МАЗМҰНЫ
Кіріспе................................................................................................
1
1.1.
Қазіргі дүние жүзінің этникалық мінездемесі..........................………………………........................
Тіл құрамы. Этностардың классификациялануы.......................................................................
2
2.1. Шетелдік Азия халықтарына этнодемографиялық сипаттама................................….....................................................
Шетелдік Азия халықтарының өсу динамикасы......................................................................................
2.2. Этникалық құрамының қалыптасуы.......................................................................................
2.3. Қазіргі этникалық құрамы..............................................................
3.
Шетелдік Азия халқына аймақтар бойынша сипаттама.............
Қорытынды.......................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер.............................................................
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі. Өйткені
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Шетелдік Азия халқының қоныстану ерекшелігін,
Өзінің географиялық, этникалық және мәдени жағынан бұл елді –мекенді
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Шетелдік Азия империалистік державаның жартылай
Қазіргі кезде бұл аймақтың көптеген мемлекеттері ұдайы өсудің
1. Қазiргi дүние жүзiнiң этникалық мiнездемесi.
1.1. Тiл құрамы. Этностардың классификациялануы.
Дүние жүзi халықтары тiлiнiң жалпы санын лингвистер 4-5 мың
Кей жағдайда – бiрнеше халық бiр тiлде сөйлейдi. Мысалы,
Бiр әдеби тiлдi немiстер, австралиялықтар, герман-швейцариялықтар және тағы басқа
Тiлдердiң классификациялануы – топтасуының типологиялық және генеологиялық түрi бар.
Типологиялық – морфология негiзiнде, тiл құрылымының қасиеттерiнiңзерттеуi негiзiнде пайда
Екiншi таксономиялық бiрлiктi – семья iшiндегi туыстық тiлдi халықтар
Төменгi таксономиялық бiрлiкке – жеке халықтар жатады. Тiлдiк семьялардың
Тiлдiк семьялар мен топтардың географиялық бiрлiктерiнiң адамзат тарихында үздiксiз
Түрiк тобындағы тiлдер де өз территориясын кеңейттi. Түрiк тiлiнде
Ағылшын тiлi – XV ғасырға дейiн тек Британ аралдарында
Дүние жүзiндегi халықтардың тiлдерiн –лингвистар келесi тiлдiк сембяларға жатқызады;
Ешқандай лингвистикалық семьяға енбейтiн шектеулi семья болып Юкагирлiк, корейлiк,
Дұние тұрғындарының жартысы сөйлейтiн тiл-үндi европалық семьяда және ол
Үндi европалық тiлдiң шығыс бұтағына –үндi арийлiк тiл
Үндi европалық семьяның батыс бұтағына – романдық, кельттiк және
Шығыс және батыс үндi европалық тiлдер арасындағы кезеңдiк тiлдi
Египеттiк топтар тiлi XVII ғ. өмiрiн жойған; египеттiк тiлдiң
Семиттiк топ –екi негiзгi бұтақтан тұрады – шығыс және
Берберлiк, кушиттңк және чадтық тiлдер – Африканың солтүстiгi мен
Берберлiк – сахараның оазистерiнде және одан солтүстiкте. Кушиттiк –
Солтүстiк кавказдың семьяға абхаз-ады және наждагестанның топ жатады. Бiрiншiсiне
Оңтүстiк Үндiстанда басшылық ететiн дравильлiк семья 7 топтан
Оралдық тiл семьясы – географиялық жағынан Ресейдiң европалық
Эскимос – алеуеттiк семьяға – эскимостық тiлдерсмен жақын туыстық
Алтай тiлi семьясына батыста Туркия мен шығыста сiбiрдiң солтүстiк
Қазiргi кездегi монғол тiлдерiне – орталық Азиялық аудандарда таралған-
Чукот – камчат семьясына – Ресейдiң қиыр солтүстiк шығысындағы
Сахараның оңтүстiгiндегi Африка тұрғындары негiiзiнен үш семья тiлдерiнде сөйлейдi.
Нигер-конго тобының құраына мынадай топша бөлiнiп шығады- бенуэконго
Нiл – сахаралық семья тiлдерi – негр-кордофандық семьяның тiлдерi
Африканың солтүстiк – батыс бөлiгiнде – койсандық тiлдiк семья
Орталық немесе тибеттiк топқа – тибет, бирма, качин, карен,
Австроазиялық семьяға (оңтүстiк шығыс және оңтүстiк Азия)- вьет-Мыонгстiк, оңтүстiк
Паратай тiлдiк семьясы (Үндiқытай және Қытайдың оңтүстiгi) – мынадай
Жеке семьяны – саны жағынан аз - андаман
Папуас тiлдерi (Жаңа Гвинея және оған жақын аралдар) –
Австралия аборигендерiнiң тiлi – дүние жүзiндегi ешбiр тiлдiк семьямен
Америка индеецтерi тiлi – бiрнеше оңдаған тiлдiк семьяға бөлiнедi.
Индеецтiк тiлдердiң арасындағы ең iрiлерi – кечуа (перу,эквадор,Боливия және
Жер шарының әр аудандарында ешқандай семьяға кiрмейтiн шектеулi тiлдер
Корей және жапон тiлдерiн кейбiр лингвистер –корей жапон тобына
Кейде алтай семьясынадағы тiлдер ұқсастығы алынып, түрiк, монғол, тунис-манчжурлық
2. Шетелдік Азия халықтарына этнодемографиялық сипаттама
2.1.Шетелдік Азия халықтарының өсу динамикасы
ХХ ғасырдың басындағы шетелдік Азия халықтарының
(млн. адам) өсу деңгейі
Азия- ның аума-ғы 1900 1950 1960 1970 1980 1990
Оңтүс-тік Батыс Азия 48 42 56 74 98 130
Оңтүстік Азия 302 480 595 754 930 1164 1387
Оңтүс-тік Шы-ғыс Азия 104 182 226 287 356 438
Шы-ғыс Азия 401 671 791 986 1183 1324 1475
Барлығы 915 1375 1668 2102 2567 3057 3548 3982
Азия халықтарының орналасуына байланысты өзгерістер болды. ХІХ ғасырдың басында
2.2. Шетелдік Азия халықының тілдік құрамы
Халықтың тілдік құрамы мен топтары
Тілдік отбасылық топ %-пен алғандағы жалпы халық саны
Сино-тибеттік отбасы 38,7
Қытайлық топ 36,5
Орталық топ 2,2
Үндіевропалық отбасы 29,7
Үндіарийлік топ 26,9
Ирандық топ 2,7
Басқа да топ 0,1
Австронезийлік отбасы 8,0
Батысавстронезиялық топ 7,8
Орталықавстронезийлік топ 0,2
Дравидийлік отбасы 6,7
Оңтүстік топ 4,2
Оңтүстік Шығыс топ 2,2
Гондвандық топ 0,1
Басқа да топтар 0,2
Жапондықтар 4,3
Австроазиаттық отбасы 3,0
Вьет-мнонгтық топ 1,9
Мон-кхмерла топ 0,4
Мунд тобы 0,3
Мяо-яо тобы 0,3
Басқа да топ 0,1
Алтайлық отбасы 2,6
Түріктік топ 2,2
Монғолдық топ 0,2
Тунгус-маньчжурлық топ 0,2
Паратойлық отбасы 2,5
Кореялықтар 2,3
Афразияийлік отбасы 2,1
Семиттік топ 2,1
Басқа да отбасы, топтар 2,1
Барлығы 100
Аумағы жағынан ірі елдер: Қытай, Үндістан, Индонезия, Жапония, Бангладеш,
Олардың барлығы (Жапониядан басқа, туу мөлшері аз, басқа экономикалық
2.3. Этникалық құрамының қалыптасуы
Шетелдік Азия өзінің этникалық құрамы жағынан өте әлсіз. Мұнда
Ежелгі Азияның өркениетті дамыған жерлері: Месопотамияның оңтүстігіндегі Двуречье (б.ғ.д.
Көптеген Азия халықтарының тілдік құрамы б.ғ.д. V – ІІ
Ең көп тараған ежелгі тіл Аравияда Оңтүстік Батыс Азияда
Шетелдік Азияның ірі елдері мен ұлттық санының бөлінуі
Халқы Халқының саны Көп мөлшердегі ірі халықтар Оның санының
Қытай 53 Қытайлықтар (хань) 93, 3
Филиппин 100 Бисайя,
тагал 41, 0
23,5
Индонезия 150 Явандықтар
16, 5
Малайзия 12 Малаялықтар
43,7
Қытайлықтар 32,8
Вьетнам 50 Вьетнамдықтар 87,6
Тайланд 30 Сиамдықтар 52,9
Лао 26,8
Қытайлықтар 11,9
Мьянма 30 Бирландықтар 75,5
Үндістан 150 Хиндустықтар 27,9
Бикарлықтар 10,5
әкістан 13 Панджабтықтар 64,7
Пуштундықтар 15,6
Синдкилықтар 14
Ауғанстан 30 Ауғандықтар
(пуштундықтар) 52,4
Тәжіктер 20,4
Иран 30 Персиялықта 45,3
Азербайжандықтар 17,0
Турция 15 Түріктер 85,6
Курдтер 10,7
Иран жазығы мен Үндістанның солтүстік аудандарында ирандық және үнділік
Үндістанның орталығы мен солтүстік-шығысында лунд тілі құрылды, ал Үндіқытай
Қытай халқының орталығы мен солтүстік бөлігін қытай-тибеттік отбасы
Бұл көрсеткіш халықтың этникалық географиялық жағдайының өзгеруге және миграцияның
ХV ғасырдың соңында Азия Европаның отарына айналып, бұл
Іс жүзінде, шетелдік Азияның туу мөлшері төменірек (Қытайда, Оңтүстік
Шетелдік Азия – қайталанбас, ерекше аймақ, еркектер саны әйелдерге
Оңтүстік Батыс Азияда барлық жас аралығында дерлік тұрғындардың басым
Антропологиялық жағынан шетелдік Азия өте күрделі, мұнда адамзаттың
Европоидтар (шамамен 29%) оңтүстік тармақтыңқ әртүрлі нәсілдері қалыптасқан. Жерорталық,
Азиаттық монғолоид (шамамен 31 %) солтүстігі мен шығысы
Монғолоидтарға монғолоидтық және австолоидтық нәсілдердің аралас және өтпелі
Австролоидтық нәсіл Азияда саны жағынан өте үлкен емес, бірақ
Европоидтық нәсілдердің оңтүстік тармағы мен веддоидтық нәсіл арасындағы ежелгі
Негроидтар Аравияның жарты аралығында, әсіресе жақын аймақтарында кездеседі. Шетелдік
Буддизм дініне, құдайға сыйынушылық Үндіқытай мен Шри-Ланкта құрылған. Шығыс
Индуизмді Үндістанның (83,6% халқын), Непал (90%), Пәкістан (10%), Шри-Ланк
Филиппин халқының негізгі бөлігі христиандықты қолдайды. (93%-тік христиан халқы
Тайпалық одақтардың культ ізбасарлары (анимисттер) көбінесе Индия, Қытай мен
2.4. Қазіргі этникалық құрамы
Мыңдаған халықтардың ішінде, шетелдік Азия тұрғындарын, көптеген тілдік
Шетелдік Азия 107 халықтың ішінде мөлшермен 1 млн. адамның
Шетелдік Азия көп ұлтты мемлекет, Үндістан мен Индонезияда 150
Курдтар топтасу шегіне қарай Турцияда, Иранда, Иракта және
Шетелдік Азияның барлық елдерінің ұлттық құрамы мен
1-ші топқа жеке ұлттық қатынасын сипаттап, негізінен
2-ші топқа халықтың негізі 70-95%-тін құрайды. (Вьетнам, Камбоджа, Мьянма,
4-ші топқа жататын елдер көп ұлттан тұрады. Бірақ оның
3. Шетелдік Азия халқына аймақтар бойынша сипаттама
Шығыс Азия. Шығыс Азияның құрамына Қытай, Монғолия, ҚХДР,
Жапонияда, жапондықтардан басқа (119,9 млн.), айндықтар тұрады. (Коккайдо жазығында,
Корея жартыаралында кореялықтар (64 млн), ҚХДР-да кореялықтар (20,3 млн.),
Қытайда кореялықтар (1,8 млн.), Жапонияда – (670 мың). ТМД-ның
Монғолия халқының негізгі массалық құрамы Алтайлық отбасылық топ-халха-монғол, ойраттар
Қытай Халық Республикасы – көпұлтты мемлекет. Қытайлықтар (конь)
Қытай тілі сегіз ірі – диалектіден құралады, оның
Негізгі диалект – солтүстік ол Қытайдың мемлекеттік тілі саналады,
Көптеген қытайлықтар Қытайдан тыс жерлерде (шамамен 28 млн.) тұрады.
ҚХР –ның ең ірі ұлттық здықтарына мыналар жатады: Хуәй
Олар Нинся – Хуэйлық автономды аудандарда, елдің
Тай халықтың тобын поратойлық отбасы: чжуан (14,1 млн.), буц
Шетелдік Азия. Шетелдік Азия – бұл дүние жүзіндегі
ХІХ ғасырда қантөгіс соғыстар мен Азия елдерінің басына
Мөлшермен 1920 жылдары шетелдік Азияның халық санының өсу қарқыны
Шетелдік Азия (%) халқының өсімі
1920 – 1930 ж.ж. 11,0
1930-1940 ж.ж. 13,1
1940-1950 ж.ж. 14,2
1950-1987 ж.ж. 2,1 рет
Қазір шетелдік Азияның өсу қарқыны 1,8%-ті құрайды. (Африкада –
Б.Ұ.Ұ. болжамдары бойынша 2025 жылға дейін шетелдік Азия
Шығыс Азия халқы өзін – шетелдік Азияның ең
Халық саны жағынан ең көп мемлекет – Қытайдың тарихи
Империалистік Жапонияның агрессиясына қарсы күрес кезінде (1937-1947 ж.ж.)
ҚХР –сы құрылғаннан кейінгі алғашқы халық санағы 1953 ж.
50 жылдың екінші жартысында туу деңгейінің ақырындап төмендеуі
Бұдан кейін б/ған 1960 ж. Туу дәрежесінің өсуін де
70 жылдардың басында Қытайда туу деңгейінің төмендеуінің жаңа
Бұған жаңа туған сәбилердің жыныстық пропорциясының бұзылуы бола
1984-1987 ж. Аралығында ту коэффициенті 17,5 %-тен 21,2%-ке көтерілді.
Жапония (1992 жылы) халқының саны 124,1 млн. адам және
1950 жылы Жапония халқының саны 82,9 млн. адамды
Гонконг (Сянгон) 1997 жылы континентальды Қытай халқының 6 млн.
Аомынь (Макао) 1999 ж. Декабрьде ҚХР халқының 1900 жылға
Жапонияның (% 1000 адамға шаққанда) табиғи өсім коэффициенті
1911
1933 1933
1937 1939 1947
1949 1950
1954 1955
1959 1960
1964 1965
1969 1970
1974 1975
1979 1980 1985 1990
1994 2000
2004 2020
2040
Япония 13,9 13,3 8,8 20,9 14,3 10,3 9,9 10,9
Монғолияның туу көрсеткіші 1000 адамға 32,3 1955 жылдан 1960
Монғолия тұрғындарының өсімі 648 мың, 1989 жылдан 1947 жылға
Монғолияның тұрғындар санының табиғи өсуінің жалпы коэффициенті Шығыс Азия
1950-54ж.ж. ол 19,5%-ті және 1965-69 ж.ж. осыдан келіп 1975-1994
ҚХДР халқы 1950 жылы 9,7 млн. адамнан 22,9 млн.
Оңтүстік Корея халқының саны 1950 жылы 20,3 млн.
Шетелдік Азияның ірі аудандарының (млн. адам) өсу деңгейі
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2025
Шығыс Азия 671,3 791,2 986,2 1183,0 1324,1 1475,0 1588,5
Оңт. Батыс Азия 182,1 225,6 287,6 355,9 439,1 519,5
Оңт. Азия 479,7 595,3 754,4 930,7 1164,4 1386,8 1591,8
Оңт. Шығыс Азия 42,7 55,8 73,6 98,1 129,7 167,5
Оңтүстік – Шығыс Азия. Мұнда Үндіқытай халқының жартыаралы мен
Бирмада, Малайя мен Тайландта туу 192-1939 жылдары 1000 адамға
Оңтүстік Батыс Азияның (1000% адамға шаққандағы жалпы халықтың табиғи
1950
1954 1955
1959 1960
1964 1965
1969 1970
1974 1975
1979 1980 1985 1990
1994 2000
2004 2020
2024
Ауған-
стан 16,6 20,3 22,7 24,1 24,3 21,4
22,0 18,6 10,8
Иран 36,6 34,7 34,1 32,9 32,0 30,4 41,3
25,4 20,3 11,8
Ирак 27,5 28,4 30,5 31,9 32,8 34,0
31,2 27,2 16,5
Бахрейн 28,7 29,8 33,2 33,3 28,5 28,1
21,9 17,6 14,1
Израйль 25,6 21,7 19,5 18,8 20,3 19,4 17,3 16,3
Иор-дания 24,4 25,7 29,3 31,7 32,5 36,4
40,9 37,4 23,7
Катар 24,1 24,3 24,1 22,9 19,7 20,5
26,6 23,8 15,7
Кипр 16,9 15,9 14,7 11,1 8,6 10,5
8,4 7,9 4,8
Кувейт 34,0 33,8 35,5 43,3 41,8 39,2 33,7
20,8 16,6 12,9
Ливан 22,3 28,2 29,4 27,0 22,8 21,4
20,8 16,6 12,9
ОАЭ 25,0 26,8 26,3 26,3 23,1 23,2
16,9 16,6 8,4
Оман 19,0 21,2 24,3 27,3 29,0 30,3
30,8 28,2 18,2
Сауд Аравияяя 23,1 25,1 27,6 28,9 30,7 31,5
32,9 29,9 19,1
Сирия 25,2 27,8 30,8 32,3 33,6 37,5
36,6 28,3 18,3
Турция 27,4 28,5 26,0 26,0 25,3 21,8
18,9 15,6 11,6
Иемен 18,5 20,5 21,3 23,8 23ғ7 25,6
31,7 29,4 14,6
Оңтүстік – Батыс Азия (мың адам) халықтарының өсу деңгейі
1950 1960 1970 1980 1985 1990 2000 2010 2025
Ауған-
стан 8958 10775 13623 15951 18136 21033 26035 31134
Геран 14206 20301 28397 38345 66212 51259 65161 79044
Бахрейн 116 156 220 347 417 520 693 853
Израйль 1258 2114 2974 3878 4233 4617 5302 5952
Ииордания 1237 1695 2299 2923 3515 4291 6437 9186
Ирак 5158 6847
9356 13238 15898 18760 25377 32866 43520
Катар 25 45 111 225 315 431 569 722
Кипр 494 573 615 627 665 704 762 825
Кувейт 152 278 744 1370 1712 2230 3007 3769
Ливан 1443 1857 2469 2669 2668 2967 3617 4246
ОАЭ 70 90 223 980 1327 1578 1939 2283
Оман 413 505 654 984 1242 1457 1973 2580
Сауд Аравия 3201 4075 5745 9372 115042 13988 19824
Сирия 3495 4561 6258 8704 10268 12634 17809 23284
Турция 20808 27509 35321 44438 49272 56647 65351 76008
Оңтүстік Азия. Бұл районға Индия, Пакистан, Бангладеш, Бутан, Шри-Ланка,
Бұның ішінде ең тұрғындардың тығыз орналасқан жері Индия. Тұрғын
ХІХ ғасыр ағылшын отарлық саясатының негізгі орталығы болған Индияда
ХХ ғасырдың басында да жағдай көп өзгермеді:
Индия тұрғындар саны 1891 ж. Жалпы саны 236
Әсіресе Индия тұрғын саны егемендік алғаннан кейін және
Индия - әлемнің дамушы елдерінің ішінде бірінші болып 1951
Пакистан мен Бангладеште, осы районның екі бөлек елдерінде,
Пәкістан тұрғынының саны 40,0 млн. 1950 жылы 140,5 млн.
Оңтүстік Батыс Азия. (кейде алдыңғы Азия да) бұған Аравия
Бұл елдердің тез қарқынды даму үлесі негізінен бірінші дүниежүзілік
Бүгінгі таңда Азияда араб елдерінде – яғни оның оңтүстік
Ливанда да туу деңгейі күрт төмендеуі (25 жыл ішінде
Малайя мен Сингапурдың халқының өсу қарқыны әлдеқайда жоғары болды,
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары, 0,8 миллионға өсті. Бүкіл Оңтүстік
Оңтүстік Шығыс Азия тұрғындарының табиғи өсу коэффициентінің динамикасы.
1950 1960 1970 1980 1985 1990 2000 2010 2025
Бирма 17,8 21,7 27,1 33,6 37,1 40,8 48,4 55,8
Бруней 0,04 0,08 0,1 1,1 0,2 0,2 0,3 0,4
Вьетнам 39,9 43,7 42,7 54,1 59,7 66,1 79,8 92,0
Индоне-зия 79,5 96,2 120,2 146,3 163,3 181,5 211,3 238,6
Камбод-жа 4,3 5,4 6,9 6,4 7,2 8,2 9,7 10,6
Лаос 1,9 2,3 3,0 3,6 4,1 4,6 5,7 6,9
Малай-зия 6,2 8,2 10,8 13,6 15,6 17,2 20,5
Сингапур 1,0 1,6 2,0 2,4 2,5 2,7 2,9 3,1
Тайланд 20,3 26,8 36,3 46,4 51,3 55,7 65,5 74,8
Шығыс Тимор 0,4 0,5 0,6 0,5 0,6 0,7 0,8
Филип-пин 20,5 27,9 37,5 48,3 54,3 60,9 74,0 86,3
Қорытынды
Қорыта келгенде Шетелдік Азияның халықтың қоныстануы бойынша дүние
ХІХ ғасырда қантөгіс соғыстар мен Азия елдерінің басына
Мөлшермен 1920 жылдары Шетелдік Азияның халық санының өсу қарқыны
Халық санының қарқынды жоғарылауының себебі Шетел мемлекеттерінің отарлық
Шетелдік азия халықтарында діни тұрақтылық жоқ. Бір ед ислам
Қазіргі кезде де Шетелдік Азия дүние жүзінде ең хақы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Брук С.И. Население мира (этнодемографический справочник).- М.,Наука,1981
Голиков Н.Ф.,Двоскин Б.Я., Спектор М.Д. Проблемы расселения населения Казахстана.-
Демографический ежегодник Казахстана (статистический сборник).- Алматы,2004
Демография: Современное состояние и перспективы развития (учебное пособие) Под
Искаков У.М. Города в системе расселения Казахстана (экономико-демографический аспект).-
Копылов В.А: География населения М.,1999
Народы мира (демографический справочник) .- М,.1997
Покшишевский В.В. Население и география.- М.,1978
Страны и народы (популярная энциклопедия).- Санкт-Петербург,1997
10.Тәтімов М.Т.Халықнама немесе сан мен сана.- Алматы.,1992
11.Увалиев Т.О. Халықтар географиясы (оқу құралы).- Алматы., 1997
12. Шалекенов У.Ш. Әлем халықтарының этнографиясы.- Алматы.,1994
13. Шувалов В.Л. Геогафия населения.- М., Просвещение, 1985
Весь мир Минск Литература 1998.
Весь мир Минск Хорвест Москва 2001.
Гладкий Ю.Н, Лавров С. Б. Все мирная экономическая и
география. «Мектеп» 2002.
Максаковский В.П. Всемирная экономическая и социальная география А,
Рауан 1998.
Максаковский В.П. Географияческая картина мира М., 2004.
Страны мира Смоленск «Русич» 2003.
Страны и народы. Зарубежная Азия. М., «Мысль» 1982.