Жоспар
1 бөлім. Тундралы-солтүстік тайгалы Кола түбегі.
1.1 Географиялық орны...............................................................................3 бет
1.2 Жер бедері...............................................................................................5 бет
1.3 Климаты………………………………………………………………..8 бет
1.4 Табиғат зоналары.................................................................................10 бет
1.4.1 Хибин және Ловозер тундрасы...................................................10 бет
1.4.2 Хибин тауларының биіктік белдеулері......................................12 бет
2 бөлім. Солтүстік және орта тайгалы-көлді Карелия жазығы.
2.1 Географиялық орны.............................................................................16 бет
2.2 Жер бедері............................................................................................19 бет
2.3 Климаты………………………………………………………………21 бет
2.4 Ішкі сулары...........................................................................................23 бет
2.4.1 Өзендер.........................................................................................23 бет
2.4.2 Көлдер...........................................................................................24 бет
2.5 Топырағы..............................................................................................25 бет
2.6 Өсімдігі.................................................................................................26 бет
Студенттің өзіндік сұрақтары мен тапсырмалары.......................................28 бет
Номенклатура..................................................................................................29 бет
Пайдаланылған әдебиеттер………………………………………………...30 бет
Мұздық ысырындысы мен төрттік трансгрессиялардың Кола-Карелия облысы.
Кола-Қарелия мұздық ысырынды облысы өзара перпендикуляр бағыттағы (солтүстік-батыстан
1) тундралы-солтүстік тайгалы Кола түбегін;
2) солтүстік және орта тайгалы-көл-жазықты Карелияны атап көрсетеміз.
1 бөлім. Тундралы-солтүстік тайгалы Кола түбегі.
1.1 Географиялық орны
(1-сурет. Кола түбегі)
Ресейдің Мурман облысына кіретін Кола түбегі Ресей Федерациясының
Түбек Балтық кристалды қалқанының негізінен жасырақ, магма интрузияларымен
Архей заманына қатысты шөгінділер сияқты, протерозой шөгінділері де
Архейдің басында және соңында қатпардың жасалуы, А. А.
Г.Д.Рихтердің айтуынша, үштік дәуірде, өте кең территорияны қамтыған
1.2 Жер бедері
Кола түбегінің рельефі қалыптасып, түрі жағынан өзгеруінде мұздықтың
Түбек территориясында із қалдырған бірінші мұз басу —
Бореальдық трансгрессиядан соң территория көтеріліп, екінші Валдай мұз
М. А. Лаврованың пікірінше, мұздық жамылғысы қайтқаннан соң
Екінші мұз басудың соңында түбек қайтадан шөгіп, оның
Мұздық еріген кезде еріген сулар ірі тілше бассейндер
Кола түбегіндегі барлық дөңес және ойыс учаскелер тектоникалық
Кола түбегінің рельефі бір текті емес: оның батыс
Поной және Варзуги өзендерінің бас жағында Пан биігі
1.3 Климаты
Түбектің климаты әр түрлі: оның солтүстік бөлігі Атлант
Фенологиялық мәліметтер Кола түбегінің климатын жақсы бейнелейді: мартта
Кола түбегінің таулы аудандарының (мысалы, Хибин) климаты едәуір
Солтүстік және солтүстік-шығыс желдері, әдетте, таудың басын тұмшалап
Августтың аяғында немесе септябрьдің басындағы күз
1.4 Табиғат зоналары.
1.4.1 Хибин және Ловозер тундрасы.
Хибин және Ловозер тундрасы ендік және меридиандық бағыттағы
Хибин тундрасы — Кола түбегінің үлкен және биік
Хибиннің үстірт тәрізді биігі жылына 365 күн қар
1832 жылы Қола түбегінде болған капитан П. Широкшин
П. Широкшин Кола түбегінде қарының көптігімен сипатталатын және
Хибиндердің қазіргі жер бедері нивальдық (аяздық), тоңдық және
Рельефтің дамуында солифлюкция мен көшкінінің маңызы зор. Кола
1.4.2 Хибин тауларының биіктік белдеулері.
Хибин таулары биік белдеулі болып келеді, мұнда мына
1) тау алды — орманды;
2) таулы — орманды-тундралы;
3) таулы-тундралы.
1. Тау алды — орманды белдеуі. Бұл белдеу
Қарағайлы орманнан жоғары шырша орманы өседі. Шырша орманының
Басқа ағаштар араласпаған таза шырша орманы жақсы ылғалданған
1) жасыл мүгі басым шырша орманы және;
2) қалың шөпті шырша орманы.
Жоғары көтерілген сайын шыршаның бойы 2—4 м-ге дейін
2. Таулы-орманды тундра белдеуі. Бұл белдеуде қайыңды өсімдік
1) түрлі шөпті (жарық гүл, бөдене шөп, ботакез)
2) қара жидек, көк желек және селдірек бас
3. Таулы-тундралы белдеу. 500 м биікте орман өсімдігі
Кола түбегінің өсімдігі тундра және солтүстік тайга орманынан
Өзен аңғарларында, сол сияқты суайрықтарда әр жерде орманды
Кола түбегінің орманы солтүстік тайганың аралық зонасына жатады,
Тундраның барлық жерінде лемминг (Lemmus odensis), ақ түлкі
2 бөлім. Солтүстік және орта тайгалы-көлді Карелия жазығы.
2.1 Географиялық орны.
Карелия тайгалы-көлді жазығы Балтық кристалды қалқанының шығыс бөлігінде
(2-сурет. Карелия тектоникасы)
Жартасты үстірт (сельг) пен жазықтардың әр жерінде кездесетін
Карелияның көпшілік бөлігі архейдің толық кристалды тау жыныстарынан
Шағын учаскелер негізінен жер астынан атылған жыныстардан (габбро-иорит,
Солтүстік Карелияда титанды-магнетитті және ильменитті темір рудаларымен байланысты
Карбоннан жас төрттік кезеңге дейінгі шөгінділер мұнда жоқ.
Төрттік кезеңде ертедегі кристалды қалқанды тұтасынан мұз басқан.
Мұздық шөгінділері жаппай жайылған аудандармен бірге, мұздық шөгінділері
Ең көне мұздық шөгінділері — мұздық алдындағы флювиогляциальдық
Мұздықтар аралығындағы кезеңде Онега және Ладога көлдерінің қазаншұңқырлары
2.2 Жер бедері
Кола түбегіне қарағанда Карелияның рельефі тегіс, едәуір біркелкі.
Төрттікке дейінгі жыныстардың үстіңгі бетінің тілімделу сипаты Карелияның
Рельефінің сипатына қарай Карелия территориясын төмендегі аудандарға бөлуге
1. Солтүстік орта таулы (Маанселькя) аудан Карелияның солтүстік
2. Батыс-Карелия үстірті— Маанселькя жотасының оңтүстік-шығыс сілемі. Бұл
3. Солтүстік көлді аудан ірі көлдердің көптігімен сипатталады.
4. Ақ теңіз маңы ойпаты (30—100 км) кең
5. Онега-Ақ теңіз суайрығы жазық бедерлі келеді. Биіктік
6. Оңтүстік көлді ауданның гипсографиялық орны салыстырмалы түрде
2.3 Климаты.
Карелия климаты қоңыржай континенттік, ылғалы мол, қысы ұзақ,
Республика территориясы Атлант мұхитының солтүстік аудандарында және арктикалық
Күн жылуының жетімсіздігі салдарынан қыс кезінде циркуляциялық жағдайдың
Жазда теңіздік арктикалық ауа массасы басым. Ол Карелияға
Солтүстік Атлант ағысы арқылы Атлант мұхиты Карелияның мол
Қыс солтүстігінде октябрьдің екінші жартысынан, оңтүстігінде ноябрьдің бірінші
Апрельдің екінші жартысында ауаның күндізгі температурасы 0°-тан жоғары.
Жаз солтүстік аудандарда июннің екінші жартысында, ал оңтүстік
Күз солтүстігінде сентябрьдің басынан оңтүстігінде ортасынан басталады. Жылы
2.4 Ішкі сулары.
2.4.1 Өзендер.
Карелияның гидрографиялық жүйесі территорияның тектоникалық не геометриялық ерекшелігіне
Карелия өзендері ұзын емес, тек жеті өзеннің ұзындығы
Су айрықтардың едәуір биік жатуы өзендердің орта және
Солтүстік Карелия өзендері бойлық қималары жағынан тау өзендеріне
Карелия өзендері көбінесе қалың қар жамылғысы есебінен, әсіресе,
2.4.2 Көлдер.
Орыс жазығында көлі көп территория — Карелия. Карелия
Көптеген көлдер өзендер арқылы өзара байланысып, тұтас көл
Карелия территориясының барлық жерінде жер асты суы болады.
2.5 Топырағы.
Карелия территориясы күлгін типті топырақ зонасында жатыр. Күлгін
Карелияның оңтүстік бөлігінде топырақ түзілу процесі тым тереңде
Қара сазды тақтатасты жерде құнарлы қара түсті (карелия
Ертедегі көл орнында, Ақ теңіз жағалауында шымтезекті-батпақты топырақ
Едәуір шымды батпағы аз жерлерге егілген ауыл шаруашылық
2.6 Өсімдігі.
Карелия территориясы қылқанды ағаш тұқымы — қарағай мен
Карағайлы орманмен іргелес қызыл шие және арша өседі.
Карелияның көп жері мүкті батпақты, едәуір бөлігі ормансыз
Студенттің өзіндік сұрақтары мен тапсырмалары:
Кола-Карелия облысын қандай екі облысқа бөліп қарастыруға болады?
Кола түбегінің географиялық орнын ТМД физикалық картасына қарап
ТМД физикалық картасын пайдалана отырып, Кола түбегінің жер
Кола түбегінің тау массивтерін атаңыз және түбектің ең
Кола түбегі климатының қалыптасуына әсер ететін негізгі факторларды
Кола түбегінің табиғат зоналарына кешенді сипаттама беріңіз.
Хибин тауларының биіктік белдеулерін атап, оларға сипаттама беріңіз.
Карелия жазығының географиялық орнын ТМД физикалық картасына қарап
ТМД физикалық картасын пайдалана отырып, Карелияның жер бедеріне
Карелия жазығы климатының қалыптасуына әсер ететін негізгі факторларды
Карелияның гидрографиялық жүйесінің ерекшеліктеріне талдау жасап, өзендері мен
Карелия топырағы мен өсімдік жамылғысындағы негізгі ерекшеліктерге назар
Номенклатура:
Таулы үстірттер, шыңдар, плато және пенепелиндер: Пай-Хой, Мореиз(467
Реки и озера: Кора, Уга, Б. Щучье (-136
Пайдаланған әдебиеттер
СССР физикалық географиясы. - Алматы «Мектеп», 1974. –
2