барлық резервтерді жұмылдыру үшін Зайсан
Әр тоқсан қорытындысымен облыс әкімшілік айыппұл салуға,
Облыс бюджетіне қосымша қаржы түсіру мақсатында, облыс әкімдігінің
Зайсан ауданының бюджетінен қаржыланатын бюджеттік мекемелердін төлем
«Біржолғы талондарды беру жөніндегі жұмысты және біржолғы талондарды
Облыстық салық басқармасы қызметкерлерінің қатысуымен қалалық базарда
Бір жолғы талондар бойынша қала базарларынан түсетін салық
Салық төлемейтін жүргізушілерді анықтау үшін салық комитетімен және
Салық басқармасы қызметкерлерімен бірге 30 және 90 күннен
Әр тоқсан сайын облыстық салық басқармасы қызметкерлері, жол
Бюджеттiң шығыстар бойынша атқарылуы бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiлерiнiң
Бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту арқылы Зайсан ауданының
Бұл мақсатта, бюджеті есебінен қаржыланатын мекемелердің еңбек
2009-2010 жылдарға әлеуметтік қамсыздандыруды жақсарту жұмыстары басты назарға
«Жергілікті уәкілетті органдардың шешімі бойынша азаматтардың жекелеген топтарына
Стратегиялық даму жоспарында қолжетімді тұрғын үй салу мен
Жоғарыдағы аталған стратегиялық мақсаттар мен міндеттерді орындау үшін
Бекітілген қаражатты тиімді және тиянақты жұмсау мақсатында, Қазақстан
Барлық бюджеттік бағдарлама әкімшілеріне еңбеккерлердің жалақысын уақытылы төлеу
Бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік сатып
2009-2011 жылдарға арналған жамбыл облысы бюджетінің кірістер саясатының
Нақты салық салу негізінде және салық салуда жүргізіліп
Президент Жолдауы бойынша әзірленген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Бағдарламасына
3.2 Жергiлiктi бюджеттiң орындалуын қадағалау және
жоғарлту
Жаңа Қазақстандық мемлекеттiк үлгінiң пайда болуы, бұрынғы жүйеде
Жергiлiктi бюджеттердiң құқықтық негiзде қызмет етуi Қазақстан Республикасының
1) жергiлiктi бюджеттiң орындалуы туралы есептiң және жергiлiктi
2) олар жүргiзуге жатқызылатын жергiлiктi әкімшiлiк-аумақтық құрылғылар мәселелерiн
3) Мәслихаттың құзыретiне заң жүзінде жатқызылатын мәселелер бойынша
4) Мәслихат қызметiн ұйымдастыруға байланысты мәселелердi шешу,
5) Қазақстан Республикасының заңына сәйкес азаматтардың заңды мүдделерi
Жергiлiктi атқару органдары Қазақстан Республикасының атқару органдарының бiртұтас
Жергiлiктi атқару органдарын жүргiзуге мыналар жатады:
1) жергiлiктi бюджеттердiң орындалуы туралы есептiң және жергiлiктi
2) коммуналдық меншiктi басқару.
Жергiлiктi атқару органдары Қазақстан Республикасы Президентi мен үкiметiнiң
Қазiргi кезде мемлекет экономикасын тұрақтандыру мәселелерiн iске асыруда
Қазақстан Үкiметiнiң аймақтық саясаты тұтастай ел мен аймақтың
Бiздiң көзқарасымыз бойынша, мемлекеттiң реттеу саясаты оның әлеуетiн
Бiрiншi топ бұл – стратегиялық сипаттағы минералды ресурстардың
Бұл аймақтар елдiң әлеуетiн анықтау және Қазақстанның
Екiншi топ – жоғары ғылыми-өндiрiстiк әлеуетпен, ауыр индустрия
Үшiншi топ – республиканың азық-түлік қорларын қалыптастырудағы алдыңғы
Төртiншi топ – экстремалды әлеуметтiк-экономикалық және техникалық-технологиялық жағдайлар,
Бiзге көрiнiп тұрғандай, бiрiншi топтағы аймақтар үшін басымдылықты
Бiздiң ойымызша, мынадай мәселелердiң заңдық қарастырылуы, яғни салық
Екiншi топтағы аймақтарда мемлекеттiк реттеудiң әдістерi олардың кейiнгi
Осы топтағы салалар үшін тиiстi өндiрiстiң дамуына олардың
Аграрлық - өнеркәсiптiк кешен салаларының iшiнде және жекелеген
Қазiргi кезде қазақстандық аймақтық саясаттың маңыздылығы мен өзектiлiгi
Нарықтық экономиканың дамуы барлық деңгейдегi мемлекеттiк билiктiң жауапкершiлiктерi
Қазiргi кезде аумақтық бюджеттiң қалыптасу жүйесiнiң айырықша белгiсi
Бюджет қаражаттарын пайдалану жолдарын еркiн таңдауға қатаң реттемелеу
Қазақстан Республикасыны” 12 маусым 2001 жылғы №
1) жеке табыс салығы;
2) әлеуметтiк салық;
3) жеке және заңды тұлғалардың мүлік салығы;
4) көлік құралдарына салынатын салық;
5) бiрыңғай жер салығы;
6) жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркегенi үшін алым;
7) жекелеген қызмет түрлерiмен айналысқаны үшін лицензиялық алым;
8) заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшін алым;
9) аукциондардан алым және т.б.
Сондай-ақ жергiлiктi бюджетке жалпы мемлекеттiк салықтардың заңмен бекiтiлiп
а) қосылған құнға салынатын салық;
б) акциздер;
в) арнаулы төлемдер мен жер қойнауын пайдаланушыларқа салынатын
Бiзге белгiлi болғандай, мемлекеттiң бюджет саясаты негiзiнен үш
Бүгiнде жергiлiктi бюджеттер өздерiнiң бекiтiлген кiрiс көздерi бар,
Бұл жерде ғылыми тұрғыдан негiзделген бюджет жүйесiнiң әрбiр
Бұл жерде анықтаушы негiз болып қаражаттардың тиiмдi шығындалуы
Осы бюджет туралы заңды жергiлiктi бюджетке бекiтiлген кiрiстердi
Дотациялардың бөліну принциптерi көрсетiлмеген және бiздiң көзқарасымыз бойынша
Ал, бірақ бұл салықтар және кiрiстер бiрiншiден мемлекеттiк
Кесте 8
Жергiлiктi бюджет көлемiнiң жалпы iшкi өніммен ара салмағы
Атауы 2009 ж. 2010 ж.
Жалпы iшкi өнім 4611975,3 5870134,3 7590593,5
Жергiлiктi бюджет шығындары 479118,7 622064,3 783483,8
Жергiлiктi бюджеттiң ЖІӨ-дегi үлес салмағы, %
10,4
10,6
10,3
Ескерту - Қазақстан Республикасы статистика жөніндегi агенттiк мәліметтерi
Жалпы iшкi өнімдi қайта бөлудегi жергiлiктi бюджеттердiң рөлiнiң
Жоғарыда көрсетiлген мәліметтер бюджет жүйесiндегi жергiлiктi бюджет рөлiнiң
Жергiлiктi бюджет бұл өте серпiндi санат, сондықтан аймақтық
Бұл экономиканың құрылымындағы өзгерiс, халықтың әлеуметтiк кепiлдiгiнiң деңгейi,
Жергiлiктi бюджеттердiң iшкi құрылымы мен сипаттамалық ерекшелiктерi болады.
Кесте 9
2009-2011 жылдардағы Зайсан ауданындық бюджетiнiң орындалуының салыстырмалы
Атауы Кассалық
Орындалу үлесі
% Кассалық
Орындалу үлесі
% Кассалық
Орындалу үлесі
%
2009 ж. 2010ж. 2011ж.
Түсімдер 25586,3 99,1 30396,5 98,9 38119,5 96,7
Табыстар 14325,5 56,0 17933,0 59,0 19506,5 51,2
Салықтық түсімдер 13995,9 97,7 17488,9 97,5 18435,7 94,5
Салықтық емес түсімдер 125,3 0,9 138,7 0,8 279,5
Капиталмен жасалған
операциялардан түсімдер
204,3
1,4
305,5
1,7
791,3
4,1
Негiзгi капиталды сатудан
Жер және материалды емес активтердi сату 10,9
193,4 5,3
94,7 40,1
265,4 13,1
86,9 20,0
771,3 2,5
97,5
Ресми трансферттер 10989,3 42,9 12062,2 39,7 18064,0 47,4
Трансферттер 10989,3 100,0 12062,2 100,0 18064,0 100,0
Несиелердi өтеу 271,5 1,1 401,3 1,3 548,9
Жалпы қаржыландыру 232,9 0,9 331,7 1,1 1313,1 3,4
Iшкi қаржыландыру 232,9 100,0 280,0 84,4 1203,1 91,6
Барлығы 25819,2 100,0 30728,2 100,0 39432,6 100,0
Кестеде көрсетiлген мәліметтердi талдай келе, 2010 жылы облыс
Осы тауарлар, қызметтер және қызмет көрсетулерге салынатын салықтардың
2009 жылы 42,9%, 2010 жылы 39,7%, 2011 жылы
Ал, ендi осы облыстың түсімдерiн қарастыра келе, тiкелей
Жергiлiктi бюджеттi қарастырғанда соңғы 3 жылдың мәліметтерiне сүйенсек,
Одан кейiнгi орында тауарлар мен қызметтер және қызмет
Кесте 10
2009-2011 жылдардағы Зайсан аудандық бюджет
салыстырмалы орындалуы,
жыл Атауы Нақты
бюджет Кассалық
орындалуы %-дық
қатынасы Үлес
салмағы,%
2009 Шығыстар 538687 537736 99,8 100,0
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк
Қызметтер
57696
57682
99,9
10,7
Қорғаныс 100 100 100,0 0,0
Бiлiм беру 416939 416125 99,8 77,4
Денсаулық сақтау 36983 36885 99,7 6,9
Әлеуметтiк қамсыздандыру 5428 5418 99,8 1,0
Тұрғын үй-коммуналдық шаруаш 1050 1050 100,0 0,2
Мәдениет, спорт, туризм
және ақпараттық кеңiстiк
4932
4929
99,9
0,9
Ауыл, су, орман, балық шаруаш және қоршаған ортаны
3060
3058
99,9
0,6
Көлік және байланыс 9618 9618 100,0 1,8
өзге де қызметтер 2881 2871 99,7 0,5
10 кестенің жалғасы
Жыл Атауы Нақты
бюджет Кассалық
орындалуы %-дық
қатынасы Үлес
салмағы,%
2010 Шығыстар 644369 632682 98,2 100,0
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк
Қызметтер
37983
37966
99,9
6,0
Қорғаныс 3036 3036 100,0 0,5
Бiлiм беру 542451 531872 98,0 83,7
Денсаулық сақтау 34062 33442 98,2 5,3
Әлеуметтiк қамсыздандыру 6307 6203 98,4 1,0
Тұрғын үй-коммуналдық шаруаш 3700 3700 100,0 0,6
Мәдениет, спорт, туризм
және ақпараттық кеңiстiк
5633
5472
97,1
0,9
Ауыл, су, орман, балық шаруаш және қоршаған ортаны
3097
3089
99,7
0,5
Көлік және байланыс 1300 1300 100,0 0,2
өзге де қызметтер 9686 9488 98,0 1,5
2011 Шығыстар 740532 732289 98,9 100,0
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк
Қызметтер
39184
39083
99,7
5,3
Қорғаныс 150 150 100,0 0,0
Бiлiм беру 603821 597179 98,9 81,5
Денсаулық сақтау 48725 47461 97,4 6,5
Әлеуметтiк қамсыздандыру 10432 10305 98,8 1,4
Тұрғын үй-коммуналдық шаруаш 10516 10515 99,9 1,4
Мәдениет, спорт, туризм
және ақпараттық кеңiстiк
7893
7872
99,7
1,1
Ауыл, су, орман, балық шаруаш. және қоршаған ортаны
3341
3334
99,8
0,5
Көлік және байланыс 4681 4680 99,9 0,6
өзге де қызметтер 11789 11710 99,3 1,6
Ескерту – Өскемен қалалық Қаржы бөлімінің мәліметтерi негiзiнде
Қазiргi кезде Қазақстанда жергiлiктi билiк органдарын реформалау жүргiзiлуде.
Осыған байланысты негiзгi қызығушылықты шетелдiк тәжiрибе көрсетедi, атап
1) мемлекеттiк экономикалық саясат шеңберiнде жергiлiктi өзiн-өзi басқару
2) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарының ақшалай қаражаттары Конституцияда
3) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарының ақша қаражаттарының аз
4) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарының құзырындағы қаржы жүйесi
5) анағұрлым әлсiз жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарын қаржылық
6) қайта бөлінiп берiлетiн қаражаттардың тәртiбiн мiндеттi түрде
7) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарымен берiлетiн
8) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдары өзiнiң капитал салымдарына
3.3 Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастар
жетiлдiрудiң мүмкіндiктерi
Бюджет үдерiсiнiң құқықтық және әдіснамалық қамтамасыз етiлмеуi Қазақстанда
Мемлекеттiк шығындар тақырыбы келесi жағдайларды ескерiп құрылуы тиiс:
а) барлық деңгейлердiң бюджеттерi арасында шығындарды нақты бөлу;
б) жалпы мемлекеттiк экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларды орындау
Бюджетаралық қатынастар жүйесiн реформалау үшін жергiлiктi бюджеттер менбюджетаралық
Жергiлiктi бюджет деп мемлекеттiң әкімшiлiк-аумақтық бөлінуiмен және бюджеттiк
Ол, сондай-ақ елдiң аумақтық бөлімшелерi шеңберiндегi қоғамдық қажеттiлiктердi
Қазақстандағы бюджетаралық қатынастардың жағдайын жақсы түсіну үшін соңғы
Қазақстан Республикасы 2008 жылғы 24 сәуiрдегi №548-II “Бюджет
Осындай жаңалықтарға қарамастан, бюджеттер арасындағы қарым-қатынастар жүйесi айтарлықтай
2001 жылы 12 маусым 2001 жылғы Қазақстан Республикасының
Жергiлiктi бюджеттердiң табыстары мен шығыстарын теңдестiру мақсатында салықтар
Бюджеттер арасында табысты бөлу ретiнде бюджеттерге табысты бекiту
1) кез-келген деңгей бюджетiнiң қалыптасуында қолданылуы: федералды бюджет,
2) бекiтiлген табыстардың кiрiс бөлігiнi” 70%-дан кем емес
Әр түрлі деңгей бюджеттерiне тұрақты және ұзақ мерзiмдi
Бекiтiлген табыстар бюджеттiң кiрiс бөлігiнiң тек бiр бөлігiн
Мұндай жағдай жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мен орталық
Аймақтардың жеке бюджеттерi табыстарының қалыптасу принциптерi:
1) тиiмдiлiк және мақсаттылық;
2) аймақтық фискалды саясаттың жалпы мемлекеттiк макроэкономикалық саясатқа
3) фискалды баламалылық.
Бюджеттiк реттеудiң осындай нысанын қолдануда билiктiң жергiлiктi органдары
Бірақ, олардың қызығушылығы әлсiз болып табылады. Бұл жағдайда
Сондай-ақ, қаражаттарды бюджетаралық бөлудiң осы тәсілiн қолдануда ерекше
Барлық аумақтар үшін бiрдей нормативтердi бекiтуде көпшiлiк осы
Республикада жүргiзiлiп отырған аймақтық саясат тұжырымдамасына сәйкес бiрыңғай
Бiздiң ойымызша, бiрыңғай тәсілдеме барлық аймақтар үшін аударымның
Сондықтан да, бiздiң ойымызша, барлық облыстарға ортақ өлшемдер
Жоғарыда көрсетiлген себептерге байланысты салықтарды бөлу әдісi жергiлiктi
Салықты үлестiк бөлу әдісiн қолдану мемлекеттiк құрылым деңгейлерi
Салықты үлестiк бөлудiң келесiдей түрлерi бар. Оның бiрi
Бұл тәсілдiң артықшылығы – оның қарапайымдылығы және жергiлiктi
Салықтық түсімдердiң үлесiн алудың келесi тәсілi – жалпы
Аймақтық билiк органдары қосымша салықтарды жинау барысында орталық
Үстеме жүйесiнiң болуы мемлекетке негiзгi салықтарды бiр мезгiлде
Мемлекеттiк салықтарға жергiлiктi үстемелер нарықтық экономикалы елдерде кеңiнен
Ол жергiлiктi қаржылардың фискалды және реттеушi қызметтерiн тиiмдi
Қаржы жүйесiн орталық емес билiк органдарының таңдау нарықтық
Қазақстанның әр түрлі билiк деңгейлерi арасындағы қаржылық қатынастар
Бюджет жүйесi облыстық (және аудандық) билiктердi қоғамдық шығындардың
Облыстар арасында салық түсімдерiн бөлу, сондай-ақ реттеушi салық
Жоспарлаушылар (орталық билiк органындағы және облыстық билiк аппараттарындағы)
Дегенмен, мiндеттердi бөлу көбінесе дұрыс жүзеге асырылған, кейде
Көптеген зкономикасы дамыған елдерде жоспарлау нақты жағдайдан ерекшеленедi.
Бірақ, Елбасының облыстық әкімшiлiк басшысын өзi тағайындауы облыстардың
Мемлекеттiк кәсiпорындар әлеуметтiк қызмет көрсету мiндетiнен бас тартса,
Жергiлiктi басқару органдары бiлiм беру шараларының ауқымды бөлігiн
Кесте 11
2010-2011 жылдардағы Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң
шығыстары, (%)
Шығыстар түрлерi 2010 ж. 2011 ж.
Респуб-ликалық бюджет Жергiлiктi бюджет Респуб-ликалық бюджет Жергiлiктi бюджет
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызмет 73,7 26,3 79,8 20,2
Қорғаныс 83,0 17,0 91,2 8,8
Қоғамдық тәртiп және қауіпсiздiк 79,9 20,1 81,8
Бiлiм беру 18,1 81,9 25,8 74,2
Денсаулық сақтау 22,2 77,8 30,3 69,7
әлеуметтiк қамсыздандыру 85,6 14,4 91,1 8,9
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 38,0 62,0 22,4 77,6
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiк
43,2
56,8
45,6
54,4
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану
98,2
1,8
98,3
1,7
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны
89,4
10,6
97,4
2,6
өнеркәсiп және құрылыс 67,9 32,1 24,4 75,6
Көлік және байланыс 78,8 21,2 75,7 24,3
2009-2010 жылдарға бюджет шығындарын салыстыру жеке жауапкершiлiктегi анықталмағандықты
2009 жылы бiлiм беруге жұмсалған барлық шығындар жергiлiктi
Бюджет жобасын құруда жергiлiктi әкімшiлiк, мәслихат бюджеттi қарастыру
1) жоспарланған бюджеттiк табыстар, дотациялар мөлшерiнде аймақтың әлеуметтiк-экономикалық
2) бюджет қаражаттарының инвестицияға, жеке мақсатты бағдарламаларға, қоршаған
3) әлеуметтiк көмекке зәру халықтың жеке санаттарына көмек
4) өзiнiң бюджетiндегi табыс көлемi шеңберiнде резервтiк және
5) бар қаражаттар шеңберiнде тұрғын-үй шаруашылығына, бiлiм беру
Аймақтардың бюджеттiк табыстары мен қаржылық қажеттiктерiнiң күрделi есептеулерiн
Та= (ОСТ – ОСТа х Ба)х Ха,
мұнда,
Та – базалық жылдағы аймақтың трансфертi;
ОСТ – Қазақстанның барлық аймақтары бойынша халықтың орташа
ОСТа – “а” аймақтағы халықтың жан басына салықтық
Ба – “а” аймақтағы бағалардың индексi;
Ха – аймақтағы халық саны.
Осы есептеулерде бiз төрт салықты – қосылған құн
Осыған байланысты Қазақстан бойынша орташа салықтық табыспен салыстырмалы
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастардың тұрақты дамуы әлеуметтiк-экономикалық саланың
Жүргiзiлген дипломдық зерттеулердiң нәтижесiнде бiз келесi тұжырымға (қорытындыға)
Бюджет бұл – қаржы жүйесiнiң орталық буыны, сондай-ақ
Нарықтық экономикаға өту барысында мемлекеттiк бюджет өз рөлiн
1) Бюджеттiк әсер етудiң әрекеттiлiгiн жоғарылату көбінесе осы
2) ҚР-сының қаржы қатынастарының орталықсыздандырылуы саласындағы өзгертулер жаңа
1) Көптеген заңдық құжаттармен жарияланєан бюджет жүйесiн
2) Бюджет жүйесiн орталықсыздандыруда Республикалық бюджеттiң рөлi елеулi
3) Қаржылық әсер етудiң бөлінбес элементi ретiнде бюджет
Жаңа қазақстандық бюджет механизмiнiң үлгісiн және бюджетаралық қатынастардың
1) 2009-2011 жылдардағы бюджеттердiң қалыптасуы мен бюджетаралық қатынастар
2) Бюджеттер арасындағы қаражаттарды қайта бөлудi” қазіргi механизмi
3) Салықтарды бекiтудiң қазақстандық тәжiрибесi едәуiр қарама-қайшы. Олардың
4) Салықтық үлестеудiң басымдылығы болып аумақтың билiк органдарымен
5) «Ставкаларды бiрiктiру» әдісiн пайдалану тек аумақтарға үстеме
6) Жергiлiктi бюджет табыстарын реттеудiң орталықтандырылған механизмi сақталады.
Осыған байланысты бiз Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастар мен
а) бюджет жүйесiнiң жаңа теориялық жолдары мен тәжiрибелiк
б) билiк органдары арасындағы өкілеттiлiктi бөлу бойынша және
в) экономика және әлеуметтiк саланы дамытуға нақты жауапкершiлiк
г) қаражаттар көзiнiң қатаң бекiтiлуi мен түсімдердiң сараланған
д) сараланған нормативтердiң бiртұтас әдіснамасы негiзiнде (аумақтардың әлеуметтiк-экономикалық
Бюджеттiң кiрiсi мен шығысын қалыптастырудың әдіс, тәсіл, принциптерiн
Пайдаланылған әдебиеттер
Н.Ә. Назарбаев Қазақстан – 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсiп-әркендеуi,
КСРО-ның Мемлекеттiк бюджетi / М.К. Шерменев редакциясы бойынша.
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 24 сәуiрдегi №548-II жаңа
Родионова В.М. Государственный бюджет СССР и его роль
Вознесенский Э.А. Некоторые вопросы теории финансов. –
Оспанов М.Т. Проблемы совершенствования системы управления налогами в
Wollmann H. Local Government and Economic Development in
Құлпыбаев С. Қаржы: ЖОО арналған оқулық. - Алматы:
Жақыпбеков Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу: Оқу құралы.
Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и
Ермекбаева Ж., Арзаева. М.Ж. Шет мемлекеттердің салықтары: Оқу
Беляев Ю.А. Бюджетный федерализм: зарубежный опыт //
Худяков А.И. Основы теории финансового права. - Шығыс
Христенко В.Б., Лавров А.М. Новый этап реформы межбюджетных
Хурсевич С.Н. Использование нормативного подхода при организации бюджетного
Хаузер Х.Г. Система финансового выравнивания между федерацией
Богачева О. Бюджетные механизмы в мировой практике развития
Игудин А.Г., Попонова Н.А. Некоторые проблемы межбюджетных отношений
Смородинская Н., Белова Г. и др. Свободные экономические
Ши Лин. Расцвет Восточно-Азиатских экономик // Фонд Мира
Семеко Г.В. Государственное субсидирование и выравнивание местных бюджетов
Копе Ж.Ф., Вернер Ф. Местные коллективы во Франции:
Самуэльсон П., Нордхаус Вильям Д. Экономика // В
Курс экономической теории // Под ред. М.Н. Чепурина,
Ван Хорн, Джеймс К. Основы управления финансами. -
Ахметов Д. Финансовая система Казахстана // Вопросы
Леонтьев В. Будущее мировой экономики. - М.: Международные
Долан Э.ДЖ., Кэмпбелл К.Л., Кэмпбелл Р.Дж. Деньги,
Долан Э.Дж. Макроэкономика. - СПб, 1994. - 405
Городецкий Д. Концепция бюджетной сбалансированности // Экономист, 2000.
Статистический бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан, №12 (12)
Статистический бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан, №12 (24)
Статистический бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан,
Шығыс Қазақстан.: Агенство Республики Казахстан по статистике, 2010.
4
Бюджет саясаты
Бюджеттiк реттеудiң негiзгi бағыттары мен қағидалары
Бюджеттiк реттеудiң механизмi
Бюджет үдерiсi
Бюджеттiк реттеудiң әдiстерi
Бюджет құрылғысы
Бюджет жүйесi
Бюджеттiң орындалуы мен қызмет етуi
әлеуметтiк-экономикалық дамудың мәселелерiн шешу
58,2%
1,3%
3,4%
37,1%
салықтық түсімдер
салықтық емес түсімдер
негізгі капиталды сатудан
түсімдер
ресми трансферттерден
түсімдер