МЕНЕДЖМЕНТ -- ҒЫЛЫМИ МЕКТЕП ЭВОЛЮЦИЯСЫ МЕН БҮГІНГІ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
І МЕНЕДЖМЕНТ ТЕОРИЯСЫ 3
1.1 Менеджмент фирманың басқару теориясы 3
1.2 Кәсіпкерлікті басқаруды ұйымдастырудың негізгі формалары 5
ІІ МЕНЕДЖМЕНТ ЖӘНЕ ФИРМА 12
2.1 Әртүрлі нарықтық құрылымдар жағдайындағы фирманың іс-әрекеті 12
2.2 Маркетингтегі менеджмент 22
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25
КІРІСПЕ
Экономиканың негізгі экономикалық агенті бір немесе бірнеше кәсіпорыннан
Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсшкерліктің үш түрін
• индивидуалдық немесе жеке кәсіпкерлік,
• серіктестік немесе партнерлік,
• корпорация (акционерлік қоғам)
Индивидуалдық (жеке) кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін
І МЕНЕДЖМЕНТ ТЕОРИЯСЫ
1.1 Менеджмент фирманың басқару теориясы
Серіктестік (партнерлік) дегеніміз елу және одан көп адам
• шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан қосымша
• фирма мүшелерінің барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жеткілікті
• фирма табыстары мен шығыстарындағы бірге тапқан мүліктерді
Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік
• акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске
• акционерлер құқықтарының заттық (мүліктік) құқыққа және жеке
• басқару қызметтерін жүргізуге сырттан жоғары квалификациясы бар
• корпорацияның тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің
Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік формасының кемістіктері:
• акция ұстаушыларға дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының
• экономикалық бейәрекеттердің, қылмыс жасауға қолайлы мүмкіндіктердің мол
• меншіктену мен бакылау қызметтерінің бөлінуі. Акция иемденушілер
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан
Фирманың көлеміне сәйкес бизнес кіші (шағын), орташа және
1.2 Кәсіпкерлікті басқаруды ұйымдастырудың негізгі формалары
Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең,
Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі
Венчурлік фирма. Бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі
Венчурлік кәсіпкерлік екінші дүниежүзілік соғыстан кейін тұңғыш рет
• Қазақстан халқының елеулі бөлігін құрайтын жағдайы төмен
• халықтың материалдық және қаржылық қаражаттарын өндіріс тартуға
• ірі өндірістен босаған адамдарды жұмыспен қамтуға мүмкіндік
Бұның ішкі және сыртқы себептері аз емес:
• ішкі факторлар:
• старттық капиталдың жетімсіздігі;
• банкілермен байланыстьщ нашарлығы.
Сыртқы факторлар:
• қиынсыз салық жүйесі;
• заңлардың шикілігі, тұрақсыздығы;
• «криминалдық прессинг».
Шағын бизнесті жандандыру үшін қажет шараларды үш варианттан
• шағын бизнестің ішкі ортасын жақсарту керек;
• нақты фирмаларға тікелей көмек көрсету;
• шағын кәсіпорындарының өзін-өзі ұйымдастыруын күшейту.
Орташа бизнестің ролі зор емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен
Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы
Енді мынадай сұрақтардың реті келіп тұр:
1. Қандай жағдайлар фирма көлеміне әсер етеді?
2. Фирмалар не үшін құрылады?
3. Нарық мүшелерінің әр қайсысын минифирма болдырып, неліктен
Нарық бостандық әкеледі, ал әкімшілдік, иерархия, бақылау және
Бұл шығындар нарықтық агенттердің бір-бірімен қатынастарын келістіру процесінде
Нарықтық және әкімшілік реттеу тетіктерін салыстыру арқылы, фирманың
Фирма теориясында фирмалар тік және көлденең интеграцияланған фирмалар
Тік интеграция деп өндірістік процестің ең төменінен, оның
Көлденең интеграция — бір түрлі бизнеспен айналысатын фирмалардың
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. «Кәсіпорын» деген категорияға
Нарық экономикасында, әміршіл-әкімшілік экономикасынан өзгеше, тауар-ақша айналымына, номиналдық
Нарықтық түсінім жағынан «кәсіпорын» кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-құқықтық формасы
Унитарлық кәсіпорынның бір түрі — федералдық қазыналық кәсіпорындар.
Заңды тұлғаға өзінің меншігінде, немесе, шаруашылық пайдалануында, ақшалай
Коммерциялық ұйымға пайда табуды қызметтерінің негізгі мақсаты деп
Коммерциялық емес ұйымдарға пайда табумен, оны мүшелерінің арасында
Коммерциялық ұйымдардың формалары:
• шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар;
• өндірістік кооперативтер;
• мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар. Шаруашылық серіктестіктер
• толық серіктестік;
• сенімді серіктестік;
• жауапкершілігі шектелген қоғам;
• қосымша жауапкершілігі бар қоғам;
• акционерлік қоғам (ашық, жабық);
• балалық және тәуелді қоғамдар.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы мүліктер шамасында
Егер толық серіктестіктермен қатар осы серіктестікте бір, немесе,
Жауапкершілігі шектелген қоғамның мүшелері, өздері қосқан салымдардың құны
Қосымша жауапкершілігі бар қоғамдардың мүшелері жауапкершілікті өздері қосқан
Акционерлік қоғам - жарғылық қоры (капиталы) акциялардың белгілі
Ашық акциоперлік қоғам шығарылатын акцияларға ашық жазылу жүргізіп,
Жабық акционерлік қоғамның акциялары тек осы қоғамның құрылтайшылары
Балалық шаруашылық қоғамға капиталының мөлшері барлық қоғамның жарғылық
Тәуелді қоғам, әдетте, негізгі қоғам дауыс беретін акциялардың
Өндірістік кооператив өздерінің бірлескен жеке еңбектеріне және қосылған
Унитарлық кәсіпорын — бұл меншік иесі оның қарауына
Коммерциялық емес ұйымдар, тұтыну кооперативтері, қоғамдық, немесе, діни
Материалдық және басқа қажеттерді қанағаттыру мақсатпен, адамдардың жарна
Қоғамдық және діни ұйымдарға рухани және басқа материалдық
Осы ұйымдардың мүшелерінің сол ұйымның мүліктеріне құқығы болмайды.
Қор деп еркіндік негізде жарналар арқасында құрылған коммерциялық
Коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар ассоциация және одақ
ІІ МЕНЕДЖМЕНТ ЖӘНЕ ФИРМА
2.1 Әртүрлі нарықтық құрылымдар жағдайындағы фирманың іс-әрекеті
Фирма теориясы негізін барынша көп пайдаға ие болу
Қысқа мерзімге фирманың өндірісте пайдаланатын құрылыстарының жалпы көлемін
Айталық, аяқ киім өндірісін көбейту үшін, бір жұмада
Қысқа мерзім шамасының көлемі өндіріс саласына, технологияға, басқа
Ұзақ мерзімге үнемі өзгеріп тұратын өндіріс дәрежесіне байланысты,
Ұзақ мерзімде фирма барлық өндіріс факторларының көлемін өзгерте
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға
Егер фирма өз өнімін бір, екі, үш, т.б.
Егер фирманың орташа шығындарының барынша азы нарықтық бағадан
Жетілмеген бәсеке жағдайындағы фирманын рационалдық іс-
Жетілмеген бәсеке нарығында өндіруші (фирма) өзінің өнімдерінің бағасына
Фирмаға барынша көп пайда әкелетін өндіріс көлемін анықтайтын
Бірінші әдісте өндірістің әр көлеміндегі жалпы табыстар мен
Екінші әдісте өндірістің оптималдық көлемін табу үшін шекті
Қорытынды: жетілмеген бәсеке жағдайында барынша көп пайда алу
Батыс экономикалық әдебиетіндегі фирма теориясы пайданы барынша көбейту
• кейбіреулер фирманың мақсаты пайданы барынша көбейту емес,
• басқа концепция бойынша, американдық профессор Г.Саймонның «қанағаттандыру»
С.Винтердің «эволюциялық теориясының» дәлелдеуі бойынша, фирмалар барынша көп
Уақытқа (қысқа, немесе, ұзақ мерзімге сәйкес) және бәсеке
Стратегия — бұл фирманың негізгі ұзақ мерзімді мақсаттары
Стратегия екі типке бөлінеді:
• қорғаныстық;
• шабуылдық.
Қорғаныстық стратегиясының екі бағыты болады:
1. Имитациялық (еліктеу) стратегиясында бәсекелестердің ғылыми-техникалық жетістіктен пайдалану
2. Күту стратегиясы Фирмалар осы стратегияны өзінің ұғарымы
Шабуылдық стратегияның төрт бағыты болады:
1. Рационализациялау стратегиясы. Бұл жаңалықтар енгізу үшін ресурстардың
2. Квотаны (шығаратын өнімнің санын) дифференциациялау стратегиясы. Бұның
3. Инновациялық стратегия өнім мен қызметтердің жаңалануын, сонымен
Өнімдік инновация жаңа өнім бағасын көтеру арқылы фирмаға
Технологиялық инновациялар өндірілген өнімнің өзіндік құнын төмендету арқылы
4. Нарықтық қуыстарды меңгеріп оларды толтыру стратегиясы. Бұл
• өндірістік;
• коммерциялық;
• қаржылық;
• несиелік;
• проценттік.
Коммерциялық қатер — кәсіпкер сатып алған тауарлар мен
Қаржылық қауіп-қатер — қарызға алынған қаражаттар мен кәсіпорынның
Несиелік қауіп — қарыз алушының оны қайтара алмайтын
Проценттік қауіп-қатер — процент нормасының өсуіне байланысты, құнды
Әдетте мынадай пікір қалыптасқан: қауіп-қатер болу мүмкіндігінің дәрежесі,
Қауіп-қатерден сақтандыру келісімін жасағанда, сақтандыру компаниясы кәсіпкерге тәуекелге
Фьючерстік контракт деп тауарды кейін (болашақта) жеткізу туралы
Фирманың қаржылары мен ресурстарын үнемдеуде қауіп-қатер факторының болуы
Қауіп-қатерді өлшеуге болады. Оны өлшеу үлгілерінің статистикалық, эксперттік,
Статистикалық әдісте кәсіпкерліктің осы түрінде бүрын болған шығындар
Эксперттік әдіс мамандар мен тәжірибелі бизнесмендердің ой-пікірлерін талдап
Ecenmey-аналитикалық әдіс математикалық тетікгер мен тәсілдерді кен пайдалануға
Фирмалардың көбінде қауіп-қатерлік мәселелерімен айналасатын менеджер болады. Ол
Өзін-өзі сақтандыру ерекше резервтік қордың құрылуын талап етеді.
Нарықтық экономикада менеджмент фирманы басқарудың негізгі формасы болады.
Менеджменттің пайда болуы корпоративтік кәсіпкерліктің дамуымен байланысты. Осы
Менеджер деп акционерлердің пайда алуын мақсат ететін, ақы
Менеджмент XX ғ. басында қалыптасқан. Осының негізін қалаушылар
Өндірістің тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік тудырған еңбекті рационалдау мен
Осы заманда менеджменттің төрт қызметі аталады: жоспарлау, ұйымдастыру,
1. Жоспарлау фирманың іс-әрекеттерінің мақсаттарын, оларға жетудің басты
Бизнес-жоспарды жан-жақты дәлелдеп жасау инвесторлар жағынан олардың инвестицияларының
• нарыққа талдау жүргізу және маркетингтік стратегия;
• өнімдік стратегия;
• өндірістік стратегия;
• фирманы басқару жүйесінің және меншіктің дамуы;
• қаржылық (экономикалық) стратегия.
Өздерінің даму дәрежесіне байланысты, әрбір жеке фирмалар жоспардың
Дамыған, қалыптасқан фирмалар көбінесе өнімдік және өндірістік стратегияның
2. Ұйымдастыруға фирманың құрылымын құру және көзделген мақсаттарға
3. Мотивацияга жүмыскерлердің еңбекке деген ішкі ынтасын оятып
4. Бақылауга жоспарланған нәтижелер мен нақты қол жеткен
Басқарулық шешімдер қабылдау үшін фирманың экономикалық іс-әрекеттерінің көрсеткіштеріне
Көрсеткіштер жүйесінен мыналарды бөлш атауға болады:
• экономикалық потенциалдың керсеткіштері;
• шаруашылык қызметтер нәтижесінің көрсеткіштері;
• фирманың төлем қабілетін сипаттайтын қаржы болмысының корсеткіштері.
Сонғысымен танысайық. Талдаумен маман-аудиторлар айналысады. Кейде фирманың өз
Олардың қызметі — фирманың нарықтык, позицияларының мықтылығы (сенімділігі,
Осы туралы мәлімет алуды қалаушылар:
• банктер — фирманың несиені өтеу қабілетін айқын
• партнерлер — фирманың өндірістік-сауда операцияларының түрақтьшығын айқындау
• фирманың акцияларын сатып алушылар капитал нарығындағы фирманың
Фирманың қаржы көркеткіштерінің аса маныздылары:
• «қызметтегі капиталдың» мөлшері. Бұл айналым капиталы мен
• акцияларды өтеу коэффициенті. Бұл фирманың құнды қағаздарына
• облигациялардан түсетін проценттік табыстың өтелу коэффициенті. Бүл
• акция әперетін табыс пен оның нарықтық бағасы
• дивиденттер төлеу коэффициенті;
• меншікті капиталдың рентабльдігі.
Фирманы басқару оның құрылымының жасалуын талап етеді.
Құрылым деген басқарудың әр түрлі дәрежелері мен фирмалардың
• директорлар кеңесі;
• президент, вице-президент, басқа басқарушылар;
• функционаддық штабтар мен қызметтер;
• орындаушылар.
Директорлар кеңесі — бас орган. Ол фирманың жалпы
Директорлар кеңесі мүшелерінің фирманың экономикалық, қаржылық және құқықтық
Менеджмент құрылымы үш бөлімнен тұрады:
• өндірістік менеджмент;
• қаржы менджменті;
• нарықтық (өткізу) менеджмент, немесе, маркетинг.
Өндірістік менеджмент белгілі колемде, белгіленген сапада, келісімді мерзімде
Қаржы менеджменті фирманың қаржы құралдарының қалыптасуын, табыстардың барынша
Нарықтық менеджмент - маркетинг — бұл нарыққа бағытталған
2.2 Маркетингтегі менеджмент
Маркетинг теориясы АҚШ-да сату мәселелерінің шиеленісуіне жауап ретінде
XX ғ. 60-70 жж. маркетингке тұтынушылармен ұзақ мерзімдік
Соңынан сатып алушыларды несиелендіру, сатылғаннан кейін қызмет көрсету,
Маркетингтің көпсалалығы оның мәнін белгілеу туралы аз емес
Маркетинг саласындағы жетекші маман Ф.Котлер оны айырбас арқылы
Фирма тарапынан маркетинг тауарлардың жасалуын, өндірісін және өткізілуін
Маркетингтік басқару процесі үшін керек болмыстар:
• нарықтық мүмкіндіктерді талдау;
• мақсатты нарықтарды белгілеу;
• маркетинг кешенінің жасалынуы;
• маркетингтік шараларды жүзеге асыру.
1. Нарық мүмкіндіктерін талдау нарық туралы информация жинау
2. Мақсатты нарықтарды таңдап белгілеу, нақты тауарлар
• өлшем жүргізу;
• сұранысты болжау;
• нарық сегменттерін тавдау;
• тауардың нарықтағы бағытын анықтау.
3 Маркетинг кешенін жасау маркетингтің факторларының негізгі
4 Маркетингтік шараларды жүзеге асыру, маркетингтік жоспарлардың, ұйымдастырудың,
Фирма ішіндегі маркетингтік жоспарлаудың екі дәрежесі болады фирманы
Біршіден, фирманың мақсаггары және осы мақсаттардың маркетинг сферасында
Екіншіден, жеке өндірістің әрқайсысы туралы, тауар мен фирманың
Маркетингті ұйымдастыру фирманың масштабымен байланысты шағын фирмада бір
Бақылау белгіленген нәтижелерге ие болғандықтың ақиқат екенінің күмәнсіздігін
1 Біз нендей жағдайға жетуіміз керек.
2 Қандай жағдайлар болып отыр.
3 Heгe осылай болып тұр.
4 Жағдайды түзету үшін не істеу керек.
Осы мақсаттарға жету үшін бенгмаркинг деп аталатын маркетингтік
Кім, қандай фирма бәсекенің шыңында тұр?
біздің кәсіпорнымыз неге ең жақсы емес?
кәсіпорнымыз ең жақсы болу үшін нені өзгерту керек
жақсының жақсысы болу үшін үйлесімді стратегияны қалай жасау
Жапондық, американдық, батыс еуропалық және скандинавиялық фирмалардың практикасында
Біздің елде көп жылдар бойы маркетинг мәселелері актуалды
Нарықтық қатынастар қалыптасу кезеңде фирмалардың маркетингті пайдалануының маңызы
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Майкл Мескон и др., “Основы менеджмента”, -
2. Тейлор Фредерик Уинслоу, “Менеджмент”, - М., 1992
3. Нәрібаев Қ, Жұмамбаев С., Менеджмент: Оқулық. -
4. Каору И. “Японские методы управления качеством”
5. Оучи У. Г. “Методы организации производства:
6. Пронников В.А., Ладанов И. Д. “Управление