МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................................................3
КӨМІРСУЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ................................................5
1.1. Моносахаридтер..............................................6
1.1.2. Аса маңызды моносахаридтер..........................................8
1.2. Дисахаридтер (олигосахаридтер)........................................10
1.2.1. Моносахарид пен дисахаридтің оптикалық қасиеттер........................12
1.2.2. Озазондарды алу..........................................14
1.3. Полисахаридтер..............................................15
КӨМІРСУЛАР ҚЫЗМЕТІ..........................................................22
2.1. Көмірсулардың қорытылуы.................................................23
2.2. Көмірсулардың сіңуі......................................25
2.3. Көмірсулар алмасуының реттелуі.......................................27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................................29
КІРІСПЕ
Көмірсулар немесе қанттар өсімдік организмінде синтезделеді. Көмірсулар – барлық
Өзінің атынан да көрініп тұрғандай, «көмірсу» деген термин көміртегі
Көмірсулар өсімдіктердің құрғақ затының көп бөлігін, яғни оның –
Көмірсуларды кейінгі кезде глицидтер деп атайды. Көмірсулар қасиеті жағынан
Көмірсу жасыл өсімдіктердің жапырағында көмірқышқыл газ СО2 мен судан
6СО2 + 6Н2О = С6Н12О6 + 6О2
Фотосинтез процесінің нәтижесінде ең қарапайым қант – глюкоза түзіледі
Сонымен фотосинтез дегеніміз – бүкіл жер бетінде органикалық қосылыстар
Фотосинтез реакциясының мәні мынадай: хлорофиллге сіңген жарық энергиясы оның
2Н2О = О2 + 4Н+ + 4з.
Мұндай реакция нәтижесінде бөлініп шыққан молекулалық оттегі атмосфера ауасына
Есептеулерге қарағанда бүкіл жер шарында өсетін қсімдіктер бір жыл
Жануарлар организмі өзінің тіршілігі үшін қажетті органикалық қосылыстарды минералдық
Көмірсулардың классификациясы
Өз молекулаларының күрделілігіне қарай көмірсулар 3 класқа бөлінеді. Олар:
Моносахаридтер немесе жай қанттар. Моносахаридтер гидролизденбейді, оларға: глюкоза, фруктоза,
Дисахаридтер мен олигосахаридтер. Дисахаридтер гидролиз кезінде моносахаридтердің екі молекуласына
Полисахаридтер – молекулалық массасы жоғары күрделі заттар. Олар толық
Моносахаридтер
Моносахаридтер – ең қарапайым көмірсулар. Олар құрамында бірнеше гидроксил
Моносахаридтердің ішінде әсіресе көбірек таралған гексозалар (n=6) мен пентозалар
Гексозалардың - С6Н12О6 негізгі өкілдері: глюкоза (жүзім қанты), фруктоза
Осы уақытқа дейін сөз болған көмірсулардың құрылымы ациклдық болатын.
У.Хеуорс (1929 ж.) қанттардың формуласын, оның сақинасының жазықтығында сақина
Сақина жазықтығының көрінісін айқынырақ ету үшін көміртегі атомдарын жалғастырушы
Аса маңызды моносахаридтер
Д-глюкоза немесе жүзім қанты С6Н12О6. Бұл қант бос күйінде
Д-фруктоза С6Н12О6. Бұл қант негізінен жемістерде в –
Д-галактоза С6Н12О6. Бұл қант бос күйінде кездеспейді, липоидтер-цереброзидтер құрамында,
Д-манноза - С6Н12О6. Бұл қант адамның және жануарлардың ағзасында
Құрамында азоты бар гексозалар аминоқанттар деп те аталады. Бұлардың
Пентозалар С5Н10О5 /n=5/. Пентозалар табиғатта кең таралған. Бос күйінде
Дисахаридтер (олигосахаридтер)
Дисахаридтердің молекулалық формуласы С12Н22О11, судың бір молекуласын бөліп шығару
Сахароза (қызылшы немесе қамыс қанты) б-D-глюкоза мен в-D-фруктоза қалдықтарынан
Лактоза (сүт қанты).Бұл қант в – D – галактоза
б глюкозаның аномерлік атомы гликозидтік байланыс
Лактоза сүттің құрамында болады,ол сүттегі бағалы қоректік бөлік.Сиыр сүттіндегі
Мальтоза.Бұл дисахорид крахмал мен гликогенің шала гидролизденуі нәтижесінде алынатын
Изомальтоза.Мальтоза сияқты,изомальтоза да крахмалдың және гликогеннің шала гидролиздену
Целлобиоза. – целлюлозаның шала гидролизінің өнімі.Бұл дисахарид Д –
Целлобиоза молекуласы в- глюкопираноза мен б- глюкопиранозадан түзіледі.Бұлардың 2-типті
Моносахарид пен дисахаридтің оптикалық қасиеттері.
Егер қант ертіндісіне призмадан өткен сәулені түсірсек.онда ол
Көмірсулардың мутаротация немесе биротациялық (физико - химиялық) қасиеттері бойынша
Алдын – ала дайындалған көмірсу ертіндісінің (глюкоза,мальтоза) оның көп
Мутаротациялық қасиетті барлық моносахаридтер көрсетеді.Ал,дисахаридтердің ішінен лактоза,мальтоза көрсетеді.Сахароза мутаротациялық
Қамыс қантының инверсиясы.Қамыс қанты/сахароза/оптикалық активті болғандықтан, поляризация жазақтығын
Гидролиздену барысында ертіндінің оңға бұрылуы кенміп,реакция соңында солға
Озазондарды алу.
Кейбір қанттар фенилгидразин мен озазондар түзеді.Түзілген озазондардың кристалдарының пішіні
1.Моносахаридтердің карбонилді топтары фенилгидразинмен реакцияласып,суда еритін гидразон түзеді:
2. гидрозон тағы да фенилгидразиннің жаңа молекуласымен
3.Түзілген аралық қосылыс фенилгидразиннің үшінші молекуласымен реакцияласып суда
Мальтозаның фенилгидразинмен түзген озазонының кристалдарның пішіні құстың қауырсыны сияқты
Лактоза да өзіне тән озазондарды береді,оның озазонынының пішіні
Полисахаридтер.
Полисахаридтер – күрделі көмірсулар,олар гликозидік байланыстармен жалғасқан моносахаридтерден құралады.Полисахаридтер
Кейбір полисахаридтер мукополисахаридтер деп аталады,олар аминосахаридтерден және урон қышқылынан
Полисахаридтер ерігенде коллоидты ертінділер береді:
Крахмалдың құрлымдық құрамын зерттеудже оның екі заттан тұратындығын
1.амилопектин – 75-80 %
2. амилоза – 20-25 %
Амилозаның құрлысы тіке тармақталған болдады,мұндағы гликозидті байланыспен
Амилозанның осы б-D-глюкозаның қалдықтарынан тұрады,ал бірақта ол
Амизола суда ериді.Иод әсерінен көк түске боялады
Крахмал ақ ұнтақ зат ыстық суда ерімеиді,ісініп клейстер
1.Амилодекстириндер – 15-20 глюкоза қалдығынан тқрады.Қасиеті жағынан крахмалға
2.Эритродекстриндер-12 глюкоза қалдығынан тұрады.Йодпен қоңыр қызыл түс
3.Ахродекстриндер – 6 глюкоза қалдығынан тұрады,йодпен қызыл шие
4.Мальтодекстриндер-2-4 глюкоза қалдығынан тұрады.йодпен түсті зат бермейді,себебі ол
Крахмалдың жалпы формуласы (СНО) п мұндағы п
Төменгі сатыдағы өсімддік - балдарлардан бастап,жоғарғы сатыға
Крахмал қоры әp түрлі пішінді крахмал дәндері түрінде сақталады.
Ферменттердің әсерімен немесе қышқылдардың қаты-суымен крахмал гидролизі кезінде бірнеше
Гликогеннің де жалпы формуласы крахмалдікіндей (C5H10O5)n бірақ мұндағы n
Гликоген де гликозидтік байланыстар б - арқылы жалғасқан жеке
Қышқыл әсер еткенде немесе фермент қатысқан кездегі гидролиз нәтижесінде
Таза гликоген — ақ түсті ұнтақ, суда ериді де
Целлюлоза (клетчатка). Клетчатка — өсімдіктер клеткасының негізгі материалы, оның
Өсімдік клеткалары қабығын құраған целлюлоза талшықтарын гемицеллюлоза, пектин және
Мал азығында 40-45% шамасына дейін целлюлоза бар, ол негізінен
Таза целлюлозаның талшықтанған құрылымы бар және органикалық еріткіштерде ерімейді.
Гиалурон қышқылы. Гиалурон қышқылы — жоғары сатыдағы жануарлар мен
Бұл мономердегі N — ацетилглюкозамин қалдығы өзінің в —көміртегі
Гиалурон қышқылы — тұтқырлығы күшті желатин тәрізді зат, молекулалық
Гепарин. Бұл - сүтқоректі жануарлардың көптеген ұлпаларында кездесетін мукополисахарид.
Гепарин бауырда, өкпеде және ірі қан тамырларының қабырғасында болады.
Көмірсулар қызметі
Көмірсулардың қызметі алуан түрлі және оларды басқа заттармен ауыстыруға
Ең алдымен көмірсулар - өсімдіктер мен жануарлар клеткасы үшін
Бірқатар көмірсулар өсімдіктер мен бактерия клеткаларының қаңқасы қызметін атқарады.
Жануарлар белоктары мен липидтердің өздеріне тән ерекшелігі де көмірсуларға
Көмірсулардың адам қанының қандай топқа жататынын анықтаудағы және клеткаларды
Көмірсулардың қорытылуы
Көмірсулар жануарлар үшін негізгі қорек. Ол азық рационының 70%
Крахмалдың, гликогеннің қорытылуы ауыз қуысынан басталады, ол екеуінің қорытылуына
Сілекей дегеніміз түссіз (қойда, жылқыда) немесе азғана майлы, су
Қоректік заттар ауыз қуысынан әрі қарай сөлінің күшті қышқылдық
Қоректің негізгі бөлігі болып табылатын крахмал ауыз қуысында аздап
Сонымен, крахмалды жануар мен адам организмдегі сілекей, амилаза ферментінің
Көмірсулардың сіңуі
Ішек қабырғасы арқылы моносахаридтер ғана сіңеді, ал дисахаридтер мен
Қанттар ішектің саңылауынан клетка мембранасы арқылы таратқыш молекулалар көмегімен
Ас қорыту жолында қызмет атқаратын бездерде полисахаридтердің в –
Жоғары сатыдағы өсімдіктер клеткасының қабығы негізінен целлюлозадан құралады. Ал
Микроорганизмдер қышқыл реакциясы бар қлтабарға үздіксіз келіп жатады. Олардың
Целлюлоза қи қалыптастырушы көлемдік масса ретінде және ішектің қабырғасына
Жануар целлюлозасыз тіршілік ете алмайды. Ұзақ уақыт бойы жануарларды
Көмірсулардың алмасуының реттелуі
Сүтқоректі жануарларда көмірсулар метаболизмінің реттелген жүйесі бар. Организм ұлпаларында
Бұл реакцияларды әр түрлі ферменттер катализдейді, ондай ферменттердің әсерін
Қандағы глюкоза деңгейі қажетті шамадан көбейіп кеткен кезде ұйқы
Егер қан құрамында глюкоза мөлшері аз болса, онда бүйрек
Организмге азықпен бірге көмірсулар келіп тұрмаса, бауырдағы гликоген қоры
Сонымен орталық жүйке жүйесінің бұйрығымен, гормондар бірімен бірі өзара
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Cеитов З.С. Биохимия – Алматы: Медицина университеті, 2007.
Сағатов С.Б. Биохимия – Алматы: Білім, 2007. –
Проскурина И.К. Биохимия – Москва: ВЛАДОС-ПРЕСС, 2001. – 72
Сорвачев К.Ф. Биологическая химия – Москва: Просвещание, 1971. 82-96
4