МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ ЕСЕП ЖӘНЕ ЕСЕП БЕРУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Банктердегі бухгалтерлік есептің атқаратын қызметі...................................6
1.2 Коммерциялық банктердегі бухгалтерлік есеп ақпарат жүйесі ретінде.....................................................................................................................11
1.3 Екінші деңгейлі банктердегі қаржылық және басқару есебі.......................13
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ ЖҮРГІЗІЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Банктегі бухгалтерлік есептің шоттар жоспарының ерекшеліктерін сипаттау..................................................................................................................17
2.2 Қаржылық есеп берудің экономикалық тиімділігі мен қажеттілігін бағалау....................................................................................................................28
2.3 Екінші деңгейлі банктердегі қаржылық есеп беру элементтерін және
3 БАНКТЕРДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП БЕРУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Банктегі бухгалтерлік есепті құқықтық реттеудің перспективалы бағыты.....................................................................................................................41
3.2 Қаржылық есеп беруді нарық талабына сай жетілдіру жолдары..............44
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................56
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар жағдайында екінші деңгейі банктердің тұрақты қызмет етуі
Бухгалтерлік есептің жағдайы, жеке пайдаланушылардың айрықша қажеттілігін қанағаттандыру үшін
Бухгалтерлік есеп шаруашылық-қаржылық қызмет пен шешім қабылдаушы адамдар арасындағы
Банктегі пайдаланушыға бухгалтерлік есепте жинақталған, өңделген банк қызметі жөніндегі
Қазіргі кезеде екінші деңгейлі банктерде басқару және қаржылық есеп
Дипломдық жұмыстың мақсаты – екінші деңгейлі банетердегі бухгалтерлік есептің
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, дипломдық жұмыстың мазмұнын және
- екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен жүргізілуін
- банктегі қаржылық және басқару есебінің өзара байланыстылығына сипаттама
- қаржылық есеп берудің басты мақсаты мен негізгі міндеттерін
- қаржылық есеп беру элементтерінің жіктелуіне талдау жасау;
- коммерциялық банктердегі аналитикалық және синтетикалық есептің экономикалық ерекшеліктерін
- нарық жағдайындағы бухгалтерлік есептің құқықтық реттелуін жетілдіруге байланысты
Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспе мен үш тарауды, қорытындыны, пайдаланылған
Таңдалған жұмыстың бірінші тарауында банктердегі бухгалтерлік есептің атқаратын қызметі,
Екінші тарауда банктегі бухгалтерлік есептің шоттар жоспарының ерекшеліктері, қаржылық
Үшінші тарауда банктердегі бухгалтерлік есеп берудің құқықтық реттелуін жетілдіру
Бухгалтерлік есептің объектісі - толық шаруашылық бірлік және оның
Бухгалтерлік есеп мыналарды қамтамасыз етуі қажет:
- меншікті және тартылған
алдын ала бекітілген
алғашқы құжаттар түпнұсқасы бухгалтерлік жазуларды бара-
бара бекіту және барлық операцияларды
қаржылық-шаруашылық операцияларды мерзіміне сай өз уақытында тіркеу.
Жалпы банктегі қаржы есебінің қызметі өтіп жатқан шаруашылық үдерісі
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ ЕСЕП ЖӘНЕ ЕСЕП БЕРУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Банктердегі бухгалтерлік есептің атқаратын қызметі
Қазіргі қоғамда бухгалтерлік есептің мәні өте зор, ол тек
Бухгалтерлік есеп - бұл «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
Бухгалтерлік есептің мақсаты бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланушылардың мүддесі мен ыңғайына
Бухгалтерлік есептің жағдайы, жеке пайдаланушылардың айрықша қажеттілігін қанағаттандыру үшін
Банктегі бухгалтерлік есептің халықаралық стандартпен белгілеген мақсаттарына мыналар жатады
акционерлерді банктің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы толық және жеткілікті ақпаратпен
банк қаржылық-шаруашылық қызметін жүзеге асыру кезінде
Қазақстан Республикасының заңдарының сақталуын бақылау үшін мемлекеттік
Бухгалтерлік есеп мыналарды қамтамасыз етуі қажет:
- меншікті және тартылған
алдын ала бекітілген
алғашқы құжаттар түпнұсқасы бухгалтерлік жазуларды бара-
бара бекіту және барлық операцияларды
қаржылық-шаруашылық операцияларды мерзіміне сай өз уақытында тіркеу.
Бухгалтерлік есептің объектісі - толық шаруашылық бірлік және оның
Философиялық тұрғыдан қарағанда банктегі бухгалтерлік есеп ұғымына түрлі қатынастарға
Бухгалтерлік есептің әдісі - осы пәннің оқытылуы және танылуына
Бухгалтерлік тәртіптің негізгі элементтеріне құжаттау, түгендеу, шоттар жүйесі. Бухгалтерлік
Құжаттау - операцияларды құжаттармен рәсімдеу үрдістері, ол бухгалтерлік есептің
Түгендеу - негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, ақша қаражатын,
Операцияларды топтастыру бухгалтерлік есепшоттарының көмегі арқылы жасалады. Шоттар -
Бағалау - бұл мүлік құнының және оның пайда болу
Калькуляция - шығындарды топтастыруды қамтамасыз ететін және өзіндік құнды
Бухгалтерлік рәсімдеу элементтері арасында қабылдануы қиын және түсінуде ауыртпашылық
Екіжақты жазу - бухгалтерлік есепшоттарында шаруашылық операцияларды тіркеу әдісі
Баланстың қорытынды және есеп беру. Бухгалтерлік шотта сипатталған құралдар
Есеп беру - кәсіпорын қызметінің белгілі бір кезеңдегі қорытындысын
Бухгалтерлік есеп мектебінің өздерінің негізін салушылары бар, әрбір кезең
екіжақтылық;
ақшалай өлшем;
кәсіпорындардың дербестігі;
үздіксіздігі;
өзіндік құндылығы;
кертартпалығы;
материалдылығы;
өткізімділігі;
сәйкестілігі.
Тағы бір айта кететін жағдай, бухгалтерлік есеп - бұл
Кәсіпорынды басқару мақсаты үшін, қаржылық және өндірістік-шаруашылық қызметтері туралы
Жұмыс үстінде бухгалтер шешуі қажет мынадай жағдайлар кездесуі мүмкін:
шаруашылық операциясы жүргізілген мезгілде анықтау, яғни
сәйкестендіру мәселесі;
шаруашылық операциясының құнын
мәселесі;
жіктеу мәселесі, яғни шаруашылық операциясы қандай түрде
жіктелуі керек»
Сәйкестендіру мәселесі шаруашылық қай кезде тіркелуі керек екендігін шешеді.
Банк қызметкері кеңселік
үшін жабдықтау бөліміне тапсырыс береді;
Жабдықтау бөлімі тапсырысты жеткізіп берушіге жібереді;
Жеткізіп беруші кеңселік құрал-жабдықты тиеп жібереді;
Банк оны қабылдайды;
Банк жабдықтаушыдан шот алады;
Банк шотты төлейді.
Осы сұраққа жауап есепті кезеңдегі қаржы көлемінің нәтижесіне байланысты
Бағалау мәселесі. Бухгалтерлік есептің мақсаты шаруашылық операциясы жүзеге асырылғаннан
Жіктеу мәселесі. Жіктеу кез - келген шаруашылық операциясының маңызын
Есептік ақпараттар банктің ішінде де және оның сыртында да
Есептік ақпараттар негізінде шешім қабылдаған кезде пайдаланушылар белгілі бір
Бұл функция банк белгілеген заңдардың, Ұлттық банктің нормативтік-құқықтық актілерінің,
Бақылау функциясын әкімшілік
Олар алдын ала, кейінгі және ағымдық реттерімен жүргізіледі. Олар
банк қызметкерлері банк
кредитордың шотымен операцияны жүзеге асыруы қызметкер өкілеттігі қатаң
операциялар есебі Ұлттық банктің бекіткен талабына сәйкес жүргізіліп, банктің
банктің берілген активі мен пассивінің есебі
Басқаруды жетілдіруде, нарықтық экономиканы қалыптастыруда, жеке меншіктердің санының көбеюі,
Ақпараттық қызмет мақсаты - ресурстар бойынша және олардың тиімді
Аналитикалық қызмет жүргізілуі бухгалтерлік есептің барлық бөліміне, соның ішінде
1.2 Коммерциялық банктердегі бухгалтерлік есеп ақпарат жүйесі ретінде
Бухгалтерлік есеп шаруашылық-қаржылық қызмет пен шешім қабылдаушы адамдар арасындағы
Сондықтан бухгалтерлік есеп ақпараттары біз ойлағаннан гөрі айтарлықтай кең
субъектіні басқарушылар;
субъектіден тыс, бірақ тікелей қаржылық мүддесі барлар;
субъектіге жанама қаржылық
мен агенттіктер.
Субъектіні басқарушылар - олар банк қызметін басқаруда және банк
Тиімді жұмыс жасайтын менеджерлер бухгалтерлік есеп мәліметтеріне және олардың
Тікелей қаржылық мүддесі бар пайдаланушылар. Бухгалтерлік есептің тағы бір
Жанама қаржылық мүдделігі бар пайдаланушы. Кейінгі уақытта қоғам тұтастай,
Салық органдары салықтың төленуінің және аударылуының дұрыстығын бақылайды. Әрбір
Демек, бухгалтерлік есеп ақпараты және банктің қаржылық есебі, банктің
мемлекеттік реттеуші және
бірінші кезекте Ұлттық банк;
банк иелері немесе акционерлер;
банк директорлары, жетекшілері және қызметкерлері;
банк клиенттері.
Банк қаржылық есептілікті мемлекеттік реттеуші органдарға ұсынады, оларға Ұлттық
Акционерлер немесе банк иелеріне банктің қаражатты қалай тартып, оларды
Директорлар үшін, яғни банк әкімшілігі үшін күнделікті банк активтерін,
Банк клиенттері үшін оның қаржылық міндеттемелерінің орындауы, сонымен қатар
1.3 Екінші деңгейлі банктердегі қаржылық және басқару есебі
Есеп – қаржылық және басқару есептері болып бөлінеді. Басқару
Бухгалтерлік қызметкер ұсынатын ішкі аналитикалық, есеп беруді банктің өзінің
Сыртқа арналған қаржылық есептер құндық бағасымен жасалады және банктің
Қаржылық есеп өндірістік циклдегі іскер операцияларды қаржылық терминдер бағалайды.
Жалпы іскер операциялар кең көлемде болатындықтан, мәмілелерді басқару жүйесін
Жүйе бақылауға мүмкіндік беруі керек және қызметінің нәтижесін өлшеуге
Басқару және қаржылық есеп арасындағы айырмашылықтарды қарастырайық. Салыстыру, ең
Қаржылық есеп қаржылық ақпараттарды беруді, жазуды, бағалауды реттеуші жалпы
Қаржы есебінің қызметі өтіп жатқан шаруашылық үдерісі туралы ақпарат
Қаржылық есеп банктің барлық операцияларын сомалайды. Басқару есебіне әдетте
Сондай-ақ операциялық қызмет нәтижесінде ақша қаражатының қозғалысынан алынған дивидендтерді
Табыс және басқа да салықтарды төлеу нәтижесінде туындайтын ақша
Есеп беруді жасаудың жиілігі - сыртқы пайдаланушылар үшін дайындалған
Сонымен қатар қаржылық есеп беруде қамтылған қаржылық ақпарат тұтынушы
Салыстырмалы аймақтар қаржылық есептен басқару есебіне көшуге көмектесуі керек,
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ ЖҮРГІЗІЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Банктегі бухгалтерлік есептің шоттар жоспарының ерекшеліктерін сипаттау
Барлық шаруашылық операциялар балансқа әсер етеді, оның оған әсер
Әрбір шот келесідей нысанда болуы керек:
Сол жағы
Оң жағы
Дебет
Шот
Кредит
Баланстық позицияда мүліктің немесе капиталдың нақтылығы туралы айтылып отырғандықтан,
Барлық баланстық позициялар инвентарлық шотқа кіргізіледі:
активті шоттарда бастапқы қалдық дебетке кіргізіледі (яғни,
баланстағыдай, сол жағына).
пассивті шоттарда бастапқы қалдық кредитке
(яғни, баланстағыдай, оң жағына).
Бастапқы баланстық шоттарға бөлінгеннен кейін және бастапқы қорларды енгізгеннен
түсімдер немесе көбеюлер
жүргізіледі;
шығындар немесе қордың азаюы шоттың келесі жақ бетінде
жүргізіледі.
Активті шоттарда қалдық дебет жағында болады, сондықтан:
түсімдер дебетте жүргізіледі;
шығындар кредитте жүргізіледі.
Пассивті шоттарда қалдық кредит жағында болады, сондықтан:
түсімдер кредитінде жүргізіледі;
шығындар дебетінде жүргізіледі.
Кредиттік мекемелер де басқа да кәсіпорындар сияқты ең аз
Сондықтан дебиторлар несиелеуді пайдаланғаны үшін пайыз төлейді. Және керісінше,
Осылайша қорытынды шот меншікті капитал шотының аралық шоты болып
Қорытынды шоттағы өзгерістер осы меншікті капитал шоты жағында жасалады:
табыстар табыстар шотының
сияқты жүзеге асырылады;
шығындар капиталдың азаюы
дебетінде жүзеге асырылады.
Қорытынды шот жылдық қорытынды жасағанда меншікті капитал шоты арқылы
Қалдық қорытындыны көрсетеді және меншікті капитал шотында жүргізіледі. Бұндай
Қазақстан Республикасы банктерінде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізі - синтетикалық
Шот жоспарының барлық шоттары 7 класқа бөлінеді :
I класс - Активтер.
II класс - Міндеттемелер.
III класс - Меншікті капитал.
IV класс - Табыстар.
V класс - Шығындар.
VI класс - Шартты және мүмкін талаптар мен
VII класс - Банк балансына меморандум шоттары.
Бухгалтерлік шоттар баланстық
Актив шотта дебет
Екінші деңгейлі банкте бухгалтерлік есептік шот жоспарының өзіндік ерекшеліктері
Пайыздық кірістер есептелуі мүмкін активтер - есептелген кірістер -
Есептеу принципіне сәйкес несие бойынша банктер пайыз есеп-теуге міндетті
Оларға жатпайтындар:
- әдетте есептеу жасалмайтын 1000-шоттар тобы;
- 4455 (своп бойынша табыс) баланстан тыс шотта ескерілетін
Осы қисынды байланыстар үлгілерін 1-кестеде қарастырамыз.
Кесте-1. Қисынды тізбелер кестесі
Активтер Шот
№ Шот
№ Сыйақы алуға байланысты табыстар
Клиенттерге берілген қысқа мерзімді қарыздар 1411 4411 Клиенттерге берілген
Сатуға жарамды бағалы қағаздар 1452 4452 Сатуға арналған қолда
Басқа банктерге орналастырылған қысқа мерзімді салымдар (бір айға дейінгі)
Басқа банктердегі қаржы лизингі 1305 4305 Басқа банкгерге берілген
Клиенттер факторинг 1407 4407 Факторинг бойынша сыйақы алуға байланысты
Активтер мен есептелген
Кесте-2. Активтер және есептелген кірістер арасындағы өзара байланыс
Активтер Шот
№ Шот
№ Аударылған табыстар
ҚРҰБ-і талап ету
Басқа банктерге берілген қысқа мерзімді қарыздар 1302 1730 Басқа
Басқа банктерге орналастырылған қысқа мерзімді салымдар 1251 1725 Басқа
Банктің жергілікті филиалдармен есеп айырысуы 1352 1735 Банктің бас
Сатуға арналған қолда бар бағалы қағаздар 1451 1745 Өтелгенге
Пайыздық шығыстар есептелуі мүмкін міндеттемелер — есептелінген шығындар -
Пайыздық шығыстар есептелуі мүмкін міндеттемелер 2000-2499 шоттарында есептеледі. Соған
Төлемдер алдағы уақытта төленетін жағдайда есептеу прин-ципіне сәйкес банктер
Есептелген шығыстарды есептеу үшін қисынды құрылымы бар 2700 шот
Бұған мыналар жатпайды:
есептеулер жасалмайтын 2010 тобының шоттары (пайызсыз салымдар);
міндеттемелер шотының жекелеген топтарымен сәйкестігі жоқ 2749 шоты (мерзімі
5091 шоты (басқа да табыстар), 5095
5024 шоты (банктің корреспонденттік шоты бойынша пайыздық шығыстар) банкаралық
Міндеттемелер және пайыздық шығыстарға сәйкес келетін қисындылықты 3-кесте түрінде
Кесте-3. Міндеттемелер және пайыздық шығыстарға сәйкес келетін қисындылық
Міндеттемелер Шот
№ Шот
№ Пайыздық шығыстар
1 2 3 4
Басқа банктерден алынған
Басқа банктерден альшған қаржы лизингі 2057
Клиенттердің кепілдік салымдары 2223 5223 Клиенттердің
Айналысқа шығарылған облигациялар 2301 5301 Айналысқа шығарылған облигацияларға сыйақы
Басқа банктердің ұзақ мерзімді
Өтелу мерзімі 5 жылдан төмен реттелген борыштар 2401 5401
Міндеттемелер және есептелген
Кесте-4. Міндеттемелер және есептелген шығыстар
Міндеттемелер Шот
№ Шот
№ Есептелген шығыстар
1 2 3 4
Шетелдік орталық банктердің мерзімді салымдары
Банктің шетелдік филиалдарымен есеп
Басқа банктерден «РЕПО» операциялары бойынша алынған қарыздар 2053 2705
Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар 2303 2730 Айналысқа шығарылған
Өтелу мерзімі 5 жылдан жоғары реттелген борыштар 2402 2740
Шот топтары бойынша міндеттемелер – активтер қисындылық сәйкестігін
Кесте-5. Міндеттемелер активтері
Активтер Шот
№ Шот
№ Міндеттемелер
1 2 3 4
Банктің шетелдік филиалдарымен есеп айырысуы 1353
2153
Банктің шетелдік филиалдарымен есеп айырысуы
Клиенттермен есеп айырысу 1552
2552
Клиенттермен есеп айырысу
Өзге де алдын ала төлеулер 1791
2791
Өзге де алдын ала төлеулер
Құжаттамалық есеп айырысу
бойынша дебиторлар 1855
2855
Құжаттамалық есеп айырысу
бойынша дебиторлар
Шот топтары бойынша кірістер-шығыстар сәйкестілігін 6-кесте түрінде көрсетуге
Кесте-6. Кірістер-шығыстар
Кірістер Шот
№ Шот № Шығыстар
1 2 3 4
Клиенттерге берілген қарыздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер 4400
Банктің филиалдармен есеп айырысуы бойынша кірістер 4350 5150 Банктің
Бағалы қағаздарды 4510 5510 Бағалы қағаздарды сатып алу-сату
6-кестенің жалғасы
1 2 3 4
сатып алу-сату бойынша кірістер
бойынша шығыстар
Банктің шетел валютасын сатып алу-сату комиссиялық кірістері 4604 5604
Өзгеде кірістер 4820 5920 Өзгеде шығыс
Банк қызметінен өзге кірістер 4921 5921 Банктік қызметтен өзге
Алтыншы класс бойынша операциялардың есебі – шартты және мүмкін
Кесте-7. Шартты және мүмкін талаптар – шартты және мүмкін
Операция Дебет/Кредит Дебет/Кредит
1 2 3
Аккредитивтер 6000 6500
Кепілдер 6050 6550
Орналастырулар 6100 6600
Салымдар 6150 6650
Бағалы қағаздарды сатып алу 6200 6700
Бағалы қағаздарды сату 6300 6800
Валюталарды сатып алу-сату 6400
6999 арқылы 6900
6999 арқылы
Банктегі бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық субъектілеріндегі сияқты аналитикалық және
Банктің көпжақты қызметін сипаттайтын қорытынды көрсеткіштер банктік операциялардың аналитикалық
Несиелік есеп айырысу, кассалық және басқа операциялардың
күнделікті бөлшек есебі дербес шоттарда жүргізіледі. Әрбір
кәсіпорынға немесе ұйымға дербес ашылған шоттардың саны
олардың банкпен байланысы сипатына байланысты. Синтетикалық
есептің әрбір
Дербес шоттар ашылған дербес шоттар классификаторы болып табылатын арнайы
Аналитикалық есептің дербес шоттары есеп айырысу ақша құжаттарының сәйкестендірілген
Банктегі дербес шоттар бірыңғай ереже бойынша нөмірленеді. Дербес шоттың
Дербес шоттар №2 қосымшада көрсетілген болады.
Аналитикалық есепте жазбалар есеп айырысу ақша құжаттарының мәліметтері бойынша
Дербес шоттарда келесідей деректемелер басылып шығарылады:
соңғы операциялардың жүзеге асқан күні;
операцияның нақты жүзеге асырылған күні;
құжат нөмірі;
корреспонденттік шот нөмірі;
операциялар түрінің шартты цифрлы белгілері;
дебет және кредит бойынша айналыс сомасы;
кіріс және шығыс қалдық.
Баланстан тыс шоттардағы аналитикалық есептің дербес шотында корреспонденттік шоттың
Әрбір жылдың 1 қаңтарында банктің клиенттері барлық дербес шоттар
Кәсіпорындар, ұйымдар және мекемелер дербес шот көшірмесінің мәліметтері бойынша
Клиенттердің жазбаша өтініші бойынша банк мекемесі бастығының рұқсатымен қажет
Бухгалтерлік және кассалық журналдар, жиынтық карточкалар, тексеру тізімдемелері, күнделікті,
Бухгалтерлік журналда дебет және кредит бойынша әрбір операциялардың айналысы
Кассалық журналда кассаның кіріс және шығыс құжаттары, клиенттердің дербес
Жиынтық карточкалар баланстық шот бойынша жүргізіледі. Онда күнделікті кредит
Жиынтық карточкалардың дебеті және кредиті бухгалтерлік журналдың мәліметтерімен салыстырылады,
Жиынтық карточка мәліметтерімен күнделікті баланс жасалады. Балансты дұрыс құрған
Тексеріс тізімдемесіне жеке шот бойынша бір күн ішінде әрекет
Сөйтіп бухгалтерлік, кассалық журналдар, жиынтық карточкалар, тексеріс тізімдемесі аналитикалық
Баланстан тыс шот бойынша бухгалтерлік журнал және жиынтық карточкалар
Баланс, жиынтық карточкалар, бухгалгерлік журналдар мұқият салыстырылғаннан кейін синтетикалық
2.2 Қаржылық есеп берудің экономикалық тиімділігі мен қажеттілігін бағалау
Банктің қаржылық есептілігі - пайдаланушыға бухгалтерлік есепте жинақталған, өңделген
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына
Қаржы есебі келесі қағидалар арқылы жүргізіледі;
есептеу әдісі – операциялардың және басқа оқиғалардың
қызметтің үздіксіздігіне рұқсат ету, компания әрекетін одан
әрі жалғастыратындығын білдіреді.
Қаржылық есептің негізгі мақсаты - тиімді экономикалық шешім қабылдауда
нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті ақпаратын ұсыну;
нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті
ақпараттар арқылы қажетті жағдайларды, әсіресе банктің төлем қабілеттілігін және
банктің ресурстары, міндеттемелері, қаржылар құрамы
көздері және олардың езгерістері жайлы ақпаратын ұсыну.
Қаржылың есеп - шын мәнісінде шаруашылық бірлігінің үлгілері. Қаржылық
Айқындылық дегеніміз - ақпараттар бар жағдайда барлық қатысушыларға қолайлы,
Айқындылық - есеп берушілік ұғымының алғышарты болып табылады, нарыққа
Ақпараттар ағынының ұлғаюына байланысты кейінгі кезде нарық және қоғам
Пайдалылықтың басты көрсеткіші маңыздылығы болып табылада. Ақпарат саны пайдалылық
Пайдалы, тиімді, ашық және сенімді ақпарат алу үшін есеп
ашықтылық;
сенімділік;
салыстырмалық;
түсініктілік.
Ақпараттың ашықтылығы бухгалтерлік есеп берудің жақсы стандарттарына және ашықтықты
Сенімділік. Ақпараттарда материалдық қателіктер мен болжамдар болмауы керек. Мазмұн
Салыстырмалылық. Қаржылық есептілікте ұсынылған көрсеткіштер, әр субъекті бойынша жеке
Түсініктілік. Ақпараттар пайдаланушы үшін әрдайым түсінікті болуы керек. Қаржылық
Берілген ақпараттардың толықтығына шектеу бар. Бұл уақытында берілуі, шығынға
Ақпарат беруге жауапты субъект нақты экономикалық ортаға арналған қаржылық
2.3 Екінші деңгейлі банктердегі қаржылық есеп беру элементтерін және
Қаржылық есеп беру банктің қаржылық жағдайын бағалауға тікелей қатысы
активтер - бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған
және келешекте компания экономикалық пайда алуды жоспарлаған
әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан
міндеттемелер - компанияның жасаған әрекеттері нәтижесінде
- капитал - міндеттемелерді алып тастағаннан кейінгі активтер.
Қаржылық есептің келесі элементтері қызмет нәтижесін бағалауға тікелей қатысты:
- табыстар – активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында
экономикалық пайданың өсуі немесе меншік иелерінің жасаған
Бұл түсінік түсімді және басқа табыстарды қамтиды.
- шығындар - нәтижесінде капиталдың қысқаруы болатын активтерді
Қаржылық есеп берудің кез келген элементі болашақта осы элементке
Қаржылық есеп беру элементін бағалау келесі негіздерді пайдалану арқылы
сатып алудың нақты құны;
қайта қалпына келтіру құны;
сатудың мүмкін бағасы;
дисконтталған құн.
Капитал тұжырымдамасы және оны қолдау ұғымдарына мыналар жатады:
таза активтің синонимі болып табылатын қаржылық капитал.
Ол атаулы ақша бірлігінде анықталады. Пайда кезең ішінде жүзеге
асырылатын атаулы ақша бірлігінде көрсетілген капиталдың өсуін
көрсетеді;
операциялық әлуетке қатысы
өнімді әлуетке байланысты
аралығында өнімді әлуеттің көбеюін көрсетеді.
Банктерде басқа да шаруашылық субъектілердегі сияқты ңаржылық есеп берудің
банктің бухгалтерлік балансы;
табыстар мен шығындар туралы есеп беру;
ақша қозғалысы туралы есеп беру;
меншік капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру;
есеп саясаты және түсініктеме хаттар туралы ақпараттар.
Айта кететін жайт, банктер басқа шаруашылық субъектілеріне қарағанда
табысты және шығысты мойындау әдісі;
сатуға арналған, сатуға жарамды және өтеуге дейін ұстала-
тын бағалы қағаздардьң бағалануы;
нәтижесінде активтер мен баланстың есеп беру міндеттеме-
лері мойындататын шаруашылық қызмет операциялары мен басқа
да жағдайлар арасындағы
мүмкін міндеттемелер мойындалатын
операциялары және басқа да жағдайлары;
банктік қызмет шығындарын анықтау
қарыздар мен күмәнді қарыздарды есептен шығару тәртібі;
жалпы банктік тәуекелге және осындай шығындарды есеп-
теу әдістемесіне шығындарды анықтау үшін негіз;
негізгі құралдарды, шетел валюталарын, бағалы қағаздарды
қайта бағалау әдісі;
- басқа да материалдық активтерді шығындарға жатқызу әдісі.
Қаржылың есепте көрсетілген мәліметтердің дұрыстығына директорлар кеңесі немесе
Қаржылың есептің халықаралық стандартына сай оған мынадай талаптар қойылады:
есеп беруші банктің атауы;
банктің өзінің есеп беруі;
есеп беру күні немесе есеп беру кезеңі;
есеп беру валютасы;
нақтылық деңгейі.
Қаржылық жағдай туралы есеп беру (баланс). Ол бухгалтерлер жасайтын
Экономикальқ ресурстар = Пайда болу көздері
Экономикалық ресурстар бұл — активтер, ал пайда болу көздері
Активтер = Меншікті капитал + Міндеттеме
Батыс ғалымдарының тұжырымдарына сәйкес кез келген активтің үш түрлі
Ол келешекте ақшаның өсуіне тікелей немесе жанама ықпал
ете отырып келешектегі ықтимал пайданы қамтамасыз етеді.
Оның арқасында шаруашылық
оны басқа әдіспен басқаруға мүмкіндік алуы мүмкін.
Пайда алуға немесе
арттыруды қамтамасыз ететін шаруашылық операциялар немесе басқа мәселелер бұрын
Егер осы міндеттемелердің біреуі болмаса, онда есеп объектісі актив
Міндеттеменің де үш сипаттамасы болады:
Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде
активтерді пайдалану ықтималдылығы бар тұлғалар алдындағы қарыздар
Бұл кредиттік қарызға шаруашылық бірлігінің жауапкершілігінің туындауы мүмкіндігінше
Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын да
орындалған.
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса, онда есеп объектісі
Екінші сипаттама несиелік қарызды этика, мораль, дәстүрлі қатынастар нормасынан
Несиелік қарыздың үшінші маңызды белгісі - алдын ала міндетті
Банктің баланстық есеп беруінде активтер бабы өтімділік принципі бойынша
Банктің баланстық есеп берулері немесе мерзімі ұзартылған балансы әдетте
Қаржылық нәтиже туралы есеп беру.
Бұл есеп беру банк қызметтерін талдауға көмектеседі, ол пайданың
Табыс - банктің жиынтық міндеттемесінің өсуіне байланыссыз, банк активтерінің
Шығын - бұл банктің жиынтық міндеттемесінің қысқаруынан тыс банктің
Пайда, табыс және шығыс - экономикалық ұғымдар. Бұл үш
Кейбір жағдайларда бухгалтерлік есептің ережелері табыс алу немесе шығындарды
Сондай-ақ пайыздық табыс пен пайыздық шығын арасындағы банктік маржаны
Кезең ішіндегі табыс пен шығын туралы ақпарат табыстар мен
Ақша қозғалысы туралы есеп беру. Таяу уақытқа дейін ақша
Бірақ кейінгі кезде шетелдерде айтарлықтай белгілі басқа әдіс пайда
Ақша қозғалысы туралы есеп беру - бұл банктің есепті
Сруте-1. Банкінің операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметі
Ақша ағыны туралы ақпараттарды пайдалану көмектеседі:
кәсіпорынның ақша қаражатын табу мүмкіндігі мен олардың
эквиваленттерін табу қабілетін,
ағынын пайдалану қажеттілігін бағалау;
банктің таза активтегі өзгерісін,
отыратын жағдайлар мен
ақша ағымының қазіргі жағдайы;
әр түрлі кәсіпорындардың
есептерін салыстыру, өйткені ол операцияларға және шаруашылық
қызметінің оқиғалары үшін
пайдаланудың зардабынан сақтандырады .
Операциялық қызмет - қаржылық және инвестициялық қызметке жатпайтын, заңды
Инвестициялық қызмет - ақша эквивалентіне қосылмаған үзақ мерзімді активтер
Қаржылық қызмет - нәтижесінде меншікті капиталдың құрамы мен мөлшерінде,
Қаржылық және инвестициялық қызметпен байланысты ақылы емес операциялар да
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруді құру үшін түрлендіру
Тура әдіс түсімдердің негізгі түрлерін ашу жолымен және табыстар
Жанама әдіс табыстар мен шығындар туралы есептіліктің әрбір баптарын
Сол сияқты жанама әдісті қолданғанда операциялық қызметте есепті мерзім
Тікелей және жанама әдісті қолдану арқылы жасалған ақша қозғалысы
Осы есеп беруде әрекет етуші мөлшерді Ұлттық банк бекіткен,
Инвестициялық және қаржылық қызметтердегі ақша қозғалысы туралы есеп берулерде
Нетто негізінде қаржылық мекемелердің келесі қызмет түрлеріндегі ақша қозғалысы
қабылданған және белгілі
басқа қаржылық мекемелерден
орналастыру;
клиенттердің ақшалай аванстары,
клиенттерге төлеу
Шетел валютасындағы операциялардан шығатын ақша қаража-тының қозғалысы операция жүргізілген
Осы бөлімдер сипатына байланысты төтенше жағдаймен байланысты болған кезде,
Ал алынған және төленген пайыздар мен дивидендтер қозғалысы бір
3 БАНКТЕРДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП БЕРУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІН ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Банктегі бухгалтерлік есепті құқықтық реттеудің перспективалы бағыты
Бухгалтерлік есеп реформасының бастапқы үдерісінде Ұлттық банкте және екінші
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңды тұлға болып табылатын банктер
ҚР Азаматтық кодексі 1994 ж. 27
мен толықтырулар енгізілген;
ҚР Салық кодексі №209-11 2001 ж. 12 маусымда өзгертулер
мен толықтырулар енгізілген;
ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар
Жарлығы, №2732 1995 жылдың 25 желтоқсанында енгізілген
(24.06.2002 ж. өзгертулер мен қосымшалар);
«ҚР Ұлттық банк туралы» 30 наурыз 1995 жылғы Заң;
«ҚР банк және банк қызметтері туралы» 1995 жылғы 31
«ҚР-ғы төлемдер және ақша аудару туралы» Заң;
«Бағалы қағаздар нарығы туралы» 1997 жылдағы 5 наурыздағы
«ҚР валюталық реттеу туралы» 1996 жылғы 24 желтоқсанда
толықтырулар мен өзгертулер енгізілген заң;
Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары, және қаржылық
- ҚР-ның екінші деңгейлі банктері бухгалтерлік есебінің шот
жоспары.
Қазақстанда бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бар
Сурет-2. Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесі
Бірінші деңгейлі бухгалтерлік жүйені Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп туралы
Екінші деңгейлі бухгалтерлік есеп жүйесін реттеу бухгалтерлік есеп стандартын,
Нарықтық экономика жағдайында банктерде бухгалтерлік есептің жүзеге асуын жетілдірудің
Бүгінгі таңда әлемдік тәжірибе бойынша бухгалтерлік есепте екі әр
Компания қызметінде, сондай-ақ банк саласында да шетел инвесторлары мен
Қазіргі қолданыстағы реттеуші органдардың есеп беруге қоятын талаптарында есеп
Қазақстанның 1996 жылғы бухгалтерлік стандарты 1997 ж. 1 қаңтарында
Банктерді одан әрі жетілдіру және бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына
Бухгалтерлік есепті реттеудің үшінші деңгейі — бұл стандарттарды тәжірибеде
Бухгалтерлік есепті реттеудің төртінші деңгейі - банктің есеп саясаты.
Олар тек қана бухгалтерлік есепті реттеуді жүзеге асыратын, оны
Банктің есеп саясаты ұғымына ол тандаған бухгалтерлік есепті жүргізу
Есеп саясатын қалыптастыру үшін банк бухгалтерлік есепті нақты бағытта
3.2 Қаржылық есеп беруді нарық талабына сай жетілдіру жолдары
Қазақстан Республикасы экономикасының барынша бәсекеге қабілетті болуы заман талабы,
- инвесторлардың қажеттілігін қанағаттандыру;
- екінші деңгейлі банктердің жұмысын жеңілдету;
- бухгалтерлік мәліметтерді ортақ пайдалануға жол ашу. Жоғарыдағы
Артықшылықтар:
- ХҚЕС әртүрлі мемлекеттің бухгалтерлерінің жинаған тәжірибелерінен құралған;
- жеке мелекеттердегі бухгалтерлік есепті реттеу ерекшеліктерін міндеттемейді;
- ішкі пайдаланушылармен қатар әлемдік маштабта бухгалтерлік құжаттарды компаниялар
- ХҚЕС есеп беруге дайындалу барысында компания шығындарын елеулі
- ХҚЕС қолданушыларға ұсынылған қаржылық ақпараттарды қабылдаудағы қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
Кемшіліктері:
- ХҚЕС қа қосымша түсініктеме нұсқамалардың жоқтығы, стандарттар
- ХҚЕС-тың нарық экономикасына бейімделуі, сонымен байланысты дамушы мемлекеттердің
- Бухгалтерлік есеп стандарттары енгізілді;
- Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары енгізілді;
- Бухгалтерлік есепті компьютерлендіру процесі күнделікті жүруде.
Нарықтық экономикадығы бухгалтерлік есептің рөлі мен маңызын, сондай-ақ одан
Жоғарыда айтылып өткендей Қазақстан Республикасының экономикасының барынша бәсеке қабілетті
ХБЕС-на кезең кезеңімен көшу бухгалтердің қаржы есептілігінің мақсатын –
«Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» ҚР
Акционорлік қоғамдар үшін «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 35-бабына
Қазақстан Республикасының 2007 жылдың 28 қаңтарындағы «Бухгалтерлік есепке алу
Бұл заңның негізгі тұжырымдамасы Ұлттық банк пен бухгалтерлік есеп
Қазақстан Республикасында халықаралық қаржылық есеп беру стандарты қазақстандық бухгалтерлік
Бүгінгі таңда елімізде осы жағдайдың жүзеге асуы қалай
Қазақстандық стандарттар бойынша кәсіпорындарда қалыптасқан тәжірибе бойынша
ХҚЕС-ның қазақстандық бухгалтерлік есеп жүргізуден негізгі айырмашылықтарын қарастырайық.
Мәселен, ХҚЕС бірінші кезекте қаржылық есеп жүргізушілердің негізгі мүдделерін
ХҚЕС-та нысандарға байланысты артықшылық мазмұнының талаптары жарияланады, КСБУ-да да
Халықаралық стандарт кәсіби ой-толғамының немесе қаржылық есеп беруге дайындық
Стандарттарды қолданудың айрмашылықтарынан басқа, есеп жүргізуді ұймдастыруды да
Мысалы, ХҚЕС компания үшін есеп берудің бірыңғай кезеңін
Қаржылық есеп беру деп есеп жүргізушілер үшін кем дегенде
Қаржылық есеп беруге әдетте баланс, пайда мен шығын туралы
Қаржылық есеп берудің құрамдас бөліктері ХҚЕС-та көрсетілгендей, бір-бірімен тығыз
Сонымен қатар, ХҚЕС-қа көшумен байланысты бірқатар қиындықтар айналып өтпегені
Қаржы есептігін жасаудағы және бухгалтерлік есепті ағымдағы жүргізудегі басқа
Қаржылық есептіліктің мақсаты — халықаралық бухгалтерлік есептің №1 «Қаржылық
Есеп жүйесінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің мәліметтерінің
Бүгінгі таңда ХҚЕС-ке байланысты қаржылық есептілігін құрастырғандар саусақпен санарлық
Қаржылық есеп беруді ХБЕС - на сәйкес құрастыруда көзде
Қаржылық есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметін бастапқы
Бухгалтерлік есеппен қатар талдау өте жоғары орын алады. Оның
баланс активінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау;
баланс пассивінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау;
баланс өтімділігін талдау.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің
ҚОРЫТЫНДЫ
Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп - бұл «Бухгалтерлік есеп
Философиялық тұрғыдан қарағанда банктегі бухгалтерлік есеп ұғымына түрлі қатынастарға
Тағы бір айта кететін жағдай, бухгалтерлік есеп - бұл
Бухгалтерлік есептің тағы бір қызметі - жалпыға арналған қаржылық
Қаржылық есеп банктің барлық операцияларын сомалайды. Басқару есебіне әдетте
Басқару және қаржылық есеп арасындағы айырмашылықтарды қарастырайық. Салыстыру, ең
Қаржылық есеп өндірістік циклдегі іскер операцияларды қаржылық терминдер бағалайды.
Жалпы іскер операциялар кең көлемде болатындықтан, мәмілелерді басқару жүйесін
Бухгалтерлік есептің жағдайы, жеке пайдаланушылардың айрықша қажеттілігін қанағаттандыру үшін
Банктегі бухгалтерлік есептің халықаралық стандартпен белгілеген мақсаттарына мыналар жатады:
акционерлерді банктің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы толық және жеткілікті ақпаратпен
банк қаржылық-шаруашылық қызметін жүзеге асыру кезінде
Қазақстан Республикасының заңдарының сақталуын бақылау үшін мемлекеттік
Есеп беруді жасаудың жиілігі - сыртқы пайдаланушылар үшін дайындалған
Сонымен қатар қаржылық есеп беруде қамтылған қаржылық ақпарат тұтынушы
Әдетте қаржылық есеп беруде қамтылған қаржылық ақпарат тұтынушы пайдалану
Сонымен дипломдық жұмысты қорытындылай келе, екінші деңгейлі банктердегі есеп
- банктегі бухгалтерлік есептің нарық талабына сай жүргізілуін жоғары
- есеп беру негіздерін құқықтық қамтамасыз ету арқылы жоғары
- шетелдік тәжірибені зерттеу арқылы қаржылық және басқару есебін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 30.03.1995
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы» Қазақстан Республикасының
«Қазақстан Республикасындағы банк клиенттерінің банк шоттарын ашу, енгізу және
ҚР ҰБ-де бухгалтерлік есептің шоттар жоспары. 07.10.1999 г.
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы
«Бухгалтерлік есеп туралы» ҚР Президентінің 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы
№3 «Бухгалтерлік есептеу стандарты» ҚР бухгалтерлік есеп туралы комиссиясының
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы. – Алматы,
Закон Республики Казахстан «О государственном регулировании финансовых рынков и
Инструкция «О порядке открытия, ведения и закрытия банковских счетов
Правила организации статистической отчетности в банках Республики Казахстан денег
Правила составления консолидированной финансовой отчетности банками второго уровня РК.
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. – Алматы: Экономика,
Джукенов М.Как вести бухгалтерский учет в банках. Алматы: ИД
Міржақыпова С.Т. Бухгалтерлік есеп. Оқулық. – Алматы: 2002.
Досаева А.Ж. Бухгалтерский учет в коммерческом банке. АГУ им.Абая,
Искакова З.Д: Банк ісі: Оқу құралы. Қарағанды, 2006 ж.
УмароваК.А. Ыбыраева М.А. Ақша, несие, банк. Оқу-тәжірибелік құралы.
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-ші басылымы,
Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару
Назарова В.Л. Бухгалтерский учет в отраслях. Учебник - Алматы:
Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері.
Банки Казахстана// Некоторые предложения методов управления активами и пассивами
Ақша, несие, банктер: Оқулық/Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С. Сейітқасымов. –
Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая
Жакупова О.М. Принципы бухгалтерского учета 2. Учебно-практическое пособие. –
Л.Давыдова, А. Драйманов. Банк құқығы. Оқу құралы. -
Тараканова Л.А., Горина С.А. Бухгалтерский учет в банке. М:
Мақыш С.Б., Керімбекова Н.Н., Супугалиева Г.И. Ақша, несие, банктер:
Сейткасимов Г.С., Шаяхметов К.О. Бухгалтерский учет и отчетность в
Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Оқу құралы – Алматы:
Козлова Е.П., Галанина Е.Н. Бухгалтерский учет в коммерческих банках.
Сатубалдин С.С. Актуальные проблемы бухгалтерского учета. Монография. – Алматы:
Андросов А. Бухгалтерский учет в банках. - М: Инфа,
Ширинская О. Бухгалтерский учет т операционная техника в банках.М:
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Оқу құралы Алматы:
Сабырбаев Б. Экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы:
Т.С. Рахымжанұлы. Экономика, қаржы - несие, банк, салық -
http:www.nationalbank.kz.
http www.kazstat.asdc.kz.
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. – Алматы: Экономика,
Жакупова О.М. Принципы бухгалтерского учета 2. Учебно-практическое пособие. –
Досаева А.Ж. Бухгалтерский учет в коммерческом банке. АГУ им.Абая,
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. – Алматы: Экономика,
Л.Давыдова, А. Драйманов. Банк құқығы. Оқу құралы. -
3
Қызмет түрлері
Операциялық
қ ы з м е т
Инвестициялық
қ ы з м е т
Қаржылық
қ ы з м е т
- мемлекеттік қағаздар;
- басқа да бағалы қағаздар;
- банктер ұсынған депозиттер және несиелер;
- клиенттерге несие;
- басқа да талаптар;
- «Лоро» корреспонденттік шоты;
- мерзімдік депозиттер және алынған несиелер;
- клиенттердің депозиттері;
- басқа да міндеттемелер.
- еншілес компанияларға инвестиция;
- қауымдастырылған компанияларға инвестиция;
- бағынышты борышы бойынша инвестиция;
- негізгі құралдар және басқа да қаржылық емес активтерге
- жарғылық капиталдағы өзгерістер;
- сатып алынған жеке акцияла;
- қосымша капитал акция бойынша сатып алынған дивиденд;
- басқа да бағалы қағаздарды шығару.
Заң актілері
Жалпы
стандарт
Нормативтік актілер
Шот жоспары
Нұсқаулар, ұсыныстар, ережелер, сипаттамалар
Есеп саясаты
І деңгей
ІІ деңгей
ІІІ деңгей
ІV деңгей