Мазмұны:
Кіріспе ...............2-3
І.Бастауыш сыныптарда
зерттелуі ...........4-13
II. Бастауыш мектеп оқушыларының грамматиканы меңгерудің
психологиялық кезеңдері ............14-16
III. Бастауыш мектепте зат есімді оқыту және
таптарымен байланыстыра оқыту маңызы ..............17-33
III. 1 Зат есім мен етістікті байланыстыра оқыту ..............34-36
III. 2 Зат есім мен сын есімді
III. 3 Зат есім мен сан
Қорытынды ..............42-43
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ..............44-45
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі
Бастауыш мектептерді тілді оқыту барысы мынандай мәселелерді қамтиды:
а) оқуға үйрету;
ә) сөздік қорын, стилистикалық дәлдіті, мазмұндылықты, логикалық жүйелілікті қамтитын
б) фонетиканы, сөз құрамын және грамматиканы
(морфология, синтаксис) меңгерту;
в) графикалық, пунктуациялық дағдыларды қалыптастыру.
Жаңа бағдарлама бойынша осы аталған мәселелердің арасында тығыз байланыс
Бұл тұста орыс ғалымдары Д.Н.Богоявленскийдің, Н.Ф.Жуйковтың, Н.С. Рождественскийдің, Е.Г.Шашкованың
Диплом жұмысының мақсаты Бастауыш мектеп оқушыларына сөз таптары туралы
Диплом жұмысының міндеттері:
Бастауыш мектепте зат есімді оқыту тәжірибесімен танысу;
Тақырыпқа сәйкес әдістемелік,
Оқушылардың зат есім жөнінде білімдерін жетілдіру.
Диплом жұмысының нысаны болып Бастауыш мектепте
Диплом жұмысының әдістері. Диплом жұмысында баяндау, талдау, салыстыру, сараптау,
Диплом жұмысы екі кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде диплом тақырыбына сай педагогикалық, лингвистикалық және әдістемелік
Екінші кезеңде Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында оқушылардың зат
Диплом жұмысының теориялық маңызы Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында
Диплом.жұмысының практикалық маңызы
Диплом жұмысында ұсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінің сөйлем
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
I. Бастауыш сыныптарда грамматиканы оқыту мәселесінің
зерттелуі
Қазақ тілі пәнін оқыту - мемлекеттік тілде жүретін мектеп
Осыдан қазақ тілі пәнін оқытудың бес түрлі маңыздылығы шығады:
1. Білімділік (ғылым негіздерімен қаруландыру)
2. Тәрбиелік (адамгершілік,
қалыптастыру).
Дамытушылық (баланың таным қабілеттерін арттыру).
Аралық қызмет (ұлттық дәрісханаларда қазақ тілі арқылы басқа
пәндерді ұғындыру)
Қатысымдық қызмет (қазақ тілін оқыту арқылы басқа қабілетін
жетілдіруі).
Қазіргі танда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мақсатында мұғалімдер
1. Оқулықтарды жасау барысында авторлар мынадай мәселелерге
басты назар аударған:
а) Қызметтік. Қазақ
грамматикалық жақтарынан білім ала отырып оқушы, қатынас қызметін
қолдану мүмкіншілігі.
ә) Жүйелілік. Қазақ тілін оқыту барысы белгілі бір жүйеге
б) Тәрбиелік. Әрбір
мақсатында іріктеліп алынған.
2. Оқыту барысын жеңілдету үшін
кешенін құрайтын көмекші оқу - әдістемелік құралдар шықты.
кешенде басты орынды, негізі болып "Қазақ тілі"
"Қазақ тілі" оқулығын негіз ете отырып "Таза жазу" дәптерлері,
"Қазақ тілі" оқыту жөніндегі әдістемелік құрал, көмекші, диафильмдер
түрлі бағдарламалар, көрнекті құралдары т.б. шықты.
3. Оқулықта балаларға білім беру жүйесі толық сақталынған. Әрбір
4. Оқулықтардың құрылымы мен мазмұны оқушылардың жазу және оқу
5. Оқулықтарда тілдік материалдың берілуі мен іріктелуі
тілінің фонологиялық, лексикалық,
грамматикалық заңдылықтарына негізделе
материалдар әліппеге дейінгі, әліппе кезеңі, әліппеден кейінгі кезеңдерді
толық қамтиды. Тілдік
грамматикалық принциптерге сүйенген. Әрбір сөздің мағынасы жекеше
тұрып та, басқа сөздермен байланысқан түскен
ашуға әрекет жасалынған.
6. Оқулықта оқушылардың
грамматикалық, лексикалық дағдыларын
практикалық жаттығулар берілген.
7. Оқулықтағы түрлі тапсырмалар мен сұрақтар балалрдың оқу
және жазу, түсіну дағдыларын қалаптастыруға негіз болады.
Оқулықта оқушылардың саналылығы
арттыруға түрлі іс-әрекеттер басымды.
Оқулықтар оқушылардың
психологиялық заңдылықтар мен тұжырымдары негізге алынған.
10. Оқулықтар бастауыш
жасалынған:
а) әліппе және тіл дамыту.
ә)
б) фонетика, грамматика, емле және тіл дамыту.
в) грамматика, емле және тіл дамыту.
11. Әрбір сынып оқулығы келесі сынып оқулығының басы, келесі
сынып оқулығы бұрынғы
жасалынған.
Бірінші сынып оқулығында - • қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің заңдылықтарына
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында — бүкіл бастауыш мектепте
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман
талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік әскерлердің
арасында оқыту ісін жетілдіру жұмыстары сөз болып, түрлі семинарлар
өткізе бастады. Әдіскерлердің осында іс-әрекеттері нәтижесінде жаңа
ғылыми бағыт дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады. Терминды академик' Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл
Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға сәйкестеліне
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары
Мұндай нәтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің заңдылықтарына
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында - бүкіл бастауыш мектепте
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман талабы. XX
деп аталады. Терминді академик Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл
Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға сәйкестеліне
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары
Мұндай нәтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
Қазіргі кезеңде ғалымдардың зерттеулері бойынша сабақты ойын түрде өткен
1 -сызба
Оқыту пирамидасы. (игерудің орташа проценті)
Дәріс 5%
Оқу 10%
Көрнекі және аудио материалдар 20%
Көрсету 30%
Пікірталас тобындағы жұмыс 5 0%
Іс-қимыл арқылы оқу 75%
Басқаларды үйрету 90%
Ғалымдардың көрсетуі бойынша сабақты тек мұғалімнің өзі ғана жүргізіп,
Балалардың оқуына түрткі болған жағдайларды психолог ғалымдар екіге бөледі.
1- сыртқы түрткілер болса, 2- ішкі түрткілер. Бірақ бұл
Сабақ неғұрлым қызықты жан-жақты ойын түрде өтілетін болса, оқушылардың
Н.А.Байбуртян, И.А.Геодекян, т.б. ғалымдар ойын сабақтардың балалрға тигізетін ұғымды
Білімді игерудің ең жоғары түрі балалардың біріне-бірі сабақ өтуі,
Бастауыш сынып оқушыларына зат есімді оқыту барысында сабақты ойын
а) Өз ойларын мазмұнды
стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу
мен икемділіктерін қалыптастыру;
ә) Оқушылардың сөздік қорын молайтудың, өз мағыналарын дұрыс ұғынып,
б) Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін,
үлгілерін негіз ете отырып сөйлемді дұрыс құруды үйрету;
в) Халық ауыз
жанылтпаштар және қазақ халықның көрнекті ақын жазушыларының
шығармаларын ребустар
тапсырмалар талабына сай іріктеп алып оқушылардың бойына сіңдіру;
д) Оқушылардың бойына ізгілік пен имандылық, адалдық пен мейірімділік
Секілді т.б. қасеиттерді үйрете алатынымызды көрдік.
2. Бастауыш сыныптарды грамматиканы оқыту мәселесінің зерттелуі.
Баланың сөздік қорында сөздердің барлығы сөйлеу процессінде қолданысқа түсіп,
Бала алғаш сөйлем қүрап сөйлеген кезінен бастап — ақ,
гармматикалық заңдылықтары дұрыс қолдана алтындығын көрсетеді. Д.Н.Шмилев "Препринятое послендие
М.Р.Львов "В интеллектульной жизни подростка речь наяинает выступать в
Бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесі жөнінде XX ғасырдың басында
Екінші топтағы ғалымдар (А.М.Пешковский, П.Гуревич, А.Слетова, М.Соколова, М.Янчевская, т.б.)
А.Н.Пешковский: "Если прежде утверждали, что "гарамматика-служанка правописания", то я
Бастауыш сыныптардағы грамматиканы оқыту жөнінде пікір таластар нәтижесінде қазіргі
"В последующие десятилия, особенно в конце 40-х начале 50-х
Қазақ тілін оқыту әдістемесінде (бастауыш мектепте оқыту) грамматиканы оқыту
А.Байтұрсыновтың "Тіл құрал" (1914), "Тіл - құрал" (1925), "Тіл
А.Байтүрсыновтың оқулықтарында грамматикаын оқыту мәселесі туралы айтылған пікірлері кездеседі.
А.Байтұрсынов сөз таптарын үлкен екі топқа бөледі:
а) Түбір сөз
ә) Туынды сөз (туғын сөз)
б) Қос сөз- \
в) Қосалқы сөз
г) Қосымшалар
Сөз мағынасына қара тоғыз топқа бөледі.
Зат есім
Сын есім
Сан есім
Есімдік
Етістік
Есімдеуіш атау сөздер
Үстеу (үстеуіш)
Демеу (демеуіш)
Жалғау (жалғауыш)
Одағай (еліктеуіш, лептеуіш)
Шылау сөздер
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1946), "Бастауыш мектепте кітап оқыту
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1949) жылы шыққан атты еңбегін
Бірінші тарауы - "Грамматика оқыту методикасы" деп аталса, екіншісі
Ғ.Бегалиев "Әріп, дыбыс, буын" (1935), "Бастауыш мектепте қазақ тілі
Ғ.Бегалиев "Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері" (1950) атты
Оқу-жазуға үйрету методтары;
Жазуға және көркем жазуға үйрету;
3. Оқу сабағына қойылатын міндеттер
туралы;
Грамматика мен емле программасы материалының мазмұны;
Дұрыс жазуға үйрету;
Тіл дамыту.
Ғ.Бегалиев "Оқушы қаншалықты пысық тиянақты болмасын - өз ойындағысын
Х.Арғынов - бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мәселесіне өзіндік
Х.Арғынов, бастауыш сынып оқушылары грамматикасыз ешқандай білімді игере алмайды,
Ш.Сарыбаев - қазақ тілінің методикасын қалаған ғалымдардың бірі.
Ш.Сарыбаевтың "Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері" (1959), атты еңбегінде
Аталған еңбегінде ғалым зат есім, сын есмі, сан есім,
И.Қ.¥йықбаев "Қазақ тілі методикасының очерктері" (1962) атты еңбегінде сөз
у - сызу ушы - сызушы сыз ^^^^
М.Балақаев — қазақ тілі білімінде алатын орын ерекше ғалым.
Біріншіден, жаттығу материалдары
Материалдағы жеке дыбыстар, әріптер, буындар сөз ішінде, сөздер, сөз
тіркесі, сөйлем ішінде алынып талданыладьі.
Екіншіден, әрбір мысал, әңгіме, өлең, сөз, сөйлем, тіл (стиль)
жағынан мүлтіксіз әдеби норманы ұстануы тиіс. Ол үшін оқушылар
дұрыс құралмаған жасанды мысалдардан аулақ болып, әдеби тілдің
жақсы үлгілері бойынша әдеби тілге тән басқа
тәрбиеленеді.
Үшіншіден, алынған жаттығу
құрамынан, керекті сөздер, дыбыстар, әріптер, грамматикалық тұлғалар,
сөйлемдер жиі кездесетін болсын
М.Балақаев гармматикалық жаттығулар, бытыраңқы, шашыраңқы болады дей келе "оның
Бұлардан бөлек бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесіне арналған: Х.Арғынов
Мүның барлығы бастауыш
Бастауыш мектеп оқушыларының грамматиканы меңгерудің психологиялық кезеңдері
Тілдің грамматикалық жүйесін оқыту оқушылардың ойлау қабілетінің дамуымен тығыз
Бірінші кезең - түсіндірілетін грамматикалық ұғымның айқын белгілерін балаларға
Балалар мынау не?
Өшіргіш.
Тақтаға өшіргіш сөзін жазып қояды, немесе алдын ала дайындап
- Ал, мынау не?
Балалар бұл сұраққа тағы да «өшіргіш» немесе «өшіргіштің жазуы»
Жоқ, бұл өшіргіштің атын білдіретін сөз.
Мынау не?
Кітап.
Ал, мынау не?
Кітаптың атын білдіретін сөз.
Бұл сөзге қандай сұрақ қоямыз?
He? деген сұрақ қоямыз.
Осылайша мұғалім кім? не? деген сұраққа дауап беретін сөздер
Екінші кезең - анықталған белгілерді жинақтау, грамматикалық ұғымның осы
Бұл түста аталған тақырыпты меңгертудің мынадай ерекшелігі ескерілуге тиіс:
Үшінші кезең - грамматикалық ұғымның анықтамасын түсіндіру, ортақ белгілердің
Төртінші кезең - түсіндірілген грамматикалық ұғымды жаңа тілдік материалдар
Бұл кезеңнің мақсаттары түсіндірілген грамматикалық ұғымды пысықтау жаттығулары арқылы,
Белгілі бір грамматикалық ұғымды оқытудың өз кезеңдері әр класта
Тілдің ойлау және қарым - қатынас құралы ретіндегі қолданылуы
сөз құрамы;
сөздердің жасалу жолдары;жалғаулардың жалғаны тәртібі;
сөз таптары және олардың қызметі;
әрбір сөз табына жататын сөздердің түрлену және өзгеруі,
т.б.
Оқушылардың қазақ тілінің морфологиялық жүйесімен кейінгі кластарда (6-7 кластар)
Бастауыш кластарда берілетін морфологиялық білім мазмұнын дәл анықтаудың күрделілігі
егер оқушының
ескермей, берілетін теориялық ұғымдардың көлемін көбейтіп
жіберсек, оқытудың ісін ауырлатып алар едік. Әрі бұл
теориялық мағлұматтарды меңгертуге айналып, басты мақат
балалардың дұрыс сөйлеу және жазу дағдысын қалыптастыру
мақсаты кейінге ығыстырылар еді. Керісінше, оқушылардың іс-жүзілік дағдысын қалыптастыруға
ықшамдауға тырыссақ, онда балалардың сөйлеу және
дағдысының дамуына нұқсан
заңдылықтарды меңгермей тұрып, дұрыс сөйлей немесе жаза
білу мүмкін емес.
Демек, бастауыш кластарда тілдің морфологиялық жүйесінен берілетін теориялық мағлұматтар
III. Бастауыш мектепте зат есімді оқыту және оны басқа
Бастауыш мектепте негізгі сөз таптары: зат есім, сын есім,
Мұндай сұрақтарға жауап беретін сөздер заттын атын, қимылы, сынын,
Сөздің мәнін, заттың аты, сыны, қимылы туралы
басқа да мағыналарын ұғынады.
Сөздің қандай сұраққа жауап беретінін айырады
Сөздің қалайша өзгеретінін, қандай-қандай категориясы
Сөздің өзіне тән қандай жалғаулары болатынын, олардың көбіне
Сөз таптарын бір-бірінен ажырату олардың айырмашылық белгілерін салыстыру тәсілі
Кім? кімдер? не? нелер? Сұраққа жауап беретін сөздерді оқыту.
1 - сыныпта берілген
толықтырамыз, оқушылардың сөздік қорына "сөз таптары" деген жаңа
термин енгізіледі.
2 — сыныпта зат есімге қатысты алғашқы
білдіретін сөздерді түсіндіруден басталады. Аталған заттар балаларға
бұрыннан таныс, әрі нақты болу керек.
Мұғалім: - балалар айналаға қараңдаршы, сыныптағы сөздеріңді көріп отырған
Балалар сыныптағы заттарды, содан кейін адамдарды атайды.
Мысалы: Мынау не? Мынау тақта. Мынау кім? Мынау оқушы.
Заттың атын білдіретін сөздер жөнінде 1-сыныпта түсінік алған оқушылар
Жаңа сабақты бірден оқулықтағы 301-жаттығуды орындатудан бастауға болады. "Зат
Мұнда да суреттегі заттардың аты аталып, оларға сұрақ қойылады,
Оқулықтағы 300-жаттығудың
Ақыл — тозбайтын тон, Білім таусылмайтын кен.
Шешен сөз бастар, Батыр қол бастар.
Оқушыларға кім? не? сұрақтарына жауап беретін сөзді тапқызу. Мақалдардың
302-308 - жаттығуларда да дәл осылай, зат есімнің сұрақтарына
жауап беретін сөздерді тапқызу. \
Ал, 309-жаттығуда жұмбақ шешу көзделген.
1. Ауыл сыртында сайда
Жатыр үлкен айна.
(Көл).
2. Қант еемс
Қатты
Мүз емес -
Тәтті.
(Шекер).
Бұл жаттығуда зат есімдерді тапқызып, астын сызду көзделген. Жұмбақ
Заманымыздың талантты педагогі В.А.Сухомолинский: "ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, творчестосыз, фантазиясыз
Сабақ үстінде ойын әлементтерін орынды, оқылып отырған тақырыпқа лайықты,
Ойынға сөз ішінде бір әріпті қалдырып кеткен (яғни, бір
2-сыныпта зат есімнің жалқы есім мен жалпы есім түрлері,
Зат есімнің жалқы, жалпы ксім түрлерін меңгерту онша қиынға
Жалпылама мағынаны білдіретін заттардың ішінен затты жеке — дара
Жалқы емісдердің облыс, аудан, қала, көше, жер, су, тау
1. Облыс аттары: Оңтүстік Қазақстан облысы, Алматы облысы,
Жамбыл облысы.
Қала, ауыл атттары: Леңгір, Шұбар, Темірлан, Кентау, Түркістан
т.б.
Аудан аттары: Төле би ауданы, Ордабасы ауданы т.б.
Көше аттары: Т.Әубәкіров көшесі, Төлеби көшесі т.б.
Өзен, көл аттары: Арыс өзені, Ақсу өзені, Балқаш көлі
Тау аттары: Алатау, Қаратау, Қазығұрт, Алтай, Орал т.б.
7. Жұлдыз аттары: Үркер, Шолпан, Темірқазық, Жетіқарақшы т.б.
Тақтаға алғашқыда тек атаулар жазылып, қос нүктеден соң ештеңе
Қандай облысты білесіңдер? Қане, айтып жіберіңдерші, - деп сыныпқа
2. Жалқы есімдер аудан аттарын білдіреді.
Қандай аудан аттарын білесіңдер? - біз тұрған аудан қалай
Осылайша сұрақтың құрылысы өзгерілмей, географиялық атауларға қойылуы арқылы оқушылардың
312-321 - жаттуғылар тақырыпқа байланысты берілген ұғымды кеңейте, бекіте
312 — жаттығуды мәнерлеп оқытып жалқы есімді тапқызу. Мектебінен
Жалқы есімді оқытқанда олардың әрқашан бас әріппен жазылатынына 313-321
Оқушылардың ойлау процесін дамытудың бірден-бір жолы оларды өздігінен жұмыс
Оқушылардың өздігінен жұмыс істей білуге үйрету жұмыстары дидактикалық принциптерге
Жаңа тақырыпты қортындылау барысында үлестірмелі қима қағащдарға жазылған тест
1. Медеу деген сөз зат есімнің қай түріне жататынын
белгілеңдер.
а) Жалқы есім
ә) Жалпы есім
2. Қала деген сөз
белгілеңдер.
а) Жалқы есім
ә) Жалпы есім
3. Төменнен жалқы есімді тауып, белгілеңдер.
а) шөп
ә)
б) марал
3. Төменнен жалпы есімді тауып, белгілеңдер.
а) Арыс
ә)
б) Бала
Өздігінен жұмыс істеу баланың ойлау қабілетін дамытады.
1-сыныпта оқушыларға жеке заттың атын білдіретін сөздер мен көп
322— жаттығуда балапанның сурет берілген.
323- жаттығуда қоянның суреті берілген. Мақсат
салыстырып оқу. Олардың бір — бірімен қандай айырмасы бар
айту.
Одан кейінгі сұрақтар зат есімдердің жекеше түрін бірінші бағанаға,
324 - жаттығуды жаздырып, талдау.
3. е. Жекеше түрі З.е. Көпше түрі
Инелік Көбелектер
Ұшқыш Қарлығаштар
Тал Қайыңдар
Шырша Оқушылар
Ақын Суретшілер
325- жаттығуда көп нүктенің орнына көптік жалғауцларын қойдырып жаздыру.
Зат есімнің көпше түрін түсіндіруге, оған қойылатын сұрақтардың да
-лар,-лер,-дар,-дер, -тар,-тер
бала-лар, қыз-дар кітап-тар
кеме-лер, көл-дер күрек-тер
Жуан түбірлі сөзге көптік жалғаудың, жуан (-лар, -дар, -тар)
Ал сөз аяғында дыбыстарға қарап көптік жалғаулардың басқа дыбыстарынын
328-жаттығуда зат есім болатын 4-5 сөз тауып, толықтырылып жазу
Жекеше Көпше
Батыр батырлар
Оқушы оқушылар
Кітап кітаптар
Дәптер дәптерлер
Бала балалар
Бұл жаттығуды орындау барысында зат есімдер жекеше, көпше тұлғада
329-330-жаттығулар ережеде айтылғандарға қанық болу үшін пысықтап, білімді орнықтыр
331-жаттығудай мәтіндірден зат есімнің жекеше, көпше түрлерін айырып оларға
Қазақ тіліне алған білімдерін практикалық жағынан жан-жақты талдау, ажырата
Үлестірмелі қима қағаздар жеке оқушының өз бетімен шығармашылық жұмыс
Ол оқушы біліміндіге олқылықты толтыратын, абсракты мәселелерді нақтылай түсетін,
2-сыныпта оқушыларға зат есімді оқытқанда мынадай үлестірмелі қима қағащдар
1. а) Өлеңді көшіріп жазыңдар.
Ой балалар, балалар! Жылы-жылы жел соқты Жылғалардан су ақты.
2. а) Көп нүктенің орнына сұраққа сәйкес жауап жазыңдар.
Кім? Кімдер? He? Нелер?
Немере гүл
Сәби жұлдыз
Ғалым тау
э) сұрақтары мен мағыналарындағы айрырмашылықты тап.
3. а) Мақалды көшіріп жазыңдар. Мағынасын түсіндір. Ата -
ә) Кім? не? деген сұрақтардың астын сызыңдар деген сияқты
2-сыныпта зат есім тақырыбын меңгертудің тағы бір жолы —
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің көпше түрі. Көптік жалғаулары. Сабақтың
Сөздерді топтай білуге үйрету.
Балалардың бағыт бағдар бере отырып өз беттеріңше жұмыс
істету, ой-өрістерін дамыта отырып, өздіктерінен қортынды шығаруға
машықтандыру. Сабақтың көрнекілеп: кітап, суреттер, үлестірмелер т.б.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап. Сабақтың типі: Жаңа білім беру.
I. Психологиялық дайындық.
II. Ұйымдастыру кезеңі.
Үй тапсырмасын тексеру.
Жаңа сабақ.
1 .Кіріспе
Оқушыларға бір кітапты көрсетіп:
Мынау не? деп сұрау
Ол кітап тағы бірнеше кітіпты алып көрсетіп:
Мыналар нелер? Бұлар кітіптар.
Кітап деген сөзбен
V. Оқулықпен жұмыс.
329-жаттығуды орындау.
Өлеңді мәнерлеп оқу, көпше түрдегі зат есімді тауып, өлеңді
Айдын көлді сағынып,
Қаздар қанат қақты бір.
Ақ бантигін тағынып,
Алма ағаштар атты гүл.
1. Нелер? сүрағына жауап беретін сөздердің астын сызыңдар.
VI. Сергіту сәті.
Аппақ болып таң атып, Түтін тіке шығады. Қарлығаштар қанатын
VII. 330-жаттығуды орындау, сөйлемдерді көшіріп жазыңдар, зат
есімдерді тауып, олар зат есімдердің қай түрі екенін айту.
жекеше, көпше екенін ажырат.
Осыдан соң жаңа сабақты қортындалау барысында оқушыларға тектік сұрақтар
1. Төменнен зат есімнің жекеше түрі болатынсөзді тауып, белгілеңдер.
Ағаштар
Сандар
3. Аға
2. Төменнен зат есімнің көпше түрі болатын сөздерді тауып,
Қаздар
Жусан
Балалар
3. Құстар деген зат есімінің қай түріне жататынын тауып,
Зат есімнің жекеше түрі
Зат есімнің көпше түрі
Үйге 311-жаттығуды орындап келуді тапсыру.
VIII. Бағалау.
Екінші және үшінші сыныптарда өтетін сөз таптарының кестесі.
Болымды және болымсыз етістік. Зат есімнің септелуі
He істеді? не қылды? қайтті? Сұрақтарына жауап беретін сөздерді
1-сыныпта оқушылар заттың қимылын білдіретін сөздер туралы алғашқы мағлұмат
Оқулықтағы 334-336 - жаттығулар осыған арналған. Аталған жаттығуларды орындау
Мысалы, 334-жаттығуды орындау, суреттке қарап, әр адамның не істеп
Марат ағаш жарды.
Айдана ойнады.
Ағам домбыра тарты.
Ақбота гүлге су құйды.
Әжем ұршық иірді.
338-жаттығуда жануарлардың төлдеуін білдіретін етістіктер қай сөзбен байланысып тұрғаны
Бие құлындайды.
Қой қоздайды.
Ешкі лақтайды.
Түйе боталайды.
Сиыр бұзаулайды.
Ит күшіктейді.
Мысық балалайды.
Сөздерге сұрақ қойылып мағынасы түсіндіріледі.
Ал 339-жаттығуда берілген етістіктердің мағынасын түсіндіру тапсырылған. Әуелі әр
341-349 - жаттығулар етістік туралы берілген ұғымды бекіте түсуге,
«Дара және күрделі етістіктер» етістік туралы жалпы мағлұмат берілгенен
Оқулықтағы 350-351 жаттығулар дара және күрделі етістіктерді бір жаттығу
Жерде жатып желіндейді,
Күз түскенше желімбейді.
Үндеместен төлдеп жатыр,
Су беріңдер шөлдеп жатыр.
Бұл жаттығудағы «желінбейді, желімбейді» сөздерін, «төлдеп жатыр, шөлдеп жатыр»
Кейінгі жаттығулар дара және күрделі етестіктің мағынасы дара етістікпен
357-жаттығу де ерекше назар аударуды қажет етеді. Оқушылардың сөз
Мысалы, жапты - ашты.
байлады — шешті т.б.
358-368-жаттығуларда негізгі тақырыпқа байланысты тапсырмалармен бірге оқушылардың сөз мағынасы,
Қандай? қай? сұрақтарына жауап беретін сөздерді оқыту.
2-сыныпта «Сын есімді» оқытудың басты мақсаттары төмендегідей.
1. Сын есімді грамматикалық тұрғыдан сөз табы
2. Заттардың жалпы сын, сапалық
үйрету.
Белгілі бір нақты заттың әр алуан қасиеттерін көрсетіп, сипаттап
айтуға баулу.
Сын есімді ауызекі және жазбаша сөйлеу тілдеріндемағынасына
қарай дәл тандап қолдана білу дағдыларын қалыптастыру. Қоршаған
ортадағы құбылыстар мен заттардың әр алуан қасиеттерін, белгілерін
бақылай білуге, байқағыштыққа үйрету.
Оқушылар заттың сынын білдіретін сөздермен 1-сыныптан бастап таныс. Ондай
369-370 жаттығулардағы қарамен жазылған сөздердің қандай сұраққа жауап беретінін,
Мысалы, мұғалім алманың суретін көрсетіп, оның не екеін айтқызады
Бұдан кейін сын есімдерді зат есімдермен қатыстырып айтуға үйрету
Керекті сөздер: қалың, жылы, ащы, терең, кең, тәтті.
Ал 373-жаттығуда бүған керісінше, .берілген сын есімдерді зат есімдермен
Жуас, таза, биік, сүйық, жүйрік, ұзын.
Үлгі: жуас ат, таза көрпе, биік тау,...
374-жаттығуда қандай? қай? сұрақтарының орынан тиісті сын есімдер жаздырылып,
Әселдің (қандай?) көйлегі бар. Мен (қандай?) кітап оқыдым. Бізге
Керекті сөздер: қызыл, қызық, көп, биік.
375-жаттығулардың мақсаты балалардың, байқау қабілетін арттыру, бір заттың әр
Жалпақ
Қалың - ^Zp* Тақтай
Тегіс
¥зын
376- жаттығуда берілген сын есімдерге қарсы мағыналы зат есім
үлкен
жаңа
жіңішке
қысқа
ірі
күшті
Үлгі: үлкен үй, жаңа көйлек,...
Сын есім үнемі зат есімнің анықтауышы ретінде келе бермей,
381-382 — жаттығулар осыған арналған. Көп нүктенің орнына зат
таза ауа ауа таза
ақ мақта мақта ақ
жазық дала дала жазық
жақсы бала бала жақсы
Сын есімге 8 сағат уақыт бөлінген, соған орай отыз
Ал, енді сын есімді оқытуға раналған сабақ жоспары:
Сабақтың тақырыбы: сын есім.
Сабақтың мақсаты: заттың түрін, түсін ажыратуға үйрету
Сұрақтары қандай? қай? екенін түсіндіру.
Оқушылардың тіл байлығын арттыру, байланыстыра сөйлеуге дағдыландыру.
3. Сабақтың тәрбиелік мәні:
Оқушыларды көркемдеп сөйлеуге көркем етіп, әдемі етіп жазуға, әдеміліке,
4. Сабақтың көрнектілігі:
Суреттер, қолдан жасалған плакаттар, үлестірмелер, ойыншықтар, оюлар салынған буклеттер.
5. Сабақтың әдісі:
Ұйымдастыру, үй тапсырмасын тексеру, жаңа сабақ.
І.Кіріспе әңгіме. Оюлардың түрін көрсетіп:
балалар, мыналар нелер?
оюлар
оюлар қай халықтың өнері?
Қазақ халқының
ою не үшін керек?
әсемдік үшін.
ою қандай жерлерде қолданылады?
Түс киізде, текеметте, ұлттық киімдерді қолданылады.
Ою қандай түстермен өрнектелінген?
Көк, қызыл, сары, қара, күлгін, ақ түстермен.
Заттың түсін білдіріп тұрған қай сөз?
Қызыл сары
Тақтаға плакат ілінеді.
Жақсы үл - еліне бас
Жаман ұл - еліне қас.
Заттың сынын білдіріп тұрған қай сөз? Жақсы, жаман.
Заттың түрін, түсін, сынын, сапасын білдіретін сөздерді сын есім
2. Оқулықпен жұмыс.
378-жаттығуды бірнеше оқушыға
Ақ жүрекпен таза ақыл. Қылсаң адал еңбек. Бәрінен де
3. Тақтамен жұмыс.
Бір оқушы тақтаға,
4. Сергіту сәті.
Қоюланып тағы бұлт, Жаңбыр жауды себелеп. Жапырақты жамылып, Бұғып
5. өздігінен жұмыс істеу.
Сын есім қатысты мақалдар айтқызу.
Өтірік сөз өрге баспас.
Жылы киім тәнді жылытар,
Жылы сөз жанды жылытар.
Жалған сөз жанға қас,
Жалқау қойшы малға қас.
Еріншек адамның ертеңі бітпес.
6. Жаңа сабақты қортындылау барысында суретті билет ойынын
ойнатқан жөн. Оқушыларға сурет салынған үлестірмелер таратылып беріледі
Ту Қара торғай
Көгілдір ту желбіреді Қара торғайға үя жасадық,
Машина Қоян
Бақыт жеңіл машинаға мінді Сұр қоян қашты.
Алма Жапырақ
Мамам қызыл алма әкелді. Күзде жапырақ сары түске боялады.
үйге 388 - жаттығуды жазып келу тапсырылды.
Оқушылардың берген жауаптарына қарай бағалау.
«Заттардың санын білдіретін
Оқулықта осылар ескеріледі де, сан есімдер негізігі есмі сөздердің
Жаттығуларды орындау барысында оқушылар сан есімге сұрақ қоя білуге,
Сан есім жайындағы сабақ 401-жаттығуда берілген өлеңді оқытудан басталады.
Екі көзің не үшін керек? Жақсыларды көру үшін.
Екі қолын не үшін керек? Елге көмек беру үшін
Қарамен жазылған сөздер қандай сұраққа жауап беретінін айтқызу. 402-
(Домбыра).
Қарамен жазылған сөздерге сұрақ қой делінген. Бү_л арада заттың
412-жаттығуды орындау тапсырылады, сандарды сөзбен жазып бір таңбалы сан
Осы жерде оқушылардың назарын кітапшадандағы ұлттық аспаптардың суреттеріне аударамыз.
Балалар, суреттен нені көріп тұрмыз? Ұлттық аспаптарды Бұл қай
Бір қобыз, үш сыбызғы, үш домбыра, бір шертер, бір-бірден
Жаңа сабақты тереңірек түсіндіру үшін жаттығулар орындатамыз. 5,6,7,10,30,90 15,16,17,21,77,99
418-жаттығуда сан есімнің сөйлем соңында да кездесетінін іс жүзілік
Еріншектің ісі - екі,
Ағайын - алтау,
Ана - біреу.
Сан есімдерге сұрақ қойдыру тапсырылған.
Сабақты тереңірек түсіндіру үшін ребустар қолдануға болады. Ребустарды шешу
Сабақтың соңында қортындылау барысында оқушыларға бірнеше сұрақтар жазылған үстемелер
1. Жеті деген сөз қай сөз табына жататынын тауып
Зат есім.
Сан есім.
Етістік
Кіші.
2. Төменнен сан есім болатын сөзді тауып белгілеңдер.
Асық.
Бес.
Жинады.
Кіші.
1. Тоғыз деген сөз қай сөз табына жататынын тауып
Сын есім.
Сан есім.
Етістік
Зат есім.
Үйге сан есімге байланысты сөйлемдер жазып келу тапсыралады.
Қазірігі Атамұра бағдарламасы бойынша 3-сыныпта сөз таптары жалпы түрде
Зат есімге қатысты үш сабақ осы тақырыпка байланысты екіншгі
Оқулықтағы осы тақырыпқа ұсынған жаттығулардың барлығы ла негізгі зат
Негізгі және туынды зат есімді оқытуға арналған
Сабақ жоспары:
Сабақтың тақырыбы: Негізгі және туынды зат есім.
Сабақтың мақсаты: а) зат есімнің негізгі және туынды болып
бөлінетіні жайлы түсінік беру;
э) олардың бір-біренен өзгешелігін саналы түрде түсінік беру; б)
3. Сабақтың тәрбиелік мәні:
үйымшылдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
4. Сабақтың көрнекілігі: Кесте, оқулық - сабақтың әдісі: әңгімелеу
сұрақ - жауап.
Сабақтың барысы:
I. Үйымдастыру.
II. Үй тапрсырмасын тексеру.
III. Жаңа сабақ: тақтаға кесте ілінеді.
Негізгі зат есім Туынды зат есім
Күй, ән күйші, әнші
Балықшы балықшы
Құрылыс күрылысшы
1. Жаңа сабақты
Күй сөзіне сұрақ қойыңдаршы
-He?
Бұл сөзді одан әрі бөлшектеуге болама?
Күй сөзі одан әрі бөлшектелмейді, ол түбір сөз.
Ал күйші сөзі ше?
Күйші сөзі кім? деген сұраққа жауап береді, түбірі
жұрнақ.
Балалар, енді күй, күйші сөздеріне назар аударайықшы. Бұл екі
сөздің бір -
Бұлардың екеуі де
мағынасында және жасалуында. Біреуі түбір сөзден, екіншісі жұрнақ жалғауы
- Сонымен, балалар, зат есім жасау жолына қарай нешеге
екен?
- Зат есім негізгі және туынды болып екіге бөлінеді.
Оқушылардың жауабын толықтырып, қортындылап өтеміз: негізгі
түбірден жасалған зат есімнің, негізгі зат есім, ал негізгі
2. Берілгей түсінікті бекіте түсу үшін оқулықтағы 296,297,298 -
жаттығулар орындатылады.
өнер - өнерпаз,
күй — күйші,
сый - сыйлық,
балық - балықшы,
орын - орындық,
көл - көлшік.
Жаттығуды жазу, сөз құрамын талдау, сұрақ қою.
3. Ойын кім жылдам? Ойынның шарты.
Мұғалім негізгі зат есімді атайды, оқушылар сол аталған зат
Керісінше туынды зат есімнің түбірін тапқызуға да болады. Кім
4. Сабақты қортындылау мына сұрақтар бойынша іске асырады.
туынды зат есім қалай жасалады?
негізгі және туынды зат есімнің айырмашылығы неде?
Мысал келтіру.
Бағалау.
Үйге 299 - жаттығуды орындап келу тапсырылады.
Зат есімнің тәуелденуі деген тақырыпты тәуелдік жалғауын танытудан бастаған
Зат есімнің тәуелденуі
Жақ Жекеше Көпше
I жақ -м, -ым, -ім -мыз, -міз, -ымыз,
(анам, кітабым) -іміз (кітабымыз)
II жақ -ң, -ың, -ің,
(анаң, кітабың) -ың, -ің, -ыңыз, -іңіз, (кітаптарыңыз)
III жақ -сы, -сі, -ы, -і, (анасы, кітабы) -ы,
Кестенің көмегімен мұғалім тәуелдік жалғаулы сөздердің үш жақөты, жекеше
Ойын тәртібі: Қолдарында I жақ, II жақ, III жақ
Сыныптағы қолдарына үлестірмелер алған оқушылар өз тәуелдік жақтары болып
Оқулықтағы 309 — жаттығуда досым, қарындасым, апасы деген сөздердің
310-жаттығуда берілген сөздерге қосыша жалғап жазу және бұл қосышалар
Әке, әже, іні, кітап.
Үлгі: Менің әкем,... Сенің әкең,... Оның әкесі,...
Тәуелдік жалғауын танытқаннан кейін күрделі мәселе - түбір сөзге
Мысалы: Халық+ым-аулым.
Оқулықтағы 317-319-жаттығулар осьіндай сөздердің тәуелденген кездегі жазылу емлесін меңгертуге
Мысалы: лақ-лағың, білек-білегің.
III. 1 Зат есім мен етістікті байланыстыра оқыту.
3-сыныпта етістік тақырыбын өткенде, эуелі 2-сыныпта берілген материалдар еске
Етістік тақырыбына байланысты ендігі міндет - оқушыларға олардың негізгі
Оқулықтағы 337-жаттығу осы мақсатқа орай берілген. Жаттығуда зат есіммен
Ой — ойла
Ем - емде.
Арқан - арқанда
Үтік - үтікте
Бү_л сөдерге сұрақ қою арқылы салыстыра отырып, нәтижесінде осы
Етістік
Негізгі етістіктер Туынды етістіктер
оқы, жаз, ки, ал, айт, көр, біл, қуан жырла,
Оқулықтағы 388-344-жаттығулар туынды етістіктің зат есіммен әр алуан жұрнақтар
340-жаттығуда берілген зат есімдерге -ла, -ле, -да, -де, -та,
Төр-ле, арқан-да, ем-де, ара-ла, сабын-да, бу-ла, тіс-те, тізе-ле.
3-сыныпта қазақ тілін оқыту бағдарламасындағы етістік сөз табын оқытуда
Кейінгі 356-360-жаттығулар етістік туралы берілген жалпы ұғымдарды жинақтап, қортындылау
Осыған орай сабақ жоспарын былай бөлуге болады.
3-сыныпта қазақ тілін оқыту бағдарламасындағы етістік сөз табын оқыту.
Сабақтың жоспары:
Сабақтың тақырыбы: Етістік
Сабақтың мақсаты: а) етістік туралы 2-сыныпта берілген білімді
еске түсіру.
э) Етістікьің дара және күрделі болып бөлінетіні туралы ұғымды
б) Етістіктің негізгі және туынды, болымды және болымсыз болып
Сабақтың тәрбиелігі: әдемі, таза, сауатты жазуға дағдыландыру.
Отан сүйгіштікке, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.
Дамытушылығы: Оқушылардың өз беттерінше шығармашылық
ізденулерін қалыптастыру, сұраққа
дағдыландыру.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, бақылау, баяндау, тест.
сабақтың түрі: сұрақ-жауап.
Сабақтың барысы:
I. Үйымдастыру.
II. Үй тапсырмасын тексеру.
Сұрақ - жауап әдісмен өткен сабақты қортындылап өтеміз.
Етістіктің түрлері.
Суретке қарап сөйлем құрау.
Үй тапсырмасын тексеру.
III. Кріспе. Әңгіме.
Кей сөздер нәрсенің істейтін ісін атайды. Мәселен арт, ал,
Етістік не істеді? қайтті? неғылды? не істемек? қайтпек? не
Мысалы: Бұлт қаптады. От жанды. Бұлт қаптамады. От жанбады.
IV. Оқулықпен жұмыс.
355-жаттығудағы жұмбақты шешіп, көшіріп жазу тапсырылған.
Ұшып - қонып тынбайды, Қанша соқсаң сынбайды. Суға салсан,
(Мүз)
Болымсыз етістіктердің астын сыздыру.
Өз беттерінше жұмыс. Суретке қарап, шағын әңгіме қүрғызу.
Етістіктерді табу.
Сергіту сәті.
Тербеледі ағаштар, Алдымнан жел еседі. Кіп-кішкене балалар, Үп-үлкен болып
VII. Етістік тақырыбынан алған білімдерін тест әдісі бойынша
қорытындалау.
№ 1. Оқыды деген сөз қай сөз табына жатады?
Зат есім.
Сын есім
З.Етістік.- [
4. Сан есім. 5. Есімдік
№2. Жазды
Дара етістік.
Күрделі етістік.
Сара етістік
№3. Оқып отыр
Дара етістік.
Күрделі етістік.
№4. ¥йықтамады
Болымды етістік.
Болымсыз етістік.
VIII. Үйге тапсырма белгілеу.
IX. Бағалау.
III. 2 Зат есім мен сын есімді
3-сынып оқушысының сын есім туралы бұрын алған білімі мен
Сын есімді оқытқанда оған объекті болатын сөздері мол мәтіндерді
Мысалы: Гүлдер, гүлдер, шоқ гүлдер, Қызыл, гүлдер, көк гүлдер...
Деген сияқты мәтінді алдық дейік, сонда осындағы гүлдер сөзіне
Үлгі бойынша берілген сын есімдерді оқушылар зат есімге қатыстырып
Сын есімнің мағыналық тобын сөйлем ішінде тауып, бірін екіншісінен
Діңмұхаммед, бірінші сөйлемде сын есім бар ма? Болса, қайсы?
Зат есімдерге қатысты болатын сын есімдерді, сын есімге қатысты
3-сыныпта негізгі және туынды сын есім туралы алғашқы мағлұмат
Тағы бір ескертіп кететін нәрсе: сын есімнің салыстырмалы шырай
Өйткені оқушылар заттардың әр алуан қасиеттерін бір-бірінен салыстырып айту
389-жаттығуда негізгі сын есімдерге -дау, -деу, -лау, -тау, -теу,
Мысалы: Ақ-ақшыл, боз-бозғылт, жасыл-жасылдау, сары-сарылау, үлкен-үлкендеу, көк-көкшіл, үсақ-үсақтау.
3-сыныпта сын есімге арналған күңделікті сабақ жоспарының үлгісі:
Сабақ тақырыбы: Негізгі және туынды сын есімдер.
Сабақтын мақсаты: Негізгі және туынды сын есімдер
мағлұмат беру; олардың бір-бірінен өзгешелігін саналы түрде меңгерту.
3. Тәрбиелік мәні: Оқушыларды
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: әңгімелеу.
Сабақтың көрнектілігі: кітап, кесте, сурет.
Сабақтың барысы.
I. ¥йымдастыру.
Оқушылардың кітап, дәптерін түгелдеу.
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
II. Үй тапсырмасын тексеру.
III. Жаңа сабақ.
1. Кіріспе. әңгімелеу.
Оқушылардың назары тақтадағы плакатқа аударылды. Одан біраз мысалдар келтірілді.
Негізгі сын есім Туынды сын есім
Талап, білім Ажар, әдеп Талапты, білімді
Ажарлы, эдепті
Сана, көңіл Саналы, көңілді
Мұғалім кестедегі мысалдарды талдаудан бастайды. Талап сөзіне сұрақ қойыңдаршы.
Талапты сөзіне сұрақ қойыңдар. Қандай?
Талап - түбір, -ты - жұрнақ, Таланты - сын
Туынды сын есімдер зат есімдерден жасалады. Ол үшін -ты,
IV. Сергіту сәті.
Аппақ болып таң атып, Түтін тіке шығады. Қарлығаштар қанатын,
2. Оқулықпен жұмыс.
373-жаттығуды орындау. Сөздерді салыстырып оқу. Қосымшалы сөздерді көшіріп жазып,
374-жаттығу Мақалмен жұмыс. Сьн есімдердің негізгі және туынды екенін
Сулы жер құрақсыз болмас,
Таулы жер Бұлақсыз болмас.
3. Ойын. «Кім тез табады?»
Жақсы деген сын есімге тіркес келетін біренеше зат есім
қыз оқушы
Жақсы бала адам жер
Керісінше «бір зат есімге көп сын есім» ойыны.
Инабаты-
Ажарлы
әдепті қыз
көңілді
сүлу
V. Сабақты қорытындалау мына сұрақтар бойынша іске асырылады:
Сын есімнің қандай түрлерін өттік?
Туынды сын есім қалай жасалады?
Негізгі және туынды сын есімнің айырмашылығы неде?
Мысал келтір.
Әр оқушы осы сұрақтарға жауап береді, сын есімнің ережесі
Мысалы, сурет бойынша оқушылар мынадай сөйлемдер ойлап табуға тиісті.
Ту Қара торғай
Көгілдір Қара торғайға
Желбіреді ¥я жасадық
Машина Қоян
Бақытжан жеңіл Сұр қоян
Машинаға мінді қашты
Алма Жапырақ
Мамам қызыл Күзде жапырақ
Алма әкелді сары түске боялады.
VI. 388-жаттығуды жазып келу тапсырылды.
VII. Оқушылардың берген жауаптарына қарай бағалау.
III. 3 Зат есім мен сан
3-сынып -оқушылары «Сан есім» \ туралы 2-сыныпта алған білімдерін
3-сыныпта сан есімге арналған күнделікті сабақ жоспары:
Сабақтың тақырыбы: Есептік және реттік сан есімдер.
Сабақтың мақсаты: Сан есімдердің есептік және реттік болып бөлінетін
4. Тәрбиелік мәні:
сауаттылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: әңгімелеу.
Сабақтың көрнектілігі: кітап, кесте, сурет.
Сабақтың барысы.
I. Ұйымдастыру.
II. Үй тапсырмасын тексеру.
III. Жаңа сабақ.
1. Кіріспе. әңгімелеу.
Оқушылардың назары тақтадағы плакатқа аударылды. Одан біраз мысалдар келтірілген.
Есептік сан есім Реттік сан есім
Бір, екі, Үш, алты Бірінші, екінші Үшінші, алтыншы
Мұғалім кестедегі мысалдарды талдаудан бастайды.
Бір сөзіне сұрақ қойыңдаршы.
Неше?
Бірінші сөзіне сұрақ қойыңдар.
Нешінші?
Мүндағы бір - түбір, -інші - жұрнақ, бір -
Сан есім есептік және реттік болып екіге бөлінеді екен.
409-жаттығуды орындау. Мәтінді оқып, сан есімді теріп жазу,
VI. Өтілген жаңа сабақты тест сұрақтары арқылы бекіту.
№1 Сан есімнің астын сыз.
Бір, ат, тоғыз, парта, бесінші, түйме. №2 Жеті сөзі
Зат есім.
Етістік.
Сан есім.
Сын есім.
№3 Сан есімнің сұрақтарын астын сыз.
Кім? неше? нелер? қайтті? нешінші?
№4 Қанша сұрағына жауап беретін сөздердің астын сыз.
Екі алма, қызыл гүл, екінші орын.
VII. Сабақты қортындалау
асырылады:
Сан есімнің дегеніміз не?
Сұрақтары қандай?, Мысал келтір.
Сан есімнің қандай түрлерімен таныстық?
Есептік және реттік сан есімдердің сұрақтарын айт?
Есептік және реттік сан есімдердің айырмашылығы неде?
Мысал келтір.
VIII. Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келген, жаңа
белсене қатысып отырған оқушыларды басқаларға үлгі етіп, марапаттап,
тиісті бағасын қоямыз.
IX. Үйге тапсырма: Есептік және реттік сан есімнің ережесін
мысал келтіріп келу.
411-жаттығуды жазып, реттік сан есімдерді сөз құрамына талдап келу
Қорытынды
Қорыта айтқанада, жас ұрпақтың рухани дүнеиесі мен ой-қиялын бірінші
Қазіргі танда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мақсатында мұғалімдер
Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға сәйкестеліне
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары
Мұндай нәтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің заңдылықтарына
Дүние жүзі педагогтары айтып та, жазып та жүргендей балалардың
Оқу еңбегі шәкірттерге, әсіресе, мектеп табалдырығын енді аттаған балдырғандарға
Бастауыш сыныптарына дәріс беру, әрине өте жауапты, күрделі де,
Қазіргі жеткіншектерімізді өзге елдің емес, өз елінің мәдениеті, өнері,
Аханов К. Тіл білімінің негіздері. 1975,390-бет.
Сергалиев М.Синонимия
современном казахском литературном
филол. Наук. Алма-Ата, 1987.
Оралбаева Н, Мадина Г, Әбілқаев А. Қазақ тілі. Алматы,
Балақаев М.Б. «О
дополнения в казахском языке». Тюркологический сборник. 1951,
№ 7, 37-6.
Қазақ тілінің гармматикасы. Синтаксис. II.
Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1971.
Ә.Әбілақов. меңгерудің өзіндік ерекшеліктері, қазақстан мектебі,
1965, №6; 37-6. ;
Әміров Р. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983, 37-6.
Балақаев М.Б. «О
дополнения в казахском языке». Тюркологический сборник. 1951,
№ 7, стр.46.
9. Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. А.,
10. Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис,
11.Төлегенов О. Қазіргі қазақ тіліндегі жалпы модельді және мақсат
мәнді жай сөйлем типтері. 1968.
12. Арғынов X. Қазақ тілі методикасы. Синтаксис, пунктуация. 1974.
ІЗ. Сауранбаев Қазақтілі. Педучилищелерге арналған. 1953.
14. Н.Төлеуов Ә. Қазақ тіліндегі есімдіктер. 1963.
15. Сайрамбаев. Т. Есім пысықтауыш. Алматы, 1976.
16. Оралбаева Н, Мадина Г, Әбілқаев А. Қазақ тілі.
17. С.Аманжолов, А.Әбілқаев, И.Ұйықбаев. Қазақ тілі грамматикасы. Алматы, 1967,
18. Ш.Әуелбаев, Қ.Қабиева. Қазақ тілі грамматикасы. Алматы, 1969, 66-67-6.
19. Арғынов X. Қазақ тілі методикасы. Синтаксис, пунктуация. 1974,
20. С.Аманжолов, А.Әбілқаев. Қазақ тілі VII класқа арналған, 1985,
21. Қабиева Қ.Е. «Сөйлемдегі сөздердің байланысу нінде» 1965, 5-14-б.
22. Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис,
23. ӘміровР.Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983, 13-14-6.
24. «Қазақ тілінің грамматикасы», II том, Синтаксис, «Ғылым», 1966,
25. Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі сөз тіркестері.
26. Қазақ тілінің грамматикасы, II том, Синтаксис, «Ғылым», 1967,
27. Қазақ тілінің грамматикасы, «Ғылым» баспасы, II том, Синтаксис,
28. Нұрмаханова Ә. Қазіргі қазақ тілі. 1982,133-6.
29. Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис,
30. Асылов ¥. Даналардан шыққан сөз. - Алматы: «Мектеп»,
31. Асылов Ү, М.Қ.Сұлтанғазина. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. —
32. Асыл сөз. Қазақ
ЗЗ. Әлімжанов Д. Қазақ тілінде морфологияны оқыту методикасының кейбір
34. Әуелбеков Ш,
З5. Балақаев М.Қазақ тілі 2-сынып (оқулық) - Алматы: «Мектеп»,
36. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту методикасы. - Алматы:
37. Бастауыш мектеп 1997. №16, 17, 18, 19 бет.
38. Бәкірова «Қазақ тілі» оқулығына методикалық нұсқау - Алматы:
40. Бектаев К, Молдабеков К. Бастауыш сынып оқулықтары тесінің
41. Балақаев М.Б, Жұмабаев Ә.Е Қазақ тілі
2