МАЗМҰНЫ
Кіріспе……………………………………………………………………..
3
1 БӨЛІМ. Инвестициялық жобалаудың негізгі қағидалары.
Жоба және жобалық цикл түсінігі…………………………………….
4
1.1 Инвестициялық жобалардың түсінігі………………………… 6
1.2 Жобаны алдын-ала әзірлеу және талдау кезеңі………….. 7
1.3 Жобаның коммерциялық орындалуын талдау…………... 9
1.4 Техникалық талдау……………………………………………. 11
1.5 Қаржылық талдау…………………………………………………. 13
1.6 Экономикалық талдау………………………………………… 15
1.7 Институционалды талдау……………………………………... 17
1.8 Тәуекелді талдау………………………………………………...
19
2 БӨЛІМ. Инвестициялық жобалардың тиімділігін талдау…………………….............................................................................
20
2.1 Қазіргі таза құн әдісі (NPV)…………………………………... 20
2.2 Табыстылық индексі (PI)……………………………………… 22
2.3 Ішкі табыстылық нормасы (IRR)……………………………...
23
Қорытынды……………………………………………………………....
24
Пайдаланған әдебиеттер……………………………………………….. 25
Кіріспе
Бұл курстық жұмыста келесі тақырыптар мазмұндалған:
Инвестициялық жобалардың түсінігі
Инвестициялық жобаларды талдау әдістері
Ұзақ мерзімді инвестициялардың әсерлілігінің шарттары
Әсерлілік шарттарының сезімділігін талдау
Шектелген бюджет бойынша жобалардың портфелін құру
ППП EXEL қызметтерін пайдаланып есептерді модельдеу
Инвестициялық талдаудағы тиімділік әдістері
«Шешімдерді табу» құралын пайдалану
Материалдық және қаржылай активтеріне салынатын ақшалармен байланысты инвестициялық
Болашақта фирма жетілуіндегі стратегияның бөлігі болып табылады;
Қаржылардың біршама мөлшерде жылжуына әкеледі;
Белгілі уақыттан бастап қайталанбайтын қасиетке ие болады;
Болашақ шығындар мен кірістердің жорамалдык бағалауына негізделген.
Инвестициялық шешімдерді қабылдау кезінде мағыналы кезеңдерінің бірі күрделі
1 БӨЛІМ. Инвестициялық жобалаудың негізгі қағидалары. Жоба және
Халықаралық практикада кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар түрінде көрсетіледі,
Жобаны әдетте тактикалық және стратегиялық деп бөледі. Соңғысына
Еліміздің практикасында жоба түсінігі жаңалық емес. Өткен замандағы
Нақты жобаға қатысты кәсіпорынның инвестициялық шығармашылығын ретке келтірудің
Жобаны тұжырымдау. (кейде «идентификация» - «сәйкестендіру» термині қолданылады).
Жобаны дайындау (әзірлеу). Бизнес-идея алғашқы сыннан өткен соң,
Жобаны сараптау. Жобаны іске асыру алдында
Жобаны іске асыру. Кезең бизнес-идеяның жоба толығымен пайдаланған
Нәтижені бағалау. Жобаның аяқталуында, сондай-ақ оның іске асу
1.1. Инвестициялық жобалардың түрлері
Жобаны анализдеу практикасы жобаларды әзірлеу және тұрпатты жобаларды
Кез-келген ауқымдағы бар бизнестің ары қарай дамуының қалыпты
Ағымдағы өндірістік шығындарды азайту мақсатында қондырғыны ауыстыру. Мұндай
Өнімді шығаруды көбейту және қызмет көрсету нарығын кеңейту.
Жаңа өнімді шығару мақсатында кәсіпорынды кеңейту. Жобаның бұл
Экологиялық жүктемесі бар жобалар. Инвестициялық жобалау жолында экологиялық
Басқа түрлі жобалар, олар шешімді қабылдағанда аса маңызды
1.2. Жобаны алдын-ала әзірлеу және талдау кезеңі
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес-идеясын тұжырымдаған соң, бұл идеяны
саланың кемелділігі;
кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі (оның нарықтағы орны).
Саланың кемелділігін анализдеуді оның дамудың мына төрт жағдайының
Екінші критерийге бойынша, кәсіпорынның қандай салаға жататынына сәйкес
Жобаны алдын-ала анализдеу кезеңінің соңғы нәтижесі - көрсетілген
Алдын-ала анализдей кезеңі аса ұзақ болмауы тиіс, ал
стратегиялық инвестормен ары қарай жұмыс істегенде саланың кемелдігі
егер кәсіпорын менеджерлері анализдеуді қолға алмаса, оны стратегиялық
Экономика саласының кәмелеттігінің мысалдары
Кәмелеттілік кезеңі
эмбриональді өсуші кәмелеттік қартайған
Күн энергетикасы Видеотаспаларды өндіру
Кеме жасау (Европа)
Көмір өндіру (АҚШ)
Үй компьютерлері
Сағат жасау
Велосипед жасау
Жобалардың сан алуандығына қарамастан, оларды анализдеу біршама жалпы
1.3. Жобаның коммерциялық орындалуын талдау
Ұстаным бойынша маркетингтік анализдің негізгі мағынасы екі жәй
Жобаның іске асырылуының нәтижесі болып табылатын өнімді сата
Бұдан инвестициялық жобаның шығындарын ақтайтын жеткілікті пайда түсіреміз
Статистика бойынша, үшінші әлем елдеріндегі фирмалардың күйзеліске ұшырауының
Маркетингтік анализдің базалық мәселелері мыналар:
Жоба қай нарыққа бағытталған? Халықаралық па, әлде ішкі
Жобахалықаралық және ішкі нарықтар арасындағы балансты долбарлайды ма?
Егер жоба халықаралық нарыққа бағытталса, оның мақсаты мемлекет
Егер жоба ішкі нарыққа бағытталса, оның мақсаты мемлекеттің
Егер жоба мемлекеттің саясатымен сыйыспаса, оны қарастыру керек
Жобалар қазіргі нарықта іске асырылатындықтан, жобада оның сипаттамасы
Маркетингтік жоспарға сондай-ақ сұранысты болжау да енеді. Инвестициялық
Инвестициялық жоспардың барлық маркетингтік аспектілерін қарастыру мүмкін еместігін
Төменде аталған блоктардың қысқаша сипаттамасы көрсетілген:
Нарықты зерттеу мақсаты – тұтынушылар сұранысын анықтау, нарық
Потенциальді сатып алушы кім?
Өнімді сатып алу себептері?
Сатып алу қалай жүзеге асырылады?
Қандай ақпарат қажет және оны қалай жинайды?
Нарықтың құрамын зерттеу бәсекелестер, мемлекеттік немесе жеке кәсіпорындар,
Берілген өнімнің нарығының қазіргі құрылымы қандай?
Осы саладағы бәсекелестік базасы?
Институциональді шектеулер бәсекелестік ортаға қалай әсер етеді?
Маркетингтік жоспар жобаның негізгі бөлімі болуы тиіс, оны
Өнім қаншалықты жақсы даярланған?
Бағалаудың стратегиясы дұрыс анықталған ба?
Өнімнің нарыққа шығу стратегиясы дұрыс анықталған ба?
Алып-сату жүйесі сатушы мен сатып алушыларының эффектілі байланысын
«Маркетингтік қоспа» элементтері біріңғай жұмыс істеп тұрған маркетингтік
Қорытындылай келсек, маркетингтік бөлім жобаны анализдеу кезінде анықтаушы
Көп жағдайда кәсіпорында нашар маркетингтік анализ жіберілгендіктен, ол
1.4. Техникалық талдау.
Инвестициялық жобаның техникалық анализ мәселелеріне мыналар жатады:
Жоба мақсатына сәйкес келетін технологияларды анықтау.
Жергілікті жағдайды анализдеу, ондағы шикізат бағасы, бар болуы,
Жобаны жобалаудың потенциальді мүмкіндіктері мен жүзеге асуын тексеру.
Техникалық анализ әдетте кәсіпорындардың өз сарапшылар тобымен, мүмкін
Егер өз технологиямызды қолдану мүмкін болмаса, онда шет
Шет ел кәсіпорнымен біріккен кәсіпорын – жартылай инвестициялау
Техникалық «ноу-хауды» қолданатын қондырғыларды сатып алу.
«Turn-Key» - қондырғыны сатып алу, зауыт салу, технологиялық
«Product-in-hand» - «Turn-Key» - және кәсіпорын қажетті өнімді
Өндіріске лицензия сатып алу.
Шет ел технологының техникалық көмегі. Технологияны таңдау ережесі
Альтернативті технологиялар арасындағы кілттік факторларды таңдау технологияларды қолданудың
Ұқсас масштабта таңдалған технологияларды бұрынғыдай қолдану (нақты нарық
Шикізаттың жергілікті болуы (потенциальді ұсынушылар, олардың өндірістік қуаты
Коммуналдық қызметтер және коммуникация.
Технологияны сатушы мекеменің өнімге патенті немесе лицензиясының барына
Ең болмағанда, бастапқы кезеңде технологияны сатушының өндірісте болуы.
Технологияның жергілікті жағдайларға бейімделгендігі (температура, ылғал және т.б.)
Жүктеуші фактор (жоба шарттары бойынша номинальді қуаттан пайыздар)
Экология және тіршілік қауіпсіздігі.
Өндірістік және қаражат шығыны.
Қолайлы техникалық шешімді таңдау мысалы
Сәттіліктің кілттік факторлары Фактор мөлшері Бәсекелестер
А В С D
Бұрынғы қолдану 3 6 3 2 0
Шикізаттың жеткілікті болуы 5 3 4 6 9
Коммуналдық қызметтер және коммуникация 2 5 3 2
Патент немесе лицензиясының бар болуы 1 0 0
Технологияның жергілікті жағдайларға бейімделгендігі 2 7 5 4
Жүктеуші фактор
7 4 6 8
Экология және тіршілік қауіпсіздігі 4 10 8 5
Капиталды және өндірістік шығындар 5 5 4 8
Есептелінген критерий шамасы
143 109 136 147
Бұл кестедегі әр фактор 10 баллдық шкала бойынша
мұндағы - жеке критерий мөлшері,
G – жеке критерий шамасы.
Критерий мәні жоғары болған техникалық жоба қолайлы деп
1.5. қаржылық талдау
Инвестициялық жобаның бұл бөлімі көлемді әрі жұмысы көбірек.
Соңғы 3-5 жылдардағы кәсіпорын жұмысының қаржылық жағдайының анализі.
Инвестициялық жобаны әзірлеу кезеңіндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайына анализ.
Негізгі өнім түрлерін өндірудің шығынсыздығының анализі.
Инвестициялық жобаның іске асу үрдісіндегі пайда мен ақша
Инвестициялық жобаның эффектілігін бағалау.
Кәсіпорын менеджментінің эффектілігінің, кәсіпорын пайдалылығының, кредит алу
Шығынсыздық анализі өндірудің өзіндік бағаларының құрылымдық анализі бойынша
Жобаның қаржылық бөлімінің жауапты бөлімі оның инвестициялық бөлігі.
Жоюа бойынша кәсіпорынның инвестициялық қажеттіліктерін анықтау.
Инвестициялық қажеттіліктерді қаржыландыру көздерін іздеу және табу.
Инвестициялық жобаны іске қосуға жіберілген қаржыны бағалау.
Жобадан түскен пайданы және ақша ағынын болжау.
Жобаның эффектілігінің көрсеткіштерін бағалау.
Іске қосу мерзіміндегі жобаның ақталуын бағалау туралы мәселе
Жобаның ақталуын бағалағанда есеп және инфляция туралы мәселе
1.6. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
Қаржы анализінің негізгі сұрағы жоба кәсіпорын қожайындарының (акционерлерінің)
Экономикалық анализ мәселелерінің мысалдарын қарастырайық. «С» компаниясы мына
Мемлекеттік мекеме шикізатты компанияға жеңілдетілген бағамен сатады;
Мемлекет компанияға импортталатын комплекттік элементтерді халықаралық нарықтық
Кәсіпорын жұмысшыларына еңбекақыны елдің стандартты деңгейінде төлейді;
Нәтижесінде кәсіпорын мемлекеттік кәсіпорындарға өнімді шет елдердегі нарықта
Негізгі мәселе – мұндай жобаны іске қосудан мемлекеттің
Шикізат пен комплекттік заттарды компанияға нарық бағасымен сату,
Сапалық көрсеткіштері бойынша ұқсас өнімді шет елден
Сонымен, экономикалық анализ үрдісінде жобаның іске қосылуынан компания
Экономикалық анализдің қажеттілігі неде? Егер нарық еркін болса,
Сатып алушылар мен сатушылардың көптігі;
Барлық өндірістік факторлар (еңбек, капитал) мобильді;
Жаңа компаниялардың нарыққа енуіне шектеу жоқ.
Мұндай жағдайларды тіпті алдыңғы қатардағы батыс елдері үшін
Инвестициялық жобаның экономикалық тартымдылығын өлшеу келесі сызбанұсқа арқылы
1 қадам. Мақсаттарды таңдап, оларды талқылайды.Мысалы:
Мемлекет мақсаттары
Қатты валюта ағыны
Қатты валютаны үнемдеу
Жергілікті нарықта өнімнің көбеюі
Жергілікті халықтың жұмыспен қамтылуы
Аймақтың дамуы
Барлығы
2 қадам. Әр альтернативті жоба үшін әр
G0 + 0,3. 1 + 0,2.
3 қадам. Жалпы критерий максимум критерийі
Экономикалық эффектілікті бағалаудың іріленген процедурасы мынадай реттелген түрде
Қаржылық анализдің нәтижелерін көрсету.
Экономикалық анализ тұрғысынан шығыс пен кірістің жаңа
Қаржылық мәндерді экоонмикалық мәндерге аудару (егер ішкі және
Дәл сондай өнім алуға қорды қолдану үшін басқа
Ішкі төлем бойынша барлық есеп айырысуды болдырмау (себебі
Әр жылдағы заттардың экономикалық ағынын бастапқы инвестиция көлемімен
Экономикалық анализ әдетте үкімет талабы бойынша әзірленіп, ұлттық
1.7. ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ АНАЛИЗ
Институциональді анализ инвестициялық жобаның ұйымдастырушылық, құқықтық, саясаттық және
Ішкі факторларды бағалау әдетте мынадай сызбанұсқа бойынша жасалады:
1. Өндірістік менеджменттің мүмкіндіктерін анализдеу. Нашар мемлекет тіпті
Кәсіпорын менеджерлерінің тәжірибесі мен біліктігі;
Жоба шеңберінде олардың мотивациясы (мысалы пайдадан үлес
Менеджерлердің жоба мақсаты және жобаның негізгі мәдени, этикалық
2. Еңбек қорының анализі. Жобаны іске қосу үшін
3. Ұйымдастырушылық құрылымның анализі. Инвестициялық жобаның бұл бөлімі
Сыртқы факторларды анализдеу кезіндегі негізгі басымдықтар келесі аспектілерге
1) Детальді анализ үшін төмендегі позициялар көрсетілген мемлекеттің
Шикізат пен өнімнің импорт, экспорт жағдайы;
Шет ел инвестициясына қаражат құнын, өнімді экспорттауға мүмкіндіктер;
Еңбек туралы заң;
Қаржылық және банктік реттеудің негізгі қағидалары.
Бұл позициялар батыстың стратегиялық инвесторымен бірігіп іске асырылатын
2) Мемлекеттің қолдауы. Бұл факторды Шешімге жіберілетін ірі
1.8. ТӘУЕКЕЛ ТАЛДАУ.
Тәуекел анализінің мәні мынада: рауалық сапасына тәуелсіз болашақтың
Тәуекел анализі оң және теріс бағыттардағы барлық өзгерістерді
Анықталмаған теңгейлері көбірек инвестициялық жобаның параметрлерін таңдайды.
Әр параметрдің шекті мәндері үшін жобаның тиімділігін талдайды.
Инвестициялық жоба үш сценарий келтіреді:
базалық;
аса пессимистік;
аса оптимистік (міндетті емес).
Стратегиялық инвестор аса пессимистік сценарий негізінде қорытынды жасайды.
2 БӨЛІМ. Инвестициялық жобаларды талдау
Инвестицияларды бағалау үшін қолданылатын әдістерді жалпы алғагнда екі
Тәжірбиеде кеңінен қолданылатын әдістердің аталған белгілері бойынша
2.1. Қазіргі таза құн әдісі (NPV).
Қазіргі таза құн әдісінің негізгі идеясы (net present
Берілген дисконт нормасымен жобаның экономикалық тіршілігіндегі ақшаның барлық
І0 – алғашқы шығын сомасы болсын, яғни жоба
NPV = PV - I0
PV шамасын төмендегі формуламен есептеуге болады:
PV = ;
Мұндағы r – дисконт нормасы; n – жобаның
PV-ны есептеу формуласын 1.1 формуласына қойып мына формуланы
NPV =
Егер осылай есептелген қазіргі жаңа таза төлемдер
Жәй жағдайда жобаның ақша ағыны алғашқы инвестициялар I0
2.2. Табыстылық индексі ( РІ ).
Пайдалылық индексі (benefit-cost ratio. profitability index – PI)
РІ =
Егер критерий шамасы РІ > 1 болса, онда
PI = 1 кезінде NPV = 0
EXCEL программасында пайдалылық индексін арнайы есептеу функциясы
2.3. ішкі табыстылық нормасы (IRR)
Пайданың ішкі нормасы (internal rate of return –
Пайданың ішкі нормасы мына теңдеуді шешумен анықталады:
NPV = = 0
Бұл теңдеу IRR-ға қатысты кез-келген итеракциялық әдіспен шешіледі.
Қолдан IRR-ді есептеу қиын. Бірақ қазіргі заманның жаңа
Қорытынды
Барлық кәсіпорындар инвестициялық іс-әрекетпен түрлі дәрежеде байланысты болады.
Инвестициялардың қажеттілігін көрсететін себептер түрлі болуы мүмкін., бірақ
Алдағы инвестициялаудың мөлшері маңызды болып келетіндігі анық. Мысалы,
Кейбір кездері шешімдер альтернативті немесе бір-бірінен тәуелсіз жобаларды
Нарықтық экономка кезінде инвестициялау үшін мүмкіндіктер көп. Сонымен
Тәуекел факторы да маңызды болып табылады. Инвестициялау іс-әрекеттері
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Альжанова Н.Ш. “Инвестициялық жоба” Қазақ Университеті.- АЛМАТЫ.- 2004
Стоянова Е. С “Финансовый менеджемент” Перспектива.- МОСКВА.-1998
Баймұхамбетова. “Финансовый менеджемент” Қазақ Университеті.- АЛМАТЫ.- 1998
Найденков.В.И “Инвестиции” РИОР.- МОСКВА.-2004
Мертенс А. “Инвестиции” Киевское инвестиционное агенство.- КИЕВ.- 1997
Титман Майкл, Хоренс Дж. «Основы инвестирования» ДЕЛО.- МОСКВА.-
24
Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері
статистикалық
динамикалық
өтелімділік уақыты
Пайданың есептік нормасы
Қазіргі замандағы таза құны
Пайдалылық индексі
Табыстың ішкі нормасы
NPV жалпы ережесі: егер NPV>0 болса, онда жоба
РІ жалпы ережесі: егер РІ > 1
IRR-дің жалпы ережесі: егер IRR >