Кіріспе--------------------------------------------------------------------------------------------3
I Тарау Әлеуметтік-экономикалық жүйенің аймақтық астары
1.1 Аймақтар дамуының қазіргі жағдайы-------------------------------------------------4
1.2 Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық артта қалуының ерекшелікері-----12
II Тарау Қазақстан аймақтарының дамуындағы
2.1 Әлеуметтік және экономикалық аймақтық ассиметрия
2.2 Аймақтық әлеуметтік-экономикалық дамудағы диспропорцияның күшеюі-------------------------------------------------------------------------------------------------------20
Қорытынды------------------------------------------------------------------------------------23
Пайдаланылған әдебиеттер-----------------------------------------------------------------25
Сілтемелер-------------------------------------------------------------------------------------26
Кіріспе
Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі, экономиканы басқару
Республикамыздың әрбір аймағы еліміздің шаруашылық кешенінде
Қазіргі кезеңде негізгі шаруашылық қызметтің аймақтарда
I Тарау Әлеуметтік-экономикалық жүйенің аймақтық астары
1.1 Аймақтар дамуының қазіргі жағдайы.
Республикамызда соңғы жылдары аймақтық экономикаға, аймақтарды
Осы кесте мәліметтерінен байқалып отырғанындай, республика
Жалпы аймақтық өнімнің салалық құрылымына талдау
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, аграрлық сектор Солтүстік
2003 жылдың алынған құрылымына сәйкес аймақтарды
Аймақтар дамуының қазіргі жағдайын саралау олардың
Аймақтың экономикалық қауіпсіздігі – аймақ экономикасының
Аймақтардың саралануының күшеюі жалпы аймақтық өнім
Аймақтар дамуының тікелей қатерлеріне келесілерді жатқызуға
- орталық және жергілікті билік органдарының
- аймақтардағы реформалардың жүргізілу қарқынындағы айырмашылықтар;
- халықтың өмір сүру деңгейі мен
- әлемдік нарық сұранысына сәйкес Қазақстан
- аймақтар дамуындағы аумақтық және салалық
Барлық аймақтар үшін жалпы қатерлер:
- жұмыссыздық;
- ірі өңдеуші кәсіпорындардың тоқтап қалуы
- экологиялық проблемалардың көбеюі;
- шағын қалалардың дағдарысты жағдайы;
Аймақ дамуының әлеуметтік қатерлері:
- жан басына шаққандағы табыстың төмен
- халықтың жалақысының төмен деңгейі. Бес
- жан басына шаққандағы табыс пен
- аймақтар ішіндегі айтарлықтай саралану –
- барлық аймақтарда әлеуметтік аясы (сфера)
Бірінші топтағы аймақтар (Шығыс Қазақстан, Қарағанды,
Аймақтардағы өнеркәсіп өндірісі құрылымының өндіруші сала
Шығыс Қазақстан облысында түсті металл рудалары
Қарағанды көмір өнеркәсібінің прооблемалары: жер асты
Аймақтағы ірі кәсіпорындардың көпшілігі шетелдік компанияларға
Аймақтардың (Ақтөбе, Жамбыл, Қостанай, Оңтүстік Қазақстан)
Оңтүстік Қазақстан облысы энергия тапшы аймақтар
Жамбыл облысында өндірілетін фосфор минерал тыңайтқыштарына
Орташа республикалық деңгейдің 60-80 %-ын құрайтын
Аймақтардың (Атырау, Маңғыстау) үшінші тобына тән
Өнеркәсіптік өндіріс құрылымында мұнай өндіру өнеркәсібінің
Сыртқы факторларға, мұнайдың әлемдік нарығындағы коньюнктураның
Өңдеуші өнеркәсіп жұмысшыларының табыстарымен салыстырғанда өте
Көлік коммуникацияларының дамымауы, автомобиль және темір
Аймақтардың (Ақмола, Алматы, Қызылорда) бесінші тобы
Қызылорда обылысының өнеркәсіп өндірісінің құрылымында мұнай
Алматы облысын электрмен, газбен жабдықтаудың тұрақсыздығы;
Алматы лблысында туризмнің төмен даму деңгейі.
Аймақтардың (Астана, Алматы) алтыншы тобы үшін
Қалалық коммуналдық шаруашылықтың материалдық-техникалық базасының «әлсіздігі»;
Алматы қаласы үшін сейсмикалық және сел
«Тұрақты даму» деген терминнің мәніне келер
Тұрақты дамудың негізі, оның басты көрсеткіші
Экономикалық тұрғыдан алғанда тұрақты даму мен
Жоғарыда көрсетілгендей, қатерлер әрбір аймақ үшін
Аймақтық шаруашылықтың жекелеген элементтерінің дамуындағы қажетті
Аймақтың мамандану тұрпаты көбінесе экономикалық қауіпсіздік
Аймақтардың экономикалық қауіпсіздігін бағалау үрдісінде қолданылатын
1. Экономикалық көрсеткіштер мен индикаторлар жүйесі
2. Экономикалық көрсеткіштер мен индикаторлар жүйесі
3. Экономикалық көрсеткіштер мен
4. Алынған талдау нәтижелері нақтылыққа сай
5. Олар уақытқа сай болып, әлеуметтік-экономикалық
Сандық сипаты бар мұндай көрсеткіштер төнген
Экономикалық қауіпсіздіктің маңызды көрсеткіштерінің бірі аймақта
ЖАӨ динамикасын анықтайтын экономикалық қауіпсіздіктің факторлы
Аймақтардың экономикалық қауіпсіздік деңгейіне әр түрлі
Модельді құру негізінде аймақтарды экономикалық әлеуеті,
Республика аймақтарының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету
1.2 Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық артта қалуының ерекшелікері
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында аймақтардың
Республиканың төрт аймағында (Қарағанды, Павлодар, Шығыс
1996 жылы ЖҚҚ жан басына келетін
Көптеген кәсіпорындардың аса ауыр қаражат жағдайына
Даму жөнінен өте артта қалған ауылдық
Әлемдік тәжірибеде, соның ішінде Еуропалық қауымдастықта
Жұмыссыздардың әлеуметтік қорғау деңгейі төменгі күйде
Қазақстан азаматтарының жұмыс табу мүмкіндігі олардың
Халықтың жан басына келетін табысы республиканың
Республиканың Қарағанды және Маңғыстау облыстары мен
Республика аймақтарында халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуінің
Халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуінің себептері елеулі
Нарықтық экономикасы дамыған елдерге тән әлеуметтік-экономикалық
Өнеркәсібі жоғары дамыған аймақтар дотацияда болмайды.
Ауыл өнеркәсіпке маманданған облыстар шаруашылықтарының капиталды
Үстіміздегі жылы аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамуына жекелеме
Мұнайға, қара және түсті металдарға деген
Өнімнің көптеген түрлерін өндірудің кемуінің негізгі
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жасалған талдау көрсеткендей
II Тарау Қазақстан аймақтарының дамуындағы
2.1 Әлеуметтік және экономикалық аймақтық ассиметрия
Нақты кезең аралығында сол кезеңнің бас
Көрсетіліп отырған әдістеме бойынша экономикалық ассиметрияны
- әр тұрғынға шаққандағы аймақтық жалпы
- өнеркәсіптік өнімдерді өндіру көлемі;
- ауыл шарушылығы өнімдерін өндіру көлемі;
- үй құрылысына инвестициялар;
Осындағы графикалық материал экономикалық көрсеткіштер бойынша
Соңғы бірнеше жылдар ішіндегі өнеркәсіптік өндірістің
Осы ретте экономикалық көрсеткіштер бойынша диспропорциялар
Осы орайда экономикалық ассиметрияның күшеюінің негізгі
Біріншіден, аймақтардың әлеуметтік-экономикалық қуатының бастапқыдан әртүрлі
Екіншіден, мұндай ситуация ел мен аймақ
Үшіншіден, субвенция алып отырған аймақтарда өз
Төртіншіден, аймақтар бойынша инвестициялардың дисбалансы байқалды.
Әлеуметтік көрсеткіштер бойынша ассиметрия ауқымы (2-кесте)
Ай сайынғы орташа еңбек ақы Тұрғындардың
Ай сайынғы орташа еңбек ақы Тұрғындардың
1991 1,7081 - 1998 2,8013 3,3368
1992 2,3545 - 1999 2,9118 3,0840
1993 2,5542 - 2000 3,4856 3,1643
1994 2,7800 - 2001 3,5718 3,3472
1995 3,4240 - 2002 3,3709 4,2839
1996 3,3940 3,0240 2003 3,4404 4,6163
1997 3,5127 3,2970
Аймақтық дамудағы әлеуметтік ассиметрияның күшеюі.
Әлеуметтік ассиметрияны бағалау үшін мынадай әлеуметтік
ай сайынғы орташа номиналдық еңбек ақы;
тұрғындардың жан басына шаққандағы кірістері;
Есептеу нәтижелері ең көп және аз
Біріншіден, ең жоғары еңбек ақы мен
Екіншіден, экономикалық және әлеуметтік даму бір-бірімен
2.2 Аймақтық әлеуметтік - экономикалық дамудағы
Әлеуметтік және экономикалық дамудағы диспропорция ел
Аймақтарды өздерінің экономикалық қуатын пайдалана отырып
Аймақтық дамудағы диспропорцияларды төмендетуге сондағы
Аймақтардың ресурстарын пайдаланатын жобаларды жүзеге асыру
Осы ретте аймақтардың өмір сүулерін қамтамасыз
Дегенмен, қазіргі уақытта жекелеген аймақтардың Қазақстанның
Аймақтық саясат «дәулетті» аймақтардың қаржыларын «кедей»
Ал қаржыларды бөліп беру мүддесінде
Қорытынды
Аймақ экономикасын басқару мәселелерін қарастыру нәтижесінде
Егер Үкімет макроэкономикалық саясатты жүргізуде аймақтық
Аймақтар экономикасын басқарудың маңызды міндеттерінің бірі
Барлық аймақтар үшін жалпы аймақтық міндеттер
Аймақтардағы басқару жүйесін өзін-өзі басқарушы өндірістік
Аймақтар арасындағы теңсіздіктің өсуі мен экономикалық,
Қорыта келгенде, аймақтардың экономикасын басқаруды жетілдіру
1. Орталық пен аймақтардың бюджеттік өкілеттіліктерін
2. Аймақтарға көмек көрсетудің негізгі қағидалары
3. Мемлекеттік басқару органдарынан жергілікті органдарға
4. Бюджетті әзірлеу барлық облыстар мен
Ең негізгі бағыт – орталық пен
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері»,
2. «Ақиқат» журналы., №11-1998
3. Қоғам және дәуір - №4
4. Мәуленова. С.С, Бекмолдин С.Қ, Құдайбергенов
5. Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов, «Әлеуметтану», Алматы «Ғылым»
6. Тажин М., Аяғанов Б. «Социология
7. Тұрғынбаев Ә.Х. «Социология» Алматы, 2001
8. Әбсаттаров Р.Әлеуметтану – Алматы, 2002
9. Әлемді әлеуметтану антология Аламыт 2006
10. Тажин М., Аяғанов Б. «Социология
11. Жалпы әлеуметтану лекциялар курсы Шымкент,
12. Оданова Р.К «Социология тарихы және
13. Ә.И Икенов, А.Д. Жүсіпова «Әлеуметтану
14. Рахметов Қ.Ж, Болатова А.Н, Исмағамбетова
15. Социология. Ж. Сарсенова. Алматы. 1998.
Сілтемелер
1. Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері»,
2. «Ақиқат» журналы., Аймақтар артта қала
3. Қоғам және дәуір - №4
Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», Алматы,
4. Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері»,
5. Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері»,
6. Г.С.Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері»,
7. Рахметов Қ.Ж, Болатова А.Н, Исмағамбетова
8. Курс лекций по социологий, Болатова
Аймақ Аймағы,мың шаршы км. Халық
жалпы санындағы үлесі Аудандар
барлығы Оның ішінде респуб-қ бағыныстағы
Қаз. Респуб. 2724,9 14951,2 5,7 100
Ақмола 146,2 148,9 5,1 5,0 17
Ақтөбе 300,6 671,8 2,2 4,5 12
Алматы 224,0 1571,2 7 10,5 16
Атырау 118,6 457,2 3,8 3,0 7
Шығыс Қаз. 283,2 1455,4 5,2 9,9
Жамбыл 144,3 985,6 6,8 6,6 10
Батыс Қаз. 151,3 603,8 4 4,0
Қарағанды 428,0 1330,9 3,1 9,0 9
Қостанай 196,0 913,4 4,7 6,2 16
Қызылорда 226,0 607,5 2,7 4,1 7
Маңғыстау 165,6 349,7 2 2,3 4
Павлодар 124,8 745,3 6 5,0 10
Солтүстік Қаз 98,0 674,5 7 4,6
Оңтүстік Қаз. 117,3 2150,3 18 14,2
Астана 0,3 1175,2 0 7,7 0
Алматы 0,7 510,5 0 3,4
3