Мазмұны:
Кіріспе...............................................................................................................3-4
I. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығының пайда болуы және
1.1. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылықтың тарихы және пайда
1.2. Ауыл шаруашылығының мәні және маңыздылығы............................7-11
II. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылықтың атқаратын
2.1. Ауыл шаруашылықтың түрлері атқаратын қызметтері....................12-13
2.2. Рыноктық экономикадағы ауыл шаруашылықтың түлері................14-15
2.3. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығының алатын орны...............................................................................................................15-16
III. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығының саналарын
3.1. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын дамыту
3.2. Ауыл шаруашылығын реттеу түрлері мен жүйелері ........................19-22
ІV. Ауыл шаруашылық кешендердің экономикалық
4.1. Ауыл шаруашылық сала өнімінің
4.2. Ауыл шаруашылық кешендердің экономикалық
Қорытынды...................................................................................................30-32
Пайдаланған әдебиет........................................................................................33
Кіріспе
Қазақстан Республикасының экономикасы кәзіргі таңда қарқынды әрі өркениетті
Соның бір нысаны ауыл шаруашылық болып табылады. Қазақстан
Қазақтың алтын тамыры, ыстық ұясы, асырайтын анасы дала.
Ауыл шаруашылық проблемалары өте күрделі мәселе, еліміздің
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы
Мемлекет басшысының идеяларын, қабылданған заңдар мен Республика үкіметінің
Оны жасау барысы кезінде мынадай көптеген обьективтік факторлар
Егемен мемлекет құру;
Материалдық өндіріс сферасындағы нарықтық қатынас заңдары;
Адам тамақтануының ғылыми негізделген нормалары;
Жеңіл және өңдеу өнеркәсібінің шикізатқа деген қажеттілігі;
Табиғи аймақтардың потенциальдық биоклиматтық мүмкіндіктері;
Аграрлық ғылым мен техника жетістіктері;
Ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тиімділігі;
Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасының мақсаты, міндеттері мен өлшемдері;
Бағдарламада жергілікті жағдайда азық-түлік және өнеркәісп үшін шикізат
Тұжырымдық бағдарлама тиісті министрліктер мен ведомстволар, облыстық әкімдер
Әңгіме – ауылды қазіргі орын алып отырған дағдарыс
Қазақстан Республикасының саяси тәуелсіздігі оның алдына экономикалық дербестік
Қазақстан экономикасының қазіргі даму кезеңінде бір – бірімен
Осы дипломдық жұмыста нарықтық өзгерістерге байланысты болатын процестер
I.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылығының пайда болуы және оның
1.1.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылықтың тарихы және пайда болу кезеңдері.
Біздің дәуірімізге дейінгі ХІІ-ІХ ғасырларда қазақ даласын,оның ішінде
Тарихтың атсы Геродот пен географы Страбон бірі скиф,
Археологтар Г.Ф.Коробкова, Б.Х.Батыровтың айтуынша. Орта Азия мен Қазақстанда
Қазақстанда ауыл шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден
Қазақстанда балық шаруашылығы 1907-1910 жылдан бастап қармақпен мұзастынан
Жандары ашитын Алаш басшылары жасаған, ұсынған жер туралы
Осындай қамқорлық жақсылықтыңда екінші бір жағы болды. Ауылды
“Малшыларға шөпті біреу дайындайды, жемді біреу әкеп береді,
1.2. Ауыл шаруашылығының мәні және маңыздылығы.
Ауыл шаруашылықтың-материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі салалары-егіншілік
қарым-қатынас жүйесі өзгерді, баға, несие,
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығына келсек әлемде жайлау-жайылымы жан
Балық шаруашылығының маңызына келетін болсақ. ТМД суларында әлемдегі
Балықтарды тоғандарда өсіру және оларды жетілдіру нәтижесінде балық
Біздің Республмкада жалпы көлемі 7 миллион гектардан астам
Каспий теңізі әлемдегі ең үлкен тұйық көлдің бірі
Қазақатсандағы басқа бай көлдердің бірі Арал теңізі.Егер бір
тұқымдас балықтардан арал альбырты ғана ұшырайды,сондықтан бұл аталған
Республикадағы су айдынының аумағы 17500 шаршы км-ден астам.Тағы
Қазақстан су қоймаларының ішіндегі ең ірісі және кәсіптік
Ауылдың ертеңі қандай болады.ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін кәсіпорындар
II.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылықтың атқаратын қызметтері мен
2.1.Ауылшаруашылықтың түрлері атқаратын қызметтері.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы көп және оның көп өндіретіні:
ірі қара, 16 мығ қой мен ешкі, 118
2.2.Рыноктық экономикадағы ауылшаруашылықтың түлері.
Қазақстан экономикасында,әсіресе,ауыл шаруашылығының үлес салмағы үлкен екені белгілі.Бірақ
Ауыл шаруашылығының терең дағдарысқа ұшырауына республикадағы колхоздар мен
Алайда КСРО-ның соғыстан кейінгі дамуындағы «оң құбылыстар» болып
Сырттай қарағанда жап-жақсы көрінген соғыстан кейінгі жылдар
бесжылдықтың көрсеткіштері село еңбекшілерінің азапты еңбегінің, жоқшылығы мен
Сайып келгенде,соғыстан кейін ауыл шаруашылығын қалпына келтіріп,дамытудың нәтижелеріне
КОКП Орталық Комитетінің қыркүйек (1953) пленумында шаруаларға экономикалық
Осымен бірге жаңа басшылық экономикалық тәсілдерден тыс зорлаудың
Сталиндік қатаң бағыттан бас тарту кешікпей қз нәтижесін
Колхоздар мен совхоздар өзінің басты міндетін-қоғамды азық түлікпен
2.3.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылығының алатын орны.
Қазақстан даласында мал өсіріп,қой мен жылқыны көбейтуге ғана
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап меншік атаулының мемлекеттен алып,жекешелендіру
Қара орнында,ата-баба моласын қимай отырғандар ше? Көшкендердің айтуы
III.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылығының саналарын реттеу мен
3.1.Қазақстан Республикасында ауылшаруашылығын дамыту саясаты.
1920-шы жылдардың басында қабылданған жаңа экономикалық саясат бойынша
Алайда 1920-шы жылдардың екінші жартысында жаңа экономикалық саясат
Колхоздастырудың 1929 жылдың орта шенінде басталғаны белгілі.Оның құлаш
Соғыстан кейінгі алғашқы жылдары-ауыл шаруашылығында теріс құбылыстар бой
Мәселен,1949-1953 жылдары алынған астықтың жылдық роташа көлемі 4,9
Соғыстан кейінгі бесжылдықта 1946-1950 жылдары Қазақстанда статистика астықтың
Республиканың мал шаруашылығы мейілінше ауыр жағдайда болды.1951 жылы
Соғыстан кейінгі бесжылдықта (1946-1950) елеулі алға басу байқалды.Яғни
Тоқырау кезеңін қамтыған үш бесжылдық аралығында ауыл шаруашылығын
тиісті нәтиже бермеді.Аграрлық секторда аса маңызды орын алатын
Бұл кезде ауыл шаруашылығының секторының құрамында едәуір ұйымдық
Мал шаруашылығының жем шөп басзасы нығайтылды.Дегенмен мұның барлығы
Бір айтып кететін жай,бұл жылдары мал шаруашылығын өнеркәсіптік
Жалпы қуаты 23 мың ірі қара малды жедел
3.2.Ауылшаруашылығын реттеу түрлері мен жүйелері.
Ауыл шаруашылыға жетістіктерін насихаттау.Ауыл шаруашылығы ғылымының жетістіктері мен
Ауыл шаруашылық дақылдары мен мал мүліктерін өсіру арқылы
Капитализм дәуірінде ауыл шаруашылық өнеркәсіптен әлде қайда артта
Халық шаруашылығында Ауыл шаруашылығының алатын үлес салмағы едәуір.Мәселен,халық
2005 жылдың қаңтар-қыркүйегінде обылыс бойынша толықтай,бағалау бойынша ағымдағы
Мал шаруашылығы-2005 жылдың 1 қазандағы жағдай бойынша 2004
Ауыл шаруашылық құрылымдағы жекшеленген мал мен құс санының
2005 жылдың қаңтар-қыркүйегінде тұрғындар қожалығында мүйізді ірі қара-8,6%,қой
Ауыл шаруашылық өнімдері жеке тұрғындар қожалығы арқылы жүзеге
Атырауды шаруашылықтың басты саласы-балық өнеркәсібі,яғни аулау,өідеу және жеткізу
Сиыр 3400 бас, одан колхоздарда
Қой 10150 бас, одан
Жылқы 11600 бас, одан
Түйе 11300 бас, одан
Ұлы Отан соғысы кезінде барлық шаруашылық соғыс жағдайына
ІV. Ауыл шаруашылық кешендердің экономикалық тиімділігін арттыру жолдары.
4.1. Ауыл шаруашылық өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және
Ауыл шаруашылық өнімінің бәсекеге қабілеттілігін анықтаудың критерийі:
Тиімділік, шығындарды азайту әлеуеті.
Бәсекелелік индексі:
Ішкі рынокта, импорт бағасының ішкі рыноктағы сату бағаларына
Сыртқы рынокта, әлемдік және ресейлік бағалардың экспорттық бағаларға
Сұраныс-ұсыныс индекс:
Ішкі рынокта, нақты қажеттіліктің отандық өндіріске қатынасы ретінде
Сыртқы рынокта, ішкі тұтынуды алып тастағанда экспорт көлемінің
Бидай, мақта, күріш – тиімді, ішкі және сыртқы
Күнбағыс тұқымы, картоп, көкөніс, сүт, жұмыртқа – тиімді,
Қант қызылшасы, сиыр еті, қой еті, жылқы еті
Астық рыногының дамуы
Астық өндірісі мен мониторингінің жағдайын талдау
Дәнді дақылдар түсімділігінің, өндірілуі мен тұтынылуының қарқыны (түсімділігі
Облыстар Дәнді дақылдар орта есеппен 1996-1998ж.ж Соның
1999-2001 ж.ж Соның ішінде :бидай орта есеппен
1999-2001 ж.ж
Түсім-ділігі Өндіру Түсім-ділігі Өндіру Түсім-ділігі Өндіру Тұтыну Түсім-ділігі
Ақмола 5,1 1882,8 5,3 1535,0 10,8 3260,3 1539,5
Ақтөбе 4,3 397,4 4,2 244,6 8,2 468,2 361,2
Алматы 11,2 606,6 8,9 336,3 15,4 745,4 969,4
Атырау 5,0 0,8 6,0 0,4 5,6 0,3 97,0
Ш-Қазақстан 6,4 295,1 6,5 209,2 13,2 566,3 584,4
Жамбыл 10,4 356,9 7,6 223,9 12,5 382,2 393,4
Б-Қазақстан 4,1 296,1 3,5 153,2 6,4 266,3 208,8
Қарағанды 4,4 345,6 4,4 290,0 8,7 523,1 355,5
Қызылорда 25,8 219,7 17,8 12,8 27,0 190,0 213,2
Қостанай 7,0 2311,6 6,5 1770,5 12,4 3379,0 1091,1
Маңғыстау - - - - - - 70,1
Павлодар 4,0 335,2 3,7 258,7 7,2 298,8 217,8,
С-Қазақстан 9,2 2701,0 7,2 1896,6 12,5 3524,3
О-Қазақстан 11,7 254,7 9,0 195,2 15,4 300,7 303,6
Астана қ-сы - - - - 10,5 2,1
Алматық-сы - - - - 7,9 1,4 -
Барлығы 69 10003,6 6,2 7126,5 11,5 13908,5 7492,3
Астық – елдің азық-түліктік қауіпсіздігінің негізгі компоненті.
Соңғы үш жылда (1999-2001ж.ж.) дәнді дақылдар егіс аландарының
Негізгі экспорттық дақыл - бидай өндірудің көлемі
Қазақстан астық экспорттаудан әлемде алтыншы орынды иемденеді. Қазақстанның
«Астық туралы» Қазақстан Республикасының Заның қабылдау астық рыногына
Отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді мемлекеттік қолдау мақсатында
Астықтың ішкі рыногын тұрақтандыру және реттеу, нан және
Астық қабылдайтын кәсіпорындардың астық сақтау жөніндегі беретін лицензиялаудың
Астық қолхаттарын енгізу жөніндегі жұмыс басталып кетті, оның
Отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің тұқым, жанар-жағармай, минералдық
Астықтың мемлекеттік ресурстары қалыптаты, мұның өзі ауыл шаруашылығы
Осының барлығы еліміздің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, астықтың
4.2. Ауыл шаруашылық кешендердің экономикалық тиімділігін арттыру жолдары.
Республикамыздың экономикасының қазіргі кезеңінде әлеуметтік – экономикалық жүйені
Экономиканы жағдарыстан шығару туралы айтсақ, бұл жерде әлі
Менің ойымша, қазіргі уақытта экономиканы реформалаудың маңызды мәселесі
Шалғай ауыл шаруашылығы аудандарында шағын бизнесті, кәсіпкерлікті барынша
Әсіресе, соңғы екі элементтің маңызын айта кеткен дұрыс.
Болашақта кәсіпкерлікті сату, сатып алу қызметіндегі делдалдықтан гөрі
Қазіргі уақытта көп көңіл бөлінуге тиіс тағы бір
Жаңа экономикалық саясат жағдайында орталықтағы және жергілікті жерлердегі
Өндіріс салаларында монополиялардың болуы заңды түрде бағаның өсуіне
Жоғарыда келтірілген фактілер болашақта болмас үшін мемлекет тарапынан
Қазақстан агроөенркәсіптік кешендерінің жұмысын жандандырып, олардағы экономикалық реформаларды
Агроөнеркәсіп кешендерінің экономикалық тиімділігін арттырудың бір жолы -
Экономикалық салада – монополияны жойып, бәсекеге жағдай жасау,
Әлеуметтік салада – қала мен село арасындағы жіктелуді
Саяси салада – саяси күштердің құқықтық базаны тұрақтандыру
Мәдени салада – жеке меншіктің болашағын насихаттай отырып,
Қазақстан агроөнеркәсіп өндірісі дамуының маңызды ерекшелігі алабөтен –
Қазақстан жер аумағының көп бөлігі егіншілікпен айналысуға нартәуекелмен
Жер аумағының топырақ беті де қатты ерекшеленеді –
Республика агроөнеркәсіп кешенінің тағы бір ерекшелігі - өндірістің
Қазақстан агроөнеркәсіп өндірісінің келесі ерекшеліктері – мұнда жақын
Материалдық өндіріс сфераларының шамадан тыс шашыраңқы орналасуы жағдайында
Міне, осындай қиыншылықтарға қарамастан, егістік жерлердің орасан көп
Қорытынды
Сонымен қорыта келсек Ауыл шаруашылығы дегеніміз Қазақстан Респебликасындағы
Мал шаруашылығы
Егін шаруашылығы
Осы екі негізгі ауыл шаруашылығынан басқа да халыққа
Қазір ел жаңа тіршілікке, жаңа өмір талабына үйрене
Қазақстанның ерекшелігі – біздің мемлекетте жер көп, адам
Әлемде ауыл шаруашылығы озық, жерінің өнімі өзінен артылып
Ең соңғы мәселе – Қазақстан сияқты жер байлығы
Ауылға қолдау жасау үшін мемлекеттік бюджеттен үш жыл
Елбасының «ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған
Республикалық бюджеттік комиссия 2003 жылға арналған республикалық бюджеттің
Ауыл шаруашылық өндірушілерді қолдаудың несиелік және лизингтік тетіктерін
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге ақшалй жәрдем жасау;
Өсімдіктерді жаппай зиянкестер мен аурулардан, малды – аса
Тұрғын мекендерді сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;
Селолық инфрақұрылымды құру және қайта құру;
Қазақстан Республикасының Президентінің 2002 жылғы 5 маусымдағы №889
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Әбдімәлік Нысанбаев “Қазақстан ұлттық энциклопедиясы”. Алматы,
1998 жыл.552 бет.
2. А. Аяпов “Қазақ совет энциклопедиясы”. Алматы, 1978
3. Айқын Несіппай ”Атырау газеті”. Атырау, 2003 жыл
4. А.Базарбаев “Егемен Қазақстан” газеті. 2003 жыл 18
5. Ж. Б. Әбдіғожин “Қазақстан тарихы, көне заманнан
(очерк)”. «Қазақстанның ауыл шаруашылығының жағдайы»тарауы.
Алматы, 1994 жыл.
6. Мусин Чапай “Қазақстан тарихы. Жоғарғы оқу орнының
қауымдастығы” .Алматы, 2003 жыл.449 бет.
7. Аққошқаров. Е. “Қазақстан тарихы”. Алматы, 1997 жыл.
8. Абылғожин. Ж. Б. ”Традиционная структура Казахстана”. Алматы,
9. Рұрамы Әжіғалиев ”Атырау газеті”. Атырау, 2004 жыл
10. Қамал Смаилов ”Егемен Қазақстан”. 2003 жыл 29
11.Ә. Кекілбаев ”Маңғыстау”.Алматы, 1997 жыл. «Атамұра» баспасы.
12.Н. Мырзаханов ”Ауыл шаруашылығының негізіне арналған
тәжірибелер құралы”. Алматы, 1994 жыл. Республика баспасы.
13. Қ.Бекбергенов ”Ауыл шаруашылығының мелиорациясы”. 1994 жыл
Қайнар баспасы. 243 бет.
14. К. С. Алдамжаров, М. Х. Асылбеков, Ж.
Қозыбеав “История Казахстана” Алматы, 2000 жыл. Атамұра
баспасы.586 бет.
15. Қ. Қайымов “Балықтар әлемінде” Алматы,1981 жыл. Қайнар
баспасы.475 бет.
16. С. С. Алпатанов “Атырау облысының әлеуметтік дамуы”
2005 жыл.380 бет.
17. Үкімет бюлетені. Үкімет басылымдар редакциясы. Астана,2002 жыл
18. Кан. Г “История Казахстана” Алматы, 2002 жыл.
19. А. Абдакимов “История Казахстана” Алматы, 2002 жыл.426
20. Қ. Аманжолов “Қазақстан тарихы” 1,2 кітап Алматы,
21. Т. Б. Балакаев “Колхозное крестянство Казахстана в
Отечественной войны 1941-1945 годов” Алма-Ата, 1971 год.339 бет.
22. Қазақстан Республикасының конституциясы. Алматы, 1993 жыл.
33