ЖОСПАР
Кіріспе ..............................................................................................................3
I АҚША РЕФОРМАСЫ: ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ ҚАЖЕТТІГІ МЕН
Ақша реформасы ақша жүйесін қайта құрудың негізі ретінде
Қазақстан Республикасында ақша реформасын жүргізудің алғышарттары мен себептері
1.3Қазақстан Республикасындағы ақша-несие саясатының бағыттары ..10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАҒА ӨТУ КЕЗІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
2.1 Өтпелі жылдарда ақша реформасын жүргізудің алғышарттары және
2.2 Ұлттық валюта – теңгенің экономикадағы ролі және
Қорытынды ....................................................................................................26
Қолданылған әдебиеттер ..............................................................................27
КIРIСПЕ
Қазіргі қоғамдық қатынастары дамыған заманда әрбір елдің ақша
Ақша реформасы деп мемлекеттік ақша жүйесіне өзгерістер енгізуді
Қазақстан Республикасындағы ұлттық ақша жүйесінің толық қанды қызмет
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын «Қазақстан Республикаcындағы
Бұл тақырыптың өзектiлiгi 1993 жылғы ақша реформасының жүргізілуінің
Бұл жұмысты орындаудағы негізгі мақсаты және міндеттері: ақша
I АҚША РЕФОРМАСЫ: ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА ДАМУЫНДАҒЫ ҚАЖЕТТІГІ МЕН
1.1 Ақша реформасы ақша жүйесін қайта құрудың негізі
Ақша реформасы – деп мемлекеттік ақша жүйесіне өзгерістер
Ақша жүйесi – бұл тарихи түрде қалыптасқан және
Ақшаның өмiр сүруiндегi объективтiк қажеттiлiк ол
Ақша - жалпыға бiрдей эквивалент,
Ақша айналысы - шаруашылықтағы тауарларды өткiзуде, сондай-ақ тауарлы
Ақша айналысының объективтiк негiзiнде де тауар өндiрiсi жатады.
Ақша айналысы шаруашылықтағы тауарларды өткiзуге, сондай-ақ тауарлы емес
Ақша белгiлерi әр түрлi жағдайда қамтамасыз етiледi. Қолма-қол
Ақша айналысының объективтi негiзi – тауар өндiрiсi мен
Ақша айналысың реттеудiң маңызды элементi – қолма-қол ақшаның
Сөйтiп айналысқа қажеттi ақша мөлшерi өндiрiстiң даму жағдайларына
Несиенiң даму деңгейi, егер тауардың көп бөлiгi несиеге
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
Ақша айналысы санының өсуi.
Ақша жүйесінде айналысқа ақша екi түрде шығарылады немесе
Ақша жүйесін реттеудегі ақша айналысының негiзгi сандық көрсеткiштерiнiң
Ақша массасы – жеке тұлғаларға, кәсiпорындар мен мемлекетке
Ақша айналымының екi жағының бiрлiгi, олардың бiр түрiнiң
Өнеркәсiбi өркендеген мемлекеттерде ақша жиыны құрамын анықтау үшiн
М1 – айналыстағы қолма-қол ақша ( банкноттар, тиындар
М2 – оған М1 агрегаты және мерзiмдi 4
М3 – бұған М2 агрегаты және арнаулы несие
L – оған М3 агрегаты және iрi коммерциялық
Ақша жиыны нақты әр мемлекеттiң өзiне тән ақша-несие
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша жиыны ақша жүйесінде бiрнеше жолмен өсуi мүмкiн:
Банкноттар мен тиындарды эмиссиялау есебiнен;
Орталық банктен коммерциялық банктердiң несие алуымен;
Мемлекеттiк бюджеттiң кемшiлiгiн жабу үшiн Орталық банктiң үкiметке
Орталық банктiң асыл металдарды, шетел валютасын және мемлекеттiк
Ақша айналысының екi облысының бiрлiгi, яғни ақшаның қолма-қолсыз
Ақша массасының көбеюi бiрнеше каналдар бойынша жүредi:
Банкноттар мен монеталар эмиссиясы есебiнен;
Орталық банктен коммерциялық банктердiң несие алу жолдарымен;
Орталық банктiң ел үкiметiне мемлекеттiк бюджет тапшылығын жабу
Орталық банктiң бағалы металдарды, шетел валюталарын және мемлекеттiк
Коммерциялық банктердiң салымдарын жұмылдыру негiзiнде чектер эмиссиясын шығару
Осыдан барып ақша массасының көлемi Ұлттық банк жүгiзетiн
Нақты бейнелеудегi ЖҰӨ-нiң болжанатын өсiмi;
Жоспарлы кезеңдегi ақша айналысының есептелетiн жылдамдығы;
Жоспарланған кезеңдегi инфляцияның максималды рұқсат етiлген денгейi;
Ақша массасы өсуiнiң бақылау көрсеткiштерi елдiң экономикалық потенциялының
Ақша массасының құрамы сол елдiң несие-ақша жүйесiмен анықталады.
Ақша жүйесi – бұл тарихи түрде қалыптасқан және
Жалпы мемлекеттiк заңдармен реттелген елдегi ақша айналысың ұйымдастыру
1.2 Қазақстан Республикасында ақша реформасының ретроспективасы
Қазақстанның жалпы экономикалық дамуындағы жүргiзiлген ақша реформаларын келесiдей
Революцияға дейiнгi Қазақстанда жүргiзiлген 1895-1897 жж. ақша реформасы;
1922-1924 жж. ақша реформалары;
1947 жылғы ақша реформасы;
1950 жылдың 1-шi наурызында рубльдi алтын базасына өткiзу;
1961 жылғы ақша деноминациясы;
1993 ж. Қазақстандағы ақша реформасы;
1999 жылы ұлттық валютамыз теңгенi еркiн айналысқа жiберу.
Революцияға дейiнгi Қазақстанда жүргiзiлген 1895-1897 жж. ақша реформасында
1917 жылдары Уақытша өкiмет мемлекеттiк қазынаның қысқа мерзiмдi
Азамат соғысы мен шетел интервенциясы жағдайында интервенттер, шетелдiктер
Ақша айналысын қалыпқа келтiрудiң басты бiр қадамына 1922
1922-1924 жж. ақша реформасында көптеген адамдар құнсыз қағаз
Ұлы отан соғысы елге – 679 млрд рубльге
Ақша реформасын жүргiзумен қатар, барлық азық-түлiк және өнеркәсiп
1947 жылы ақша реформасынан кейiн алғашқы жылдары экономиканың
1950 жылы 1 наурыздан бастап үкiмет рубльдiң алтындық
Рубль бағамын алтын базасына өткiзгеннен кейiнгi он жылдың
1964 жыл Экономикалық ынтымақтастықтың халықаралық банкiнiң құрылуымен байланысты,
1.3 Қазақстан Респуьликасындағы ақша-несие саясатының бағыттары
Қайта құру жағдайында өндiрiстiң құлдырауымен бiрге айналыстағы ақша
КСРО ыдыраған соң кеңес валютасы – рубль бiрiншi
КСРО ыдыраған соң ақшаны дезинтеграциялау процесi өте күрделi
1991 жылы КСРО ыдырағаннан кейiн Қазақстан ТМД-ның
1992 жылы бiрiншi жартысынан-ақ Қазақстан Республикасының жетекшiлерi ендiгi
Қазақстанда Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі
Инфляция ақша жүйесiнiң дағдарыстық кезеңi болып табылады, яғни
1991 жылы КСРО ыдырағаннан кейiн Қазақстан ТМД-ның
Елiмiзде инфляциялық дағдарыстың орны ерекше деп те атасақ
Әлемдiк тәжiрибеде инфляциялық дағдарыс деп екi жыл аралығында
Осы мәселеге мемлекетiмiз әр түрлi саясаттарды iске асыра
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 1993 ЖЫЛҒЫ АҚША
РЕФОРМАСЫ
2.1 Ұлттық валютамыз теңгені енгізуімізге байланысты 1993 жылғы
1993 жылы Қазақстанда ақша реформасын жүргізудің басты сипаты
1992 жылы бiрiншi жартысынан-ақ Қазақстан Республикасының жетекшiлерi ендiгi
Осылайша еліміздің өз егемендігін алғаннан кейінгі тұңғыш ақша
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкi теңгенiң валюталық бағамын: 1
Қолма-қол ақшалардың, рубльдiк шоттардың, салымдар мен мiндеттемелердiң теңгеге
15 қарашадан 18 қарашаға дейiнгi халық теңгемен және
КСРО Мембанкiнiң және 1992-1993 жж. Ресей үлгiсiндегi қазыналық
Айырбас бiр рет қана жүргiзiлiп, ол туралы төлқұжатқа
15 қарашадан 18 қарашаға дейiнгi халық теңгемен және
Сөйтіп, 1993 жылы 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашқы
Халықаралық валюта қоры Қазақстанда ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені енгізу инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас
Алайда теңгенiң енгiзiлiнiң өзiнде де инфляция өсуi
Қазақстанда ақша масасының өсуiне үш түрлi себептi атап
бiрiншiден, бюджеттiк тапшылықты қаржыландыру үшiн орталық банктерден келген
Екiншiден, Ұлттық банктiң коммерциялық банктерге несиесi – қайта
Үшiншiден, ТМД мемлекеттерiне несие – олардың Қазақстанмен саудадағы
Аталған несиелердiң көздерi, негiзiнде ақша массасы өскен және
Қазақстан Республикасындағы төлем карточкалары нарығы 1994 жылдан бастап
Бұл жүйесінің негізгі мақсаты мыналарды қамтиды:
ақша айналымына бақылауды күшейту және қолма-қол ақшаны көлеңкелі
жалақы, зейнетақы, жәрдемақы төлеудің тетігін жетілдіру;
коммуналдық төлемдер жинау, көлік, байланыс қызмет көрсетулеріне ақы
бюджеттік ( салық, кеден ) және өзге де
қолма-қол ақша эмиссиясына жұмсалатын шығыстарды азайту;
Ақырғы кездерде дәстүрлі ақшаларды электронды ақшаларға ауыстыру туралы
Ұлттық банктің осы электронды ақшаларды ендірумен болатын негізгі
Электронды ақшалар эмиссиясына рұқсат беру және эмитенттер ортасын
Электронды ақшаларды реттеу мен оның айналысын ұйымдастыру;
Электронды ақша жүйесіндегі туындайтын тәуекелдер мәселесін шешу;
Ұлттық банк электронды ақшалар қызметіне рұқсат берсе өзінің
Қазақстанда электронды ақшалармен байланысты заңды қалыптастыру керек, яғни
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде
Жоғарыда аталған заңға қоса, “Қазақстан
Ұлттық ақша реформасы негізінде 1995 жылдың орта кезінде
1997 жылы мемлекеттің алтын валюта қоры кәсіпорындарды жекеменшіктендіру
Еліміздегі ақша реформасы Қазақстанда одан ары жалғасын таба
Сонымен Қазақстанның ұлттық валютасы теңге соңғы жылдары тұрақты
2.2 1993 жылғы ақша реформасының экономика дамуы
Сөйтiп 1995 жылдан бастап экономикада жүргiзiлген реформалардың нәтижесiнде
Осылайша 1995 жылы жылдық инфляция деңгейi 60,3%, 1996
Соңғы инфляция қарқыны тұрақтанып, экономиканың тұрақты өсуіне байланысты
Ақша реформасындағы ақша-несие саясаты негізінде Қазақстанда 1998 жылы
Алайда 2005 жылы инфляция деңгейі межелеген 5-7% шамадан
Біріншіден, елімізде шілде айынан бастап халықтың табысының жаппай
Екіншіден, әлемдегі рынокта шикізаттық ресурстарға бағаның өсуі, әсіресе
Үшіншіден, осы жоғарыда аталғандар негізінде халық арасында инфляциялық
Жалпы еліміздегі 1997 жылдан бергі инфляцияның жылдық көрсеткіштерін
Сурет-1 – Елiмiздегi 1997-2005 жылдар аралығындағы инфляцияның деңейi
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүргізетін ақша-несие саясатының негізгі
Осыған байланысты еліміздегі ақша-несие саясатының 2003-2006 жылдарға
Экономиканың тиімді дамуы үшін инфляцияның төменгі деңгейін ұстап
Бағалы қағаздардың алғашқы және қайталама рыноктарының дамуына ықпал
Ұлттық банктің бағалы қағаздар портфелін кеңейту;
Қаржы нарығының реттеуші құралы болып қайта қаржыландыру пайыз
Ұлттық ақша бірлігінің тұрақты деңгейін қамтамасыз ету арқылы
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық
Елімізде 2004 жылдан бастап Ұлттық банк ақша-несие саясатын
Сонымен Ұлттық банктің ақша-несие саясатының биылғы және алдағы
Енді еліміздегі ақша-несие саясатында таргеттеудің іске асқан жылдары
Кесте 1
2001 2002 2003 2004 2005 (6 ай)
Ақша базасы, млрд. теңге 175 208.3 316.9 577.8
Өткен жылмен салыстырғанда ақша базасының өзгерісі, %
29.5
19
52.2
82.4
-4.7
Айналыстағы қолма-қол ақшалар, млрд. теңге 131.2 161.7 238.7
Қолма-қол ақшалардың өзгерістері, % 23.3 23.2 47.6 58.9
Ақша массасы, млрд. теңге 576 765 971.7 1650.1
Ақша массасының өзгерісі, % 45.1 32.8 26.8 69.9
Жылдық инфляция деңгейі, % 6.4 6.6 6.8 6.7
1-ші кестеден көретініміздей соңғы жылдардағы ақша агрегаттарының, ақша
Ұлттық банк бұл инфляцияның межелеген мөлшерден асып кетуіне
Сондай-ақ Ұлттық банктің валюталық нарықтағы интервенциясы ақша-несие саясаты
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеліп отыратын елдегi ақша айналысың
1993 жылы ұлттық валютамыз теңгенi айналысқа шығарып, экономикада
Банк жүйесiн реформалау және ақша банкнотасын өндiруге байланысты
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерiнiң
Ұлттық банктің эмиссиясы – Қазақстан Республикасы тарапынан
Мiндеттi резервтер – бекiтiлген нормативке сәйкес Ұлттық банктегi
Ұлттық банктің 2005 жылғы 17 қазандағы №33 «Пресс-релиз»
Кесте 2
Ұлттық банктің ақша массасындағы халықаралық резервтер
Ағымдағы бағалар бойынша Тұрақты бағада
Таза халықаралық резервтер, млн. долл.
Оның ішінде:
Таза «СКВ» активтері
Алтын үлесі
Ақша базасы, млрд. теңге
KZT/USD (мерзім соңында)
Алтын бағасы
(1 «тройскую унцию» USD бойынша
8 187,9
7 288,8
899,1
626,4
133,85
471,25
8 124,4
7 288,8
835,6
626,4
130,00
438,00
Экономикадағы ақша айналысының жылдамдығы Ұлттық банк арқылы тiкелей
Ақша айналысының жылдамдығы экономиканың монетарлық деңгейiне байланысты болады,
Дамыған елдерге бұл процесс кеңiнен дами түсуде: оларда
Бiздiң республикамыздағы айналыстағы ақша қаражаттарының құрылымына мән
М0 – айналыстағы қолма-қол ақшалар немесе банк жүйесiнен
М1 - өзiне – М0 –дi қосады, сонымен
М2 - өзiне М1 –дi қосады, сондай-ақ жеке
М3 – М2-ге банктiк емес заңды тұлғалар мен
Осы аталған ақша жүйесінің айналыстағы қаражаттарының құрылымының еліміздегі
Кесте 3
Қазақстандағы ақша айналысының құрамы
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 (8 ай)
Ақша массасы (М3), млрд. теңге 971,2 1634,7 1881,3
Қолма-қол ақшалар (М0), млрд. теңге 238,7 379,3
Салымдардың барлығы, млрд. теңге 732,5 1255,4 1479,3
Экономиканы дамытуға несиелер, млрд. теңге
978,1
1484,3
2037,0
Қайта қаржыландыру пайызы, % 7,0 7,0 8,0 (6ай
Жоғарыдағы 2-ші кестеге талдау жасасақ жалпы барлық көрсеткіштердің
Енді осы мәліметтерді талдау үшін олардың жылдар бойынша
Сурет-2 – Елміздегі 2003-2005 жылдардағы ақша айналысының құрамы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, елiмiзде ұлттық деңгейде ақша реформасы
Сонымен ақша жүйесi – бұл тарихи түрде қалыптасқан
1993 ақша реформасы Қазақстан Республикасы үшін маңызы өте
Соңғы жылдары елiмiзде жүргiзiлген экономикалық реформалардың және тиiмдi
Осыған байланысты еліміз 2003-2006 жылдарға Ұлттық банк инфляциялық
Міне, өзіміз көріп отырғандай ұлттық экономиканың жан-жақты дамуының
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Заңдар:
“Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң
“Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //
“Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы
Оқулықтар:
«Ақша, несие, банктер» Оқулық /
С.Б. Мақыш, Оқу құралы / “Ақша айналысы және
Баян Көшенова , Оқу құралы / Ақша,
Журналдар мен ресми материалдар:
А.К.Омарбаева “Ұлттық ақша өлшемiнiң валюталық бағамын реттеу жөнiндегi
«О международных резервах и денежной базе» // (Национальный
Кинасова О «Перегрев экономики и регулирование инфляционного
Сайденов А.Г. «О перспективах развития денежно-кредитной политики
«О текущей ситуации на финансовом рынке» //
2004 жылдың алдын ала қорытындылары туралы статистикалық мәлiметтер
27