ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
ЖОСПАР
1. Мақсаттары, сапалық сипаттамалары және
2. Қаржылық есеп беру элөменттері
2.1. Қаржылық жағдай туралы есеп беру (баланс)
2.2. Қаржылық нәтиже туралы есеп беру
2.3. Ақша қозгалысы туралы есеп беру
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қосымшалар
1. МАҚСАТТАРЫ, САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ЖӘНЕ
РҰҚСАТ ЕТУ
Банктің қаржылық есептілігі - пайдаланушыға бухгалтерлік есепте жинақталған,
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық
Қаржы есебі келесі қағидалар арқылы жүргізіледі:
есептеу әдісі - операциялардың және басқа оқиғалардың
қызметтің үздіксіздігіне рұқсат ету, компания әрекетін одан әрі
Қаржылық есептің негізгі мяқсаты - тиімді экономикалық шешім
нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті ақпараттың
нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті ақпараттар
банктің ресурстары, міндеттемелері,
Қаржылық есеп - шын мәнісінде шаруашылық бірлігінің үлгілері.
Айқындылық - есеп берушілік ұғымының алғышарты болып табылады,
Айқындылық пен есеп беру туралы он жылға созылған
Бүгінгі танда ұлттық үкіметтер және Орталық банктер айқындылықты
Айқындылық пен есеп берудің қажеттілігі ұйымдардың жеке-меншік формасын
Айқыңдылық және есеп беру өзара байланысты. Айқыңдылық есеп
Бірақ айқындылық пен есеп беру басты мақсат емес.
Айта кететін жайт, айқындылық пен құпиялылық арасында логикалық
Ақпараттар ағынының ұлғаюына байланысты кейінгі кезде нарық және
Пайдалылықтың басты көрсеткіші мацыздылығы болып табылады. Ақпарат саны
Пайдалы, тиімді, ашық және сенімді ақпарат алу үшін
- ашықтылық;
- сенімділік;
- салыстырмалық;
- түсініктілік.
Ақпараттың ашықтылығы бухгалтерлік есеп берудің жақсы стандарттарына және
Сенімділік. Ақпараттарда материалдық қателіктер мен болжамдар болмауы керек.
Салыстырмалылық. Қаржылық есептілікте ұсынылған көрсеткіштер, әр субъекті бойынша
Түсініктілік. Ақпараттар пайдаланушы үшін әрдайым түсінікті болуы керек.
Берілген ақпараттардың толықтығына шектеу бар. Бұл уақытында берілуі,
2. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЭЛЕМЕНТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қаржылық есеп беру (отчетность) банктің қаржылық жағдайын бағалауға
активтер - бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған
міндеттемелер - компанияның
капитал - міндеттемелерді орындағаннан кейінгі активтер.
Қаржылық есептің
табыстар - активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында экономикалық
шығындар - активтерді есептен шығару немесе азаюы түрінде
Қаржылық есеп берудің кез келген элементі болашақта осы
Қаржылық есеп беру элементін бағалау келесі негіздерді пайдалану
сатып алудың нақты құны;
қайта қалпына келтіру құны;
сатудың мүмкін бағасы;
дисконтталған құн.
Капитал тұжырымдамасы
таза активтің синонимі больш табылатын қаржылық капитал. Ол
операциялық әлуетке қатысы
Банктерде басқа
банктің бухгалтерлік балансы;
табыстар мен шығындар туралы есеп беру;
ақша қозғалысы туралы есеп беру;
меншік капиталының өзгерісі туралы есеп беру;
есеп саясаты және түсініктеме хаттар туралы ақпараттар.
Айта кететін жайт, банктер басқа шаруашылық субъектілеріне қарағанда
табысты және шығысты мойындау әдісі;
сатуға арналған, сатуға жарамды және өтеуге дейін ұсталатын
нәтижесінде активтер мен баланстық есеп беру міндеттемелері мойындататын
банктік қызмет шығындарын анықтау үшін негіз; үмітсіз қарыздар
жалпы банктік тәуекелге және осындай шығындарды есептеу әдістемесіне
негізгі құралдарды, шетел валюталарын, бағалы қағаздарды қайта бағалау
басқа да материалдық активтерді шығындарға жатқызу әдісі.
Қаржылық есепте көрсетілген мәліметтердің дұрыстығына Директорлар кеңесі немесе
Қаржылық есептің халықаралық стандартына сай оған мынадай талаптар
- есеп беруші банктің атауы;
- банктің өзінің есеп беруі;
- есеп беру күні немесе
- есеп беру валютасы;
- нақтылық деңгейі.
2.1 Қаржылық жағдай туралы есеп беру (баланс)
Ол бухгалтерлер жасайтын орталық есеп берудің бірі болып
Экономикалық ресурстар = Пайда болу көздері
Экономикалық ресурстар бұл - активтер, ал пайда болу
Активтер = Меншікті капитал + Міндеттеме
Батыс ғалымдарының тұжырымдарына сәйкес кез келген активтің үш
1. Ол келешекте ақшаның өсуіне тікелей немесе жанама
2. Оның арқасында шаруашылық бірлігі пайда алуы немесе
3. Пайда алуға немесе оған бақылау жүргізуге құқығын
Егер осы міндеттемелердің біреуі болмаса, онда есеп объектісі
Міндеттеменің де үш сипаттамасы болады:
1. Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде басқа
2. Бұл кредиттік қарызға шаруашылық бірлігінің жауапкершілігінің туындауы
3. Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса, онда есеп
Екінші сипаттама несиелік қарызды этика, мораль, дәстүрлі қатынастар
Несиелік қарыздың үшінші маңызды белгісі - алдын ала
Банктің баланстық есеп беруінде активтер бабы өтімділік принципі
Банктің баланстық есеп берулері немесе мерзімі ұзартылған балансы
2.2. Қаржылық нәтиже туралы есеп беру
Бұл есеп беру банк қызметтерін талдауға көмектеседі, ол
Табыс - банктің жиынтық міндеттемесінің өсуіне байланыссыз, банк
Шығын - бұл банктің жиынтық міндеттемесінің қысқаруынан тыс
Пайда, табыс және шығыс - экономикалық ұғымдар. Бұл
Кейбір жағдайларда бухгалтерлік есептің ережелері табыс алу немесе
Сондай-ақ пайыздық табыс пен пайыздық шығын арасындағы банктік
Кезең ішіндегі табыс пен шығын туралы ақпарат табыстар
2.3. Ақша қозгалысы туралы есеп беру
Таяу уақытқа дейін ақша қозғалысы туралы есеп құрылған
Бірақ кейінгі кезде шетелдерде айтарлықтай белгілі басқа әдіс
Ақша қозғалысы туралы есеп беру - бұл банктің
3-сурет. Банктің операциялық, инвестициялык және қаржылық қызметі
Ақша ағыны туралы ақпараттарды пайдалану көмектеседі:
кәсіпорынның ақша қаражатын табу мүмкіндігі мен олардың эквиваленттерін
банктің таза активтегі өзгерісін,
әр түрлі көсіпорындардың
Операциялық қызмет - қаржылық және инвестициялық қызметке жатпайтын,
Инвестициялық қызмет - ақша эквивалентіне қосылмаган ұзақ мерзімді
Қаржылық қызмет - нәтижесінде меншікті капиталдың қүрамы мен
Қаржылық және инвестициялық қызметпен байланысты ақылы емес операциялар
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруді құру үшін
Тура әдіс түсімдердің негізгі түрлерін ашу жолымен және
Жанама әдіс табыстар мен шығындар туралы есептіліктің әрбір
Сол сияқты жанама әдісті қолданғанда операциялық қызметте есепті
Тікелей және жанама әдісті қолдану арқылы жасалған ақша
Осы есеп беруде әрекет етуші мөлшерді Ұлттық банк
Инвестициялық және қаржылық қызметтердегі ақша қозғалысы туралы есеп
Нетто негізінде қаржылық мекемелердің келесі қызмет түрлеріндегі ақша
қабылданған және белгілі өтеу мерзімінде өтелген депозиттер бойынша
басқа қаржылық мекемелерден депозиттерді алу және орналастыру;
клиенттердің ақшалай аванстары,
Шетел валютасындағы операциялардан шығатын ақша қаража-тының қозғалысы операция
Осы бөлімдер сипатына байланысты төтенше жағдаймен байланысты болған
Ал алынған және төленген пайыздар мен дивидендтер қозғалысы
Сондай-ақ операциялық қызмет нәтижесінде ақша қаражатының қозғалысынан алынған
Табыс және басқа да салықтарды төлеу нәтижесінде туындайтын
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы. 2004
Теория бухгалтерского учета. Э.С.Хендриксен. М., 1999
1 Қосымша
№1 форма
СТН нөмірі
ОКПО коды
МФО нөмірі
Корр.шот нөмірі
Бас банк орналасқан жер
ЖЫЛДЫҚ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС
__________________________________________________________________
(банк атауы)
200__ жыл
мың.тг
АКТИВТЕР Символ Жыл басында Жыл соңында
1 2 3 4
І. Қолма-қол валюта, оның ішінде:
Ұлттық валюта – теңге
Шетел валютасы
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі салымдар
ІІІ. Басқа банктердегі салымдар
IV. Бағалы қағаздар
V. Тазартылған асыл металдар
VI. Несиелер мен лизингтер
VII. Басқа заңды тұлғалар капиталына инвестиция
VIII. Өтелмеген акцепт бойынша клиенттердің міндеттемесі
IX. Негізгі құралдар (амортизацияны есептемегенде)
X. Материалдық емес активтер (амортизацияны есептемегенде)
XI. Басқа да активтер
ХІІ. Минус: жіктелген активтер мен дебиторлық қарыз бойынша
011
012
020
030
040
050
060
070
080
090
100
120
130
БАРЛЫҚ АКТИВ І+ІІ+ІІІ+ІV
+V+VI +VII+VIII+IX+X+XI+XII
1-қосымшаның соңы
МІНДЕТТЕМЕЛЕР Символ Жыл басында Жыл соңында
1 2 3 4
І. Салымдар, оның ішінде:
Талап етілгенге дейінгі салымдар
Жинақ салымдар
Мерзімді салымдар
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің алдындағы қарыз
ІІІ. Басқа банктер мен ұйымдар алдындағы қарыз
ІV. Банктің бағалы қағаздары
V. Халықаралық қаржы ұйымдары алдындағы қарыз
VI. Өтелмеген акцептер бойынша банк міндеттемелері
VII. Басқа да қарызға аулар
VIII. Басқа да міндеттемелер 200
201
202
203
210
220
230
240
250
260
270
БАРЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
(I+II+III+IV+V+VI+VII+VIII)
КАПИТАЛ Символ Жыл басында Жыл соңында
1 2 3 4
ІХ. Жарғылық акционерлік капитал (сатып алған меншікті акцияны
Х. Қосымша капитал
ХІ. Банктің резервтік капиталы
ХІІ. Негізгі құралдарды қайта бағалау бойынша резервтер
ХІІІ. Қайта бағалау өкімінде қалған өткен жылдық бөлінбеген
ХІV. Банк өкімінде қалған өткен жылдық бөлінбеген таза
ХV.Бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)
XVI. Азшылық үлесі
300
310
320
330
340
350
360
370
БАРЛЫҚ КАПИТАЛ
(IX+X+XI+XII+XIII+XIV+XV+XVI)
БАРЛЫҚ ПАССИВ:
2-қосымша
1 Қосымша
№2 форма
СТН нөмірі
ОКПО коды
МФО нөмірі
Корр.шот нөмірі
Бас банк орналасқан жер
ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ
__________________________________________________________________
(банк атауы)
200__ жыл
мың.тг
Символ 1999 жыл 2000 жыл
1 2 3 4
І. СЫЙАҚЫ (МҮДДЕ) АЛУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
Басқа банктердегі депозиттер бойынша сыйақы (мудде) алумен байланысты
Облигациялар мен басқа да бағалы қағаздар бойынша сыйақы
Бағалы қағаздар қайта сатып алу шартымен сатып алынған
Банкке ұмынылған несиелер бойынша сыйақы (мүдде) алумен байланысты
Заңды тұлғаларға (банктен басқа) ұсынылған несиелер бойынша сыйақы
Жеке тұлғаларға ұсынылған несиелер бойынша сыйақы (мүдде) алумен
Сыйақы (мүдде) алумен байланысты басқа да табыстар
ІІ. СЫЙАҚЫ (МҮДДЕ) ТӨЛЕУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ШЫҒЫСТАР
Заңды тұлғаның (банктен басқа) депозиттері бойынша төленген сыйақысы
Жеке тұлғаның (тұрғындардың) депозиттері бойынша төленген сыйақы (мүдде)
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкітің несиелері бойынша төленген сыйақы
Банкаралық несиелер мен депозиттер бойынша төленген сыйақы (мүдде)
Қазақстан Республикасы Үкіметінің несиелері бойынша төленетін сыйақылары (мүдделері)
Банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың несиелері
Сыйақы (мүдде) төлеумен байланысты басқа да шығыстар
ІІІ. СЫЙАҚЫ (МҮДДЕ) (І-ІІ) АЛУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ТАЗА
IV. СЫЙАҚЫ (МҮДДЕ) АЛУМЕН БАЙЛАНССЫЗ ТАБЫСТАР
Акционерлік капитал акциясы және басқа да инвестициялардан түсетін
Қызмет көрсету, төлемдерді аудару және коммиссиялық алымдар үшін
Қаржылық операциядан түсетін табыс (залал)
Қайта бағалаудан түсетін табыс (залал)
Қайта бағалаудан түсетін табыс (залал)
Сыйақы (мүдде) алумен байланссыз басқа да табыстар
V. СЫЙАҚЫ (МҮДДЕ) ТӨЛЕУМЕН
Банк қызметкерлеріне төленетін шығыстар
Жалақы
Жәрдемақы
Жалақы қорынан төленетін салықтар
Банк қызметкеріне төленетін басқа да шығыстар
Кеңсені және жабдықтарды ұстау шығындары
Сот шығындары
Сыйақы (мүдде) төлеумен байланыссыз басқа да шығыстар
VI. РЕЗЕРВКЕ ЕСЕПТЕГЕНГЕ ДЕЙІНГІ ТАЗА ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ТАБЫС (ІІІ+IV+V)
VII. СЫНЫПТАЛҒАН АКТИВТЕР МЕН ШАРТТЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫ
VIII. РЕЗЕРВКЕ ЕСЕПТЕГЕННЕН КЕЙІНГІ ТАЗА ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ТАБЫС (VI-VII)
IX. АКТИВТЕРДІ САТУДАН АЛЫНҒАН ТҮСІМ/ШЫҒЫС
Бағалы қағаздарды сатудан алынған түсіи/шығыс
Несиелерді сатудан алынған түсіи/шығыс
Басқа да активтерді сатудан алынған түсім/шығыс
Шетел валютасының таза позициясы бойынша түсім/шығыс
X. БОЛЖАНБАҒАН БАПТАР
Болжанбаған табыс
Болжанбаған зиян
XI. САЛЫҚТЫ ТӨЛЕНГЕНГЕ ДЕЙІНГІ ТАБЫС (ЗИЯН) (VІІІ+ІХ+Х)
ХІІ. САЛЫҚ ТӨЛЕМДЕРІ
ХІІІ. ТАЗА ТАБЫС (ЗИЯН) (ХІ-ХІІ)
ХIV. АЗШЫЛЫҚ ҮЛЕСІ
XV. АЗШЫЛЫҚ ҮЛЕСІН (ХІІІ-ХІV) ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕГІ ТАЗА ТАБЫС (ЗИЯН)
100
110
120
130
140
150
160
170
200
210
220
230
240
250
260
270
300
400
410
420
430
440
450
500
510
511
512
513
514
520
530
540
600
601
666
700
710
720
730
740
800
810
820
900
901
999
1001
1002
3 Қосымша
№3 нысан
СТН нөмірі
ОКПО коды
МФО нөмірі
Корр.шот нөмірі
Бас банк орналасқан жер
АҚША ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ
__________________________________________________________________
(банктің толық атауы)
200__ жыл
мың.тг
Көрсеткіштер Символ Алдыңғы жылға Соңғы жылға
1 2 3 4 5
1. Таза табыс 101
Түзету енгізу:
1.1. Қамтамасыз ету үшін бөлінген қаражат 102
(+)
1.2. Амортизациялық аударымдар
(+)
1.3. Сыйақы (мүдде) алумен байланысты есептелген табыстағы өзгеріс
(-)
1.4. Сыйақы (мүдде) алумен байланысты есептелген шығыстағы өзгеріс
(+)
1.5. Басқа да есептелген табыстардан есептелген шығыстарды азайту
(-)
1.6. Таза табыспен байланысты ақша қозғалысының нәтижесі
(-)
2. Операциялық (банктік) қызмет
2.1. Мемлекеттік бағалы қағаздар қоржынындағы өзгерістер
(-)
2.2. Басқа да бағалы қағаздар қоржынындағы өзгерістер
(-)
2.3. Банктер ұсынған мерзімді депозиттер мен несиелер
(-)
2.4. Клиенттерге берілген несиелер
(-)
2.5. Басқа да талаптар
(-)
2.6. “Лоро” корреспонденттік шоттар
(+)
2.7. Банктен алынған мерзімді депозиттер мен несиелер
(+)
2.8. Клиентерден қабылданған депозиттер
(+)
2.9. Басқа да міндеттемелер
(+)
2.10. Операциялық (банктік қызметпен байланысты ақша қозғалысының нәтижесі
3. Инвестициялық қызмет
3.1. Басқа заңды тұлғалардың акциялары
(-)
3.2. Бағынышты борышқа жұмсалған инвестиция
(-)
3.3. Негізгі құралдармен басқа да материалдық емес активтерге
3.4. Инвестициялық қызметпен байланысты ақша қозғалысының нәтижесі
4. Қаржылық қызмет
4.1. Жарғылық капиталдағы өзгеріс
(+)
4.2. Сатып алынған меншікті акциялар
(-)
4.3. Қосымша капиталдағы өзгеріс
(+)
4.4. Бағынышты борыштағы өзгеріс
(+)
4.5. Акциялар бойынша дивидендтерді төлеу
(-)
4.6. Айналысқа шығарылған басқа да бағалы қағаздар
(+)
4.7. Қаржылық қызметпен байланысты ақша қозғалысының нәтижесі
5. Ақшаның таза көбеюі (азаюы) нәтижемі 400
6. Ақша қозғалысына байланыссыз операциялар 500
6.1. Банк резервтері 601
(+)
6.2. Құрылған резерв (мәжбүрлі шығын) бойынша өзгерістер 602
(-)
6.3. Амортизация 603
(-)
6.4. Сыйақы алумен байланысты есептелген табыстағы өзгерістер 604
(+)
6.5. Сыйақы алумен байланысты есептелген шығыстағы өзгерістер 605
(-)
6.6. Басқа да есептелген табыстар 606
(-)
6.7. Басқа да есептелген шығыстар 607
(+)
6.8. Өткен жылғы бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 608
(+)
7. Ақша қозғалысына байланыссыз операциялардың нәтижесі 600
8. Барлығы (500 жол + 600 жол) 700
9. Жыл басына ақша қалдығы 800
10. Жыл соңына ақша қалдығы 900
11. Ақша қозғалысы 1000
Пайдалану әдебиеттер
Экономикалық тоерия негіздері. Алматы «САНАТ» 1998
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Алматы: 2005
Ýêîíîìèêàëûº òåîðèÿ íåãiçäåði. Àëìàòû “ÑÀÍÀÒ”, 1998
Ýêîíîìèêàëûº òåîðèÿ. Àëìàòû: “Ýêîíîìèêñ”, 2003
Ìàìûðîâ Í.². Õàëûºàðàëûº ýêîíîìèêàëûº ºàòûíàñòàð. Àëìàòû: “Ýêîíîìèêñ”, 1998
Íàðûºòûº ýêîíîìèêà. Àëìàòû, 1995
Áàéòó¹àíîâ Æ.Ì., °óåëáàåâ Ñ.Ø. Íàðûºòûº ýêîíîìèêà. Àëìàòû, 1998
Ìåéiðáåêîâ À.². ʸñiïîðûí ýêîíîìèêàñû. Àëìàòû: “Ýêîíîìèêñ”, 2003
Теория бухгалтерского учета. Э.С.Хендриксен. М., 1999
Қызмет түрі
Операциялық қызмет
Инвестициялық қызмет
Қаржылық қызмет
мемлекеттік бағалы қағаздар;
басқа да бағалы қағаздар;
банктер ұсынған депозиттер және несиелер;
клиенттерге несие;
басқа да талаптар;
«Лоро» корреспонденттік шоты;
мерзімдік депозиттер және алынған несиелер;
клиенттердің депозиттері;
басқа да міндеттемелер.
еншілес компанияларға инвестиция;
қауымдастырылған компанияларға инвестиция;
бағынышты борыш бойынша инвестиция;
негізгі құралдар және басқа да қаржылық емес активтерге
жарғылық капиталдағы өзгерістер;
сатып алынған жеке акциялар;
қосымша капитал;
акция бойынша сатып алынған дивиденд;
басқа да бағалы қағаздарды шығару