МАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................................
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ
(ҚОРЛАР) ЖӘНЕ МАТЕРИАЛДАҚ ЖАҒЫНАН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ.....
1.1 Материалдық ресурстар туралы түсінік, олардың құрамы мен құрылымы
1.2 Кәсіпорындарды матераилдық жағынан қамтамасыз етудің мәні, міндеттері мен
1.3 Материалдық жағынан қамтамасыз етуді жоспарлау үшін жабдықтау
1.4 Материалдық жағынан қамтамасыз ету жүйелерін жетілдірудің негізгі
«БАЛҚАШТҮСТІМЕТ» ӨБ-нің
ТАЛДАУ
2.1 Кәсіпорынның даму тарихы
2.2 Басқарманың ұйымдық құрылымы
2.3 Өнім өндіру көлеміне жасалған талдау
2.4 Еңбек ресурстарын пайдалануға жасалған талдау
2.5 Материалдық ресурстарды пайдалануға жасалған талдау
2.6 Өндіріске және өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығындарға
жасалған талдау
3 МАТЕРИАЛДЫҚ ЖАҒЫНАН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ БАСҚАРУ
3.1 Кәсіпорынның материалдық ресурстармен
жасалаған талдау
Запастарды (қосалқы
пайдаланудың проблемалары
Кәсіпорындағы материалдық
жүйелерін толық жетілдіру
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Кез келген
Мемлекеттің экономикасын бір-бірімен және мемлекетпен өзара өндірістік, кооперативтік, коммерциялық
Бүкіл экономиканың саулығы және мемлекеттің индустриялдық қуаты кәсіпорындардың қаншалықты
Шаруашылық басқару жүйесіндегі кез келген өзгеріс кәсіпорындардың қызметіне пайдалы
1. Ұлттық табысты, жалпы ішкі өнімді, жалпы ұлттық өнімді
Бүкіл мемлекеттің өмір сүру мүмкіндігіне және оның өз функцияларын
3. Мемлекеттің қорғаныс қабілетін қамтамасыз етуге;
4. Жай және кеңейтілген ұдайы өндіріске;
Ұлттық ғылымды дамытуға және ғылыми-техникалық прогресті (НТП) жеделдетуге:
Елдегі бұқара халықтың барлық тобының материалдық игілігін арттыруға;
Медицинаны, білімі мен мәдениетті дамытуға;
Жұмыспен қамту проблемаларын шешуге;
Көптеген әлеуметтік проблемаларды шешуге.
Кәсіпорын бұл ролін тек
атқара алады.
Қоғамдық өндірісті дамытудың бүкіл тарихы мынаған көз жеткізді және
Тарихтан КСРО-ның және өзара экономикалық көмектің (СЭВ) басқа да
Жоспарлы экономика жағдайында кәсіпорынның негізгі мақсаты жылдық жоспарда белгіленген
Егерде кәсіпорындардың жұмыс жағдайын осы тұрғыдан қарастырсақ, олар тамаша
Жоспарлы экономика жағдайында кәсіпорындар төмендегі схема бойынша жұмыс істеді:
РЕСУРСТАР
ӨНДІРІС
САТУ
Бұл схема бойынша негіз болып ресурстар саналады: атап айтқанда
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты «Қазақмыс» корпорациясындағы «Балқаштүстімет» ӨБ-дегі кәсіпорындарды
кәсіпорынның үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
материалдық ресурстармен жабдықтаушылармен байланыстарды ұйымдастыру;
өнімдердің әр алуандығының ең жоғарғы деңгейін қамтамасыз ету;
өндірісті материалдық жағынан қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру.
Материалдармен қамтамасыз етуді талдауға арналған ақпарат көздеріне
мыналар жатады: материалдық-техникалық жабдықтау жоспары, тапсырыстар, шикізаттармен, материалдармен жабдықтау
1
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРЫ ЖӘНЕ МАТЕРИАЛДЫҚ ЖАҒЫНАН ҚАМТАМАСЫЗ
1.1 Материалдық ресурстар туралы түсінік, олардың құрамы мен
Кәсіпорындардың құрамына мынадай ресурстар кіреді:
Техникалық ресурстар (өндірістік жабдықтар, керек-жарақтар, қосымша материалдар және тағы
Технологиялық ресурстар (технологиялық әдістердің қозғалыста болатындығы, бәсекеге қабілетті идеялардың
Кадрлар ресурстары (жұмыскерлердің біліктілік, демографиялық құрамы және т.б.);
Алқаптық ресурстар (пространственные) (өндірістік жайлардың, кәсіпорындар аумағының, коммуникациясының,
Ақпараттық ресурстар (кәсіпорынның өзі туралы және сыртқы ортасы туралы
Қаржы ресурстары (активтердің жағдайы, өтімділігі, несиелік жолдардың болуы және
Осы аталған
мақсаттарына жету мүмкіндігінің жиынтығы. Кәсіпорындар қызметінің мазмұны мен
Ішкі факторлар өзінің әсер ету сипаты бойынша едәуір көп,
Өндірісті ресурстармен қамтамасыз ету факторлары. Оларға өндіргіш факторлар жатады
Экономикалық дамудың, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың, біліктілікті арттырудың, инновацияның
Кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметінің коммерциялық тиімділігін қамтамасыз ететін факторлар (маркетинг,
Кәсіпорындар жұмысының нәтижелілігі айтарлықтай
Барлық материалдық ресурстар шартты түрде шикізаттық және отын-энергетикалық деп
Шикізатты оны өндіруге және қайта өңдеуге шығындалған, және оның
Шикізатқа әдетте өндіруші өнеркәсіптердің өнімдерін (кен, мұнай, құм, ұсақ
Негізгі және қосалқы материалдар болып бөлінеді. Негізгі деп табиғи
Отын мен энергия өздерінің экономикалық табиғатында қосалқы материалдарға жатады,
Нақты (ОЭР) отын-энергетика ресурстары кең мағынада – бұл ел
Табиғи отын-энергетика ресурстары (табиғи отын) көмір, тақта тас (сланец),
Отындарды өңдеу арқылы алынған өнімдер (кокс, брикеттер, мұнай өнімдері,
Негізінен технологиялық процесстер кезінде алынатын екінші энергетикалық ресурстар (отын
Халық шаруашылығы тұтынатын барлық шикізат түрлері экономикалық тұрғыдан алғанда,
Өнеркәсіпте өндірілетін және ең алдымен ауыр индустрия салалары тұтынатын
Ауылшаруашылығы салаларында өндірілетін және негізінде жеңіл тамақ өнеркәсібі тұтынатын
Өнеркәсіп шикізаты, өз
минералдардан түзілген шикізат (минералдық шикізат), яғни жер қыртысынан (қойнауынан)
жасанды шикізат, яғни жасанды жолмен алынған шикізат, материалдар, минералдардан
Ғылыми мен техниканың қазіргідей дамыған деңгейінде жер қойнауынан мейлінше
Өнеркәсіпте пайдаланылатын пайдалы қазбаларды үш топқа бөлуге болады:
Жаңғыш пайдалы қазбалар (көмір, жаңғыш тақта тастар, шым тезек,
Минералды пайдалы қазбалар (қара, түсті, бағалы және сирек металлдар);
Металл емес пайдалы қазбалар (химия өнеркәсібіне арналған шикізат, құрылыс
Экономикалық тұрғыдан алғанда
пайдалы қазбалардың сапасымен және оның запас қорымен сипатталады. Барланған
А – анықталған запастар
В – ықтимал запастар
С – болуы мүмкін запастар
А категориялы запастар – бұлар толығымен зерттелген, барланған және
В категориялы запастар – бұлар геологиялық зерттеулерге негізделген, біршама
С категориялы запастар аз зерттелген, геологиялық барлау жұмыстарын мұқият
Сонымен қатар, пайдалы қазбалар кен орындарының запастары үш топқа
Баланстық запастар – ғылым мен техниканың қазіргі даму деңгейінде
Баланстан тыс – ғылым мен техниканың қазіргі даму деңгейінде
Өнеркәсіптік запастар – бұлар эксплуатациялық немесе жобалық шығындарды алып
Пайдалы қазбалардың кез келген кен орнының экономикалық маңызы болады.
Геологиялық бағалауға кен орны туралы жалпы мәліметтер, ауданның геологиялық
Геологиялық бағалау негізінде геологиялық запастар, пайдалы қазбалардың сапасы, кен
Технологиялық бағалау кен шығатын орынның технологиялық мүмкіндігін, қазбалардың өндіруге
Кен орындарына экономикалық бағалау геологиялық және технологиялық бағалау мәліметтерінің
жалпы және үлестік күрделі қаржылар;
өнімді өндіруге, байытуға және сатуға жұмсалатын шығындар;
түсімділік (пайдалылық) индексі;
еңбек өнімділігі;
пайда және рентабельдік (тиімділік);
өзін анықтау мерзімі;
таза дисконтталған табыс (вексель есепке алынған кіріс).
Түрі мен құрылымы
мүмкіндігіне қарай, пайдалы қолданылуының салаларына және мерзіміне және ұдайы
Потенциалды шикізат базасына жер қойнауының байлығы және оларды пайдаланудың
Тұтыну қасиеті және пайда болу ортасы бойынша барлық табиғи
Кен және кен емес қазба байлықтар литосфералық шикізат базасын
Шикізаттар экономикалық мақсаты бойынша (еңбек түріне, дайын өнім), өндірісітк
Сонымен қоса, өңдейтін кәсіпорынға түсетін шикізат бірінші және екінші
ШИКІЗАТ БАЗАСЫ
Халық шаруашылығынан тыс шикізат базасы
Халық шаруашылығының шикізат базасы
Потенциалдық шикізат базасы
Биосфера
Литосфера
Гидросфера
Атмосфера
Бірінші және екінші шикізат базалары
Меншікті шикізат базасы
Шикізат импорты
Пайдаланылатын шикізат ресурстары
Алғашқы шикізат (өндіру, дайындау, пайдалану)
Шығындар, қалдықтар, жанама өнімдер
Екінші шикізат (дайындама, өңдеу, пайдалану)
Шығындар, қалдықтар, жанама өнімдер
Бірінші немесе екінші шикізатты экспорттау
Бірінші немесе екінші шикізатты экспорттау
Қазіргі уақытта пайдаланылмайтын шикізат өнімдері
сурет- Шикізат базасы және оның құрамдас бөліктері
1.2 Кәсіпорындарды материалдық жағынан қамтамасыз етудің мәні, міндеттері мен
Жылдам дами беретін ғылыми-техникалық революциясының нәтижелерін пайдалану, экономиканы дамытудың
Халық шаруашылығының барлық салаларының материалдық ресурстарға деген сұранысын анықтау
Жоспарлаудың баланстық әдісіне негізінде жаңа талаптар туындады, бұл материалдық
Өндірісті материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етудің жинақтылығына қойылатын талаптар көбейді
Өндіріс қаржысының айналымы саласының өзіне техникалық прогресс жасауға, жабдықтау
Экономикалық-математикалық аппараттарды, қазіргі заманғы электронды-есептеу және ұйымдық техникаларды қолдана
Бірлестіктің өндірістік бірліктерін, цехтарын материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуді басқару
Зауыт ішіндегі жабдықтау процессіне өндірістік бөлімшелердің материалдық құндылықтарды босату
Зауытішілік жабдықтауды жоспарлау, негізінде, өндірістің материалдармен қоректенуін лимиттеу жолымен
Есептеу кезінде жоспарланған мерзімге арналған өнім шығару жөніндегі өндірістік
Жабдықтаушы-сатушы ұйымдардағы жабдықтау процессін басқару сапасының артуына, олардың тұтынушыларға
1.3 Шикізаттармен және материалдармен жабдықтау жөніндегі шаруашылық байланыстарды ұйымдастыру
Өндірістік процесстерінің
Әкімшілік-әміршілдік жүйе жағдайында бұл байланыстар орталықтан жоспарлау және басқару
Өндірісте еңбек құралдарының өзіндік ерекшеліктері болатындықтан, тұтынушыларды құрал-жабдықтармен және
Нарықты зерттеу негізінде (сұраныстар мен ұсыныстарды) кәсіпорын өз бетімен
1999 жылға дейін (кейбір жерлерде 1992 жылға дейін) іс
Нарықтық қатынастардың дамыған жүйесі бар елдердің тәжірибесі көрсеткендей, жабдықтау-сату
Аталған схеманың тауарлардың топтарына қарай өз ерекшеліктері бар. Мысалы,
Құрал-жабдықтарды немесе шикізаттар мен материалдарды өндіруші Өнеркәсіптік
Құрал-жабдықтарды немесе шикізаттар мен материалдарды өндіруші Мамандандырыл-
ған көтерме сауда Өнеркәсіптік тұтынушы
2- сурет - Өнеркәсіп өнімдерді, сондай-ақ шикізаттар мен материалдарды
Жасауға көп уақыт кететін жабдықтар туралы сөз болғанда, жабдықтау
ӨНДІРУШІ
Сатудың меншікті жүйесі
Сатудың байлаулы жүйесі (заңды дербес, экономикалық тұрғыда, тәуелді, бағаға
Сатудың меншікті органдары (дербес емес, бағаға тәуекелі жоқ)
Басшы – фирманың иегері Сауда өкілі (өзге
Агент Комиссионерлер (өз атынан, өзге біреудің есебінен)
Сату бөлімі, филиал Маклер (тек қана делдалдық
Дүкендер, автоматтар
Көрмелер, жәрмеңкелер
3. Сурет. Сату жүйелері және органдары
Іс жүзінде делдалдардың белгілі бір типтері пайда болды. Көтерме
Іс жүзінде көтерме фирмаларды ұйымдастырудың екі формасы пайда болды.
Ұйымдастырудың екінші формасы – таркәсіптік көтерме фирмалар, олар маркетингтің
1.4 Материалдық жағынан қамтамасыз етуді жоспарлау
Жоспарлау және оперативтік реттеу жабдықтау жоспарларының жүйелі түрде анықталып
Өндірісті қамтамасыз етудің бөлек алдын ала және оперативті баланстары
Сонымен, нақты өндіргіш жағдай ескеріліп, өнімдерді сырттан әкелу жоспарларын
Материалдық-техникалық жабдықтаудың үздіксіз жоспарлау процессі айлық (тоқсандық) өндіру бағдарламасын
Цехтарды материалдармен жабдықтауды жоспарлау және реттеу.
Материалдық-техникалық жабдықтауды оперативті-үздіксіз жоспарлаудың негзгі формасы мен әдісі болып
Карта-балансқа материалдық-техникалық жабдықтауды жоспарлауға қажетті бастапқы мәліметтер ғана кірмейді,
Ресурстарға мұқтаждық:
- Тәуліктік шығын нормасы;
- бағдарламаға мұқтаждық;
- аяқталмаған өндіріс: а) норматив, б)
- Жыл басындағы қоймалардағы қалдық, жолдағы жүктерді қоса есептегенде;
- Қоймадағы ауыспалы запастардың нормативі;
- Айдық басындағы қоймадағы есептелген қалдық;
- Бөлуге арналған көлем;
- Берілген спецификацияда бөлу үшін қарастырылған.
Ресурстар:
- Сонымен керекті ресурстар;
-Нақты іс жүзіндегі ресурстар;
Ресурстардың өзгеруі:
-Нақты бөлу қағазы бойынша;
-Шеткері босатылатыны;
-Жөндеу-эксплуатациялық мұқтаждыққа босатылатыны;
-Ақаулы және жоғалатын;
- Бекітілген жоспармен салыстырғандағы өндірістік бағдарламалардың нақты орындалу қозғалысының
- материалдарды айырбастау;
- Ресурстардың басқадай өзгерістері;
Қаржы қорларын игеру:;
- Тапсырыс немесе келісім-шарт бойынша алынады деп қарастырылған;
- Нақты іс жүзіндегі түсірілген жүк;
- Жыл басынан бері игерілген қаржы қорларының нәтижесі;
- Материалдарды қоймадан босатуға белгіленген шек (лимит);
Лимиттің өзгеруі:
- Аяқталмаған өндірісті толықтыруға;
- Жоспарды артығымен орындауға;
- Ақаулардың орнын жабуға;
- Өзге де өзгерістер;
- Өзгерістер ескерілген лимит;
- Қоймадан нақты берілгені;
- Лимитті пайдалануды орындаудың нәтижесі (өскен нәтижесімен);
- Айдың басындағы қоймадағы нақты қалдық.
Өндірісті материалдармен қамтамасыз ету есебі тәулік-позициялармен жүргізіледі. Бұл кәсіпорынның
Баланстарды толтырудың бірыңғай методологиясы өндірісті материалдармен қамтамасыз етуге байланысты
Бірінші бөлім өндірістік бағдарламаны орындауға қажетті материалдық ресурстар мұқтаждығының
Картаның екінші бөлімінде материалдық ресурстармен қамтамасыз етілудің нақты іс
Үшінші бөлім - өндіріс жоспарлары мен жабдықтау жоспарларын орындау
Төртінші бөлім – наряд бойынша бөлінген қаржы қорларын игеру
Бесінші бөлім – зауытқа түскен материалдық ресурстарды пайдалану, цехтарға
Алтыншы бөлім – айдың басында қоймаларда қалған материалдар мен
Жетінші бөлім (артқы беті) – материалдардың зауытқа түсуін ескереді;
Өндірістің тәулік – позицияларда қалай қамтамасыз етілгенін анықтау үшін
Осылайша материалдарды жөндеу-эксплуатациялық мұқтаждыққа, басқа жаққа және тағы басқа
Жабдықтаудағы үздіксіз оперативтік-күнтізбелік жоспарлау жүйесінің маңызды элементі болып, өндірістік
Транспорт және қойма шаруашылығын: транспорт-қойма цехтары мен участоктарын бірыңғай
Бұл бөлімше жалпызауыттың тиеу-түсіру, транспорт және қойма жұмыстарын орындау
Директордың жалпы сұрақтар жөніндегі орынбасары
Материалдық-техникалық жабыдқтау, жинақтау және кооперация жолымен жабдықтар жеткізу бөлімдері
Транспорт-қойма цехының басшылығы
Техникалық бюро
Жоспарлау және диспетчерлік бюросы
Материалдық қоймалар участогы
Жинақтаушы бұйымдар қоймаларының участогы
Бөлшектер мен тетіктер қоймаларының участогы
Транспорт участогы
Тиеу-түсіру жұмыстарының участогы
4. Сурет. Транспорт-қойма цехтарының құрылысы Транспорт-қойма цехы материалдық құндылықтарды
Кәсіпорындардағы жүктерді тасымалдаудың және өндірудің үнемділігі айтарлықтай мөлшерде транспорт
Жалпызауыттық транспорт құралдарына деген мұқтаждықты анықтау үшін мынадай формула
Мұнда, Q x K – транспорт құралдарына деген
Q – айлық жүк айналымы;
K – транспортты біркелкісіз пайдалану коэффициенті;
q – транспорт бірлігінің орташа жүк көтеру қабілеті;
q x K – есептік мерзім ішіндегі рейстердің жалпы
K – жүк көтеру қабілетін пайдаланудың орташа коэффициенті.
Жинақтаушы (комплектующие) бұйымдарды «жалпызауыттық қойма - өндіріс участогы» схемасы
М = А + В + В + С
мұнда, А – бұйымдарды қоймада сақтауға арналған ыдыстар;
В – бұйымдарды 1 ауысымның жұмыс орнында сақтауға арналған
Ыдыстар;
С – қайтарылатын ыдыстар.
Ереже бойынша, зауытішілік тұтынушылардың көпшілігіне берілетін
материалдық ресурстар лимитін мына формуламен есептеп шығарады:
Л = П + З + О
мұнда, П – цехтың бағдарламадағы материалдарға мұқтаждығы;
З – цехқа жоспарланған материалдың запасы;
О – жоспарланған айдың (тоқсанның( басында қалған қағаз жүзіндегі
қалдық.
Лимиттердің бірнеше түрі (формалы) бар. Қоршалмалы-лимитті парақ деп аталатын
Материалдық құндылықтарды цехтарға босатуды жоспарлау жабдықтауды үздіксіз оперативті-күнтізбелік жоспарлаудың
Бұл арқылы цехтарға мақсатты шаралар бойынша бөлінген материалдардың дәл
Лимиттің аталған профиль (сала) бойынша өсуіне байланысты басқа лимиттерде
Өндірісті жоспарлау машинокомплектілерде орындалған жағдайда, материалдардың босатылу лимитін есептеу-перфорациялық
Материалдардың қоймадан жөнелтілетін әрбір мөлшеріне қарай жабдықтау бөлімі мен
Сондықтан, машина-есептеу станцияларында кезекті берілгеннен кейінгі материалдармен қамтамасыз етілген
К = М : Н (2)
мұнда, М – босатылған материал саны;
Н – цехтағы машинокомплектіге кететін материал шығынының
Нормасы.
24-ші таблицада (кестеде) әрбәр цехқа арналып құрастырылған табуляграмманың формасы
Кәсіпорын қоймасынан жинақтаушы бұйымдарды тікелей жұмыс орындарына (конвейер) жеткізудің
Зауытішілік шаруашылық есептің нәтижелілігі үшін, лимиттерді жасау кезінде жұмасалған
25-ші таблицада (кестеде) орталықтандырылған жабдықтау қызметі бар өндірістік бірлестіктердің
Зауытішілік жабдықтаудың тиімділігі көптеген жағдайда материалдарды цехтарға жеткізіп беру
Орталықтандырылған жабдықтау жүйесіне көшу көмекші жұмыскерлер еңбегінің шығынын анағұрлым
1- кесте - Материалдарды босатуға арналған лимит картасының формасы
Лимит картасы № ______________ _____________________________
материалдарды босатуға ____________________ тоқсан ________________ж.
Материалдың атауы Маркасы Профиль Өлшемі Қойма Алушы цех
Бөлшектер № Тоқсанға тапсырма, дана 1 данаға норма, кг.
маға қажетті мұқтаждық, т. Бөлшектер № Тоқсанға тапсырма, дана
Бағдарламаға қажетті лимиттің барлығы __________________________
оның ішінде ___________ айға, _______т, ___________айға, _____________т.
2 – кесте - Табуляграмманың үлгісі
Цех Бұйым
ның шифры (шартты белгісі) Материалдың номенклатуралық нөмірі Өлшем бірлігі
ның нөмірі Нақты қағаз жүзінде босатылды (шындығында босатылды) Бір
плектілер саны Берілгенге дейінгі қамтама
сыз етілген
машиноком
плектілер саны Берілгеннен кейінгі машинокомплекті
лердің қамтамасыз етілу көрсеткіші
Бір жолы берілгені Өскендегі нәтижесімен бірге
(+) (-)
1 2 3 4 5 6 7 8 9
3 – кесте - Лимит карточкасының үлгісі
Р/н Шикізаттың атауы Өлшем бірлігі Жаспарланған мерзімге мұқтаждық Матери
алдар тобының орташа бағасы Босатылған материалдың құны Шығындар коды
дан қалған материалдардың лимит бойын
ша қалдығы Шын мәніндегі шығындар қосындысы Шығындар балансы
Сұра
ныс жасал
ғаны Бөлінгені
Экономия Артық шығын
Күні, саны Барлық жоспар
ланған мерзім
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.5 Материалдық жағынан қамтамасыз ету жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттары
Шикізат және отын ресурстарын тиімді пайдаланудың негізгі бағыттарына мыналарды
отын және отын энергетика балансының құрылысын жақсарту;
өнеркәсіптік кәсіпорындардың тікелей пайдалануы үшін шикізатты неғұрлым сапалы әрі
шикізаттар мен отынды тасымалдауды және сақтауға дұрыс ұйымдастыру, сапасының
шикізаттарды кешенді пайдалану;
өндірісті химияландыру;
өндіріс қалдықтарын пайдалану;
шикізаттарды қайта (екінші рет) пайдалану.
Олардың кейбіреуіне толығырақ тоқталайық. Шикізаттарды алғашқы
өңдеуден өткізу және шикізаттарды байыту.
Өнеркәсіпте тиісті әзірлікті қажет ететін минералды және органикалық шикізаттардың
Шикізаттарды алғашқы өңдеуден өткізудің негізгі түрлеріне мыналар жатады: шикізаттарды
Байыту – бұл шикізатты алғашқы өңдеудің бір түрі, ол
Байыту мыналарға мүмкіндік береді:
табиғи қазбалы заттардағы пайдалы компонент (бөлшек) құрамын арттыруға;
одан зиянды заттарды бөліп шығаруға;
минералдарды бір-бірінен ажыратып бөлуге.
Шикізаттарды байыту
концентрат және қалдықтар. Қазіргі кезде 95-тен аса түсті және
Байытудың экономикалық жағынан тиімділігі мынада:
өнеркәсіптің шикізат базасы ұлғаяды;
шикізаттың дайын өнім алудағы келесі өңдеуі арзандайды;
дайын өнімнің сапасын арттыруға мүмкіндік болады;
өндірілетін жерден өңделетін жерге дейін тасымалданатын шикізаттың транспорттық шығыны
транспорт құралдарына мұқтаждық азаяды және оларды пайдаланудың тиімділігі артады.
Отын энергетика балансы дегеніміз, ол халық
тұрмыста отын энергетика ресурстарын және олардан өндірілген барлық электр
Отын энергетика балансының құрылысы деп балансқа кіретін отын мен
Кез келген материалдық баланс сияқты, отын энергетика балансы да
Отын және отын энергетика балансы өндіріс пен тұтыну мөлшерлері
Балансты жетілдірудің негізгі бағыттары – еліміздің отын балансындағы табиғи
Көмір өндірудің ашық әдісін неғұрлым кеңінен қолдану жер асты
Мұнайды ең терең технологиялармен өңдеу химия өнеркәсібін прогрессивті шикізатпен
Ең ақырында бұл бағыттарды жүзеге асыру отын энергетика балансының
Отын және отын энергетика балансын жасау:
өндірістің қазіргі заманғы құрылысын және отын мен энергияға мұқтаждықты
отын мен энергияға мұқтаждықтың ресурстарға сәйкес келуін анықтау үшін;
отын энергетика балансының құрылысына оны жетілдіру мақсатында талдау жасау
еліміздің отын энергетика кешенін дамыту үшін қажетті күрделі қаржы
экспорт пен импорттың мүмкіндігін және тиімділігін анықтау үшін қажет.
Ең соңында бұл бағытарды жүзеге асыру отын энергетика
құрылысын жақсартуға және соған орай халық шаруашылығының мұқтаждығын қанағаттандыруға
Кәсіпорын экономикасының өсуі даму дәрежесінің көптеген факторларына байланыстыболады: еңбек
Басқарудың міндеті – тауар өндірісінің, қызметтер көрсетудің және оларды
Кәсіпорынды басқару бірқатар функционалды шағын жүйелерден тұрады. Оларға жатады:
сыртқы ортада болып жатқан өзгерістерге стратегиялық талдау жасау (нарықта,
кәсіпорындардың дамуының стратегиясын және болмаса нұсқаларын таңдау;
таңдап алынған даму стратегиясын жүзеге асыру.
Мұнымен қоса, қызметкерлерді басқару жүйесінің
– өндірісті басқару ісіне әрбір жұмыскердің бастамашы боп қатысуына
Корпоративті (бірлескен) мәдениет
атмосфера (орта), оның қызмет етуінің құндылықтары мен принциптері, оның
Шынында да,
жарнашылардың кәсіпорындарды құру және қызметіне қатысу жүйесі (акциялар, жарналар
Өндірісті басқарудың шағын жүйесі. Оның негізгі міндеттері - өнімдерді
Шаруашылықты жүргізудің нарықтық жүйесі жағдайында коммерциялық қызметті басқару кәсіпорынның
Кәсіпорын қаржысын басқару әр түрлі тәсілдермен басқару міндеттерін шешеді.
Екіншіден, өндірістік қызметтің нәтижесінде қолдай ақшалардың қайтуы арқылы, оған
Үшіншіден, меншікті және қарызға алған қаржылар арасындағы тиімді қатынасты
Төртіншіден, кәсіпорынның қаржы жағдайы арқылы шешеді (банкроттыққа жол бермеу).
Инновациялық қызметті басқаруға кіреді: өндіріс пен еңбекті ұйымдастыруды іздену,
Мақсаттармен мен міндеттер қою. Кәсіпорын дамуының қабылданған стратегиясына және
Жоспарлау. Белгіленген міндеттер негізінде қажетті ресурстар жоспарланады;
Ұйымдастыру. Басқарудың әрбір шағын жүйесі, өз мақсаттарына, міндеттері мен
Басшылық – бұл жұмыскерлердің мақсатқа жетуі үшін жұмыстарының тиімділігіне
Бақылау-шағын жүйе қызметінің қаншалықты табысты екенін анықтаудан және теріс
Басқарудың қызмет ететін барлық
процессін жоғарыда аталған басқару функцияларын үкіметтің жоғарғы эшелонының стратегиялық
Ұйымдастыру функциясы (қызметі), бір жағынан, басқарудың шағын жүйелері мен
2 «БАЛҚАШТҮСТІМЕТ» ӨБ-нің ӨНДІРІСТІК-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ТАЛДАУ
2.1 «Балқаштүстімет» ӨБ жалпы сипаттамасы
«Балқаштүстімет» ӨБ Балқаш көлінің солтүстік жағалауына,
Оның қалыптасуы 30-шы жылдары, бүкіл елдің индустриясын көтеру кезінде
Қазіргі уақытта комбинат түсті металлургиясының күрделі технологиялық схемамен жұмыс
Солтүстік Балқаш өңірінің геологиясы туралы алғашқы мәліметтер 1910-1915 жылдарға
Қоңырат мыс кеніші 1934 жылдан бастап пайдаланылып келеді. Кен
Балқаш мыс балқыту зауыты – Балқаш кен-металлругия комбинатының дербес
Анод мысын өндіру үшін (алу үшін) анод цехы салынды,
1953 жылы БМЗ дамудың жаңа дәуіріне аяқ басты –
1954 жылға дейін металлругия цехы тек өз байыту фабрикасының
60-шы жылдары күкіртті газадан күкірт қышқылын алу өндірісі іске
1963 жылдың наурыз айында жуылатын күкірт қышқылынан активтенген (күшейтілген)
Технологиялық процессті интенсивтендіру (күшейту) және еңбек өнімділігін арттыру мақсатында
Мысалы, қымбат тұратын ағаштың орнына мысты қайта қалпына келтіру
Әткеншек тәрізді (карусельная) құю машинасынан анодтарды айырып алу үшін
80-ші жылдары мыс балқыту зауытында сұйық ваннада балқыту (ПЖВ)
«Балқаштүстімет» ӨБ-нің Дайнатек фирмасының технологиясы бойынша жұмыс жасайтын мырыш
Балқаш мысының тарихы өз бастауын 1928 жылдан алады, себебі
Балқаш көлінің солтүстік жағалауында мыс балқыту зауытын салу туралы
Құрылыс ірі өнеркәсіп орталықтарынан және теміржолдан жүздеген шақырым алыс
Қоңырат кенішінің құрылысын салған кезде экономиалық жағынан едәуір тиімділеу
1935 жылы байыту фабрикасының корпусын салу басталды. Бұл уақытқа
Сонымен бір мезгілде мыс балқыту зауытының құрылысы жүргізілді. Мұнда
20 қараша 1937 жыл – БЖЭО - Балқаш жылу
21 наурыз 1938 жыл – бірінші концентрат алынды;
25 мамыр 1938 жыл – байыту фабрикасының бірінші секциясы
шілде 1938 жыл – бірінші шарпу пеші пайдалануға берілді;
осы жылдың 24 қарашасында – алғашқы қара мыс алынды.
1939 жылы мыс зауытының тәжірибелі байыту фабрикасы жұмысын бастады;
1941 жылы – молибден цехы жұмысын бастады;
1942 жылы – Шығыс Қоңырат кеніші іске қосылды;
1941 жылдың желтоқсанынан 1942 жылдың ақпанына дейін – түсті
1942 жылдың мамыры – түсті металлдар өңдеу зауытында (ТМЭЗ)
1948 жылы – ренші өнімдерін шығару басталды;
1951 жылы – Гүлшат кенішін ұйымдастыру;
1952 жылдың ақпаны – анод цехы іске қосылды;
1952 жылдың мамыры – бірінші рет рафинад мысы (шоқпақ
1958 жылдың 30-шы қыркүйегі – оттегі станциясы іске қосылды;
1964 жылы – Гүлшат кеніші жабылды – руда запастары
1967 жылы – Саяқ кеніші іске қосылды.
Бірінші рет қара мыс берген адамдардың есімдері тарихта қалды,
Мыс алыбының қалыптасу және даму жыл намасының жарқын беттері
1974 жылғы 24 шілдеде мыс концентраттарын сұйық ваннада балқытатын
1976 жылы – ағылшынның «Уникаст» фирмасының лицензиялау келісімі бойынша
1980 жылы 26 тамызда – түсті металлдар өңдеу зауытындағы
1981 жылдың шілде айында мыс-молибден байыту фабрикасы (ММОФ) біріктірілді,
1985 жылдың қыркүйегінде – сұйық ваннада балқыту пешінің тәжірибелі-өнеркәсіптік
1994 жылы мыс катанкаларын (ПИМА) өндіретін цех іске қосылды;
1993 жылы Мехико – БКМК сапа үшін берілетін «Алмас
Мадрид, 1994-1995 ж.ж. – «Коммерциялық беделі үшін» Халықаралық жүлдесі;
Мадрид, 1995 жыл – «Әлемдік бизнеске үлес қосқаны үшін»
1996 жылы эмаль сымдары цехында алғашқы мыс сымы алынды;
1997 жылы бағалы металлдар зауытының (ДМЗ) құрылысы аяқталды, бірінші
Сол жылы «Балқашмыс» АҚ-ын басқару мәселелеріне қатысты айтарлықтай өзгерістер
Оңтүстік-Кореяның SAMSUNG компаниясы жеңіске жетті. 1997 жылдың 7-ші ақпаны
Тарих, 2000 жылы – БКМК-ға «Ең үздік сауда маркасы
Женева, 2001 жылы – «Технология мен сапа үшін» Халықаралық
2000 жылы – Ванюков пеші кешенін жаңғырту (реконструкция) аяқталды;
2001 жылы – мырыш зауытының құрылысы жүргізіледі;
2001 жылы – Шатыркөл кенішінде және Саяқ кенішіндегі жер
Бүгінгі күні БКМК – Қазақстан Республикасындағы түсті металлургияның ірі
БКМК «Қазақмыс» корпорациясы АТАҚ-ның заңды тұлға ретіндегі мәртебесі жоқ
Негізгі өнім түрлерін шығару бойынша:
БКМК-ның өндірістік мүмкіндіктері (жылына):
Катод мысы – жылына 130000 тоннадан жоғары;
Алтын кесегі – 1000 кг. жоғары;
Күміс кесегі (түйіршіктелген) 360000 кг. шамасында;
Шығарылған өнімдерді «Қазақмыс»
нарықтың негізгі биржасы – Лондон металлдар биржасының бағасы бойынша
Нарықтағы сатылатын өнімнің көлемі мен үлесі нарықтағы бағалы қағаздар
Дәл осы уақытта БКМК аймақтағы әлеуметтік тұрақтылықты сақтаудың кепілі
2.2 БКМК-ның ұйымдық құрылымы
Басқарма аппаратының қызметкерлері үш топқа бөлінеді:
Басшылар;
Мамандар;
Қызметкерлер.
Әр түрлі басқару деңгейіндегі басшылар жекелеген атқарушылардың
жұмысын, кәсіпорынның өндірістік бөлімшелері мен басқарма аппаратының жұмыстарын үйлестіреді,
Мамандар (инженерлер, техниктер, ғылыми қызметкерлер, экономистер және басқалар) басшыларға
Қызметкерлер (сызушылар, машинисткалар, стенографистер, есепшілер, бухгалтерлер және басқалар) алғашқы
Басқару қызметтері бөлімдер, секторлар, топтар, бюролар бойынша бөлінген басқару
БКМК-да қызметтің барлық түрлеріне басшылық жасауды бас директор жүзеге
Ол басшылар арасындағы өндірістік және қаржылық қызметтерді бөлу мәселесін,
БКМК-ның бас директоры дара басшылық принципімен жұмыс істейді, барлық
Бас директордың экономика жөніндегі орынбасары БКМК-ның шаруашылық-экономикалық және қаржылық
Тау-кен және байыту жұмыстарын жөніндегі директор тау-кен жұмыстарына және
Өндіріс жөніндегі директор өндірісті оперативті реттеу жөніндегі жұмыстарға, жоспардағы
2.3 Өнім өндіру көлеміне талдау
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіріс тиімділігін арттыруды, өнімдердің және
Бұл міндеттерді жүзеге асыруда иелік ету субъектілерінің қызметіне экономикалық
Өндіріс көлемі мен өнімдерді сату бір-біріне тәуелді көрсеткіштер болып
Нарықтың тойынғанына және бәсекелестіктің күшейгеніне қарай, сату көлемін өндіру
Өндіріс көлемінің және өнімді сатудың өсу қорқыну, оның сапасын
Оның негізгі міндеттері:
а) жоспардың орындалу дәрежесін, өндіріс пен өнімді сату динамикасын
б) бұл көрсеткіштердің шамасын өзгеруіне әсер ететін факторларды анықтау;
в) өнімді шығаруды және сатуды көбейтудің шаруашылық ішілік резервтерін
г) анықталған резервтерді игеру шараларын жасау.
Тұтастай алғандағы және ассортимент бойынша өндір пен өнімдерді сату
Талдау объектілері (нысандары)
Өнімнің сапасы
Өндіріс пен өнімдерді сатудың құрылымы
Өндірістің және өнімдерді сатудың ырғақтылығы
2.1. Сурет. Материалдық жағынан қамтамасыз етуді талдау нысандары
Өндірістің және өнеркәсіптік өнімдерді сатудың көлемі натуралды, шартты-натуралды, еңбек
Өнімдерді өндіру көлемінің қорытындылаушы көрсеткіштерінің құнын бағалау арқылы алады.
Өндіріс көлемінің негізгі көрсеткіштері болып тауар мен жалпы өнім
Жалпы өнім бұл бүкіл өндірістік өнім мен атқарылған жұмыстардың
Тауарлы өнімнің жалпы өнімнен айырмашылығы сол, оған аяқталмаған және
Өнімдерді сату көлемі өнімдерді тұтынушыларға түсіру бойынша немесе төлем
Нарықтық экономика жағдайында бұл көрсеткіш ең бірінші маңызға ие
Өнімдерді сату өндіріс пен тұтынушы арасындағы байланыстырушы бөлім болып
Өндірістік бағдарламаның орындалуын бағалауда өндіріс көлемінің және өнімді сатудың
Оларды өндіріс көлеміне және өнімдерді жекелеген түрлері мен біртектес
4 – кесте - Өндіріс көлемінің натуралды көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы 2000 ж. 2001 ж. факт 2002 ж.
1. Қара мыс, тн. 108090 116010 140489 24479 121,1
2. Катод мысы, тн. 100200 110471 133500 23029 120,8
3. Мыс тотияйымы, тн. 920 907 883 -24 97,4
Таблицадан көргеніміздей, 2002 жылғы өндіріс көлемінің өсімі 2001 жылмен
Қара мыс өндірісіне әсер ететін және балқыту агрегаттарының тұрақты
Шарпу пештерінің балқымалары шамалы ғана өсті – 2001 жылы
Мыс тотияйыны мыс құрамдас шикізатты өңдеудің нәтижесінде пайда болған
БМЗ-да өндірілген катод мысы (тауарлы өнім) Лондон металлдар биржасында
5 – кесте - Тауарлы өнімнің көлемі
Көрсеткіштер атауы 2000 ж. 2001 ж. факт 2002 ж.
1. Катод мысы
100200 11047 133500 120,8 23029
2. Сату бағасы доллар/теңге 1400 1654,1 1572,9 95,1 -81,2
3. Доллардың бағамы теңге / доллар 110,20 119,46 140,10
4. Салыстыруға болатын баға теңге/тн. 154280 197598,8 187898,6 95,1
5. Тауарлы өнім, мың, теңге 15458856 21828937 25084463 114,9
Тауарлы өнім мына формула бойынша есептеліп шығарылады:
Т = Ц х Q, мың теңге
Мұнда, Ц – катода мысының 1 тоннасының бағасы, теңге/тн;
Q – катод мысының мөлшері, тн.
2001 жылғы тауарлы өнім көрсеткішінің 2002 жылғы тауарлы өнім
Екі фактордың да әсерін қарастырайық. Тауарлы өнім көрсеткішінің өзгеруіне
- бағаның түсуі есебінен;
(2.2.)
- мыс шығаруды арттыру есебінен;
теңге
(2.3.)
Қосқандағы өзгерістерді құрайды:
Сонымен, катод мысы өндірісін 23029 тоннаға өсіру тауарлы өнімнің
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады. Әлемдік нарықтағы мыстың
Есепті мерзім ішінде өндірілген БМЗ-ның өнімі оның тікелей сатып
2.4 Еңбек ресурстарын пайдалануға, жасалған талдау
Еңбек ресурстарына халықтың қажетті физикалық мәліметтері, білім және тиісті
Талдаудың негізгі міндеттпрі мыналар болып табылады:
кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің еңбек ресурстарымен тұтастай, сонымен
кадрлар тұрақтамауының көрсеткіштерін анықтау және зерттеу;
неғұрлым толық талдау жасау үшін және оларды пайдаланудың тиімділігі
Талдауға арналған ақпараттар
«Еңбек жөніндегі есеп» деп аталатын статистикалық есеп, табельдегі есеп
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі жұмыскерлердің санаттар және кәсіптер
Атқарылатын жұмыстардың күрделілігіне қарай жұмыскерлердің біліктілік деңгейінің сәйкестігін бағалау
(2.4)
мұнда, Tp – тарифтік разряд; (Тр);
Up – жұмысшылар саны; (Жс);
Егерде орташа разряд жоспарлы разрядтан және жұмыстардың орташа тарифтік
Әкімшілік-басқару қызметкерлері (персонал) әрбір жұмыскердің шын білім деңгейінің олардың
Қызметкерлердің біліктілік деңгейі көп жағдайда олардың жасына, жұмыс өтіміне
Жұмысшы күшінің қозғалысын сипаттау үшін төмендегідей көрсеткіштердің динамикасын есептеп
жұмысшыларды қабылдау айналымының коэффициенті (Кпр);
жұмысқа қабылданаған қызметкерлер саны;
орташа тізімдік қызметкерлер саны;
жұмыстан шығу айналымының коэффициенті (Кв);
жұмыстан шыққан қызметкерлер саны;
орташа тізімдік қызметкерлер саны;
кадрлар тұрақтамауының коэффициенті (Кт);
өз өтініші бойынша жұмыстан шыққандардың және еңбек тәртібін бұзғаны
орташа тізімдік қызметкерлер саны;
кәсіпорын қызметкерлерінің тұрақты құрамының коэффициенті (Кпс);
бүкіл жыл бойы жұмыс істеген қызметкерлер саны;
орташа тізімдік қызметкерлер саны.
Қызметкерлердің (жұмыскерлердің) жұмыстан шығу
қажет (өз өтініші бойынша, кадрлардың қысқартылуы, еңбек тәртібін бұзғаны
Кәсіпорынды еңбек ресурстарымен қамтамасыз етудегі қиыншылықтар қолда бар жұмысшы
Талдау процессінде еңбек ресурстарына мұқтаджықты қысқарту резервтері жоғарыда аталған
Егерде кәсіпорын өз қызметін ұлғайтса, өндірістік қуаттарды арттырса, жаңа
Қосымша жұмыс орындарын құру есебінен өнім шығаруды ұлғайту резервтері
мұнда - өнім шығаруды ұлғайту
- жұмыс орнының санын ұлғайту резерві;
Гвф – жұмыскердің нақты орташа жылдық өндірген өнімі.
Таблицадағы жасалған талдау 2002
динамикасын барлық абсолюттік көрсеткіштері жақсарғанын көрсетті. Қабылданған 146 адамның
6 – кесте - Қызметкерлер санының динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2000 ж. 2001 ж. 2002 ж.
Жыл басына тізім бойынша тұрғаны 2000 2350 2325
барлық қабылданғаны 48 33 179
оның ішінде
ауыстыру тәртібімен 20 15 149
кәсіпорынның өзі қабылдағаны 28 18 30
барлық шыққандар саны 98 58 37
Оның ішінде
әскерге алынуға, оқуға, зейнетке кетуге байланысты және заңмен қарастырылған
еңбек тәртәбән бұзғаны үшін 20 25
өз өтініші бойынша 30 18 27
жыл аяғына тізім бойынша тұрғаны 2350 2325 2467
орташа тізімдік саны 2206 2356 2521
Айналымның көрсеткіштері, %
жалпы айналым 6,61 3,86 8,57
қабылдау бойынша айналым 2,17 1,40 7,10
шығу бойынша айналым 4,40 2,46 1,47
тұрақсыздық коэффициенті 2,16 1,83 1,07
Жұмыстан шыққан адамдар санының азаю проценті (пайызы) 36,2 %-ы
Салыстырмалы көрсеткіштерді – қабылдау бойынша айналым мен шығу бойынша
Ортатізімдік санға қатысты қабылданғандар саны 5,1 есеге өсті –
Салыстырмалы көрсеткіштің - тұрақсыздық коэффициентінің жақсаруы байқалады, ол өз
Сонымен, 2002 жылғы осы көрсеткіштердің 2001 жылдың осындай көрсеткіштерімен
2.5 Материалдық ресурстарды пайдалануға жасалған талдау
Өнім өндіру жоспарларын орындаудың, оның өзіндік құнын азайтудың,
пайданы өсірудің қажетті шарты кәсіпорынды шикізатпен және қажетті ассортименттегі
Кәсіпорынның материалдық ресурстарға мұқтаждығын өсіру экстенсивті жолмен (материалдар мен
Бірінші жол материалдық шығындардың өнім бірлігіне арналған үлестік өсіміне
Екінші жол меншікті материалдық шығындарды қысқартуды және өнім бірлігінің
Материалдық ресурстарды пайдалануды және қамтамасыз етуді талдаудың міндеттері:
материалдық-техникалық жабдықтау жоспарларының нақтылығын, олардың орындалу дәрежесін және өнім
материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігінің деңгейін бағалау;
материалдық ресурстарды үнемдеудің өндіріс ішілік резервтерін анықтау және оларды
мыналар жатады: материалдық-техникалық жабдықтау жоспары, шикізаттар мен материалдарды жеткізіп
Кәсіпорынның материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуіне талдау жасаған кезде бірінші
Жоспардың нақтылығын тексеруді кәсіпорынның материалдық ресурстарға мұқтаждығын есептеуге негіз
Талдау процессінде сонымен бірге зауыттағы материалдық ресурстар мұқтаждығын оларды
Сондай-ақ жеткізіп тұрушылардан алынған материалдардың сапасы, олардың стандарттарға сәйкестігі,
Материалдарды жеткізіп тұрудың мерзімі жөніндегі жоспарды орындауға үлкен мән
Шикізаттар мен материалдардың қоймадағы запастарының жай-күйіне ерекше көңіл бөлінеді.
Ағымдағы, маусымдық (науқандық) және сақтандыру запастары болып бөлінеді. Ағымдағы
Талдау процессінде шикізаттар мен материалдардың маңызды түрлері запастарының шын
Материал Орташа тәуліктік шығын (тұтыну) Факт жүзіндегі запастар Запас
Т Күндер Ең жоғарғы Ең төменгі
Күндер Т
НИ т.б.
20 160 8 12
10
4
80
Артығын және керексіздерін анықтау мақсатында шикізаттар мен материалдар запастарының
Егерде қандайда бір материалдан жыл бойына және одан да
Ең соңында өнім өндірісі көлемінің өсуі (кемуі) оның әрбәр
дайындалған шикізаттар мен материалдардың мөлшері (3);
шикізаттар мен материалдардың ауыспалы қалдықтары (қалдық);
шикізат сапасының төмен болуына байланысты жоспардан тыс қалдықтар; материалдарды
өнім бірлігіне шыққандағы шикізаттың меншікті шығыны (МШ).
Бұл үшін өнім шығарудың мынадай моделі пайдаланылады:
(2.2.3.1.)
Бұл факторлардың өнім шығаруға әсерін бағалық сүйеме немесе абсолюттік
Өнім бірлігін өндіруге жұмсалатын шикізат шығынын бұйым конструкциясын оңайлату
Қорытынды көрсеткіштерге материалдық шығындардың бір рубліне шаққандағы пайдасы, материалдың
Материалдың ең жоғарғы тиімділігі (пайдалы әсері) өндірілген өнім құнын
Өнімнің материалдық сыйымдылығы – материалдық шығындар сомасының өндірілген өнімнің
Өнім көлемінің өсу қарқыны мен материалдық шығындардың ара қатынас
Өнімнің өзіндік құнындағы материалдар шығынының үлестік салмағы материалдық шығындар
Материалдық шығындар коэффициенті деп материалдық шығындардың факт жүзіндегі сомасының
Ол өндіріс процессінде материалдардың қаншалықты үнемді пайдаланылып жатқанын, бекітілген
Материалдық сыйымдылықтың жеке көрсеткіштері материалдық ресурстардың жекелеген
7- кесте- Нормаланған материалдар шығынына талдау және техникалық-экономикалық есептеулер.
Атауы Өлшем бірлігі 1 тоннаға арналған норма 1 тоннаға
Буып-түетін таспа (лента) кг 4,30 3,13
-196,70
Жарықтандыруға арналған керосин
130,00
94,00
-5,20
Шақпақ мысқа арналған күкірт қышқылы кг
16,00
16,00
-9,30
Қышқылға төзімді кірпіш кг
1,40
-
-201,90
Инне өтетін мата м2 2,12 2,23 +16,90
Тиомочевина
100,00 90,00 -1,20
Желатин
115,00 112,00 -1,50
Трансформатор майы
105,00 - -15,10
Буөткізгіш жеңдер
0,005 - -721,00
Мочевина
21,00 0 -3,00
Солярка
418,00 445,00 +3,90
Тұз қышқылы
102,4 22,2 -11,60
«Лотос» ұнтағы
0,076 0,008 -9,80
Технологиялық білте тақтайша (рейка) М 3 1,59 0,47 -160,60
Күлгін түсті ПАВ
0,10 - -14,4
Андезит ұны кг 0,8 0,26 -60,00
Термобояу кг 11,00 8,00 -364,50
Спрут пломбасы дана 2 2 -
Пакеттерге арналған брус М 3 0,0059 0,0016 -683,30
Тотияйына арналған п/э қаптар дана 24 24 -
ПХВ матасы (ткань) М 2
66
74 -
Буып-түюге арналған құлыптар кг
69
21 -6,918
Катод мысына жұмсалатын электрэнергиясы кВт сағ. 525 582 +8308
Мыс тотияйынына жұмсалатын электрэнергиясы кВт сағ. 230 207 -27
Катод мысына қажетті бу Гкал 0,40 0,40 -3,10
Мыс тотияйынына қажетті бу Гкал 7,20 5,40 -2164,00
2002 жылы цех 3,9 тонна солярканы артық жұмсауға (шығындауға)
Электр энергиясы бойынша артық шығын 8308 мың/кВт сағат. Бұл
Инеөткізгіш матаның артық шығыны оның 2001 жылдың шығынына жазумен
Технологиялық материалдарды үнемдеу ОМТС-тың (материалдық-технологиялық жабдықтау бөлімінің) толық жеткізіп
2.6 Өнімнің өндірісіне және өзіндік құнына кететін шығындарға талдау
Кәсіпорынның жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіш өнімнің, жұмыс пен көрсетілетін
Өнімнің, жұмыс пен көрсетілетін қызметтің өзіндік құнына жасалған талдаудың
Өнімнің өзіндік құнына жасалатын талдау нысандары төмендегідей:
тауарлы өнімнің тұтастай және шығын элементтері бойынша алғандағы толық
тауарлы өнімнің бір рубліне жаққандағы шығындары;
жекелеген бұйымдардың өзіндік құны;
шығындардың жекелеген баптары;
Ақпарат көздері:
«Кәсіпорынның (ұйым) өнім өндіруге және сатуға (жұмыс қызмет) жұмсайтын
өнімнің өзіндік құнының жоспарлы және есепті калькуляциясы, негізгі және
Кәсіпорындарда өзіндік құнды
шығындардың элементтері бойынша және шығындардың калькуляциялық баптары бойынша жүргізеді.
Шығындар элементтері: материалдық шығындар (шикізат пен материалдар, сатып алынған
Элементтер бойынша шығындарды топтастыру материалдық сыйымдылықты, энергиялық сыйымдылықты, көп
Калькуляцияның негізгі баптары: шикізатпен материалдар, қайтарылған қалдықтар, сатып алынған
Сондай-ақ тікелей және жанама шығындарға бөлінеді. Тікелей шығындар өнімнің
Нарықтық экономикада шығындар айқын және айқын емес (имплицитті) шығындарға
Өндіріс көлеміне байланысты кәсіпорынның барлық шығындарын тұрақты және тұрақсыз
Ереже бойынша, өнеркәсіптік өнімнің өзіндік құнында ең үлкен үлестік
салмақты шикізат пен материалдарға жұмсалатын шығындар иеленеді.
Шығындардың жалпы санасы өнім өндірудің көлеміне (V ВП) оның
Өнім өндіруге жұмсалатын тікелей материалдық шығындар
Тауарлы өнім өндірісінің көлемі
Тауарлы өнімнің құрылымы
Өнім бірлігіне арналған шығындар деңгейі
Өнім бірлігене арналған шикізаттар мен материалдар шығыны
Шикізаттар мен материаладр бірлігінің орташа құны
Материаладр шығыны нормасының прогрессивтілігі
Сатып алу бағасы
Инфляциялық процесстер
Шикізат нарықтары
Шикізаттың рецептурасы
Шығын нормасының өзгеруі
Дайындауға кететін шығындар
Шикізат сапасы
Шикізаттар мен материалдар сапасы
Шикізаттар мен материалдар шығыны мен қалдығы
Тасымаладаудың арақашықтығы
1- Схемасы. Тікелей және материалдық шығындардың факторлық жүйесінің құрылымдық
Тікелей еңбек шығындары өнімнің өзіндік құнында айтарлықтай үлестік салмаққа
Тікелей еңбекақының жалпы санасы тауарлы өнім шығарудың көлеміне, оның
Алынған нәтижелер қандай өнім түрлері бойынша еңбекақы төлеуге артық
Бұдан соң әрбір бұйымның өзіндік құнын оның көп еңбек
Өнімді өндірудің көп еңбекті қажет етуі және еңбекақы төлеу
Мысалы, ескі жабдықтарды жаңамен ауыстыруға байланысты, С бұйымының қиын
Егерде бұл фактордың өнімнің өзіндік құнына әсерін жинақтап бағалау
мұнда, С х1 – нақты техникалық шараларды ұйымдастыру нәтижесінде
ЗПх1 – еңбекақы сомасының бірінші фактор салдарының өзгеруі;
Амх1 – амортизация сомасының және бірінші шараны енгізуге байланысты
V ВПф - өнімнің бірінші түрінің бірінші шара салдарының
Өнімнің өзіндік құнындағы жанама шығындар мынадай кешенді (жиынтық) баптармен
Мыс өндірісіне жұмсалатын шығындар туралы мәліметтер кестеде 8-ші келтірілген:
Шығындар
элементері 2002ж. 2003ж. 2004ж.
Мың тенге Үлестік салмақ,
% Мың тенге Үлестік салмақ,
% Мың тенге Үлестік салмақ,
%
1. Шикізат 8602567 72,5 9333287 73,2 10255232 73,2
2. Материалдар, оның ішінде технологиялық 321285
103270 2,8
0,9 371927
85010 2,9
0,7 393709
88457 2,8
0,9
3. Отын 390132 3,4 407420 3,2 389086 2,8
4.Электр шығындары, оның ішінде технологиялық 244556
355708 3,7
3,1 479654
417135 3,8
3,3 512174
445420 3,7
3,2
5. Еңбекақы, оның ішінде негізгі қызметкерлердікі 57372
45898 0,5
0,4 72239
58292 0,6
0,5 77331
62367 0,6
0,4
6. Аударылған сома, әлеуметтік салық, НПФ, оның ішінде негізгі
11475 0,2
0,1 23505
18961 0,2
0,1 25856
20841 0,2
0,1
7. Амортизация 298336 2,6 357668 2,8 336200 2,4
8. Салықтар мен аударылған сомалар 22949
0,2 24132 0,2 3224 0,2
9. Жалпызауыттық шығындар 963856 8,4 1060781 8,3 125895 8,9
10. Сату кезіндегі шығындар 527826 4,6 618808 4,9 730849
Барлық шығындар 11865610 100 12749425 104,7 14005454 104,3
Динамикадағы өндіріс шығындарын зерттеу өндіріс көлемінің өзгеруінің шығындар сомасына
3. МАТЕРИАЛДЫҚ ЖАҒЫНАН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ БАСҚАРУ
Кәсіпорынның материалдық ресурстармен қамтамасыз
етілгендігіне талдау
Өнім өндіру жоспарларының
азайтуға, пайданы өсіруге қажетті шарт кәсіпорынды шикізатпен және қажетті
Кәсіпорынның материалдық ресурстарға мұқтаждығының өсуі экстенсивті (материалдар мен энергияның
Бірінші жол меншікті материалдық шығындардың өсуіне және өндіріс көлемінің
Екінші жол меншікті материалдық шығындарды қысқартуды және өнім бірлігінің
Материалдық ресурстарды пайдалануды және онымен қамтамасыз етуді талдаудың міндеттері.
Қоймадағы шикізаттар мен материалдар запасының жағдайына ерекше көңіл бөлінеді.
Ағымдағы, маусымдық және сақтандыру запастары болып бөлінеді. Ағымдағы запастың
Талдау процессінде шикізаттар мен материалдардың маңызды түрлері запастарының шын
Материал Орташа тәуліктік шығын Факті жүзіндегі запастар Запас
Т Күндер Ең жоғарғы Ең төменгі Күндер Т
НИ т.б. 20 160 8 12 10 4 80
Артығын және керексіздіктерін анықтау мақсатында шикізаттар мен материалдар запастарының
Егерде қандай да бір материалдан жыл бойына және одан
Ең соңында өнім өндіру көлемінің өсуі (кемуі) оның әрбәр
дайындалған шикізаттар мен материалдардың мөлшері (3);
шикізаттар мен материалдардың ауыспалы қалдықтары;
шикізат сапасының төмен болуына байланысты жоспардан тыс қалдықтар;
материалдарды ауыстыру және басқа факторлар;
өнім бірлігіне жаққандағы шикізаттың меншікті шығыны (МШ).
Бұл үшін өнім шығарудың мынадай моделі пайдаланылады:
(3.1.1.)
Бұл факторлардың өнім шығаруға тигізетін әсерін бағалық сүйеме немесе
Өнім бірлігін өндіруге жұмсалатын шикізат шығынын бұйым конструкциясын оңайлату
Бұдан соң әрбір бұйымның өзіндік құнын оның көп еңбекті
Өнімді өндірудің көп еңбекті қажет етуі және еңбекақы төлеу
Бұл факторлардың еңбекақы сомасының өзгеруіне әсері былайша анықталады:
Мысалы, ескі жабдықтарды жаңамен ауыстыруға байланысты, С бұйымын жасауды
Егерде бұл фактордың өнімнің өзіндік құнына әсерін жинақтап бағалау
мұнда, С х I – нақты техникалық шараларды ұйымдастыру
ЗПхI – еңбекақы сомасының бірінші фактордың салдарынан өзгеруі;
АмхI – амортизация сомасының және бірінші шараны енгізуге байланысты
V ВПфI - өнімнің бірінші түрінің өндірілген көлемінің
Өнімнің өзіндік құнындағы жанама шығындар мынадай кешенді баптармен берілген:
2002 жылы цех 3,9 тонна солярканы артық шығындауға жол
Электр энергиясы бойынша артық шығын мөлшері 8308 мың/кВт
9-кесте- Мыс өндіру шығындары:
Шағын элементтері 2002ж 2003 ж 2004 ж
Мың теңге Үлестік салмақ % Мың теңге Үлестік
1 Шикізат
8602567 72,5 9333287 73,2 10255232 73,2
2.Материалдар ,оның ішіндегі техналогиялар 321285 2,8 371927 2,9 393709
103270 0,9 85010
0,7 88457 0,9
3.Отын 390132 3,4 407420 3,2 389086 2,8
4.Электр шығындары, оның ішінде технологиялық 424556
355708 3,7
3,1 479654
417135 3,8
3,3 512174
445420 3,7
3,2
5. Еңбекақы,оның ішінде негізгі қызметкерлердікі 57372
45898 0,5
0,4 72239
58292 0,6
0,5 77331
62367 0,6
0,4
6. Аударылған сома,әлеуметтік салық, НПФ,оның ішінде негізгі қызметкерлердікі
11475 0,2
0,1 23505
20841 0,2
0,1 25856
20841 0,2
0,1
7.Амортизация 298336 2,6 357668 2,8 336200 2,4
8.Салықтар мен аударылған сомалар 22949 0,2 24132 0,2 3224
9.Жалпызауыттық
шығындар 963856 8,4 1060781 8,3 125895 8,9
10.Сату кезіндегі шығындар 527826 4,6 618808 4,9 730849 5,2
Барлық шығындар 11865610 100 12749425 104,7 14005454 104,3
Запастарды басқарудың және материалдық ресурстарды тиімді
пайдаланудың проблемалары
Өнеркісп өнімдерді өндіруге жұмсалған шығындардың жалпы құрылысында шикізаттың үлесіне
Әсіресе кәсіпорындардағы шикізаттар мен материалдар шығынының ғылымға негізделген нормасы
Ғылыммен дәлелденген нормалау өнімнің берілген көлемі мен оны өндіруге
Шығындар құрамы шикізаттың таза (пайдалы) шығынынан, технологиялық нормалар мен
Материалдық ресурстар шығынын есептеген кезде есептеу-аналитикалық әдісін қолдану керек,
прогрессивтік, яғни тектік емес тәжірибе мен техникаға бағытталған; динамикалық,
Аталған жұмысты жүргізген кезде мынадай методологиялық әдістерді ұстану қажет:
өндірістік процесстің нақты ұйымдық-техникалық жағдайына және кәсіпорында өңделген шикізаттың
өндірісті технологиялық жағынан бақылауға есептеулер жүргізу.
Сонымен, кәсіпорындағы шикізат пен
төмендегідей жағдайлар (шарттар) қажет:
шикізаттар мен материалдарды оларды қолданудың нақты мақсатына сәйкес таңдау;
өңдеу процессінде қолданылған еңбек құралдары мен технологиялық әдістердің прогрессивтілігінің
өңдеу процессінде қолданылған еңбек құралдары мен технологиялық әдістердің прогрессивтілігінің
қызметкерлердің біліктілігінің және материалдық қызығушылығының тиісті деңгейі.
Өнім бірлігіне жұмсалатын
экономикалық тиімділігі (нәтижелілігі) мынадан тұрады:
қолданылған материалдық ресурстардың сипаттамалары мен қасиеттерін толық пайдалану;
шикізаттар мен материалдар массасын жақсы пайдалану, бұл қалдықтардың өзін
шикізаттың мөлшері бойынша қолайлы запастарын жасау, өндіріс режимдерін және
шикізаттар мен материалдардың өзіндік құнын азайту, оларды сатып алуға
Материалдық ресурстарды
анықталады, бұл факторлар шикізаттар мен материалдарды пайдалану дәрежесіне және
Шикізаттар мен материалдарды нақтылы уақыт ішінде сапалық (материалдық ресурстар
Негізгі бағыттар мен қаржыларды жасау, олардың көмегімен алға қойған
Шикізаттардың меншікті шығынын өндіріс құрылымын ескере отырып төмендету мүмкіндігін
Материалдық ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік беретін өнім өндіру процесстерінің өзара
Шикізаттар мен материалдар шығынының
жоспарлы өзгертуді тек технологияларды дамыту негізінде ғана жүзеге асыруға
«Балқашмыс» корпорациясының
материалдар жасаудағы, материал сақтайтын технологиялар жасаудағы тенденцияларды бақылап отыруы
Шикізаттар мен
жоспардың әр түрлі бөлімдері бойынша (ғылым мен техника бойынша,
Материалдық
жоспарланған және жүзеге асырған кезде жоғары жауапкершілік өндірісті дайындау
Материалдық ресурстарды
аналитикалық зерттеулердің нәтижелерін білуқажет. Шикізаттар мен материалдар шығынына жасалған
Материалдық ресурстарды үнемдеуде
туралы және оларды үнемді пайдалану туралы ақпараттар жүйесінің, сондай-ақ
Материалдық ресурстарды пайдаланудың
мен көрсеткіштері шикізаттар мен материалдарды үнемдеуді жоспарланған кезде және
Шикізаттар мен материалдарды
техникалық-экономикалық тиімділік мынадай көрсеткіштердің көмегімен өлшенеді:
өнімнің көтерме бағасы бойынша өзіндік құнына (теңге) жатқызылатын материалдық
өнімнің көтерме бағасы бойынша өзіндік құнына жатқызылатын негізгі материалдары
3.3 Кәсіпорындағы материалдық жағынан қамтамасыз ету жүйесін
жетілдіру
Кез келген кәсіпорында материалдармен жабдықтауды жоспарлау үнемі келесі факторларды
маусымда шығарылатын өнімдердің ассортименті мен көлемі;
ассортименті және мөлшері бойынша өнім шығаруға қажетті материалдардың номенклатурасы
өндіріс процессінде пайдалануға қажетті уақыттың мерзімі (аралығы);
материалдар сатып алынатын жабдықтаушылар тобын және олардың мүмкіндіктерін анықтау;
материалдарды қабылдауға арналған қажетті шарттар (кәсіпорын қоймаларына орналастыру, олардың
сатып алуға кететін шығындар (тікелей материалдар сатып алуға, жеткізілетін
кәсіпорында кейбір материалдар өндірісін өздігімен (өз бетімен) ұйымдастырудың мүмкіндіктері.
Сонымен қатар, материалдарға деген қажетті мұқтаждықты оперативті түрде анықтау
мерзім ішіндегі өндіріс көлемінің өзгеруі, осыған байланысты кәсіпорын қоймаларындағы
өндіріс процессінде материалдық ресурстарды пайдаланудың тиімділік деңгейін бағалау.
Қазіргі уақытта БКМК-да материалдық жағынан қамтамасыз ету жүйесі жыл
Жыл бойы материалдар шығынын азайту жөнінде үздіксіз жұмыстар жүргізіледі.
Өз өндірісін ұлғайту. Бұл мақсаттар үшін БКМК-да жөндеу-механикалық зауыты
Сатып алу бағаларын төмендету жөнінде үнемі жұмыстар жүргізіледі. Бұл
Материалдар шығындарын оңтойландыруға және соған байланысты жабдықтау жүйесін жетілдіруге
Материалдар сатып алу шығынының жүктерді жеткізілетін жеріне дейін тасымалдау
Материалдық жабдықтауды оңтайландырудың көрсетілген бағыттарын ескере отырып, материалдар шығынының
10-кесте 2002 жылғы кредиторлық қарыздарды азайту нәтижесіндегі экономикалық тиімділік
Азайту кездері Үнем сомасы доллар/жыл
1.Жөндеу-механикалық зауытында қосалқы бөлшектерді өндіруді ұйымдастыру 540000
2. Сатып алу бағаларын арзандату жөніндегі жұмыстар 36000
3.Жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарыздарды шарттағы бағаларды төмендету арқылы азайту
4. Материалдарды теміржол транспортымен тасымалдау кезіндегі шығындарды азайту -
Барлығы 637000
Кәсіпорын нарықтық экономика жағдайында өнімнің рентабельдігін, соған орай оның
Менің ұсынысым – 2003 жылы жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарыздарды
11-кесте 2003 жылғы кредиторлық қарыздарды азайту нәтижесіндегі экономикалық тиімділік
Арзандату (төмендету) кездері Үнем сомасы доллар/жыл
1.Жөндеу-механикалық зауытында қосалқы бөлшектер өндірісін ұйымдастыру 540000
2.Сатып алу бағаларын арзандату жөніндегі жұмыстар 36000
3. Жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарыздарды шарттағы бағаларды төмендету арқылы
4.Материалдарды теміржол транспортымен жеткізгендегі шығындарды азайту -
Барлығы 667500
Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау
«Қазақмыс» корпорациясының Балқаш кен-металлургия комбинаты – құрамына Қоңырат, Саяқ,
Бірлестік 20-ға тарта тауарлы өнім шығарады. Бұл – мыс,
Бірлестік өнімдері электротехника, авиация, химия, радиоэлектроника өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында
Бірлестік құрамында 18 бағалы компонент бар тау-кен (руда) шикізаттарын
Өндірістік бірлестік өндіріс сипаты бойынша еңбек жағдайы айыр және
Қауіпті және зиянды өндірістік факторларға мыналар жатады:
машиналар мен механизмдердің қозғалыстағы бөліктері, транспорт құралдары;
ұшып түскен тау жыныстары;
опырылғыш тау жыныстары;
электр жабдықтары;
жоғары температура;
жылу шығару (сәулелері);
инфрақызыл сәулелер;
газ мөлшерінің артуы (жоғары газдану);
жоғары тозаңдану (шаң-тозаңның артуы);
шу деңгейінің артуы;
вибрация (тербеліс) деңгейінің артуы;
металлдың шашырауы.
Бірлестікте қауіпті және зиянды өндіріс факторларының әсерін азайту жөнінде
Кезінде, БКМК инвестициялардың нәтижесінде тығырықтан шығуға жол тапқанда, балқаштықтарды
Құрылыс жұмыстары 2002 жылдың сәуір айында басталды. Қазіргі уақытқа
Электржабдықтардың монтаждалуына (құрастырылуына) қарай (жұмыстың 85 %
Жұмыс үш бағыт бойынша қатар жүреді. Бірінші – газды
Корпорация бұл жобаға қаржы таба алмады. Сол уақыттарда БКМК-ның
Қазір комбинаттағы ахуал өткен жылғыдан гөрі жақсырақ. Газ тазалау
Газ тазалау кешенін салу БКМК-ға 4,6 млрд. Теңгеге түседі.
ҚОРЫТЫНДЫ
1998 жылы ілгері жылжу жалды, әсіресе қара және анод
1999 жылы ерекше көрсеткішті жыл болды. Экономикалық дағдарыс жағдайында
Өндірістік цикл үшін басқа цехтардың да маңызы бар, мысалы,
Егерде Балқаш мысының 60 жылдан астам тарихы болса, Балқаш
Тағы бір экономикалық нәтиже – бағалы металлдар зауыты өзін-өзі
Белсенді өмірлік көзқарасы бар жастар ұжымы (30 жасқа дейінгілері
Бүгінгі күні БКМК мен «Қазақмыс» корпорациясы перспективаға жұмыс істейді.
Бүкіл өндірістік кешеннің еңбек өнімділігі мен эстетикалы жағынан Халықаралық
Егер 1999 жылдың қыркүйегінде МООК маркалы шақпақ мысын өндіруді
Қазіргі уақытта мамандардың күш-жігері катод мысының сыртқы түрін жақсартуға
Ең басты стратегиялық міндеттердің бірі бойынша Қазақстан мысты шикізат
Ванюков пешіне реконструкция жасаудың нәтижесінде, металлургтер пештің өнімділігін екі
Сондай-ақ, 2000 жылы конвертер бөлімшесін модернизациялау көзделді. Барлық төрт
Анодты қайта балқыту өндірісін реконструкциялау жөнінде үлкен дайындық жұмыстары
Келешекте Балқаш Қазақстандағы ең қуатты аймақ болады.
2005 жылы БКМК-да жыл сайын:
1. 160 мың тонна мыс;
2. 100 мың тонна мырыш;
3. 400-500 тонна күміс;
4. 5-6 тонна алтын өндіріледі.
Бір жылдағы өндірілген өнімнің құны доллардың баламасында (эквивалентінде) жарты
2006 жылы газ тазалау кешені іске қосылады, ол зиянды
Мұның бәрі аймақтағы халықтың әл-ауқатын (игілігін) айтарлықтай көтеруге негіз
БКМК-дағы жұмыскерлер саны қазіргі 12 мыңның орнына 15 мың
Жұмыскерлердің орташа айлық еңбекақысы қазіргі 15 мың теңгенің орнына
Қалалық бюджетке түсетін салық түсімдерінің үлестік салмағы қазіргі 54
Бұл туризм саласында шағын бизнесті датытуға жаңа күш береді
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Балабанов И.Т. Основы финасового менеджмента. - М.: Финансы,
Белова С.В. «Охрана окружающей среды» - М.: Высшая школа,
Денисенко Г.Ф. Охрана труда: Учебное пособие для инженерно-экономических специальностей
Друкер П. «Рынок: как выйти в лидеры» - М.:
Грузинова В.Н. «Экономика предприятия» - М.: Банки и биржи,
Поляков И.А., Ремизов К.С. Справочник экономиста по труду 6
Мескон М.Х., Алберт М., Хедоури Ф. «Основы менеджмента». /
Моссаковский Я.В. и др. Экономика горной промышленности. Учебник для
Румянцева Н.П. и др. Менеджмент организаций – М.: Дело,
Савицкая Г.В. – Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Мнск.: ИП
Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономическое развитие. Москва: Экономика 1994
Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности /Под ред. Стражева В.И.
Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа. Москва: Финансы
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К. Анализ финансовой устойчивости предприятия/ Библиотека
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К. Анализ доходности и деловой активности
Ефимова О.В. «Как анализировать финансовое положение предприятия», Москва: АО
Озрана труда /Под ред. Ушакова Д.В. Москва: Недра, 1986
Ардасенов В.Н. Средства индивидуальной защиты работающих на производстве. Каталог-справочник.
Бирюкова И.В. Подбор и оценка кадров управления – М.:
Герчикова И.Н. Менеджмент – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ,
Глухов В.В. Основы менеджмента – С. Петербург: Специальная литература,
Егоршин А.П. Управление персоналам – Н. Новгород: НИМБ, 1997
Иванцевич Дж.М., Лобанов А.А. Человеческие ресурсы управления – М.:
Лискон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента –
Обер – Крис Дж. Управление предприятием – Перевод с
Генкин Б.М. Основы управления персоналом – М.: Высшая школа,
Розенберг Д.М. Бизнес, менеджмент. Терминологический словарь – М.: Инфра
Травин В.В., Дятлов В.А. Основы кадрового менеджмента – М.:
Максимцов М.М., Игнатьева А.В. Менеджмент – М.:Банки и биржи,
Васильев В.Н. Организация производства в условиях рынка – М.:
Грачев М.В. Суперкадры: Управление персоналом и международные корпорации –
Львов Ю.А. Основы экономики и организации бизнеса – С.
Скоун Т. Управленческий учет – Перевод с английского, М.:
Холланд С. «Планирование и смешанная экономика». Журнал «Вопросы экономики»